Những cách tân nghệ thuật trong thơ Xuân Diệu giai đoạn 1932-1945 (2004): Phần 1

Chia sẻ: Hoa La Hoa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:92

Thêm vào BST

Báo xấu

270
lượt xem 62
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu Những cách tân nghệ thuật trong thơ Xuân Diệu giai đoạn 1932-1945 của tác giả Lê Tiến Dũng có kết cấu gồm phần mở đầu, kết luận và có ba chương chính. Phần 1 sau đây gồm nội dung phần mở đầu và chương 1, chương 2. Chương 1 trình bày những đổi mới của Xuân Diệu giai đoạn 1932 – 1945 trên bình diện quan niệm nghệ thuật về thế giới và con người. Chương hai trình bày những cách tân của Xuân Diệu giai đoạn 1932 – 1945 trên bình diện nội dung trữ tình và phương thức trữ tình.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Những cách tân nghệ thuật trong thơ Xuân Diệu giai đoạn 1932-1945 (2004): Phần 1

LEÂ TIEÁN DUÕNG NHÖÕNG CAÙCH TAÂN NGHEÄ THUAÄT TRONG THÔ XUAÂN DIEÄU GIAI ÑOAÏN 1932 - 1945 Nhaø xuaát baûn Ñaïi hoïc Quoác gia TP Hoà Chí Minh 2004
NHÖÕNG CAÙCH TAÂN NGHEÄ THUAÄT TRONG THÔ XUAÂN DIEÄU GIAI ÑOAÏN 1932 - 1945
LÔØI GIÔÙI THIEÄU
DAÃN NHAÄP 1. Trong söï phaùt trieån cuûa vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi, Xuaân Dieäu laø moät nhaø thô lôùn. Taùc phaåm cuûa oâng thaät phong phuù vaø ña daïng: thô ca, vaên xuoâi, nghieân cöùu, pheâ bình vaên hoïc... Trong söï nghieäp vaên hoïc cuûa oâng, thô ca chieám moät vò trí quan troïng. Ñaëc bieät thô Xuaân Dieäu giai ñoaïn 1932- 1945 khoâng chæ coù yù nghóa vôùi söï nghieäp vaên hoïc cuûa oâng maø coøn ñoái vôùi lòch söû vaên hoïc noùi chung. Söï xuaát hieän cuûa oâng ñaõ goùp phaàn quyeát ñònh thaéng lôïi cuûa phong traøo Thô môùi. Nhieàu ngöôøi ñaõ xem oâng laø “Ngöôøi môùi nhaát trong caùc nhaø Thô môùi“ (Hoaøi Thanh), “Laø ngöôøi mang ñeán cho Thô môùi nhieàu caùi môùi nhaát“ (Vuõ Ngoïc Phan). Cho neân ñeå hieåu saâu hôn, toaøn dieän hôn veà thô Xuaân Dieäu vaø Thô môùi, khoâng theå khoâng nghieân cöùu nhöõng ñoåi môùi veà nhieàu maët trong thô Xuaân Dieäu giai ñoaïn 1932- 1945. Muïc ñích cuûa chuyeân luaän, do vaäy seõ khaûo saùt moät caùch coù heä thoáng, nhöõng caùch taân cuûa thô Xuaân Dieäu giai ñoaïn naøy. Treân cô sôû ñoù xaùc laäp kieåu tö duy ngheä thuaät cuûa thô oâng, xaùc ñònh nhöõng ñoùng goùp cuûa thô Xuaân Dieäu giai ñoaïn naøy trong quaù trình caùch taân thô Vieät Nam hieän ñaïi. 2. Xuaân Dieäu laø moät nhaø thô ñöôïc nghieân cöùu töø raát sôùm. Khi oâng chöa kòp thaønh taùc giaû ñaõ coù nhöõng baøi vieát, nhöõng yù kieán khen cheâ khaùc nhau veà oâng. Coù theå chia quaù trình nghieân cöùu veà Xuaân Dieäu thaønh caùc giai ñoaïn chính nhö sau: Thöù nhaát, nhöõng yù kieán veà Xuaân Dieäu tröôùc 1945 Thöù hai, nhöõng yù kieán veà Xuaân Dieäu töø 1945 - 1985 Thöù ba, nhöõng yù kieán veà Xuaân Dieäu töø 1985 ñeán nay. 2.1 Tröôùc naêm 1945. Khi Xuaân Dieäu vöøa môùi xuaát hieän (Baøi thô ñaàu tieân cuûa Xuaân Dieäu ñaêng baùo laø baøi Vôùi baøn tay aáy, 1935) thì gaàn nhö ngay ñoàng thôøi ñaõ coù yù kieán ñaùnh giaù veà thô oâng. Ngöôøi ta khen oâng cuõng nhieàu vaø cheâ oâng cuõng khoâng ít.
