Nghiên cứu hiệu quả điều trị viêm quanh khớp vai thể đông cứng bằng kỹ thuật kéo bóc tách viêm dính khớp vai dưới gây tê thần kinh trên vai

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2017<br /> <br /> NGHIÊN CỨU HIỆU QUẢ ĐIỀU TRỊ VIÊM QUANH KHỚP VAI<br /> THỂ ĐÔNG CỨNG BẰNG KỸ THUẬT KÉO BÓC TÁCH<br /> VIÊM DÍNH KHỚP VAI DƯỚI GÂY TÊ THẦN KINH TRÊN VAI<br /> Hà Hoàng Kiệm*; Trần Đăng Đức*; Hoàng Tiến Ưng*<br /> Hoàng Văn Thắng*; Đồng Văn Nam*<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: đánh giá hiệu quả phục hồi tầm vận động khớp vai, tác dụng không mong muốn<br /> của kỹ thuật kéo bóc tách viêm dính khớp vai dưới gây tê thần kinh trên vai. Đối tượng và<br /> phương pháp: nghiên cứu tiến cứu, mô tả theo dõi dọc 2 tuần, so sánh trước và sau điều trị các<br /> bệnh nhân (BN) bị viêm quanh khớp vai thể đông cứng giai đoạn 2 điều trị tại Khoa Phục hồi<br /> Chức năng, Bệnh viện Quân y 103. Đánh giá mức độ đau theo thang điểm VAS, tầm vận động<br /> khớp vai đo bằng thước đo góc hai cành, tác dụng không mong muốn theo dõi lâm sàng và<br /> X quang khớp vai. Kết quả và kết luận: giảm đau sau điều trị 1 tuần tốt, điểm VAS giảm từ<br /> 4,27 ± 0,88 điểm xuống 0,47 ± 0,15 điểm (p < 0,05). Tầm vận động khớp vai trở về gần bình<br /> thường: Đưa cánh tay ra trước, lên trên chủ động trước điều trị 94,33 ± 12,94 độ, sau điều trị<br /> 165,67 ± 9,79 điểm (p < 0,05). Dạng khớp vai và đưa cánh tay lên trên chủ động trước điều trị<br /> 82,67 ± 5,83 độ, sau điều trị 163,25 ± 7,62 độ (p < 0,05). Đưa cánh tay ra sau chủ động, trước<br /> điều trị 20,33 ± 3,39 độ, sau điều trị 42,13 ± 1,34 điểm. Không gặp biến chứng nào sau kỹ thuật.<br /> * Từ khoá: Viêm quanh khớp vai thể đông cứng; Kỹ thuật kéo bóc tách viêm dính khớp; Gây<br /> tê thần kinh.<br /> <br /> Efficacy of Capsular Release and Controlled Manipulation under<br /> Nerve Block for the Treatment of Frozen Shoulder<br /> Summary<br /> Objectives: To assess the efficacy of motion recovery of shoulder and its side effects caused<br /> by the procedure (capsular) of traction of shoulder under nerve block. Subjects and methods: A<br /> two-week longitudinal study combined with a prospective, descriptive and comparative study<br /> before and after the therapy was conducted on the patients with frozen shoulder stage 2 who<br /> were treated at Rehabilitation Department, 103 Hospital. Degree of pain was evaluated<br /> according to the VAS scale, range of motion (ROM) measured with goniometer, adverse sides<br /> were assessed based on clinical follow-up and shoulder-joint X-ray. Results and conclusion:<br /> Pain relief 1 week after treatment: VAS reduced 4.27 ± 0.88 down to 0.47 ± 0.15 (p < 0.05).<br /> Range of motion returned to nearly normal. Active forward flexion before treatment: 94.33 ±<br /> 0<br /> 0<br /> 12.94 , after treatment: 165.67 ± 9.79 (p < 0.05). Active forward flexion with external rotation before<br /> 0<br /> 0<br /> treatment: 82.67 ± 5.83 , after treatment: 163.25 ± 7.62 (p < 0.05). Active extension before<br /> 0<br /> 0<br /> treatment: 20.33 ± 3.39 , after treatment: 42.13 ± 1.34 . No complications were observed.