Một số yếu tố nguy cơ nhiễm toxocara spp. ở bệnh nhân đến khám và điều trị tại Bệnh viện Quân y 103 (2012-2013)

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2014<br /> <br /> MỘT SỐ YẾU TỐ NGUY CƠ NHIỄM TOXOCARA spp.<br /> Ở BỆNH NHÂN ĐẾN KHÁM VÀ ĐIỀU TRỊ<br /> TẠI BỆNH VIỆN QUÂN Y 103 (2012 - 2013)<br /> Lê Trần Anh*; Nguyễn Thị Nga**; Nguyễn Khắc Lực*<br /> TÓM TẮT<br /> Toxocara spp. là giun đũa của động vật, người thường nhiễm ấu trùng giun đũa chó<br /> (Toxocara canis) và giun đũa mèo (Toxocara cati). Mục tiêu: xác định một số yếu tố nguy cơ<br /> nhiễm Toxocara spp. Phương pháp: nghiên cứu bệnh chứng trên 106 bệnh nhân (BN) nhiễm<br /> và 129 người không nhiễm Toxocara spp. đến khám và điều trị tại Bệnh viện Quân y 103 từ<br /> 9 - 2012 đến 3 - 2013. Kết quả: nhiễm Toxocara spp. có thể gặp trên người ở mọi tuổi, giới,<br /> nghề nghiệp, trình độ học vấn, sống ở nông thôn, thành thị hay miền núi, hải đảo. Các yếu tố<br /> rửa tay trước khi ăn (OR = 0,64; CI 95% 0,37 - 1,12), rửa tay sau khi tiếp xúc với chó mèo (OR<br /> = 0,94; CI 95% 0,56 - 1,58), rửa hoa quả hay gọt vỏ trước khi ăn (OR = 1,53; CI 95% 0,90 2,60) không ảnh hưởng đến tỷ lệ nhiễm Toxocara spp. Ăn rau sống, thịt sống không phải là yếu<br /> tố nguy cơ nhiễm Toxocara spp. (OR = 1,56; CI 95% 0,89 - 2,74 và OR = 1,33, CI 95% 0,78 2,27). Tiếp xúc với đất làm tăng tỷ lệ nhiễm Toxocara spp. 2,24 lần (CI 95% 1,28 - 3,92).<br /> * Từ khóa: Toxocara spp.; Yếu tố nguy cơ.<br /> <br /> RISK FACTORS OF TOXOCARA INFECTION OF PATIENTS<br /> EXAMINED AND TREATED IN 103 HOSPITAL (2012 - 2013)<br /> Summary<br /> Toxocara canis and Toxocara cati are common intestinal roundworms of dogs and cats<br /> respectively and their larval stage frequently infect humans. Objectives: to determine some risk<br /> factors of Toxocara infection. Method: case-control study involving 106 infected and 129 noninfected with Toxocara spp. examined and treated at the hospital 103 from September, 2012 to<br /> March, 2013. Results: people of all age, sex, occupation, level of education, living in rural, urban<br /> or mountain / islands could be infected with Toxocara spp. Washing hands before eating (OR =<br /> 0.64, 95% CI 0.37 to 1.12), after contact with dogs or cats (OR = 0.94, 95% CI 0.56 - 1.58),<br /> washing or peeling fruit before eating (OR = 1.53, 95% CI 0.90 - 2.60) did not affect the<br /> prevalence of Toxocara spp. Consumption of raw vegetables or meat was not a risk factor (OR<br /> = 1.56, CI 95% 0.89 - 2.74 and OR = 1.33, CI 95% 0.78 - 2.27, respectively). Contact with soil<br /> increase the risk of Toxocara infection 2.24 times.<br /> * Key words: Toxocara infection; Risk factors.