Mối quan hệ giữa người kể chuyện và tác giả _2

Chia sẻ: Nguyenkiki Nguyenkiki | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:6

Thêm vào BST

Báo xấu

102
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Các cuộc tranh cãi về vấn đề chủ ý và cái chết của tác giả buộc chúng ta phải xem xét lại mối quan hệ này. Phải chăng mối quan hệ giữa người kể chuyện và tác giả hoàn toàn chỉ là mối quan hệ phụ thuộc?

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Mối quan hệ giữa người kể chuyện và tác giả _2

Mối quan hệ giữa người kể chuyện và tác giả
C ác cuộc tranh c ãi về vấn đề chủ ý và cái chết của tác giả buộc chúng ta phải xem xét lại mối quan hệ này. Phải chăng mối quan hệ giữa ng ười kể chuyện và tác giả hoàn toàn chỉ là mối quan hệ phụ thuộc? Quan niệm một chiều v à giản đ ơn này đ ã t r ở nên lỗi thời. Người kể chuyện do nhà văn sáng t ạo ra nhưng anh ta có một cuộc s ống t ương đ ối độc lập trong cấu trúc tác phẩm, v à đ ôi khi vư ợt khỏi mong muốn và ý đ ịnh của người cầm bút. M ột mặt, sau khi đ ã lựa chọn người kể chuyện, tác g iả sẽ bị r àng buộc bởi logic của cái đ ã lựa chọn, cái logic mà anh ta phải khám p há trong s ự miêu t ả, sự sắp đặt của mình. Bởi mọi sự sáng tạo đều có q uy luật riêng tuân theo các quy lu ật về chất liệu sử dụng v à c ấu trúc của đối t ượng. V ì vậy q ui trình t ạo dựng người kể chuyện, những định h ướng và s ự sắp đặt nên hình t ượng này hoàn toàn không phải là s ự t ùy tiện của tác giả. Nói như M. Bakhtin th ì: “ Người ta không thể bịa đặt ra h ình t ượng nghệ thuật, d ù nó như thế nào, bởi vì b ản thân nó có logic nghệ thuật, có quy luật ri êng c ủa nó”(19) . M ặt khác, người kể c huyện và thế giới truyện kể mà anh ta đang tái hiện, tổ chức và điều khiển sẽ s ống trong sự giãi mã c ủa người đọc. Đây chính là nhân t ố đ ưa người kể chuyện đi xa hơn những r àng buộc hay định kiến mà tác giả có thể gán ghép cho nó, mở ra n hiều khả năng khai thác các giá trị tiềm ẩn trong văn bản tác phẩm. Ng ười kể c huyện gắn liền với ngôn ngữ v à những s ự biểu đạt, ho àn cảnh và các tình huống đ ặc thù, vì thế việc diễn giải văn bản tác phẩm không bao giờ chỉ mang lại một n gh ĩa duy nhất. Tri thức v à những tâm thế tiếp nhận khác nhau của độc giả sẽ tạo ra vô vàn cách lý giải một tác phẩm nào đó. Luôn có độ c hênh và những khác biệt g iữa mỗi lần đọc và mỗi người đọc. Những điều này cho thấy, sự chi phối của tác g iả đối với ng ười kể chuyện không chỉ đ ược xem xét một chiều từ phía tác giả, m à t ính đ ộc lập t ương đ ối của người kể chuyện từ khi đ ược sáng tạo ra vớ i tư cách một h ình t ượng nghệ thuật trong tác phẩm, c ùng với các khả năng diễn giải văn b ản của người đọc yêu cầu khảo sát vấn đề này trong s ự t ương tác và phụ thuộc lẫn n hau. Vai trò c ủa người kể chuyện luôn đ ược đặt trong sự vận động, biến chuyển và nó đ òi hỏi phải đ ược xem xét trong hệ thống.