<br /> * Keywords: Frozen shoulder; Capsular release; Controlled manipulation; Anaesthesia.<br /> * Bệnh viện Quân y 103<br /> Người phản hồi (Corresponding): Nguyễn Tiến Ưng (bshoangtienungphcn@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 24/04/2017; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 11/06/2017<br /> Ngày bài báo được đăng: 18/07/2017<br /> <br /> 142<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2017<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Viêm quanh khớp vai thể đông cứng là<br /> thể bệnh hay gặp, biểu hiện lâm sàng là<br /> đau và hạn chế vận động khớp vai, hiện<br /> nay điều trị còn gặp nhiều khó khăn [1].<br /> Phương pháp điều trị bảo tồn kinh điển<br /> gồm thuốc giảm đau chống viêm không<br /> steroid hoặc steroid kết hợp với các biện<br /> pháp không dùng thuốc và vận động trị<br /> liệu chỉ giúp giảm đau; tuy nhiên tầm vận<br /> động khớp vai cải thiện không đáng kể,<br /> phải điều trị kéo dài 6 tháng đến 1 năm<br /> [5]. Để trả lại tầm vận động khớp vai, phải<br /> kéo bóc tách viêm dính khớp vai dưới gây<br /> mê hoặc phẫu thuật nội soi khớp vai [2].<br /> Bộ môn-Khoa Vật lý trị liệu - Phục hồi<br /> Chức năng, Bệnh viện Quân y 103 đã tiến<br /> hành kỹ thuật kéo bóc tách viêm dính<br /> khớp vai dưới gây tê thần kinh trên vai<br /> [3]. Kỹ thuật đã được công nhận sáng<br /> kiến cấp cơ sở năm 2016 (do các tác giả:<br /> Hà Hoàng Kiệm, Hoàng Tiến Ưng, Bùi<br /> Văn Tuấn, Hoàng Văn Thắng) và được<br /> Hội đồng Khoa học và Y đức Bệnh viện<br /> Quân y 103 cho phép thực hiện. Đây là kỹ<br /> thuật đơn giản, rẻ tiền, kết quả tốt, trả lại<br /> tầm vận động khớp vai ngay sau kỹ thuật,<br /> chỉ cần điều trị ngoại trú với thời gian<br /> ngắn và có thể áp dụng rộng rãi tại các<br /> tuyến y tế. Để đánh giá hiệu quả điều trị<br /> và tác dụng không mong muốn của kỹ<br /> thuật, chúng tôi tiến hành nghiên cứu này<br /> nhằm: Đánh giá hiệu quả và tác dụng<br /> không mong muốn của kỹ thuật kéo bóc<br /> tách viêm dính khớp vai dưới gây tê thần<br /> kinh trên vai để điều trị viêm quanh khớp<br /> vai thể đông cứng.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng nghiên cứu.<br /> 30 bệnh nhân (BN) được chẩn đoán<br /> xác định viêm quanh khớp vai thể đông<br /> cứng giai đoạn 2 (giai đoạn đông cứng<br /> khớp vai) điều trị tại Khoa Vật lý Trị liệu Phục hồi chức năng, Bệnh viện Quân y 103.<br /> * Tiêu chuẩn chọn:<br /> Theo định nghĩa viêm quanh khớp vai<br /> thể đông cứng (Frozen shoulder) giai<br /> đoạn 2 của Codman [4].<br /> * Tiêu chuẩn loại trừ:<br /> Không tiến hành kỹ thuật với những<br /> trường hợp:<br /> - Có tổn thương xương khớp vai<br /> (X quang thường quy).<br /> - Loãng xương mức độ vừa và nặng.<br /> - BN suy tim, suy gan, suy thận và rối<br /> loạn nhịp tim.<br /> - BN tăng huyết áp, đang sốt.<br /> - BN chống chỉ định với lidocain.