Muøa xuaân 1937 treân baùo Ngaøy nay soá 46 (soá Teát) Theá Löõ ñaõ coù baøi giôùi thieäu Xuaân Dieäu vôùi lôøi leõ raát traân troïng. OÂng cho raèng caùi “Thieân taøi kheùp neùp“ cuûa Xuaân Dieäu hoài naøo giôø ñaây ñaõ thöïc söï naûy nôû vôùi nhöõng “maàm ñaäm ñaø“, nhöõng “aùnh saùn laïn“. OÂâ ng cho laø “Moät thi só môùi ñaõ xuaát hieän“. OÂng goïi ñoù laø “Thi só cuûa tuoåi xuaân, cuûa loøng yeâu vaø aùnh saùng“ (141). Keå ra ñaùnh giaù moät taøi thô 21 tuoåi, vôùi chæ qua moät soá baøi thô ñaêng baùo nhö theá laø raát cao. Nhöng quaû laø Theá Löõ ñaõ tinh nhaïy vaø coâng baèng. Thaùng naêm troâi qua ñaõ xaùc nhaän nhöõng ñieàu oâng vieát veà Xuaân Dieäu laø ñuùng. Roài chæ maáy naêm sau, naêm 1941, Hoaøi Thanh ñaõ ñöa Xuaân Dieäu vaøo Thi nhaân Vieät Nam vôùi tö caùch laø moät taùc giaû chuû choát vaø vôùi lôøi àaánh giaù raát traân troïng, maëc duø luùc naøy Xuaân Dieäu chæ môùi xuaát baûn taäp Thô thô (1938). Hoaøi Thanh cho raèng “Xuaân Dieäu laø nhaø thô môùi nhaát trong caùc nhaø thô môùi“. Caùi môùi cuûa Xuaân Dieäu theo nhaø nghieân cöùu laø “moät nguoàn soáng raøo raït chöa töøng thaáy ôû choán nöôùc non laëng leõ naøy“, laø ôû “nhöõng rung ñoäng tinh vi”, ôû nhöõng caâu vaên “khoâng theå ñi theo nhöõng ñöôøng coù saün” (210; tr.116 vaø 119). Moät naêm sau ñoù, 1942, Vuõ Ngoïc Phan laïi ñöa Xuaân Dieäu vaøo Nhaø vaên hieän ñaïi vôùi lôøi ñaùnh giaù khoâng keùm phaàn röïc rôõ : “Xuaân Dieäu laø ngöôøi ñem ñeán cho thô ca Vieät Nam nhieàu caùi môùi nhaát“. Theo oâng nhöõng caùi môùi ñaùng chuù yù ôû Xuaân Dieäu laø “Nhöõng nguoàn höùng vaø yù töôûng raát môùi“. Vaø oâng cho raèng coøn phaûi chuù yù nhöõng chöõ, nhöõng caâu, nhöõng ñieäu trong nhöõng baøi thô aáy ñeå hieåu laáy “caùi nhaïc ñieäu môùi nöõa“ (182; tr.715, 716). Döông Quaûng Haøm trong Vieät Nam vaên söû hoïc yeáu (1942), cuõng ñaùnh giaù cao Xuaân Dieäu. Trong muïc thöù 6, thieân thöù 5 Caùc nhaø Thô môùi oâng chæ choïn vieát rieâng veà ba nhaø thô laø: Haøn Maëc Töû, Theá Löõ vaø Xuaân Dieäu. Trong phaàn vieát veà Xuaân Dieäu duø chöa ñaày hai trang saùch, taùc giaû ñaõ chæ ra moät soá neùt ñaùng chuù yù cuûa Xuaân Dieäu. Theo oâng thô Xuaân Dieäu laø thô cuûa “Moät taâm hoàn ñaày thô moäng“, “Khao khaùt yeâu thöông“, “Hay taû nhöõng caûnh gaây neân söï mô maøng“ , “Chöùa chan tình caûm laõng maïn trong ñoù coù nhieàu töø môùi laï“. Nhöng
cuõng theo nhaø nghieân cöùu thì Xuaân Dieäu “Cuõng coù nhieàu caâu vuïng veà, non nôùt, chöùng raèng taùc giaû chöa laõo luyeän veà kó thuaät cuûa ngheà thô“ (73; tr. 441, 442). Tuy nhieân beân caïnh nhieàu yù kieán khaúng ñònh caùi môùi cuûa Xuaân Dieäu cuõng khoâng ít yù kieán cheâ bai, baøi baùc oâng. Chaúng haïn, Thaùi Phæ trong moät baøi ñaêng treân baùo Tin Vaên xuaát baûn ôû Haø Noäi ñaõ maït saùt Xuaân Dieäu khoâng tieác lôøi. OÂng vieát: “Chaúng haïn nhö thô cuûa Xuaân Dieäu, oâng naøy ñöôïc