Nguồn gốc và sự xuất hiện của âm nhạc trong nghi lễ Phật giáo ở Hà Nội

Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 3 - 2013 41<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> NGUåN GèC Vµ Sù XUÊT HIÖN CñA<br /> ¢M NH¹C TRONG NGHI LÔ PHËT GI¸O ë Hµ NéI<br /> <br /> NguyÔn §×nh L©m(*)<br /> <br /> 1. Quan niÖm cña PhËt gi¸o vÒ ©m ©m nh¹c, ca h¸t hay d©ng cóng h−¬ng<br /> nh¹c vµ viÖc sö dông ©m nh¹c hoa, cho chÝ khuyªn mét ng−êi hay nhiÒu<br /> Theo nghiªn cøu mét sè ®iÒu trong ng−êi còng lµm nh− thÕ, th× nh÷ng<br /> gi¸o luËt PhËt gi¸o th× giai ®o¹n ®Çu ng−êi Êy ngay trong ®êi nµy vµ ®êi sau<br /> PhËt gi¸o ph¸t triÓn, ©m nh¹c lµ mét th−êng ®−îc tr¨m ngh×n quû, thÇn ngµy<br /> trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn ®−îc khuyªn ®ªm hé vÖ, kh«ng cã sù ¸c lät vµo tai”(1).<br /> kh«ng nªn tiÕp xóc ®èi víi nh÷ng ng−êi Trong Kinh §¹i Ph−¬ng Qu¶ng PhËt Hoa<br /> xuÊt gia. Theo ®ã, ©m nh¹c cã thÓ khiÕn Nghiªm, PhÈm NhËp bÊt t− ngh× gi¶i<br /> ng−êi nghe ph©n t¸n, thËm chÝ rèi lo¹n tho¸t c¶nh giíi Phæ HiÒn h¹nh nguyÖn<br /> t©m trÝ, lµm ¶nh h−ëng kh«ng nhá tíi KÖ cã ®o¹n: “T«i dïng tÊt c¶ c¸c ©m<br /> viÖc thùc hµnh thiÒn ®Þnh còng nh− b−íc thanh/ T¹o nªn ng«n ng÷ diÖu v«<br /> ®−êng tu hµnh. Tuy nhiªn, sau khi PhËt th−îng/ TËn kiÕp vÞ lai kh«ng hÒ mái/<br /> nhËp NiÕt Bµn, ®Æc biÖt lµ víi sù ra ®êi Ca ngîi c«ng ®øc PhËt ba ®êi”(2). Kh«ng<br /> cña §¹i thõa PhËt gi¸o, råi ®Ó qu¸ tr×nh nh÷ng vËy, ©m nh¹c ®−îc coi nh− ©m<br /> truyÒn b¸ t«n gi¸o nµy ®Õn víi nh÷ng thanh cña gi¶i tho¸t. Kinh DiÖu Ph¸p<br /> vïng v¨n hãa, d©n téc kh¸c nhau, PhËt Liªn Hoa, PhÈm Phæ HiÒn Bå T¸t khuyÕn<br /> gi¸o ®· cã nh÷ng biÕn ®æi kh«ng nhá. Víi ph¸t thø hai m−¬i t¸m cã ®o¹n: “Nhê<br /> triÕt lÝ “v« th−êng”, “v« ng·”, PhËt gi¸o PhËt quang minh vµ Phæ HiÒn lùc tu rÊt<br /> ®· cã sù canh t©n vµ nhËp thÕ mét c¸ch tÝch cùc trong suèt ba tuÇn, ®−îc thÊy<br /> m¹nh mÏ tõ ngay nh÷ng thÕ kØ ®Çu C«ng Phæ HiÒn ngåi trªn b¹ch t−îng, ph−íc<br /> nguyªn. Tõ sau sù xuÊt hiÖn cña PhËt ®øc v« l−îng, v« sè h»ng sa, ch− Thiªn<br /> gi¸o §¹i thõa vµ PhËt gi¸o MËt t«ng th× t¸n hoa cïng træi kÜ nh¹c, t©m hån thanh<br /> quan niÖm vÒ ©m nh¹c ®· cã nhiÒu sù ®æi tho¸t v−ît khái thÕ gian ®Õn câi thiªn<br /> thay. ¢m nh¹c trong nghi lÔ Ph©t gi¸o ®µng ra m¾t Di LÆc” ( 3 ) . ¢m nh¹c ®−îc<br /> ®· trë thµnh mét trong nh÷ng lÔ vËt ®Ó<br /> *. ViÖn ¢m nh¹c ViÖt Nam.<br /> cóng d−êng PhËt ph¸p. Trong phÈm thø<br /> 1. Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam, Kinh §Þa T¹ng<br /> s¸u cña Kinh §Þa T¹ng ®Ò cËp mét c¸ch râ (DÞch: Hßa th−îng ThÝch TuÖ H¶i; PhÈm thø s¸u),<br /> rµng viÖc viÖc dïng ©m nh¹c cóng d−êng Nxb. T«n gi¸o, Hµ Néi, 2005, tr. 96-97.<br /> 2. Hßa th−îng ThÝch TrÝ Qu¶ng, Bæn m«n Ph¸p Hoa<br /> Ch− PhËt: “Bå T¸t Ph¶ Qu¶ng nµy! NÕu cã<br /> Kinh, Nxb. Tp. Hå ChÝ Minh, 1999, tr. 60.<br /> thiÖn nam, thiÖn n÷ nµo th−êng ®èi tr−íc 3. Hßa th−îng ThÝch TrÝ Qu¶ng, Bæn m«n Ph¸p Hoa<br /> t−îng Bå T¸t §Þa T¹ng, t¸n th¸n b»ng Kinh, S®d, tr. 35.<br /> 42 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 3 - 2013<br /> dïng kh«ng chØ nh− mét vËt phÈm cóng Theo nhËn xÐt cña Lª M¹nh Th¸t th×<br /> dµng mµ cßn ®−îc sö dông nh− mét “viÖc ca t¸n tông vÞnh nh− mét d¹ng cña<br /> ph−¬ng tiÖn ®Ó tu tËp cña hµnh gi¶. Kinh nh÷ng PhËt sù mµ ng−êi PhËt tö thùc<br /> D−îc s− nãi “Cßn n÷a, M¹n Thï ! NÕu cã hiÖn ®Ó thÓ hiÖn niÒm tin PhËt gi¸o cña<br /> nam tö n÷ nh©n tÞnh tÝn ®−îc nghe tÊt c¶ m×nh[...] râ rµng vµo thÕ kØ thø IV thø V,<br /> c¸c danh hiÖu cña §øc D−îc S− L−u Ly ng−êi PhËt tö ®· cã nhiÒu h×nh thøc ®Ó<br /> Quang V−¬ng Nh− Lai, øng ChÝnh §¼ng ®−a PhËt ph¸p vµo cuéc sèng[...] ng−êi<br /> Gi¸c, nghe råi tông tr×; S¸ng sím thøc PhËt tö giai ®o¹n nµy ®· x¸c ®Þnh râ<br /> dËy, xØa r¨ng, t¾m géi, sóc miÖng thanh quan ®iÓm sèng ®¹o cña m×nh lµ chÝnh<br /> s¹ch, d©ng c¸c hoa th¬m, h−¬ng ®èt, gi÷a cuéc ®êi víi nhiÒu d¹ng h×nh cña<br /> h−¬ng b«i vµ c¸c ©m nh¹c cóng dµng nã”(7). Theo chóng t«i, ®©y lµ nh÷ng t−<br /> t−îng PhËt [...] nh− thÕ liÒn ®−îc ch− liÖu vµ nh÷ng nhËn xÐt rÊt cã gi¸ trÞ vÒ<br /> PhËt hé niÖm cÇu g× còng ®−îc vµ ®−îc PhËt gi¸o vµ ©m nh¹c PhËt gi¸o ë n−íc<br /> c¶ ®Õn ®¹o Bå §Ò”(4). §Æc biÖt, Kinh D−îc ta ngay tõ nh÷ng thÕ kØ ®Çu C«ng<br /> s− cßn ®Ò cËp ®Õn viÖc khuyÕn khÝch nguyªn. §iÒu ®ã còng kh¼ng ®Þnh r»ng,<br /> ng−êi tu hµnh “T©m kh«ng vÈn ®ôc, chÝnh giai ®o¹n nµy, PhËt gi¸o ®· th©m<br /> kh«ng chót giËn d÷, kh«ng n·o h¹i ai, nhËp vµ t×m nh÷ng ph−¬ng tiÖn thÝch<br /> cïng nhau b×nh ®¼ng, lîi Ých yªn vui, tõ hîp ®Ó ®i vµo cuéc sèng thùc tÕ víi<br /> bi hØ x¶; ®µn h¸t t¸n th¸n nhiÔu quanh mu«n h×nh v¹n tr¹ng kh¸c nhau. ¢m<br /> t−îng PhËt vÒ bªn tay h÷u; tông ®äc nh¹c, víi t− c¸ch lµ mét ph−¬ng tiÖn<br /> Kinh nµy, sau nghÜ nghÜa Kinh, råi ®em gãp phÇn vµo qu¸ tr×nh ho»ng d−¬ng<br /> diÔn thuyÕt khai thÞ cho ng−êi”(5). PhËt ph¸p ®· cïng ng−êi tu hµnh vµ<br /> PhËt tö ®i theo h−íng ®ã. §©y còng<br /> Ph−¬ng tiÖn cña Kinh Ph¸p Hoa ®· ®Ò<br /> chÝnh lµ nguyªn nh©n gióp cho PhËt<br /> cËp viÖc cóng d−êng ©m nh¹c, nh×n nhËn<br /> gi¸o nãi chung, PhËt gi¸o ViÖt Nam nãi<br /> vÊn ®Ò sö dông ©m nh¹c trong