<br /> - BN không đồng ý thực hiện kỹ thuật.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu.<br /> Nghiên cứu tiến cứu, mô tả, theo dõi<br /> trước và sau điều trị 2 tuần.<br /> * Chuẩn bị BN:<br /> 1 tuần đầu điều trị thuốc chống viêm<br /> giảm đau kết hợp vật lý trị liệu để giảm<br /> đau khớp vai rồi mới tiến hành thủ thuật.<br /> Trong trường hợp trước khi đến viện, BN<br /> đã được điều trị, có thể tiến hành kỹ thuật<br /> ngay. Phác đồ thống nhất bao gồm:<br /> mobic 7,5 mg x 2 viên/ngày, uống: sáng chiều sau ăn. Sóng ngắn + paraffin + tập<br /> vận động khớp vai 1 lần/ngày.<br /> 143<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2017<br /> BN được đo mạch, huyết áp và làm<br /> điện tim, X quang khớp vai trước khi thực<br /> hiện kỹ thuật.<br /> * Chuẩn bị phương tiện:<br /> - Thuốc: lidocain 2% 2 ml x 4 ống, bơm<br /> tiêm và dụng cụ sát khuẩn.<br /> - Buồng tiêm vô khuẩn.<br /> - Buồng tiến hành kỹ thuật: diện tích<br /> khoảng 10 - 15 m², sáng và thoáng, có<br /> 1 giường không có thành, chiều cao giường<br /> từ 0,8 - 1 m, chiều rộng 0,8 - 1,2 m.<br /> * Các bước tiến hành:<br /> - Gây tê thần kinh trên vai: tiến hành ở<br /> buồng vô khuẩn.<br /> - Thử phản ứng lidocain 2%.<br /> - Gây tê thần kinh trên vai bằng<br /> lidocain 40 mg x 2 ống. Vị trí ở mặt sau<br /> và trên gai xương bả vai. Xác định gai<br /> xương bả vai, sau đó kẻ một đường nối<br /> đầu ngoài và đầu trong gai xương bả,<br /> chia đường này làm 4 phần. Từ điểm chia<br /> 1/4 ngoài và 3/4 trong của đường kẻ trên<br /> 1,5 cm là điểm chọc kim. Điểm này nằm<br /> dưới khuyết xương bả, cắm kim vuông<br /> góc với da chạm xương, rút kim ra một<br /> chút rồi bơm thuốc. Thuốc sẽ ngấm vào<br /> thần kinh trên vai gây tê toàn bộ khớp vai<br /> và làm yếu một số cơ quanh khớp vai [3].<br /> <br /> Hình 1: Vị trí gây tê thần kinh trên vai.<br /> - Gây tê bổ sung bao khớp vai bằng<br /> lidocain 2% 2 ml x 2 ống vào bao khớp. Ở<br /> 2 vị trí: điểm dưới ngoài mỏm quạ và<br /> điểm dưới sau mỏm cùng vai. Xác định vị<br /> trí tiêm như hình 2 và 3, mỗi vị trí 2 ml<br /> lidocain.<br /> <br /> Hình 2: Vị trí gây tê bao khớp ổ chảo<br /> cánh tay dưới mỏm quạ.<br /> 144<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2017<br /> <br /> Hình 3: Vị trí gây tê bao khớp ổ chảo cánh tay dưới mỏm cùng vai.<br /> + Kéo bóc tách dính khớp vai: tiến<br /> hành tại buồng kỹ thuật.<br /> Sau gây tê 5 - 10 phút, tiến hành kỹ<br /> thuật, kíp kỹ thuật gồm: 1 bác sỹ phục hồi<br /> chức năng và 1 kỹ thuật viên phục hồi<br /> chức năng. Cụ thể:<br /> + Bước 1: BN nằm ngửa trên giường,<br /> hai tay để xuôi theo thân người.<br /> + Bước 2: 1 kỹ thuật viên dùng tay cố<br /> định xương bả vai của BN.<br /> + Bước 3: người tiến hành thủ thuật<br /> một tay nắm bàn tay BN, một tay nắm<br /> cánh tay BN.<br /> + Bước 4: người tiến thủ thuật ngả<br /> người dùng trọng lực để kéo khớp vai<br /> không dùng sức, kéo xuôi theo người BN,<br /> vừa dạng khớp vai vừa xoay ngửa dần<br /> bàn tay khi tới 900 thì bàn tay ngửa hoàn<br /> toàn và đưa cánh tay dạng và lên trên<br /> <br /> cho tới khi đạt 1800, sau đó đưa cánh tay<br /> về xuôi theo người, cho nằm nghỉ 5 - 10<br /> phút, kiểm tra lại mạch, huyết áp.