Nghiên cứu, xây dựng hệ thống chỉ tiêu phát triển bền vững ngành chăn nuôi gà công nghiệp tại Việt Nam

Nghiên cứu, xây dựng . . .<br /> <br /> NGHIÊN CỨU, XÂY DỰNG HỆ THỐNG CHỈ TIÊU PHÁT<br /> TRIỂN BỀN VỮNG NGÀNH CHĂN NUÔI GÀ CÔNG NGHIỆP<br /> TẠI VIỆT NAM<br /> Vòng Thình Nam*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Vì mục tiêu tăng trưởng kinh tế, con người đang xâm phạm ngày càng nhiều đến thiên<br /> nhiên. Để cải thiện tình trạng đó, con người tìm cách phát triển khác để vừa phát triển kinh tế, vừa<br /> phát triển xã hội đồng thời vẫn đảm bảo gìn giữ môi trường đó chính là “Phát triển bền vững”.<br /> Trong xu hướng đó, Đảng và nhà nước đã chủ trương phát triển bền vững trên nhiều lĩnh vực, nhiều<br /> ngành trong đó có ngành chăn nuôi gia cầm. Thực tế ngành chăn nuôi gia cầm, cụ thể là gà công<br /> nghiệp trong những năm gần đây đã phát triển rất nhanh nhưng còn mang tính chất tự phát nên<br /> rất bấp bênh. Để giúp ngành này phát triển theo hướng bền vững, trước hết cần nghiên cứu và xây<br /> dựng hệ thống chỉ tiêu phát triển bền vững để đánh giá thực trạng của ngành, từ đó có thể đề xuất<br /> những giải pháp, kiến nghị với Nhà nước, với cơ quan chức năng có chính sách giúp ngành chăn<br /> nuôi nhiều tiềm năng này phát triển bền vững.<br /> Từ khóa: Chỉ tiêu phát triển bền vững, Phát triển bền vững, Nuôi gà công nghiệp<br /> <br /> STUDY ON INDICATORS SYSTEM FOR SUSTAINABLE DEVELOPMENT<br /> OF BREED INDUSTRIAL CHICKEN IN VIETNAM<br /> ABSTRACT<br /> For purpose of economic growth, human kind is doing more bad impact to nature. To<br /> solve that matter, people need to find better ways of growing economics and social development<br /> simultaneously preserving the environment, which is called “Sustainable development”. Following<br /> that momentum, our Communist party and government set out the strategy of sustainable development<br /> in many industries, including the Live-stock breeding. In fact, the Live-stock breeding, Chicken farm<br /> in particular have grown very fast in recent years, yet in unprompted a unstable manner. In order to<br /> help this industry growing sustainably, the Growth performance indicators system, at first, must be<br /> researched and built to access the status and situation. From then, solution or proposal to Government,<br /> authorities can be defined and submitted to support this high potential industry to develop sustainably.<br /> Keywords: Sustainable development indicators, Sustainable development, Breed<br /> industrial chicken<br /> *<br /> <br /> ThS. GV. Khoa Kinh tế, Trường đại học sư phạm kỹ thuật TP. HCM<br /> <br /> 51<br /> <br /> Taïp chí Kinh teá - Kyõ thuaät<br /> <br /> 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN<br /> VỀ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG NGÀNH<br /> CHĂN NUÔI<br /> 1.1. Khái quát về phát triển bền vững<br /> Chúng ta đang sống trong thời đại phát<br /> triển nhanh và mạnh, nhưng càng phát triển,<br /> con người càng xâm phạm thiên nhiên trên<br /> nhiều mặt: Khai thác cạn kiệt tài nguyên; gây<br /> ô nhiễm môi sinh, môi trường mà không có<br /> hoặc rất hạn chế hành động khắc phục, xử<br /> lý ô nhiễm. Nhận thức được điều đó nhiều<br /> nhà hoạt động xã hội, nhà nghiên cứu về môi<br /> trường trên thế giới… đã kêu gọi nhân loại<br /> phải có cách phát triển khác so với trước đây,<br /> vừa phát triển về kinh tế nhưng vừa phát triển<br /> xã hội và đồng thời bảo vệ môi trường không<br /> bị ảnh hường. Từ đó, khởi xướng xu hướng<br /> “Phát triển bền vững”.<br /> Trải qua rất nhiều sự kiện diễn ra trong<br /> nhiều năm trên thế giới về kêu gọi và cổ xúy<br /> cho phát triển bền vững, sự kiện đáng chú ý<br /> nhất là năm 1987: Ủy ban Môi trường và<br /> Phát triển Thế giới xuất bản báo cáo (Báo cáo<br /> Brundtland) có tựa đề “Tương lai của chúng<br /> ta”. Bản báo cáo này lần đầu tiên công bố chính<br /> thức thuật ngữ “Phát triển bền vững”. Theo đó,<br /> “Phát triển bền vững là sự phát triển có thể đáp<br /> ứng được những nhu cầu hiện tại mà không<br /> ảnh hưởng, tổn hại đến những khả năng đáp<br /> ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai…”. Ủy<br /> ban Môi trường và Phát triển Thế giới đã cụ thể<br /> hơn về nội dung phát triển bền vững:<br /> Phát triển bền vững về kinh tế<br /> Phát triển bền vững về xã hội<br /> Phát triển bền vững về môi trường<br /> Ủy ban của Liên hợp quốc về phát triển<br /> bền vững (CDS) đã bổ sung thêm nội dung<br /> thứ tư: Phát triển bền vững về thể chế chính<br /> sách. Bốn nội dung này hiện đang là khuôn<br /> <br /> khổ báo cáo về thực hiện Chương trình Nghị<br /> sự 21 của các quốc gia.<br /> Đến nay, phát triển bền vững (PTBV) đã<br /> trở thành phương thức phát triển mà nhiều<br /> quốc gia trên thế giới đang hướng tới và nó trở<br /> thành xu hướng tất yếu của thời đại, của nhân<br /> loại bởi nó là sư phát triển có tính đến đầy đủ<br /> các mặt của cuộc sống mà con người ở thế hệ<br /> nào cũng cần, sự phát triển cân đối, hài hòa<br /> giữa các mặt: kinh tế, xã hội và môi trường,<br /> hay như chính nội dung khái niệm phát triển<br /> bền vững, là sự phát triển có thể đáp ứng được<br /> những nhu cầu hiện tại mà không ảnh hưởng,<br /> tổn hại đến những khả năng đáp ứng nhu cầu<br /> của các thế hệ tương lai…<br /> 1.2. Đường lối, chủ trương phát triển<br /> bền vững<br /> Ở nước ta, “Phát triển bền vững đã trở<br /> thành đường lối, quan điểm của Đảng, chủ<br /> trương, chính sách của Nhà nước và được thể<br /> hiện rõ nét trong các chiến lược, quy hoạch,<br /> kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội quốc gia<br /> cũng như của các ngành và địa phương của<br /> Việt Nam.” [1]<br /> Trong số đó có nông nghiệp là một<br /> ngành kinh tế chủ yếu