PhËt sù<br /> riªng kh«ng ngõng ®−îc båi ®¾p vµ<br /> nh− gi¸o ph¸p, kh«ng nh÷ng mang l¹i<br /> ph¸t triÓn mang nh÷ng s¾c th¸i kh¸c<br /> phóc ®øc mµ cßn lµ ph−¬ng tiÖn ®i ®Õn<br /> nhau ë mçi vïng miÒn; PhËt gi¸o còng<br /> PhËt ®¹o. Ngoµi ra, ë phÈm bèn m−¬i cña<br /> lµ mét t«n gi¸o cã nh÷ng ®ãng gãp<br /> Kinh Hoa Nghiªm, V« l−îng thä hay<br /> kh«ng nhá t« th¾m cho v¨n hãa ViÖt<br /> trong phÈm thø nhÊt cña Kinh NiÕt Bµn,<br /> Nam ®a s¾c th¸i nh−ng mang ®Ëm b¶n<br /> ®· coi viÖc cóng d−êng ©m nh¹c lµ mét<br /> s¾c riªng cña ViÖt Nam.<br /> trong nh÷ng ph¸p quan träng. Sau khi<br /> PhËt gi¸o ph¸t triÓn sang c¸c quèc gia, 4. Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam, Ph©n viÖn Nghiªn<br /> ch©u lôc vµ vïng l·nh thæ kh¸c th× ©m cøu PhËt häc ViÖt Nam, Kinh D−îc S−, (ViÖt dÞch:<br /> nh¹c lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn ThÝch TuÖ ThuËn), Nxb. T«n gi¸o, Hµ Néi, 2010, tr.<br /> 41-42.<br /> quan träng ®Ó tu tËp, truyÒn ®¹o vµ gi¸c 5. Gi¸o héi PhËt gi¸o ViÖt Nam, Ph©n viÖn Nghiªn<br /> ngé chóng sinh. §iÒu nµy ®· ®−îc sö cøu PhËt häc ViÖt Nam, Kinh D−îc S−, (ViÖt dÞch:<br /> s¸ch ghi chÐp l¹i. “Cã ng−êi ngåi thiÒn ThÝch TuÖ ThuËn), S®d, tr. 44.<br /> 6. DÉn theo Lª M¹nh Th¸t, LÞch sö ©m nh¹c ViÖt<br /> n¬i rõng ró, cã kÎ tu ®øc bªn c¹nh thµnh. Nam - tõ thêi Hïng V−¬ng ®Õn thêi Lý Nam §Õ,<br /> HoÆc cung kÝnh lÔ b¸i, hoÆc ca t¸n tông Nxb. Tp. Hå ChÝ Minh, 2001, tr. 283.<br /> vÞnh”(6). 7. Lª M¹nh Th¸t, S®d, tr. 283.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 42<br /> NguyÔn §×nh L©m. Nguån gèc vµ sù xuÊt hiÖn… 43<br /> Nh− vËy, tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn cã Nam cßn cã sù dung hîp mét c¸ch chÆt<br /> thÓ rót ra hai mÆt cña vÊn ®Ò: thø nhÊt, chÏ vµ râ rµng c¶ ba yÕu tè ThiÒn - TÞnh -<br /> mÆc dï thêi ®øc PhËt cßn sèng, Ngµi ®· MËt. Trong ba yÕu tè nµy th× hai yÕu tè<br /> khuyªn nhñ ®Ö tö kh«ng sa vµo nh÷ng sau cã vai trß vµ vÞ trÝ quan träng trong<br /> ®iÒu cÊm, trong ®ã cã viÖc nghe vµ xem nghi lÔ cña PhËt gi¸o. ThÓ hiÖn trªn hai<br /> ©m nh¹c, nh»m tr¸nh ph©n t©m trong ®iÓm: thø nhÊt, sù du nhËp cña TÞnh -<br /> b−íc ®−êng tu hµnh, nh−ng ©m nh¹c ë MËt trong PhËt gi¸o ViÖt Nam ®· ®−a<br /> ®©y ®−îc hiÓu lµ nh÷ng h×nh thøc ©m PhËt gi¸o tõ mét häc thuyÕt triÕt häc,<br /> nh¹c thÕ tôc chø kh«ng ph¶i lµ ©m nh¹c ®¹o ®øc trë thµnh mét t«n gi¸o theo<br /> sö dông trong nghi lÔ PhËt gi¸o. Thø hai, ®óng nghÜa cña nã bëi tÝnh thiªng khi ®Ò<br /> do nhu cÇu cña thùc tÕ ë c¸c giai ®o¹n cËp tíi câi “T©y ph−¬ng Cùc l¹c” - mét thÕ<br /> ph¸t triÓn sau, ©m nh¹c ®−îc nh×n nhËn giíi gÇn víi “Thiªn ®µng” cña Kit« gi¸o.