<br /> Sau thủ thuật tiếp tục cho BN dùng<br /> thuốc chống viêm giảm đau và biện pháp<br /> vật lý, kết hợp với bài tập con lắc và tập<br /> với thang tường để chống dính lại, thời<br /> gian 7 - 10 ngày.<br /> * Tiêu chuẩn đánh giá kết quả:<br /> Đánh giá tại 3 thời điểm: trước kéo,<br /> ngay sau kéo và sau kéo 1 tuần.<br /> - Triệu chứng đau khớp vai: dựa theo<br /> thang điểm VAS (Visual Analogue Scale),<br /> chia ra 3 mức độ: nhẹ: 0 - < 4 điểm; trung<br /> bình: 4 - < 8 điểm; nặng: 8 - 10 điểm [2].<br /> - Tầm vận động khớp vai: đo bằng thước<br /> đo góc hai cành theo phương pháp Zero [5].<br /> - X quang khớp vai: chụp trước kéo và<br /> sau kéo 1 tuần.<br /> <br /> Hình 4: Quy trình kỹ thuật kéo giãn khớp vai dưới gây tê thần kinh trên vai.<br /> 145<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2017<br /> - Theo dõi đánh giá tác dụng phụ, tai biến: dị ứng thuốc; nhiễm khuẩn tại chỗ tiêm;<br /> chảy máu; gãy xương; rách bao khớp.<br /> * Xử lý số liệu:<br /> Số liệu được tính tỷ lệ phần trăm, số trung bình. So sánh số trung bình và tỷ lệ phần<br /> trăm theo phương pháp thống kê y học, sử dụng phần mềm Epi.info 6.04.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu.<br /> Bảng 1: Tuổi, giới và thời gian bị bệnh.<br /> Nam<br /> n (%)<br /> <br /> Nữ<br /> n (%)<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 14 (46,66%)<br /> <br /> 16 (53,33%)<br /> <br /> 30<br /> <br /> Thông số<br /> Giới<br /> Tuổi (<br /> <br /> ± SD)<br /> <br /> 61,42 ± 6,46<br /> <br /> Thời gian bị bệnh (ngày) (<br /> <br /> ± SD)<br /> <br /> 106,45 ± 37,16<br /> <br /> Tỷ lệ nam và nữ tương đương nhau, tuổi trung bình 61, thời gian bị bệnh trung bình<br /> 106 ngày.<br /> 2. Kết quả sau điều trị.<br /> Bảng 2: Mức độ đau theo thang điểm VAS.<br /> BN<br /> <br /> Trước kéo<br /> n (%)<br /> (1)<br /> <br /> Ngay sau kéo<br /> n (%)<br /> (2)<br /> <br /> Sau kéo 1 tuần<br /> n (%)<br /> (3)<br /> <br /> p<br /> <br /> Nhẹ<br /> <br /> 5 (16,66)<br /> <br /> 2 (6,66)<br /> <br /> 28 (93,33)<br /> <br /> (2-1) > 0,05<br /> (3-1) < 0,01<br /> <br /> Trung bình<br /> <br /> 10 (33,33)<br /> <br /> 7 (23,33)<br /> <br /> 2 (6,66)<br /> <br /> (2-1) > 0,05<br /> (3-1) < 0,05<br /> <br /> 15 (50)<br /> <br /> 21 (70)<br /> <br /> 0 (0,0)<br /> <br /> (2-1) > 0,05<br /> (3-1) < 0,01<br /> <br /> 4,27 ± 0,88<br /> (3 - 6)<br /> <br /> 4,31 ± 0,98<br /> (4 - 7)<br /> <br /> 0,47 ± 0,15<br /> (0 - 1)<br /> <br /> Mức độ đau<br /> <br /> Nặng<br /> <br /> Điểm trung bình<br /> <br /> (2-1) > 0,05<br /> (3-1) < 0,01<br /> <br /> Ngay sau kéo, số lượng BN đau mức độ trung bình và nặng tăng lên, nhưng sau<br /> kéo 1 tuần, BN gần như hết đau ở khớp vai.<br /> Mức độ đau sau kỹ thuật không khác biệt so với trước kỹ thuật (p > 0,05). Sau<br /> 1 tuần đau giảm nhiều (p < 0,01).<br /> 146<br /> <br />