coi nhö laø moät tay kieän töôùng cuûa phong traøo naøy (Thô môùi - LTD), thô cuûa oâng ta ñöôïc keå laø khaù nhaát ñaùm nhöng chaúng ra gì . Thô vôùi thaån, ñoïc qua nhieàu baøi cuûa oâng chuùng ta phaûi baét cöôøi vì thô thì chaúng ra thô, Taây cuõng chaúng phaûi Taây, maø Taøu laïi cuõng chaúng phaûi laø Taøu“ (134; quyeån thöôïng; tr.616). Theo Thaùi Phæ ñoïc nhöõng baøi nhö Töông tö chieàu, Hoa ñeâm cuûa Xuaân Dieäu “Khoâng tìm ñöôïc moät chuùt caûm höùng naøo caû“. Vaø theo oâng “Moät khi thô khoâng coøn gaây ñöôïc caûm höùng thì toát hôn laø ñöøng laøm thô. Neáu laøm thô thì phaûi coù hoàn vaø ñieäu, theá thì môùi ñaùng goïi laø thô“ (134; quyeån thöôïng; tr. 619). 2.2 Töø 1945 - 1985. Sau caùch maïng thaùng Taùm coù giai ñoaïn do nhöõng ñieàu kieän lòch söû nhaát ñònh, Thô môùi ít ñöôïc nghieân cöùu roäng raõi, thaäm chí coù luùc coøn bò pheâ phaùn naëng neà. Thô Xuaän Dieäu cuõng khoâng naèm ngoaøi tình traïng naøy. Coù luùc chính Xuaân Dieäu cuõng ñaõ phaûi töï phuû nhaän mình nhö trong baøi Döùt khoaùt maø oâng ñaõ cho ñaêng treân Taïp chí Vaên ngheä soá 41 naêm 1953. Nhöng noùi nhö Leâ Ñình Kî, ñoù chaúng qua laø “Gaëp thôøi theá, theá thôøi phaûi theá”. Thô môùi noùi chung, thô Xuaân Dieäu noùi rieâng do vaäy chuû yeáu chæ ñöôïc ñeà caäp ñeán trong nhöõng coâng trình coù tính chaát hoïc thuaät nhö caùc boä lòch söû vaên hoïc, caùc giaùo trình ñaïi hoïc, caùc chuyeân luaän khoa hoïc... Tröôùc heát ñaùng chuù yù laø caùc giaùo trình ñaïi hoïc . Trong giaùo trình Vaên hoïc Vieät Nam 1930 - 1945; 2 taäp (1961), cuûa tröôøng Ñaïi hoïc Toâûng hôïp Haø Noäi, do Baïch Naêng Thi vaø Phan Cö Ñeä bieân soaïn thì Xuaân Dieäu ñöôïc ñeà caäp ñeán nhö laø moät taùc giaû tieâu bieåu cuûa vaên hoïc laõng maïn giai ñoaïn 1936 - 1939. Trong saùch naøy, Thô thô cuûa Xuaân Dieäu ñöôïc vieát thaønh
moät muïc rieâng. Baïch Naêng Thi nhaän xeùt: Thô thô coù ñem ñeán cho thi ca Vieät Nam nhieàu caùi môùi: hình aûnh, taùo baïo, chöõ duøng cuï töôïng, coù söùc maïnh gôïi hình, gôïi caûm deã dieãn ñaït nhöõng caûm giaùc tinh vi, nhöõng tình yù noàng naøn, raát môùi hoài aáy. Buùt phaùp cuûa Xuaân Dieäu taùo baïo ñeán noãi ôû thôøi gian ñaàu, ngöôøi ta chæ trích raát nhieàu“ (216; taäp I; tr.157). Tuy nhieân do khuoân khoå cuûa moät giaùo trình ñaïi hoïc, nhaø nghieân cöùu chöa ñi saâu phaân tích moät caùch cuï theå nhöõng caùi môùi ñoù. Trong boä giaùo trình Lòch söû vaên hoïc Vieät Nam cuûa Ñaïi hoïc Sö phaïm, giai ñoaïn 1930 - 1945 ñöôïc vieát thaønh moät taäp rieâng goàm 2 cuoán (taäp V). ÔÛ saùch naøy Nguyeãn Hoaønh Khung ñaõ daønh moät tieát rieâng vieát veà Xuaân Dieäu (hôn 5 trang in) vôùi nhöõng ñaùnh giaù moät caùch toaøn dieän. ÔÛ ñaây nhaø nghieân cöùu chuû yeáu ñi vaøo phaân tích nhöõng ñaëc ñieåm chung cuûa thô Xuaân Dieäu nhö “Söùc haáp daãn cuûa thô Xuaân Dieäu tröôùc heát laø ôû chuû nghóa aùi tình“ (Tr. 