<br /> lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn kh«ng Thø hai, còng v× thÕ, vÒ phÝa ng−êi tiÕp<br /> chØ cã vai trß quan träng trong truyÒn nhËn t«n gi¸o nµy, nÕu nh− yÕu tè TÞnh<br /> gi¸o vµ gi¸o hãa chóng sinh mµ cßn gãp ®é g¾n víi PhËt gi¸o b×nh d©n bëi tÝnh<br /> phÇn h×nh t¹o nªn mét trong nh÷ng yÕu chÊt ®¬n gi¶n cña nã th× yÕu tè MËt còng<br /> tè ®Æc tr−ng trong v¨n hãa t«n gi¸o cña l¹i lµ h¹t nh©n gãp phÇn t¹o nªn sù k× bÝ<br /> t«n gi¸o nµy. khiÕn PhËt tö t×m ®Õn víi môc ®Ých cøu<br /> rçi ngµy cµng ®«ng.<br /> 2. Sù hçn dung Nho - PhËt - §¹o trong<br /> nghi lÔ PhËt gi¸o vµ sù xuÊt hiÖn ©m §Õn ®©y, PhËt gi¸o ViÖt Nam ®· trë<br /> nh¹c trong<br /> trong nghi lÔ PhËt gi¸o ë ViÖt Nam thµnh mét t«n gi¸o mang nh÷ng s¾c th¸i<br /> <br /> Nh− trªn ®· ®Ò cËp, sau khi PhËt nhËp riªng bªn c¹nh nh÷ng yÕu tè cèt lâi cña<br /> <br /> NiÕt Bµn, PhËt gi¸o trªn c¬ së triÕt thuyÕt PhËt gi¸o nguyªn thñy. Sù tiÕp nhËn vµ<br /> <br /> cña m×nh cïng víi qu¸ tr×nh ph©n ph¸i dung hîp Tam gi¸o víi v¨n hãa b¶n ®Þa,<br /> <br /> vµ ra ®êi cña c¸c t«ng ph¸i kh¸c ®· tïy sù hßa quyÖn chÆt chÏ gi÷a c¸c t«ng ph¸i<br /> <br /> duyªn mµ ®Õn víi chóng sinh ë nh÷ng téc cña PhËt gi¸o ®· gióp PhËt gi¸o ViÖt<br /> <br /> ng−êi vµ nh÷ng vïng ®Êt kh¸c nhau. Vµo Nam mang mét d¸ng vÎ míi mÎ vµ ®éc<br /> <br /> kho¶ng thÕ kØ ®Çu C«ng nguyªn, khi PhËt ®¸o. §Æc biÖt, sù dung hîp tam gi¸o ë<br /> <br /> gi¸o du nhËp vµo ViÖt Nam th× ®· dÇn ®©y thÓ hiÖn trªn hai ph−¬ng diÖn t−<br /> <br /> mang trong nã nh÷ng yÕu tè kh«ng t−ëng vµ h×nh thøc biÓu hiÖn. C¶ Nho<br /> <br /> thuÇn nhÊt. §ã lµ Nho - PhËt - §¹o vµ gi¸o vµ §¹o gi¸o ®Òu coi ©m nh¹c lµ kÕt<br /> yÕu tè v¨n hãa b¶n ®Þa. Nãi c¸ch kh¸c, qu¶ cña sù tÝch hîp gi÷a c¸c yÕu tè tù<br /> PhËt gi¸o vµo ViÖt Nam tr−íc khi du nhiªn, ®Êt trêi vµ con ng−êi. PhÇn bµn vÒ<br /> nhËp vµo Trung Hoa, th× mét sè ng−êi sau ©m nh¹c trong thuyÕt ¢m d−¬ng Ngò<br /> nµy tu theo PhËt gi¸o, ®iÓn h×nh lµ M©u hµnh cña Nho gi¸o vµ phÇn bµn vÒ b¶n<br /> Tö - ®· lµ mét ng−êi tu theo §¹o gi¸o; thÓ tù nhiªn cña ©m thanh, cña t¹o hãa<br /> cïng víi SÜ NhiÕp, vèn lµ danh Nho næi trong häc thuyÕt cña §¹o gi¸o chøng<br /> tiÕng. §iÒu ®ã cho thÊy PhËt gi¸o ngay tõ minh r»ng viÖc sö dông ©m nh¹c nh−<br /> nhiªn niªn kØ thø nhÊt ®· b¾t ®Çu mang mét ph−¬ng tiÖn gãp phÇn vµo qu¸ tr×nh<br /> nh÷ng dÊu Ên riªng cña PhËt gi¸o ViÖt sèng vµ ph¸t triÓn cña con ng−êi trong<br /> Nam. §Õn kho¶ng thÕ kØ X, PhËt gi¸o ViÖt mèi quan hÖ tù nhiªn vµ x· héi. ThÕ th×,<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 43<br /> 44 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 3 - 2013<br /> trong sù dung hîp tam gi¸o nµy, yÕu tè trªn ®©y, ®¸ng chó ý lµ ¶nh h−ëng cña<br /> t− t−ëng, triÕt häc ®−îc coi nh− cèt lâi häc thuyÕt Nho gi¸o ®Õn sù h×nh thµnh<br /> cho qu¸ tr×nh h×nh thµnh nÒn ©m nh¹c ©m nh¹c PhËt gi¸o ViÖt Nam, ®Æc biÖt<br /> PhËt gi¸o ViÖt Nam nãi riªng, ¸ §«ng trong Kinh lÔ. C¸c s− t¨ng lóc ®ã ®ång<br /> nãi chung. thêi l¹i lµ nh÷ng nho sÜ rÊt giái ©m<br /> d−¬ng ngò hµnh nªn ®· øng dông vµo<br /> Nh− thÕ, ©m nh¹c trong nghi lÔ PhËt<br /> ©m nh¹c PhËt gi¸o.<br /> gi¸o ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng thµnh<br /> tè sinh ra tõ tæng thÓ nguyªn hîp nµy. 3. Sù æn ®Þnh cña ©m nh¹c PhËt gi¸o<br /> <br /> §Ò cËp ®Õn ©m nh¹c, s¸ch Ng« ChÝ cã ghi trong nghi lÔ PhËt gi¸o ë Hµ Néi<br /> <br /> mét l¸ th− viÕt vµo n¨m 207 cã chÐp vÒ Tr−íc khi ®Ò cËp ®Õn sù cã mÆt ©m<br /> ©m nh¹c khi nãi vÒ SÜ NhiÕp: “SÜ NhiÕp ë nh¹c trong nghi lÔ PhËt gi¸o ë Hµ Néi<br /> Giao Ch©u ®· häc vÊn s©u réng l¹i giái vµ sù æn ®Þnh t−¬ng ®èi cña nã cho tíi<br /> chÝnh trÞ, nªn trong buæi ®¹i lo¹n vÉn ngµy h«m nay, chóng t«i ®Ò cËp ®Õn<br /> gi÷ ®−îc mét quËn yªn æn h¬n 20 n¨m, diÖn m¹o ©m nh¹c trong nghi lÔ PhËt<br /> bê câi kh«ng viÖc g×, d©n vÉn yªn gi¸o ë ViÖt Nam ®−îc ghi chÐp qua t−<br /> nghiÖp. Anh em ®Òu lµm quan coi quËn, liÖu chÝnh sö. C«ng tr×nh ®Çu tiªn ®−îc<br /> hïng t−íng mét ch©u, ë l¸nh xa tr¨m nh¾c tíi ë ®©y lµ cña t¸c gi¶ Lª M¹nh<br /> dÆm, uy tÝn kh«ng ai h¬n. Khi ra vµo th× Th¸t khi «ng ®Ò cËp ®Õn nÒn ©m nh¹c<br /> ®¸nh chu«ng kh¸nh, uy nghi ®ñ hÕt: kÌn PhËt gi¸o xuÊt hiÖn kh¸ sím ë ViÖt Nam<br /> s¸o thæi vang, xe ngùa ®Çy ®−êng, ng−êi ngay tõ thêi k× ®Çu PhËt gi¸o du nhËp.<br /> Hå ®i s¸t b¸nh xe ®èt h−¬ng th−êng cã ViÖc nµy ®−îc M©u Tö ghi nhËn “suèt<br /> ®Õn mÊy m−¬i ng−êi” . T¸c gi¶ cho biÕt<br /> (8) ngµy hÕt ®ªm gi¶ng ®¹o tông Kinh”(9).<br /> thªm, ng−êi Hå ë ®©y chÝnh lµ nh÷ng Nh− vËy, kh¸i niÖm “tông Kinh” ®· xuÊt<br /> <br /> ng−êi Ên §é. hiÖn ngay giai ®o¹n nµy. T¸c gi¶ Lª<br /> M¹nh Th¸t cung cÊp thªm mét t− liÖu<br /> ë ®©y cã hai vÊn ®Ò ®Æt ra: thø nhÊt, kh¸ quan träng kh¸c cña Chu Phï, mét<br /> kh«ng khÝ cña nh÷ng buæi ®ãn tiÕp cho ng−êi cho r»ng ®· ®−îc ViÖt hãa: “Chu<br /> ta thÊy kh«ng khÝ ®ãn r−íc c¸c vÞ chøc Phï tõ Cèi Kª lµm thø sö ë Giao Ch©u,<br /> s¾c ®Ëm dÊu Ên PhËt gi¸o. ThÓ hiÖn ë bá s¸ch vë cña th¸nh hiÒn vÒ tr−íc, vøt<br /> viÖc sö dông h−¬ng vµ chu«ng kh¸nh rÊt ph¸p luËt cña nhµ H¸n, th−êng mÆc ¸o<br /> long träng. DÊu Ên PhËt gi¸o trong ®o¹n ®á vµng, ®Çu bÞt kh¨n, g¶y ®µn, ®èt<br /> trÝch nªu ra cho thÊy râ yÕu tè Ên §é. h−¬ng”(10). ë ®©y, cã mét chi tiÕt quan<br /> Thø hai, trong sù “uy nghi” trªn ®· thÓ träng, ®ã lµ sù xuÊt hiÖn cña nh¹c cô<br /> hiÖn ®−îc yÕu tè Nho gi¸o khi dïng “lÔ” trong nghi lÔ tông Kinh.