Tác giả cố gắng tạo nên một thế giới mà ở đó người kể chuyện có vai tr ò t r ần thuật và điều khiển truyện kể. Tuy nhiên, mối quan hệ này tr ở nên phức tạp hơn khi ngư ời kể chuyện đ ược coi là một trong những nhân tố qua n tr ọng biểu đạt t ư tư ởng của tác giả. Câu hỏi đặt ra l à ngư ời kể chuyện sẽ đại diện cho nh à văn ở mức độ nào? Để có thể làm sáng t ỏ phần nào câu hỏi này, chúng ta cần giải quyết hai vấn đề: 1 ) Xác đ ịnh kiểu ngư ời kể chuyện, từ đó tìm kho ảng cách giữa ng ư ờ i k ể c huyện v à tác gi ả; v à 2) Xác l ập vai tr ò và quyền năng của ng ười kể chuyện trong t ruyện kể. C húng ta biết rằng, ở mỗi một truyện kể sẽ hiện hữu một kiểu ng ười kể c huyện. V à người kể chuyện có hàng ngàn cách thức tạo ra sự khác biệt hoặc đồng n hất với t ác giả. Theo W. Booth, điều quan trọng l à phải xác định r õ đ ó là k iểu n gư ời kể chuyện đáng tin cậy (reliable) hay không đáng tin c ậy (unreliable). V iệc xác định kiểu người kể chuyện là không hiện diện (ẩn t àng) hay hiện d iện (người kể chuyện t ường minh) t h ực ra chỉ cho chúng ta những xác định b ước đ ầu khi t ìm hiểu mối quan hệ giữa người kể chuyện và tác giả hàm ẩ n(20). V ấn đề q uan tr ọng hơn chính là phẩm chất của người kể chuyện. Một sự kiện n ào đó khi đ ược kể lại nghĩa là toàn bộ các giá trị về độ chính x ác, tính thẩm mỹ hoặc bất kỳ một tiêu chí nào đó đ ã b ị khúc xạ qua lăng kính của ng ười kể, chịu sự chi phối bởi hệ t ư tưởng của cá nhân anh ta. V ì thế, phẩm chất của người kể chuyện với các t iêu chí về thể chất hoặc tinh thần sẽ cho độc giả những h ình dung c ụ thể hơn về t hế giới truyện kể và người sáng tạo ra nó. B ên c ạnh đó, những tiêu chí về đạo đức ho ặc trí tuệ, tín ng ưỡng hay cảm xúc… sẽ là cơ s ở để xác lập khoảng cách giữa n gười kể chuyện và tác giả hàm ẩ n – “ cái tôi thứ hai” của nhà văn. Tuy nhiên, d ựa vào tiêu chí nào đ ể xác định người kể chuyện là đáng tin c ậy hay không đáng tin c ậy? Cũng theo quan điểm của Booth, ng ười kể chuyện đ áng tin c ậy k hi anh ta nói ho ặc hành đ ộng hợp với những q uy chu ẩn c ủa tác phẩm (những quy chuẩn ẩn t àng c ủa tác giả); và k hông đáng tin c ậy t rong trư ờng hợp ngược lại. Việc xác định này d ẫn chúng ta vào con đư ờng nhiều chông gai hơn. N ếu khẳng định rằng những p hẩm chất và trí tuệ của người kể chuyện quan trọng với chúng ta h ơn việc chỉ ra n gười kể chuyện ở ngôi thứ nhất hay thứ ba buộc chúng ta phải chỉ ra đ ược người
k ể chuyện đáng tin cậy hay không đáng cậy, mức độ đáng tin hay khả năng phạm lỗi lầm… Chỉ riêng việc xác định phẩm chất của ng ười kể chuyện sẽ liên đ ới tới hàng lo ạt các yếu tố cấu trúc nội tại tác phẩm. B ên c ạnh đó, trong tác phẩm nghệ t huật, cũng nh ư n hân vật, người kể chuyện có thể sẽ tự ý thức về chính nó v à về t hế giới của nó. Tất cả những phẩm chất khách quan, bền vững của ng ười kể c huyện sẽ trả lời cho câu hỏi “ng ười kể chuyện là ai?”, song ngư ời kể chuyện đ ã k ể chuyện như thế nào sẽ c òn phụ thuộc vào ý thức và s ự tự ý thức của anh ta. Nh ư t hế, khoảng cách giữa người kể chuyện và tác giả luôn bị đặt trong t ình thế bấp b ênh. S ự biến đổi luôn là tiền đề của sáng tạo và phát triển. Hình t ượng ng ười kể c huyện cũng không nằm ngo ài quy luật này. Và chính đ iều đó tạo ra những đánh g iá không đ ồng nhất về phẩm chất của ng ười kể chuyện. Tr ước hết phải nhận thấy rằng, phần đông những người kể chuyện đáng tin cậy lại phó mặc bản thân đi qua n hững thời điểm d ài c ủa sự châm biếm v à họ là người có khả năng lừa gạt . Khả năng này r ất có thể sẽ biến người kể chuyện thành không tin c ậy. Tuy nhiên, k hông tin c ậy không có nghĩa là nói d ối mà chính vô thức với những tham vọng, n hững hiểu