124) “Thô Xuaân Dieäu mang caùi buoàn voâ côù“, “Taâm traïng coâ ñôn trong thô Xuaân Dieäu ñaõ trôû thaønh moät caûm giaùc nhuïc theå, raát tröïc tieáp thaám thía“ (Tr.127). Veà ngheä thuaät, do tính chaát cuûa moät giaùo trình neân nhaø nghieân cöùu cuõng chæ döøng laïi ôû nhöõng nhaän xeùt chung nhö cho Xuaân Dieäu “Coù nhieàu tìm toøi, ñoåi môùi vaø moät phong caùch haáp daãn ñoäc ñaùo. Caùi noåi baät trong phong caùch ñoù laø moät caûm höùng maõnh lieät chaân thaønh. Nhieàu baøi thô cuûa Xuaân Dieäu coù maïch thô cuoàn cuoän, khai trieån voâ taän moät töù thô môùi meû, vôùi moät ngoân ngöõ taùo baïo, nhaïc ñieäu soâi noåi, thích hôïp, taïo neân moät aâm höôûng nhaát quaùn coù söùc truyeàn caûm tröïc tieáp“ (Tr.129). Nguyeãn Hoaønh Khung cuõng cho raèng do aûnh höôûng cuûa thô töôïng tröng Phaùp, Xuaân Dieäu ñaëc bieät ñi saâu vaøo caùi “huyeàn dieäu beân trong“ cuûa con ngöôøi, caûnh vaät “Xuaân Dieäu coù nhöõng caûm thuï tinh vi veà nhöõng traïng thaùi mô hoà, mong manh cuûa aâm thanh, maøu saéc, tình caûm“ (145; tr.130). Moät coâng trình phaûi keå ñeán nöõa laø Sô thaûo lòch söû vaên hoïc Vieät Nam 1930 - 1945 cuûa Vieän Vaên hoïc (1964). ÔÛ coâng trình naøy trong muïc “Moät soá nhaø thô môùi tieâu bieåu“ cuûa giai ñoaïn Vaên hoïc thôøi kì Maët traän daân chuû, Xuaân Dieäu ñöôïc nhaéc ñeán cuøng vôùi Cheá Lan Vieân, Huy Caän, Nguyeãn Bính, Anh Thô... Tuy
nhieân trong phaïm vi hôn moät trang in caác taùc giaû cuûa coâng trình naøy cuõng chæ döøng laïi ôû vieäc neâu leân moät soá nhaän xeùt chung nhö cho raèng Xuaân Dieäu laø “moät taâm hoàn nhaïy beùn vaø giaøu mô moäng”; “coù moät nieàm ñau xoùt nhaát ñònh ñoái vôùi cuoäc soáng cuûa nhöõng ngöôøi xaáu soá”; “nhaø thô muoán soáng vaø ham soáng nhöng chöa tìm ñöôïc con ñöôøng soáng saùng suûa” (255; tr.156,157)...Coøn nhöõng ñoåi môùi cuûa thô Xuaân Dieäu giai ñoaïn naøy, caùc taùc giaû cuûa coâng trình haàu nhö khoâng ñeà caäp ñeán. Trong giai ñoaïn tröôùc 1975, nhieàu coâng trình cuûa caùc nhaø nghieân cöùu mieàn Nam cuõng ñeà caäp ñeán Xuaân Dieäu. ÔÛ ñaây chæ xin löôïc thuaät moät soá. Trong Vieät Nam vaên hoïc söû giaûn öôùc taân bieân* cuûa Phaïm Theá Nguõ (1965) Xuaân Dieäu laø moät trong naêm taùc giaû cuûa Thô môùi ñöôïc vieát thaønh muïc rieâng (Cuøng vôùi Theá Löõ, Löu Troïng Lö, Huy Caän, Tuù Môõ). Trong phaàn vieát veà Xuaân Dieäu, Phaïm Theá Nguõ cho raèng Xuaân Dieäu ñaõ “Taïo ra moät höôùng thô thaät laø môùi, coù theå goïi laø thô noäi quan. Thi só laáy chính caùi noäi taâm cuûa mình laøm ñeà taøi“ (170; tr.572) . Theo nhaø nghieân cöùu, caùi môùi cuûa Xuaân Dieäu khoâng phaûi ôû theå caùch maø ôû ngoân ngöõ: “Xuaân Dieäu ñaõ noùi moät ngoân ngöõ phaù vôõ nhöõng leà thoùi veà tröôùc, gaây söûng soát, gaây baát bình nöõa” (170; tr.574). Thanh Laõng trong Baûng löôïc ñoà vaên hoïc Vieät Nam (1967) khi vieát veà caùc nhaø Thô môùi giai ñoaïn sau 