của Việt Nam. Nông<br /> nghiệp là ngành hiện đang được Nhà nước<br /> quan tâm đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện<br /> đại hóa và chuyển đổi cơ cấu để ngày càng<br /> tạo ra giá trị cao hơn, có lợi hơn về nhiều<br /> mặt giúp nông dân ổn định cuộc sống và<br /> phát triển. Thủ tướng chính phủ đã ban<br /> hành quyết định số: 10/2008/QĐ-TTg, Phê<br /> duyệt chiến lược phát triển chăn nuôi đến<br /> năm 2020. Đây là văn bản pháp lý vô cùng<br /> quan trọng và cần thiết, định hướng cho sự<br /> phát triển của ngành chăn nuôi nói chung và<br /> chăn nuôi gia cầm nói riêng. Theo đó cần<br /> 52<br /> <br /> Nghiên cứu, xây dựng . . .<br /> <br /> “đẩy nhanh việc đổi mới và phát triển chăn<br /> nuôi gia cầm theo hướng trang trại, công<br /> nghiệp và nuôi chăn thả có kiểm soát” [2]<br /> để đến năm 2020, ngành chăn nuôi gia cầm<br /> phải trở thành ngành sản xuất hàng hoá hiệu<br /> quả và bền vững. Tỷ trọng giá trị sản lượng<br /> của ngành chăn nuôi so với trồng trọt cũng<br /> tăng dần lên. Mục tiêu, tỷ trọng chăn nuôi<br /> năm 2010 chiếm 27-28% tổng giá trị trong<br /> nông nghiệp, phấn đấu đưa tỷ trọng chăn<br /> nuôi lên 30% đến 32% năm 2011, 38% năm<br /> 2015 và 42% năm 2020 (theo Cục chăn nuôi<br /> – Bộ NN&PTNN).<br /> <br /> được chăm sóc tốt, kỹ lưỡng đúng khoa học<br /> đạt yêu cầu của ngành chăn nuôi và thú y…<br /> từ đó mới có được sản phẩm tốt, chất lượng<br /> cao. Bên cạnh đó, thị trường đầu ra phải ổn<br /> định, cung cầu cân đối hài hòa. Tất nhiên, để<br /> cò được điều đó đòi hỏi phải có sự nổ lực từ<br /> nhiều phía, trong đó quan trọng nhất là vai trò<br /> của nhà nước. Nhà nước phải cơ chế và chính<br /> sách điều hành thị trường phát triển ổn định,<br /> lành mạnh trên cơ sở qui hoạch phát triển<br /> ngành chăn nuôi và các ngành công nghiệp<br /> phụ trợ.<br /> 2. VỀ HOẠT ĐỘNG ĐÁNH GIÁ<br /> NGÀNH CHĂN NUÔI GÀ CÔNG<br /> NGHIỆP THEO HƯỚNG PTBV<br /> 2.1. Sơ lược tình hình phát triển chăn<br /> nuôi gà công nghiệp<br /> Chăn nuôi gà công nghiệp là ngành phát<br /> triển nhanh và mạnh trong thời gian gần đây.<br /> Không chỉ ở các nước phát triển, mà ngay<br /> cả các nước trong khu vực như Thái Lan,<br /> Malaysia, Indonesia cũng phát triển mạnh<br /> ngành này. Những năm gần đây, nước ta cũng<br /> phát triển ngành chăn nuôi gà công nghiệp<br /> thông qua các công ty nước ngoài như CP,<br /> Japfa, Emivest… Các công ty này đưa công<br /> nghệ, thiết bị hiện đại vào nước ta dưới nhiều<br /> hình thức đầu tư khác nhau và đã thay thế dần<br /> phương thức chăn nuôi truyền thống lạc hậu.<br /> Với công nghệ hiện đại cho phép chăn nuôi<br /> qui mô lớn, thu hoạch hàng loạt, năng suất<br /> cao nhưng phải đầu tư lớn.<br /> Tùy thuộc vào giá cả thị trường khác<br /> nhau, đã có những lúc ngành chăn nuôi gà<br /> công nghiệp mang lại hiệu quả kinh tế rất cao.