<br /> ®Ó nghinh tiÕp SÜ NhiÕp... Nh− vËy, trong<br /> Nh÷ng th«ng tin vÒ sù xuÊt hiÖn ©m<br /> ©m nh¹c, ngay t¹i thêi ®iÓm nµy ®· cho<br /> nh¹c trong nghi lÔ PhËt gi¸o ë ViÖt Nam<br /> chóng ta x¸c ®Þnh hai thµnh phÇn ©m<br /> nh¹c mµ sau nµy xuÊt hiÖn chÝnh trong 8. NguyÔn Lang, tr. 37.<br /> PhËt gi¸o ViÖt Nam lµ ba hä nh¹c cô: tù 9. Lª M¹nh Th¸t, LÞch sö ©m nh¹c ViÖt Nam - tõ<br /> thêi Hïng V−¬ng ®Õn thêi Lý Nam §Õ, Nxb. Tp. Hå<br /> th©n vang cã chu«ng, kh¸nh; nh¹c cô h¬i<br /> ChÝ Minh, 2001, tr. 242.<br /> cã kÌn s¸o. Trong sù hçn dung tam gi¸o 10. Lª M¹nh Th¸t, S®d, tr.243<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 44<br /> NguyÔn §×nh L©m. Nguån gèc vµ sù xuÊt hiÖn… 45<br /> ®−îc nh¾c ®Õn trong sö s¸ch lµ ngay tõ V¹n Phóc trªn nói L¹n Kha, nay lµ chïa<br /> nh÷ng thÕ kØ ®Çu C«ng nguyªn. Quan PhËt TÝch thuéc x· PhËt TÝch, huyÖn Tiªn<br /> träng lµ, ë ngay thêi k× nµy, bªn c¹nh Du, tØnh B¾c Ninh ®· chøng minh ©m<br /> kh¸i niÖm “tông Kinh” ®· xuÊt hiÖn kh¸i nh¹c PhËt gi¸o ë ViÖt Nam ®· ph¸t triÓn<br /> niÖm “g¶y ®µn” trong nghi lÔ. §iÒu ®ã vµ cã tæ chøc râ rµng. Trong cuèn LÞch<br /> cho thÊy vai trß vµ vÞ trÝ cña ©m nh¹c sö ¢m nh¹c ViÖt Nam tõ thêi Hïng<br /> quan träng nh− thÕ nµo ngay tõ thêi k× V−¬ng cho ®Õn thêi Lý Nam §Õ, t¸c gi¶<br /> ®Çu PhËt gi¸o du nhËp vµo ViÖt Nam. Lª Lª M¹nh Th¸t, trªn c¬ së nh÷ng ghi chÐp<br /> M¹nh Th¸t cã ®−a ra mét nhËn xÐt, “nÒn trong th− tÞch cæ vµ t− liÖu kh¶o cæ häc<br /> lÔ nh¹c PhËt gi¸o ViÖt Nam vµo thêi ®· x¸c ®Þnh giai ®o¹n nµy, tr−íc hÕt vÒ<br /> Kh−¬ng T¨ng Héi (thÕ kØ V - N§L) ®· cã mÆt tæ chøc dµn nh¹c, ®· xuÊt hiÖn nhiÒu<br /> nh÷ng ®ãng gãp nhÊt ®Þnh cho nÒn lÔ nh¹c cô víi nhiÒu chi hä, chÊt liÖu, gåm:<br /> nh¹c PhËt gi¸o thÕ giíi”(11). Tuy nhiªn, ph¸ch, hå cÇm, s¸o, k×m, hoµng sªnh, tú<br /> nh÷ng ghi chÐp trªn ®©y ch−a ®Ò cËp mét bµ, èng tiªu, ®µn nguyÖt vµ trèng c¬m.<br /> c¸ch ®Çy ®ñ vÊn ®Ò t¸n tông nh− thÕ nµo, §©y lµ t− liÖu kh¶o cæ ®−îc c¸c nhµ khoa<br /> ©m ®iÖu ra sao vµ g¶y ®µn lµ thø ®µn g×, häc x¸c ®Þnh niªn ®¹i thêi nhµ Lý.