<br /> * Học viện Quân y<br /> ** Đại học Y Dược Thái Bình<br /> Người phản hồi (Corresponding): Lê Trần Anh (diepanh@yahoo.com)<br /> Ngày nhận bài: 27/02/2014; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 25/03/2014<br /> Ngày bài báo được đăng: 18/04/2014<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2014<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Người có thể nhiễm ký sinh trùng có<br /> nguồn gốc ở động vật. Ước tính trên thế<br /> giới có khoảng 150 bệnh lây từ động vật<br /> sang người. Toxocara spp. là loại giun<br /> tròn ký sinh ở người và động vật, người<br /> thường nhiễm Toxocara canis (giun đũa<br /> chó) và Toxocara cati (giun đũa mèo) do<br /> chó, mèo là những động vật gần gũi với<br /> con người. Có rất nhiều yếu tố nguy cơ<br /> nhiễm Toxocara spp., biết được những<br /> yếu tố nguy cơ này có ý nghĩa lớn trong<br /> áp dụng các biện pháp phòng chống cho<br /> cộng đồng. Việt Nam có nhiều yếu tố nguy<br /> cơ nhiễm Toxocara spp. như thói quen nuôi<br /> chó, mèo, trình độ dân trí còn thấp, điều<br /> kiện vệ sinh còn hạn chế… Chúng tôi tiến<br /> hành nghiên cứu này nhằm: Xác định một<br /> số yếu tố nguy cơ nhiễm Toxocara spp. làm<br /> cơ sở để xây dựng các nội dung tuyên<br /> truyền phòng chống bệnh.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng và vật liệu nghiên cứu.<br /> - BN đến khám và điều trị tại Bệnh viện<br /> Quân y 103, có biểu hiện toàn thân hay<br /> tại chỗ (da, tiêu hóa, hô hấp...) nghi do<br /> nhiễm Toxocara spp., đồng ý tham gia<br /> nghiên cứu và cung cấp thông tin. Dựa<br /> trên kết quả xét nghiệm phát hiện kháng<br /> thể kháng Toxocara spp., BN được kết<br /> <br /> luận nhiễm hay không nhiễm. Trên thực<br /> tế, chúng tôi đã điều tra 235 BN với 106<br /> BN nhiễm Toxocara spp.<br /> - Vật liệu nghiên cứu: bảng hỏi với các<br /> câu hỏi đóng, bộ dụng cụ xét nghiệm<br /> ELISA, bộ kit chẩn đoán TES-ELISA của<br /> Công ty Việt Sinh, Thành phố Hồ Chí Minh.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Nghiên cứu bệnh chứng.<br /> - Cỡ mẫu: theo nhận xét của một số<br /> tác giả, chúng tôi chọn tiếp xúc với đất là<br /> yếu tố nguy cơ chính của nhiễm Toxocara<br /> spp. [3, 6]. Cỡ mẫu được tính bằng phần<br /> mềm EpiCalc 2000 Version 1.02 với ước<br /> đoán OR (Odds ratio: tỷ suất chênh) = 2,4<br /> [3]; p = 62% [1], α = 5%; β = 80%, tỷ lệ<br /> bệnh/chứng = 1 tính được cỡ mẫu tối<br /> thiểu 204 (102 bệnh và 102 chứng).<br /> - Các kỹ thuật áp dụng trong nghiên<br /> cứu: BN được phỏng vấn theo bảng hỏi.<br /> Thực hiện kỹ thuật ELISA theo quy trình<br /> của nhà sản xuất.<br /> - Địa điểm nghiên cứu: labo xét nghiệm<br /> ký sinh trùng, khoa khám bệnh, khoa điều<br /> trị (truyền nhiễm, nội thần kinh), Bệnh<br /> viện Quân y 103.<br /> - Thời gian nghiên cứu: 9 - 2012 đến<br /> 3 - 2013.<br /> <br /> - Xử lý số liệu: theo phương pháp<br /> thống kê y sinh học bằng phần mềm<br /> SPSS 13.0.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> <br /> Bảng 1: Đặc điểm tuổi, giới, trình độ học vấn của đối tượng nghiên cứu.<br /> NHÓM NGHIÊN CỨU<br /> <br /> NHIỄM Toxocara spp.