1932 ñaõ choïn ba nhaø thô tieâu bieåu vieát thaønh muïc rieâng laø: Xuaân Dieäu, Theá Löõ vaø Haøn Maëc Töû. Trong hôn moät trang in vieát veà Xuaân Dieäu, oâng khaúng ñòng raèng “Xuaân Dieäu soáng baèng caùi môùi, say söa ñi tìm caùi môùi. Bôûi theá sau khi thích Lamartine, Xuaân Dieäu laïi yeâu Verlaine, yeâu Rimbaud vaø töï khuoân naén ngheä thuaät cuûa oâng theo caùc thi nhaân töôïng tröng Phaùp. OÂng yeâu thích nhöõng hình aûnh laï luøng, nhöõng hình aûnh ñaõ ñöôïc taïo ra do * ÔÛ cuoán saùch naøy (baûn in naêm 1969) bìa ngoaøi taùc giaû ghi laø Lòch söû vaên hoïc Vieät Nam taân bieân giaûn öôùc, coøn ôû bìa trong vaø caùc nôi khaùc ñeàu ghi Vieät Nam vaên hoïc söû giaûn öôùc taân bieân. Ñeå cho thoáng nhaát, chuùng toâi laáy teân saùch theo bìa trong (LTD)
söï phoái hôïp môùi meû vaø ñoät ngoät giuõa nhöõng hieän töôïng beà ngoaøi xem ra ñoái laäp, nguyeàn ruãa nhau. Vaên Xuaân Dieäu vì theá, coù tính cao quí, nhöng mô hoà vaø phaûng phaát. Xuaân Dieäu laø nhaø thô môùi nhaát trong caùc nhaø thô môùi“ (121; tr.805). Nguyeãn Taán Long - Nguyeãn Höõu Troïng trongVieät Nam thi nhaân tieàn chieán (1968) cuõng ñaõ daønh cho Xuaân Dieäu khaù nhieàu trang in cuûa saùch naøy. Chæ tieác raèng vôùi gaàn boán möôi trang in hai oâng chuû yeáu noùi veà noäi dung thô Xuaân Dieäu maø khoâng ñeà caäp gì ñeán nhöõng caùch taân ngheä thuaät cuûa nhaø thô (xem 134; quyeån thöôïng; tr.611-648). Sau ngaøy giaûi phoùng mieàn Nam (1975) cho ñeán tröôùc khi Xuaân Dieäu maát (1985), coù moät soá baøi vieát coù tính chaát toång keát veà söï nghieäp vaên hoïc cuûa oâng. Ñaùng chuù yù laø caùc tieåu luaän cuûa Haø Minh Ñöùc, Hoaøng Trung Thoâng, Maõ Giang Laân, Nguyeãn Ñaêng Maïnh.vv... ÔÛ tieåu luaän Xuaân Dieäu trong Nhaø vaên Vieät Nam 1945 - 1975, taäp I, (1979) vôùi hôn 30 trang in Haø Minh Ñöùc chuû yeáu vieát veà söï nghieäp cuûa oâng töø sau caùch maïng. Phaàn saùng taùc tröôùc caùch maïng khoâng ñöôïc ñeà caäp ñeán, neáu coù chæ laø nhöõng lieân heä coù tính chaát taït ngang (59; tr.591-621). Hoaøng Trung Thoâng trong Lôøi giôùi thieäu Tuyeån taäp Xuaân Dieäu (1983) ñaõ daønh gaàn 60 trang in toång keát söï nghieäp vaên hoïc cuûa oâng. Tuy khoâng coù phaàn vieát rieâng veà ngheä thuaät thô Xuaân Dieäu tröôùc caùch maïng, nhöng oâng cuõng coù nhaän xeùt ñaùng chuù yù. OÂâng cho raèng Xuaân Dieäu “Say maø khoâng ñaém, mô maø khoâng maøng. Daãu coù thoaùt li thöïc teá nhöng anh (Xuaân Dieäu - LTD) khoâng ñi vaøo sieâu hình. Anh thieân veà caûm xuùc, caûm tính neân cuõng coù nhaø pheâ bình cho anh laø duy giaùc chuû nghóa (Sensualisme). Nhöng neáu nhö caûm giaùc laø baét nguoàn cho thô, thì Xuaân Dieäu raát tinh teá veà caûm giaùc; maø thô anh vöôn leân tình caûm trí tueä, maëc duø tính caûm giaùc ôû thô anh raát ñaäm“ (257; tr.54). Maõ Giang Laân trong baøi vieát Xuaân Dieäu saùch Taùc gia thô Vieät Nam (1984) coù noùi ñeán caùch taân ngheä thuaät cuûa Xuaân Dieäu. Theo oâng “Neùt noåi baät