<br /> dï chØ lµ m« t¶. H¬n n÷a nhËn ®Þnh cña<br /> Bªn c¹nh nh÷ng ghi nhËn vÒ ©m nh¹c<br /> Lª M¹nh Th¸t vÒ nÒn ©m nh¹c PhËt gi¸o<br /> PhËt gi¸o nãi chung “tõ n¨m 939 trë ®i,<br /> ViÖt Nam giai ®o¹n nµy ch−a thuyÕt phôc<br /> n−íc ta tõ vua ®Õn d©n, ai còng −a ©m<br /> v× vµo giai ®o¹n ®Çu cña thêi k× PhËt gi¸o<br /> nh¹c vµ nh¹c th−êng lµ vÊn ®Ò kh¸ khã<br /> du nhËp, ch−a æn ®Þnh vÒ nhiÒu mÆt, ®Æc<br /> kh¨n ®èi víi nhµ cÇm quyÒn vÒ ph−¬ng<br /> biÖt lµ tæ chøc x· héi nªn ch−a thÓ nãi<br /> diÖn luËt ph¸p còng nh− chÝnh trÞ”(12).<br /> ®Õn sù ph¸t triÓn ®Õn nh− vËy.<br /> §iÒu nµy ®−îc thÓ hiÖn ë chç, ngay thêi<br /> §Õn thÕ kØ V, víi sù xuÊt hiÖn kh¸i<br /> k× ®éc lËp, c¸c nhµ s− ®· cã vai trß trong<br /> niÖm “ca t¸n tông vÞnh”, thªm mét lÇn<br /> c«ng viÖc triÒu chÝnh vµ tham gia nhiÒu<br /> n÷a kh¼ng ®Þnh sù cã mÆt vµ ph¸t triÓn<br /> ho¹t ®éng x· héi kh¸c. Quèc s− Khu«ng<br /> mét c¸ch râ nÐt nÒn ©m nh¹c PhËt gi¸o<br /> ViÖt ®−îc biÕt ®Õn víi t− c¸ch lµ mét<br /> ViÖt Nam. Nh−ng quan träng lµ nh÷ng<br /> qu©n s− trong lÜnh vùc chÝnh trÞ, ®èi<br /> kh¸i niÖm vÒ thÓ lo¹i nµy hiÖn cßn l−u<br /> ngo¹i, mét ®¹i s− xuÊt chóng mµ cßn<br /> truyÒn trong nghi lÔ PhËt gi¸o ë Hµ Néi<br /> ®−îc biÕt ®Õn lµ mét nghÖ sÜ lín. Nh÷ng<br /> nãi riªng, ViÖt Nam nãi chung. C¸c h×nh<br /> nghiªn cøu ®i tr−íc cho biÕt:<br /> thøc t¸n Canh trong c¸c ng«i chïa ë Hµ<br /> Néi nãi riªng, vïng ch©u thæ B¾c Bé nãi “N¨m Thiªn Phóc thø bÈy (986) nhµ<br /> chung ®· chøng minh luËn ®iÓm vÒ sù Tèng sai Lý Gi¸c sang sø n−íc ta. BÊy<br /> tiÕp nèi m¹ch nguån lÞch sö cña ©m nh¹c giê ph¸p s− §ç ThuËn còng cã danh<br /> PhËt gi¸o lµ c¶ mét qu¸ tr×nh kÕ thõa vµ tiÕng lín. Vua sai Ph¸p s− c¶i trang lµm<br /> ph¸t triÓn liªn tôc. giang lÖnh ®ãn tiÕp sø gi¶ ë bÕn s«ng. Lý<br /> Gi¸c thÊy giang lÖnh cã tµi nãi chuyÖn bÌn<br /> §Õn kho¶ng thÕ kØ X, ©m nh¹c PhËt<br /> lµm th¬ tÆng, trong ®ã cã c©u “Thiªn ngo¹i<br /> gi¸o ë ViÖt Nam míi thùc sù ®−îc ®Ò cËp<br /> mét c¸ch râ rµng h¬n. C¨n cø vµo t− liÖu 11. Lª M¹nh Th¸t, S®d, tr.272.<br /> kh¶o cæ häc, cô thÓ lµ ch©n bÖ ®¸ chïa 12. Lª M¹nh Th¸t, S®d, tr.297.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 45<br /> 46 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 3 - 2013<br /> h÷u thiªn −ng viÔn chiÕu” (ngoµi Trêi l¹i TiÕp nèi m¹ch nguån truyÒn thèng vµ<br /> cã Trêi soi n÷a). Vua b¶o §ç ph¸p s− ®−a liªn tôc ph¸t triÓn, ©m nh¹c trong nghi<br /> cho Khu«ng ViÖt xem. Khu«ng ViÖt xem lÔ PhËt gi¸o ë Hµ Néi nãi riªng hiÖn nay<br /> xong nãi: “Sø B¾c t«n kÝnh bÖ h¹ kh«ng kh¸ phong phó vµ ®éc ®¸o, thÓ hiÖn trªn<br /> kÐm g× vua Tèng”. Khi Lý Gi¸c trë vÒ, s− c¶ hai ph−¬ng diÖn hÖ thèng bµi vµ tæ<br /> lµm bµi tõ Ngäc lang quy ®−a tiÔn: chøc dµn nh¹c. Qua nghiªn cøu