<br /> Có (n = 106)<br /> <br /> Không (n = 129)<br /> <br /> (n = 235)<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2014<br /> CHỈ TIÊU<br /> <br /> Nhóm tuổi<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> 1-5<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0,0<br /> <br /> 8<br /> <br /> 6,2<br /> <br /> 8<br /> <br /> 3,4<br /> <br /> 6 - 15<br /> <br /> 4<br /> <br /> 3,8<br /> <br /> 8<br /> <br /> 6,2<br /> <br /> 12<br /> <br /> 5,1<br /> <br /> 16 - 40<br /> <br /> 61<br /> <br /> 57,5<br /> <br /> 68<br /> <br /> 52,7<br /> <br /> 129<br /> <br /> 54,9<br /> <br /> 41 - 60<br /> <br /> 36<br /> <br /> 34,0<br /> <br /> 36<br /> <br /> 27,9<br /> <br /> 72<br /> <br /> 30,6<br /> <br /> 61 - 74<br /> <br /> 5<br /> <br /> 4,7<br /> <br /> 9<br /> <br /> 7,0<br /> <br /> 14<br /> <br /> 6,0<br /> <br /> Tuổi trung bình ( X ± SD)<br /> Giới<br /> <br /> Trình độ<br /> học vấn<br /> <br /> 37,82 ± 12,63<br /> <br /> 34,16 ± 16,51<br /> <br /> 35,81 ± 14,97<br /> <br /> Nam<br /> <br /> 53<br /> <br /> 50,0<br /> <br /> 63<br /> <br /> 48,8<br /> <br /> 116<br /> <br /> 49,4<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> 53<br /> <br /> 50,0<br /> <br /> 66<br /> <br /> 51,2<br /> <br /> 119<br /> <br /> 50,6<br /> <br /> Đến trung học cơ sở<br /> <br /> 16<br /> <br /> 15,1<br /> <br /> 29<br /> <br /> 22,5<br /> <br /> 45<br /> <br /> 19,2<br /> <br /> Trung học phổ thông<br /> <br /> 42<br /> <br /> 39,6<br /> <br /> 37<br /> <br /> 28,7<br /> <br /> 79<br /> <br /> 33,6<br /> <br /> 48<br /> <br /> 45,3<br /> <br /> 63<br /> <br /> 48,8<br /> <br /> 111<br /> <br /> 47,2<br /> <br /> Trên trung học phổ thông<br /> <br /> Tuổi trung bình nhiễm Toxocara spp. 37,82; hay gặp nhất ở độ tuổi 16 - 40. Nhiễm<br /> Toxocara spp. gặp cả ở hai giới và các trình độ học vấn.<br /> Do đặc điểm của nhiễm Toxocara spp. thường liên quan đến yếu tố vệ sinh cá<br /> nhân, hay tiếp xúc với đất, hay chơi với chó, mèo... nên tỷ lệ nhiễm Toxocara spp. hay<br /> gặp ở trẻ em [7]. Tuy nhiên, nghiên cứu của Romero Núñez C và CS (2013) cho thấy<br /> trẻ nhóm tuổi 12 - 16 có tỷ lệ nhiễm cao hơn trẻ nhóm tuổi 2 - 11 [9]. Một số nghiên<br /> cứu gần đây cũng cho thấy tuổi, giới ít ảnh hưởng đến tỷ lệ nhiễm Toxocara spp. [4, 6].<br /> Bảng 2: Đặc điểm nghề nghiệp và nơi ở của nhóm nhiễm và không nhiễm Toxocara spp.<br /> NHIỄM Toxocara spp.<br /> <br /> Có (n = 106)<br /> <br /> Không (n = 129)<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> Nông dân<br /> <br /> 13<br /> <br /> 12,3<br /> <br /> 5<br /> <br /> 3,9<br /> <br /> 18<br /> <br /> 7,7<br /> <br /> Cán bộ công chức<br /> <br /> 29<br /> <br /> 27,3<br /> <br /> 35<br /> <br /> 27,1<br /> <br /> 64<br /> <br /> 27,2<br /> <br /> Bộ đội, công an<br /> <br /> 27<br /> <br /> 25,5<br /> <br /> 28<br /> <br /> 21,7<br /> <br /> 55<br /> <br /> 23,4<br /> <br /> Tự do<br /> <br /> 19<br /> <br /> 17,9<br /> <br /> 30<br /> <br /> 23,3<br /> <br /> 49<br /> <br /> 20,8<br /> <br /> Học sinh, sinh viên<br /> <br /> 11<br /> <br /> 10,4<br /> <br /> 24<br /> <br /> 18,6<br /> <br /> 35<br /> <br /> 14,9<br /> <br /> Công nhân<br /> <br /> 7<br /> <br /> 6,6<br /> <br /> 7<br /> <br /> 5,4<br /> <br /> 14<br /> <br /> 6,0<br /> <br /> Nông thôn<br /> <br /> 48<br /> <br /> 45,3<br /> <br /> 40<br /> <br /> 31,0<br /> <br /> 88<br /> <br /> 37,4<br /> <br /> Thành thị<br /> <br /> 52<br /> <br /> 49,1<br /> <br /> 77<br /> <br /> 59,7<br /> <br /> 129<br /> <br /> 