<br /> Do vậy, trong những năm gần đây ngành này<br /> phát triển đầu tư rất mạnh nhất là ở khu vực<br /> Đông Nam bộ.<br /> <br /> 1.3. Nội dung phát triển bền vững trong<br /> chăn nuôi<br /> Ngành chăn nuôi được chú trọng phát triển<br /> bởi nó tạo ra năng suất cao hơn, sản lượng<br /> lớn hơn trên cùng một đơn vị diện tích đất<br /> trong cùng một đơn vị thời gian. Mặt khác,<br /> sản phẩm chăn nuôi có giá trị dinh dưỡng cao,<br /> đáp ứng nhu cầu của con người và vì thế tạo<br /> ra giá trị kinh tế cao. Do vậy, việc phát triển<br /> bền vững chăn nuôi có ý nghĩa quan trọng<br /> trong việc tạo ra nền sản xuất hàng hóa nông<br /> nghiệp ở khu vực nông thôn.<br /> Phát triển bền vững trong nông nghiệp hay<br /> trong chăn nuôi cũng dựa trên lý thuyết và nội<br /> dung phát triển bền vững chung, bao gồm:<br /> Phát triển bền vững về mặt kinh tế,<br /> Phát triển bền vững về mặt xã hội,<br /> Phát triển bền vững về mặt môi trường,<br /> Phát triển bền vững về mặt thể chế chính sách<br /> Để phát triển bền vững ngành chăn nuôi<br /> dòi hỏi phải PTBV các mặt, các khâu của<br /> quá trình sản xuất, từ các yếu tố đầu vào phải<br /> được đảm bảo như: con gống tốt, thức ăn tốt,<br /> sạch và an toàn. Trong quá trình chăn nuôi,<br /> phải đảm bảo tuân thủ các qui trình, vật nuôi<br /> 53<br /> <br /> Taïp chí Kinh teá - Kyõ thuaät<br /> <br /> Bảng 1. Tình hình chăn nuôi gà trên cả nước<br /> ĐVT: 1000 con<br /> Năm 2010<br /> Tổng số<br /> con<br /> 218.201<br /> <br /> Trong đó<br /> gà CN<br /> 102.712,4<br /> <br /> Năm 2011<br /> Tổng số<br /> con<br /> 232.734<br /> <br /> Năm 2012<br /> <br /> Trong đó gà<br /> CN<br /> <br /> Tổng số<br /> con<br /> <br /> 60.039<br /> <br /> 223.746<br /> <br /> Trong đó gà<br /> CN<br /> 61.496,74<br /> <br /> Năm 2013<br /> Tổng số<br /> con<br /> 231.763<br /> <br /> Trong đó gà<br /> CN<br /> 71.820,89<br /> <br /> Nguồn: Cục chăn nuôi (Văn phòng phía nam)<br /> * Bộ chỉ tiêu của Uỷ ban PTBV của<br /> Liên hiệp quốc (CSD)<br /> Uỷ ban PTBV của Liên hiệp quốc (CSD)<br /> được ra đời năm 1992. Một trong những hoạt<br /> động quan trọng của Uỷ ban này là xây dựng<br /> bộ chỉ tiêu đánh giá PTBV chung ở cấp quốc<br /> gia. Bộ chỉ tiêu này gồm 58 chỉ tiêu bao quát<br /> các lĩnh vực kinh tế, xã hội, môi trường và<br /> thể chế của phát triển bền vững. Ý định ban<br /> đầu là xây dựng một bộ chỉ tiêu chung ở cấp<br /> quốc gia, nhưng hiện nay CSD vẫn thận trọng<br /> và cho rằng bộ chỉ tiêu đó sử dụng cho các<br /> quốc gia trên cơ sở tự nguyện nếu xét thấy<br /> phù hợp với các điều kiện riêng của mỗi nước.<br /> Đây là bộ chỉ thị được nhiều quốc gia, trong<br /> đó có Việt Nam lựa chọn để xây dựng bộ chỉ<br /> tiêu đánh giá phát triển bền vững cho quốc<br /> gia mình.<br /> * Bộ 46 chỉ thị của Nhóm tư vấn về chỉ<br /> tiêu PTBV (CGSDI)<br /> CGSDI là nhóm tư vấn quốc tế về chỉ tiêu<br /> PTBV gồm 12 chuyên gia, ra đời năm 1996.