cho thÊy,<br /> <br /> N¾ng t−¬i giã thuËn c¸nh buång sù h−ng thÞnh cña ©m nh¹c PhËt gi¸o<br /> <br /> gi−¬ng ViÖt Nam nãi riªng, vai trß cña PhËt<br /> gi¸o nãi chung ®èi víi ®êi sèng chÝnh<br /> ThÇn tiªn l¹i ®Õ h−¬ng<br /> trÞ, x· héi ngay tõ buæi ®Çu ®éc lËp<br /> V−ît sãng xanh mu«n dÆm trïng th«ng qua vai trß cña nh÷ng ng−êi tu<br /> d−¬ng hµnh vµ chøc s¾c t«n gi¸o ®· ®−a v¨n<br /> VÒ trêi xa ®−êng tr−êng hãa, t− t−ëng PhËt gi¸o ViÖt Nam nãi<br /> chung, trong ®ã cã ©m nh¹c lªn mét tÇm<br /> T×nh th¾m thiÕt<br /> cao míi; ©m nh¹c kh«ng chØ th©m nhËp<br /> ChÐn lªn ®−êng<br /> vµo trong nghi lÔ cung ®×nh mµ cßn ë<br /> Vin xe sø vÊn v−¬ng ngoµi d©n gian, ®−îc nh©n d©n ®ãn nhËn.<br /> Xin ®em th©m ý v× Nam c−¬ng Tr¶i qua hµng ngh×n n¨m lÞch sö, ngµy<br /> nay nhiÒu h×nh thøc ©m nh¹c PhËt gi¸o<br /> T©u vua t«i tá t−êng.<br /> ®−îc ghi chÐp trong t− liÖu lÞch sö vÉn<br /> Hµ V¨n TÊn dÞch (LSPGVN)(13)<br /> cßn ®−îc thùc hµnh trong nghi lÔ PhËt<br /> Theo nhµ nghiªn cøu TrÇn ThÞ Kim gi¸o, Ýt nhÊt lµ tªn gäi hai bµi b¶n t¸n<br /> Anh, “s− lµm bµi tõ Ngäc quy lang” chÝnh (Canh) vµ tông (Kinh). NhiÒu nh¹c cô<br /> lµ mét ca khóc h¸t theo ®iÖu Ngäc Lang trong tæ chøc dµn nh¹c cßn ®−îc b¶o l−u<br /> quy” .<br /> (14)<br /> trong nhiÒu ®µn lÔ lín nhá ë khu vùc Hµ<br /> <br /> CÇn ph¶i nãi thªm r»ng, ë giai ®o¹n Néi nãi riªng, trªn ph¹m vi khu vùc B¾c<br /> Lý - TrÇn, do PhËt gi¸o ®−îc −a chuéng Bé nãi chung. §iÒu ®ã cho thÊy sù æn<br /> <br /> nªn chÝnh ©m nh¹c PhËt gi¸o còng ®−îc ®Þnh cña ©m nh¹c PhËt gi¸o ë Hµ Néi<br /> <br /> vua t«i yªu thÝch. §¹i ViÖt sö ký toµn th− hiÖn nay lµ sù kÕ thõa vµ ph¸t triÓn liªn<br /> tôc tõ truyÒn thèng trong lÞch sö./.<br /> chÐp “Niªn hiÖu Minh ®¹o n¨m thø 3 ®êi<br /> vua Th¸i T«ng (1044) “Mïa thu, th¸ng 7,<br /> vua ®em qu©n vµo thµnh PhËt ThÖ b¾t vî<br /> c¶, vî lÏ cña S¹ §Èu vµ c¸c cung n÷ giái<br /> h¸t móa khóc ®iÖu T©y Thiªn. Sai sø ®i 13. Ph©n viÖn Nghiªn cøu PhËt häc, ThiÒn UyÓn TËp<br /> Anh, Nxb. V¨n häc, Hµ Néi, 1990, tr. 14, 15.<br /> kh¾p c¸c h−¬ng Êp phñ dô d©n chóng.<br /> 14. TrÇn ThÞ Kim Anh, Nh¹c Vò cung ®×nh Th¨ng<br /> C¸c quan chóc mõng th¾ng lîi”(15). Theo Long, in trong 1.000 n¨m Th¨ng Long - Hµ Néi<br /> nhµ nghiªn cøu TrÇn ThÞ Kim Anh, “khóc (quyÓn 1- tµi liÖu H¸n N«m nh¹c vò cung ®×nh, Ca<br /> trï), Nxb. ¢m nh¹c, Hµ Néi, 2010, tr. 35,36.<br /> ®iÖu T©y Thiªn” ë ®©y chÝnh lµ ©m nh¹c<br /> 15. §¹i ViÖt Sö ký Toµn th−, tr. 98.<br /> PhËt gi¸o Ên §é(16). 16. TrÇn ThÞ Kim Anh, S®d, tr. 39.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 46<br />