xuyeân suoát caû thôøi kì saùng taïo ñoù laø tieáng noùi soâi noåi thieát tha boäc tröïc, treû trung, moät naêng löïc caûm thuï tinh teá, doài daøo“. Vaø moät neùt nöõa laø “Phong caùch thô Xuaân Dieäu giaøu höông vò cuoäc ñôøi gaây taùc ñoäng maïnh baèng caûm giaùc“ (123; tr.118,119). Tuy nhieân do laø moät baøi vieát coù tính chaát chaân dung, neân taùc giaû chöa kòp luaän giaûi moät caùch ñaày ñuû nhaän xeùt treân. 2.3 Töø 1985 ñeán nay. Sau ngaøy Xuaân Dieäu maát (12-1985) cuõng laø giai ñoaïn ñoåi môùi vaên hoïc neân vieäc nghieân cöùu Xuaân Dieäu ñöôïc taâïp trung chuù yù nhieàu hôn. Moät loaït caùc saùch chuyeân khaûo veà Xuaân Dieäu ñaõ lieân tieáp ñöôïc xuaát baûn nhö Xuaân Dieäu, nhaø thô lôùn cuûa daân toäc, Thu Hoaøi - Nguyeãn Ñöùc Quyeàn bieân soaïn, Hoäi Vaên hoïc Ngheä thuaät Nghóa Bình xuaát baûn, 1986; Xuaân Dieäu, con ngöôøi vaø taùc phaåm, Höõu Nhuaän bieân soaïn, NXB Taùc phaåm môùi, Haø Noäi, 1987; Xuaân Dieäu moät ñôøi ngöôøi, moät ñôøi thô, Leâ Tieán Duõng bieân soaïn, NXB Giaùo duïc, 1993; Xuaân Dieäu, thô vaø ñôøi Löõ Huy Nguyeân tuyeån choïn, NXB Vaên hoïc, 1995; Xuaân Dieäu tình ñôøi vaø söï nghieäp, Xuaân Tuøng söu taàm, tuyeån choïn, bieân soaïn, NXB Hoäi Nhaø vaên, 1996,vv... Beân caïnh ñoù coøn haøng chuïc baøi nghieân cöùu, hoài öùc, kæ nieäm veà Xuaân Dieäu cuûa caùc nhaø thô, nhaø nghieân cöùu nhö: Nam Chi, Huy Caän, Hoaøng Caùt, Phan Huy Duõng, Leâ Tieán Duõng, Haø Minh Ñöùc, Nguyeãn Leä Haø, Teá Hanh, Ñoaøn Thò Ñaëng Höông, Ñoaøn Troïng Huy, Leâ Quang Höng, Leâ Ñình Kî, Maõ Giang Laân, Hoaøng Nhö Mai, Nguyeãn Ñaêng Maïnh, Vuõ Quaàn Phöông, Löõ Huy Nguyeân, Traàn Ñình Söû, Löu Khaùnh Thô, Lí Hoaøi Thu, Ñoã Lai Thuùy, Nguyeãn Quoác Tuùy.v.v... Tuy nhieân do nhöõng yeâu caàu khaùc nhau, khoâng phaûi baøi vieát naøo cuõng ñeà caäp ñeán caùch taân ngheä thuaät cuûa tö duy thô Xuaân Dieäu giai ñoaïn 1932 - 1945. ÔÛ ñaây coù moät soá baøi ñaùng chuù yù: Nguyeãn Ñaêng Maïnh trong tieåu luaän Tö töôûng vaø phong caùch moät nhaø thô lôùn (1987) ñaõ toång keát nhöõng ñaëc ñieåm tö töôûng vaø phong caùch ngheä thuaät cuûa Xuaân Dieäu trong toaøn boä saùng taùc cuûa oâng. Rieâng thôøi kì tröôùc 1945 nhaø nghieân cöùu cuõng cho raèng Xuaân Dieäu coù caùi nhìn môùi. Theo oâng, moät ñaëc ñieåm ñoäc
ñaùo cuûa thi phaùp Xuaân Dieäu laø laáy “Veû ñeïp cuûa con ngöôøi laøm chuaån möïc cho veû ñeïp cuûa theá giôùi, cuûa vuõ truï“. Vaø oâng cho raèng nguyeân taéc mó hoïc naøy “laø caû moät cuoäc ñoåi môùi ñaùng keå trong thi ca Vieät Nam hieän ñaïi“ (155; tr.106). Leâ Ñình Kî trong baøi vieát Xuaân Dieäu saùch Thô môùi, nhöõng böôùc thaêng traàm (1988) cuõng ñaõ chæ ra nhieàu caùch taân tö duy thô quan troïng cuûa Xuaân Dieäu. OÂâng cho raèng Xuaân Dieäu môùi ôû tö duy, môùi ôû caûm xuùc vaø môùi ôû caû ngoân ngöõ. Vaø oâng khaúng ñònh