54,9<br /> <br /> Miền núi, hải đảo<br /> <br /> 6<br /> <br /> 5,6<br /> <br /> 12<br /> <br /> 9,3<br /> <br /> 18<br /> <br /> 7,7<br /> <br /> NHÓM NGHIÊN CỨU<br /> <br /> Nghề nghiệp<br /> <br /> Nơi ở<br /> <br /> TỔNG<br /> (n = 235)<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2014<br /> <br /> Nhiễm Toxocara spp. gặp ở nhiều nhóm nghề nghiệp, kể cả những nghề ít tiếp xúc<br /> với đất như cán bộ công chức, học sinh sinh viên, gặp ở người sống ở nông thôn,<br /> thành thị hay miền núi, hải đảo.<br /> Theo một số nghiên cứu, tình trạng nhiễm Toxocara spp. thường liên quan đến điều<br /> kiện kinh tế xã hội, nơi sinh sống là nông thôn hay thành thị, những nghề hay tiếp xúc<br /> với đất như nông dân sẽ có tỷ lệ nhiễm cao hơn [7]. Trần Thị Hồng (2001) nghiên cứu<br /> thấy nhiễm Toxocara spp. ở mắt ở trẻ em nông thôn là 77,7% và nhiễm Toxocara spp.<br /> ở người lớn ở vùng nông thôn là 82,5% [3]. Trần Trọng Dương (2012) nhận xét nông<br /> dân có nhiều yếu tố nguy cơ như trình độ dân trí thấp, thường xuyên tiếp xúc với chó,<br /> mèo, bùn đất... [2].<br /> Bảng 3: Ảnh hưởng thực hành phòng chống bệnh của BN.<br /> NHÓM NGHIÊN CỨU<br /> <br /> NHIỄM Toxocara spp.<br /> <br /> Có (n = 106)<br /> YẾU TỐ THỰC HÀNH<br /> <br /> Rửa tay trước khi ăn<br /> Rửa tay sau khi tiếp<br /> xúc với chó, mèo<br /> Gọt vỏ, rửa sạch hoa<br /> quả trước khi ăn<br /> <br /> Không (n = 129)<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> Không<br /> <br /> 30<br /> <br /> 28,3<br /> <br /> 49<br /> <br /> 38,0<br /> <br /> Có<br /> <br /> 76<br /> <br /> 71,7<br /> <br /> 80<br /> <br /> 62,0<br /> <br /> Không<br /> <br /> 56<br /> <br /> 52,8<br /> <br /> 70<br /> <br /> 54,3<br /> <br /> Có<br /> <br /> 70<br /> <br /> 47,2<br /> <br /> 59<br /> <br /> 45,7<br /> <br /> Không<br /> <br /> 45<br /> <br /> 42,5<br /> <br /> 42<br /> <br /> 32,6<br /> <br /> Có<br /> <br /> 61<br /> <br /> 57,5<br /> <br /> 87<br /> <br /> 67,4<br /> <br /> OR<br /> <br /> p<br /> <br /> (CI 95%)<br /> <br /> 0,64<br /> <br /> 0,154<br /> <br /> (0,37- 1,12)<br /> 0,94<br /> <br /> 0,930<br /> <br /> (0,56 - 1,58)<br /> 1,53<br /> (0,90 - 2,60)<br /> <br /> 0,154<br /> <br /> Các yếu tố không rửa tay trước khi ăn, sau khi tiếp xúc chó, mèo hay không gọt vỏ,<br /> rửa sạch hoa quả trước khi ăn không ảnh hưởng đến nhiễm Toxocara spp.<br /> Bảng 4: Ảnh hưởng của yếu tố ăn uống đến nhiễm Toxocara spp.<br /> NHIỄM Toxocara spp.<br /> <br /> NHÓM NGHIÊN CỨU<br /> <br /> Có (n = 106)<br /> YẾU TỐ ĂN UỐNG<br /> <br /> Hay ăn thịt sống, thịt tái<br /> Hay ăn rau sống<br /> <br /> Có<br /> <br /> Không (n = 129)<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> 37<br /> <br /> 34,9<br /> <br /> 33<br /> <br /> 25,6<br /> <br /> Không<br /> <br /> 69<br /> <br /> 65,1<br /> <br /> 96<br /> <br /> 74,4<br /> <br /> Có<br /> <br /> 71<br /> <br /> 67,0<br /> <br /> 78<br /> <br /> 60,5<br /> <br /> Không<br /> <br /> 35<br /> <br /> 33,0<br /> <br /> 51<br /> <br /> 39,5<br /> <br /> p<br /> <br /> 0,158<br /> <br /> 0,370<br /> <br /> OR<br /> (CI 95%)<br /> <br /> 1,56<br /> (0,89 - 2,74)<br /> 1,33<br /> (0,78 - 2,27)<br /> <br /> Các yếu tố hay ăn thịt sống, rau sống ít ảnh hưởng đến nhiễm Toxocara spp.