<br /> Nhóm đã biên soạn ra một bộ 46 chỉ thị về kinh<br /> tế, xã hội, môi trường và thể chế cho hơn 100<br /> quốc gia. Bên cạnh đó, CGSDI đã tạo ra một<br /> phần mềm trọn gói cho phép người sử dụng lựa<br /> chọn các phương pháp khác nhau để tính toán<br /> các điểm tổng thể từ các chỉ thị riêng biệt, phân<br /> tích và vẽ đồ hoạ các kết quả tổng hợp.<br /> * Bộ chỉ số thịnh vượng của Tổ chức bảo<br /> tồn thiên nhiên thế giới (IUCN)<br /> <br /> Tuy nhiên, do thị trường không ổn định,<br /> giá cả lên xuống thất thường, tình hình chăn<br /> nuôi bấp bênh nên người chăn nuôi nhiều phen<br /> khốn đốn, thậm chí có nơi phải treo máng, bỏ<br /> chuồng. Để đưa ngành chăn nuôi có nhiều<br /> tiềm năng này phát triển theo hướng bền vững<br /> trước hết cần phải đánh giá được ngành này<br /> phát triển đến đâu, phát triển như thế nào? Đã<br /> bền vững chưa?... chúng ta phải có công cụ<br /> để đo lường, tức là phải có hệ thống chỉ tiêu<br /> đánh giá. Tuy nhiên, vấn đề khó khăn đang<br /> gặp phải hiện nay là chưa có hệ thống chỉ tiêu<br /> đánh giá mang tính pháp lý hay khoa học cho<br /> ngành chăn nuôi nói chung và cho chăn nuôi<br /> gà công nghiệp nói riêng. Do vậy, nhiệm vụ<br /> của nghiên cứu này là xây dựng hệ thống chỉ<br /> tiêu đánh giá PTBV cho ngành chăn nuôi gà<br /> công nghiệp tại Việt Nam.<br /> 2.2. Tình hình xây dựng hệ thống chỉ<br /> tiêu phát triển bền vững<br /> Từ sau hội nghị thượng đỉnh trái đất về<br /> môi trường và phát triển được tổ chức ở Rio<br /> de Janeiro (Braxin) năm 1992, nhiều nước và<br /> các tổ chức phi chính phủ tham gia đã tích<br /> cực xây dựng nhiều hệ thống chỉ tiêu đánh giá<br /> PTBV khác nhau cho các cấp: quốc gia, vùng<br /> và một số ngành. Trong đó, Việt Nam cũng<br /> có xây dựng và ban hành các bộ chỉ tiêu đánh<br /> giá PTBV.<br /> 2.2.1. Các tổ chức quốc tế xây dựng hệ<br /> thống chỉ tiêu phát triển bền vững chung<br /> 54<br /> <br /> Nghiên cứu, xây dựng . . .<br /> <br /> Bộ chỉ số thịnh vượng là một tập hợp gồm<br /> 88 chỉ thị là kết quả nghiên cứu đã được xuất<br /> bản trong cuốn Sự thịnh vượng của các dân<br /> tộc: Một chỉ số về chất lượng cuộc sống và<br /> môi trường của từng quốc gia. Các chỉ thị<br /> được kết hợp lại thành 2 nhóm là các chỉ thị<br /> thịnh vượng nhân văn và phúc lợi sinh thái.<br /> Bộ chỉ số này đã được dùng để đánh giá cho<br /> 180 quốc gia. Chỉ số về thịnh vượng nhân văn<br /> bao gồm một tập hợp các độ đo về sức khoẻ<br /> và dân số, sự giàu có, kiến thức và văn hoá,<br /> cộng đồng và sự bình đẳng. Chỉ số phúc lợi<br /> sinh thái gồm một tập hợp các độ đo về đất<br /> đai, nguồn nước, không khí, đa dạng sinh học<br /> và việc sử dụng nguồn lợi sinh vật.