cho ñeán baây giôø “Xuaân Dieäu vaãn coøn laø môùi vaø raát saùng taïo, chaúng traùch maø ñöông thôøi coù ngöôøi cheâ Xuaân Dieäu laø Taây, laø lai caêng, maát goác” (117; tr.202, 205). Ñoã Lai Thuùy trong baøi Xuaân Dieäu, noãi aùm aûnh thôøi gian (1992) thì cho raèng “thôøi gian khoâng chæ laø caûm xuùc, laø thi höùng, maø coøn laø nhaân toá kieán truùc cuûa taùc phaåm ngheä thuaät” theo taùc giaû “Xuaân Dieäu nhìn ñôøi baèng con maét thôøi gian; “chaát Xuaân Dieäu“, phong caùch thô oâng laø ôû ñoù” (236; tr.51). Trong Thô môùi, bình minh thô Vieät Nam hieän ñaïi (1994), Nguyeãn Quoác Tuùy ñaõ daønh chöông X vieát veà nhöõng ñoåi môùi cuûa Xuaân Dieäu. Taùc giaû cho raèng “Tröõ tình caûm xuùc, traøn ñaày caûm giaùc, luoân luoân thöùc nhoïn giaùc quan“ laø neùt rieâng vaø môùi cuûa Xuaân Dieäu. Tuy vaäy, neùt môùi naøy theo taùc giaû khoâng chæ ôû Xuaân Dieäu maø coøn ôû nhieàu ngöôøi khaùc. Coù ñieàu ôû Xuaân Dieäu “noåi baät leân“ theå hieän ôû caû hai phöông dieän: chaát thô vaø ngoân ngöõ“ (260; tr.120). ÔÛ phöông dieän chaát thô neùt rieâng naøy theo taùc giaû laø Xuaân Dieäu saùng taïo ra “moät theá giôùi ngheä thuaät rieâng: traøn ñaày caûm xuùc, caûm giaùc“. ÔÛ phöông dieän ngoân ngöõ thô neùt rieâng naøy ñöôïc bieåu hieän ôû chöî “Nhaø thô duøng raát nhieàu laàn caùc töø bieåu hieän caûm xuùc, caûm giaùc nhö “run”, “rôïn”, “nöùc” vv... (260; tr.122). ÔÛ moät phía khaùc Lyù Hoaøi Thu trong Theá giôùi khoâng gian ngheä thuaät cuûa Xuaân Dieäu qua “Thô Thô” vaø “Göõi höông cho gioù” (1996) laïi cho raèng khaûo saùt quaù trình saùng taùc cuûa Xuaân Dieäu “Ngöôøi ta deã daøng tìm thaáy nhöõng ñieåm töông ñoàng ñoái xöùng giöõa hai truïc thôøi gian vaø khoâng gian treân ñoà thò vaän ñoäng cuûa hình töôïng thô“ (235; tr.41).
Löu Khaùnh Thô trong moät loaït caùc baøi vieát veà thô tình Xuaân Dieäu ñaõ ñeà caäp ñeán nhöõng ñoåi môùi cuûa oâng. Taùc giaû taäp trung vaøo vieäc phaân tích caùi môùi cuûa caùi toâi tröõ tình vaø caâu töù cuûa Xuaân Dieäu trong thô tình. Trong baøi Caùi toâi tröõ tình vaø phöông thöùc bieåu hieän caùi toâi tình yeâu trong thô Xuaân Dieäu tröôùc caùch maïng (1994), taùc giaû cho raèng caùi toâi tröõ tình cuûa Xuaân Dieäu xuaát hieän döôùi caùc daïng nhö: “nhaäp thaân vaøo ñoái töôïng phaûn aùnh“, “ñöôïc bieán hoùa qua nhieàu hình aûnh“ vaø “ñoàng nhaát vôùi thieân nhieân“ (232; tr.24,25,27). Trong baøi Ngheä thuaät caáu töù trong thô tình Xuaân Dieäu (1994), taùc giaû cho raèng coù nhöõng baøi “töù thô ñöôïc ñònh hình ngay töø ñaàu“, coù baøi “töù thô boäc loä ôû phaàn keát“, laïi coù nhöõng baøi coù “töù ngaàm khoâng boäc loä trong baøi“ (231; tr.35,36).v.v... Coù theå nhaän xeùt moät caùch khaùi quaùt laø vieäc nghieân cöùu nhöõng caùch taân cuûa Xuaân Dieäu ñaõ ñöôïc ñaët ra töø raát sôùm. Töø gaàn 60 naêm nay caùc theá heä nghieân cöùu ñaõ ñöa ra nhieàu kieán giaûi coù giaù