<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 4-2014<br /> <br /> Trứng giun Toxocara spp. có thể lây<br /> nhiễm qua đường tiêu hóa, qua rau sống,<br /> qua bàn tay bẩn, nhưng kết quả nghiên<br /> cứu cho thấy việc rửa tay trước khi ăn,<br /> hay ăn rau sống hay gọt vỏ, rửa sạch hoa<br /> quả trước khi ăn không ảnh hưởng nhiều<br /> đến tỷ lệ nhiễm Toxocara spp. Nghiên<br /> cứu của Fan CK và CS (2005) cũng thấy<br /> ăn rau sống ít liên quan đến nguy cơ<br /> nhiễm Toxocara spp. [4]. Có thể cách rửa<br /> rau có vai trò quan trọng hơn. Trần Thị<br /> Hồng (2001) nghiên cứu thấy nhóm ăn<br /> rau sống rửa đúng cách sẽ làm giảm<br /> nhiễm Toxocara spp. 46% [3]. Nghiên cứu<br /> của Romero Núñez C và CS (2013) cũng<br /> cho thấy tỷ lệ nhiễm Toxocara spp. không<br /> liên quan đến không rửa tay trước khi ăn,<br /> không rửa rau sống [9]. SD Fernando và<br /> CS (2007) nghiên cứu trên trẻ em tại Sri<br /> Lanka cũng thấy rửa tay không ảnh<br /> hưởng đến tỷ lệ nhiễm Toxocara spp.<br /> [10].<br /> <br /> được [5], do đó tiếp xúc với chó, mèo<br /> không phải là yếu tố nguy cơ chính của lây<br /> nhiễm Toxocara spp. ở người và rửa tay<br /> sau tiếp xúc với chó mèo cũng ít có ý<br /> nghĩa làm giảm nguy cơ nhiễm. Kết quả<br /> của chúng tôi phù hợp với nghiên cứu của<br /> Romero Núñez C và CS (2013) [9].<br /> Một số vật chủ không phải là vật chủ<br /> chính nhiễm phải trứng giun Toxocara<br /> spp. trở thành vật chủ chứa (paratenic<br /> host), các vật chủ này có ấu trùng cư trú<br /> trong cơ, tổ chức; khi vật chủ khác ăn<br /> vật chủ chứa cũng có nguy cơ lây nhiễm<br /> [7]. Tuy nhiên, cách lây này không phải<br /> là cách lây chính. Kết quả của chúng tôi<br /> cho thấy ăn thịt sống, thịt tái chưa ảnh<br /> hưởng đến tỷ lệ nhiễm Toxocara spp.,<br /> phù hợp với nhận xét của một số tác giả<br /> khác [6, 9].<br /> <br /> Tiếp xúc với chó, mèo được coi là yếu<br /> tố nguy cơ lây nhiễm Toxocara spp. Tuy<br /> nhiên, trứng của Toxocara spp. cần được<br /> phát triển ở ngoại cảnh một thời gian ít<br /> nhất 2 tuần mới có khả năng lây nhiễm<br /> Bảng 5: Ảnh hưởng của việc tiếp xúc với đất, cát đến nhiễm Toxocara spp.<br /> NHÓM NGHIÊN CỨU<br /> <br /> NHIỄM Toxocara spp.<br /> <br /> Có (n = 106)<br /> <br /> Không (n = 129)<br /> <br /> TIẾP XÚC VỚI ĐẤT<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> Có<br /> <br /> 44<br /> <br /> 41,5<br /> <br /> 31<br /> <br /> 24,0<br /> <br /> Không<br /> <br /> 62<br /> <br /> 58,5<br /> <br /> 98<br /> <br /> 76,0<br /> <br /> Tỷ lệ BN nhiễm Toxocara spp. có tiền<br /> sử tiếp xúc với đất, cát nơi có phân chó,<br /> mèo là 41,5%, cao hơn so với nhóm không<br /> nhiễm có ý nghĩa thống kê (OR = 2,243).<br /> <br /> p<br /> <br /> 0,007<br /> <br /> OR<br /> (CI 95%)<br /> <br /> 2,24<br /> (1,28 - 3,92)<br /> <br /> Tiếp xúc với đất cát bị ô nhiễm bởi<br /> trứng giun Toxocara spp. ở ngoại cảnh<br /> là yếu tố nguy cơ lây truyền Toxocara<br /> <br />