lầm đ ã t ạo ra những sai biệt trong nhận thức v à phản ánh của người kể c huyện. Mặc d ù người kể chuyện có thể xuất hiện thuận với những quy chuẩn của t ác phẩm song khả năng này r ất có thể cũng chỉ là s ự ngụy trang. Những tr ường hợp phức tạp như thế buộc người nghiên c ứu phải phác họa đ ược tiến tr ình vận đ ộng trong t ư tưởng và hành đ ộng của n gười kể chuyện, từ đó mới có thể xác lập đ ược khoảng cách giữa anh ta với tác giả. N ếu như người kể chuyện tin cậy đ ược coi là đ ồng thuận với những quy c huẩn của tác phẩm th ì người kể chuyện không đáng tin cậy đối lập với những quy c huẩn ẩn t àng c ủa tác giả. Sự đối lập này hiện hữu theo nhiều cách thức khác nhau và ở nhiều mức độ khác nhau. Những khác biệt về tâm lý, thị hiếu, đạo đức, thẩm mỹ và trí tuệ đem đến những thách thức không nhỏ khi xác định khoảng cách giữa t ác giả và người kể chuyện. R õ ràng có hàng lo ạt vấn đề cần phải giải quyết khi c húng ta muốn xác định người kể chuyện đại diện cho nh à văn ở mức độ nào. T ất c ả những tiêu chí mà chúng ta có th ể coi là cái gốc của vấn đề (chẳng hạn nh ư
n hững quy chuẩn của tác phẩm, quan niệm về đạo đức, thẩm mỹ , quan niệm về giá t r ị…) đều có thể bị biến đổi, gia tăng hoặc thoái hóa về ý niệm, phẩm chất. B ên c ạnh đó, sự biến đổi về phẩm chất của ng ười kể chuyện tr ên tiến tr ình vận động t rong thế giới truyện kể cũng là một trong những thách thức đ òi hỏi mỗi độc giả k hi giải mã văn b ản tác phẩm phải tỉnh táo. Đó l à yêu c ầu đặt ra hàng đ ầu cho độc g iả khi tiếp xúc với những tác phẩm nh ư thế. K hông đ ồng nhất và không tách biệt ho àn toàn ngư ời kể chuyện với tác giả s ong đ ể đánh giá đ ược “giá trị” của ngư ời kể chuyện tr ước tác giả, khẳng định đ ược người kể chuyện đại diện cho tác giả ở mức độ n ào thì c ần phải tiến hành k hảo sát tr ên nhiều cấp độ với các mối quan hệ t ương tác giữa ng ười kể chuyện với các yếu tố trong tác phẩm v à mối quan hệ giữa người kể chuyện với các cấ p đ ộ g iao tiếp khác. T ìm câu tr ả lời cho vấn đề người kể chuyện đ ã đ ại diện cho tác giả ở mức độ nào sẽ luôn xuất hiện trong trạng thái bỏ lửng hoặc không thống nhất. Hầu như khó đưa ra một mô h ình thuần túy công thức và mang tính lý thuyết, bởi “ mức độ” như thế nào sẽ t ùy thuộc vào mỗi người sáng tạo nghệ thuật v à chắc c hắn c òn phải t ùy thuộc vào b ối cảnh truyện kể, những t ình huống giao tiếp, và cả s ự giải mã c ủa người đọc. N hư thế, từ những cấp độ giao tiếp trừu t ượng người nghiên c ứu có thêm cơ hội đánh g iá đúng mức vai tr ò và quyền năng của người kể chuyện trong tác phẩm n ghệ thuật, thấy đ ược sự chi phối của ng ười kể chuyện đối với các yếu tố khác t rong c ấu trúc nội tại của tác phẩm. Có thể nói, đối với mỗi ng ười kể chuyện k ho ảng cách đ ược thiết lập giữ a ngư ời kể chuyện và tác giả sẽ có những dịch c huyển và biến đổi t ùy thuộc vào việc tác giả sẽ lựa chọn kiểu ng ười kể chuyện nào. Khi kho ảng cách này càng lớn, tức sự khác biệt giữa ng ười kể chuyện và tác g iả c àng khó đoán đ ịnh th ì càng mở ra nhiều khả năn g suy đoán, phân tích, lập l uận cho độc giả, những ng ười đang lắng nghe và đ ọc các câu chuyện. Khả năng này dư ờng như vô t ận khi kiểu ng ười kể chuyện không đáng tin cậy ng ày càng đ ược nhiều nhà văn yêu thích s ử dụng ______________