<br /> Ngoài ra, còn nhiều bộ chỉ tiêu và phương<br /> án khác như: Phương án Chỉ số Bền vững Môi<br /> trường của Diễn đàn Kinh tế thế giới cũng bao<br /> gồm 68 chỉ tiêu, 65 chỉ tiêu của Nhóm Bối<br /> cảnh toàn cầu, Dấu chân sinh thái, Nhóm Tiêu<br /> chí Tiến bộ đích thực (GPI), Hệ thống chỉ tiêu<br /> của Costa Rica về PTBV…<br /> Về việc xây dựng hệ thống chỉ tiêu đánh<br /> giá PTBV ở mỗi quốc gia, đến nay hầu như<br /> quốc gia nào cũng đã thực hiện. Từ các<br /> nước phát triển đến các nước đang phát<br /> triển, mỗi nước đã tự xây dựng bộ chỉ tiêu<br /> PTBV của mình, bộ chỉ tiêu được xây dựng<br /> <br /> sinh trong một nền kinh tế phát triển và vấn<br /> đề ô nhiễm môi trường.<br /> 2.2.2. Các tổ chức ở Việt Nam xây dựng<br /> hệ thống chỉ tiêu phát triển bền vững<br /> Có nhiều tổ chức đã xây dựng và đề xuất<br /> bộ chỉ tiêu PTBV quốc gia và địa phương. Có<br /> thể điểm qua một số bộ chỉ tiêu quan trọng<br /> được đề xuất như sau:<br /> - Bộ chỉ tiêu PTBV do Dự án năng lực thế<br /> kỷ XXI của Việt Nam đã kiến nghị năm 1999,<br /> cho Việt Nam với 22 chỉ tiêu. Trong đó có 4<br /> chỉ tiêu về kinh tế, 12 chỉ tiêu về xã hội và 6<br /> chỉ tiêu về môi trường.<br /> - Viện Môi trường và Phát triển bền vững<br /> đã đề xuất bộ chỉ tiêu PTBV cấp quốc gia vào<br /> năm 2002,. Bộ chỉ tiêu này gồm 34 chỉ tiêu,<br /> trong đó có: 4 chỉ tiêu về kinh tế; 12 chỉ tiêu<br /> về xã hội; 14 chỉ tiêu về môi trường và 4 chỉ<br /> tiêu về các đáp ứng của xã hội. Trên cở sở<br /> bộ chỉ tiêu này, năm 2003, Viện Môi trường<br /> và Phát triển bền vững lại đề xuất hệ chỉ tiêu<br /> PTBV ở cấp địa phương.<br /> - Viện Chiến lược và Phát triển của Bộ<br /> Kế hoạch và Đầu tư thực hiện đề tài “Xác<br /> định Bộ chỉ tiêu PTBV và cơ chế xây dựng<br /> cơ sở dữ liệu PTBV ở Việt Nam” thuộc sự án<br /> VIE/01/21 vào tháng 2/2005, đã đề xuất bộ chỉ<br /> tiêu PTBV của Việt Nam, bao gồm: 7 chỉ tiêu<br /> về kinh tế, 14 chỉ tiêu về xã hội, 5 chỉ tiêu về<br /> môi trường và 6 chỉ tiêu về thể chế. Việc thực<br /> hiện bộ chỉ tiêu này dựa trên cơ sở tham khảo<br /> các bộ chỉ tiêu PTBV của Hội đồng PTBV<br /> Liên hiệp quốc và mục tiêu của Chiến lược<br /> phát triển KT – XH giai đoạn 2000 – 2010,<br /> Chiến lược toàn diện về tăng trưởng và xóa<br /> nghèo và Bộ chỉ tiêu của Chương trình Nghị<br /> sự 21 của Việt Nam. Quan trọng hơn cả là<br /> hai bộ chỉ tiêu có tính chất pháp lý do chính<br /> phủ ban hành:<br /> <br /> phụ thuộc vào đặc điểm kinh tế xã hội, trình độ<br /> phát triển, thứ tự ưu tiên của từng vấn đề: kinh<br /> <br /> tế, xã hội, và môi trường của chính nước đó.<br /> Bộ chỉ tiêu của các nước phát triển và các<br /> nước đang phát triển, thể hiện một số điểm khác<br /> nhau cơ bản như: các nước đang phát triển quan<br /> <br /> tâm chủ yếu tới các vấn đề về đói nghèo, nhà<br /> ở, nước sạch, thất nghiệp, các điều kiện tối<br /> thiểu để đảm bảo cuộc sống; các nước phát<br /> triển tập trung vào các vấn đề về bình đẳng,<br /> chất lượng cuộc sống, các vấn đề xã hội nảy<br /> 55<br /> <br />