trò. Nhöõng caùch taân cuûa thô Xuaân Dieäu ñaõ ñöôïc soi roïi döôùi nhieàu goùc ñoä: caùi môùi veà noäi dung, caùi môùi veà ngheä thuaät, caùi môùi veà caûm xuùc, veà hình thöùc bieåu hieän...; töø nhieàu caùch tieáp caän: lòch söû - mieâu taû, thi phaùp hoïc, phong caùch hoïc,v.v... Tuy nhieân treân bình dieän tö duy ngheä thuaät thô coøn ít coâng trình ñeà caäp, do vieäc nghieân cöùu cuûa caùc coâng trình vöøa keå coù muïc ñích khaùc. Nhöõng yù kieán coù ñeà caäp chuû yeáu cuõng döøng ôû nhöõng nhaän ñònh khaùi quaùt, gôïi môû nhöõng caùch tieáp caän nhieàu hôn laø lí giaûi, phaân tích moät caùch cuï theå. Do vaäy chuyeân luaän seõ coá gaéng ñöa ra moät caùch nhìn toaøn dieän veà tö duy ngheä thuaät thô cuûa Xuaân Dieäu giai ñoaïn tröôùc 1945. Nhöõng yù kieán cuûa caùc theá heä ñi tröôùc seõ ñöôïc keá thöøa, boå sung vaø tham khaûo trong chuyeân luaän. 3. Ñoái töôïng khoa hoïc maø chuyeân luaän ñeà caäp ñeán chính laø ñaëc ñieåm cuûa tö duy ngheä thuaät thô Xuaân Dieäu giai ñoaïn 1932 - 1945. Töø ñoù coù theå thaáy ñöôïc söï vaän ñoäng cuûa tö duy ngheä thuaät thô Xuaân Dieäu trong quaù tình caùch taân thô Vieät Nam hieän ñaïi. Chuyeân luaän ít nhieàu coù ñeà caäp ñeán nhöõng vaán ñeà noäi dung cuûa thô Xuaân Dieäu, nhöng chuû yeáu laø ñeå laøm roõ caùch tö duy ngheä thuaät cuûa oâng veà noäi dung, chöù khoâng ñi saâu phaân tích noäi dung cuï theå. ÔÛ ñaây chuû yeáu seõ
nghieân cöùu caùch thöùc, phöông thöùc theå hieän, caùc caùch thöùc, phöông thöùc chieám lónh hieän thöïc cuûa nhaø thô. Vôùi moät ñoái töôïng khoa hoïc nhö vaäy, ñoái töôïng taùc phaåm khaûo saùt seõ goàm hai taäp thô cuûa oâng ñaõ xuaát baûn trong giai ñoaïn naøy laø Thô thô, NXB Ñôøi nay, 1938 vaø Göûi höông cho gioù NXB Thôøi ñaïi, 1945. Veà vaên baûn, chuùng toâi döïa vaøo vaên baûn xuaát baûn laàn ñaàu, khi thaät caàn thieát môùi döïa vaøo caùc vaên baûn xuaát baûn veà sau cuûa hai taäp thô naøy. Ñeå coù caùi nhìn toâûng quaùt hôn, ôû moät soá phaàn chuùng toâi khaûo saùt theâm nhöõng taùc phaåm cuûa taùc giaû cuøng thôøi, tröôùc vaø sau oâng. Ñoàng thôøi cuõng môû roäng ra phaïm vi taùc phaåm cuûa oâng ôû caùc giai ñoaïn khaùc. Chuyeân luaän ngoaøi phaàn môû ñaàu vaø keát luaän coù ba chöông chính. Chöông moät: Nhöõng ñoåi môùi cuûa Xuaân Dieäu giai ñoaïn 1932 - 1945 treân bình dieän quan nieäm ngheä thuaät veà theá giôùi vaø con ngöôøi. Chöông hai: Nhöõng caùch taân cuûa Xuaân Dieäu giai ñoaïn 1932 - 1945 treân bình dieän noäi dung tröõ tình vaø phöông thöùc tröõ tình. Chöông ba: Nhöõng caùch taân cuûa Xuaân Dieäu giai ñoaïn 1932 - 1945 treân bình dieän theå thô vaø ngoân ngöõ thô. Chuyeân luaän ñaõ ñöôïc GS. Hoaøng Nhö Mai, GS. Leâ Ñình Kî, GS. Nguyeãn Ñaêng Maïnh, GS. Haø Minh Ñöùc, GS.TS Nguyeãn Vaên Haïnh, GS. Phong Leâ, GS. Nguyeãn Ñình Chuù, GS. Löông Duy Thöù, GS.TSKH Leâ Ngoïc Traø, PGS. Nguyeãn Loäc, PGS. Traàn Thanh Ñaïm, PGS. Mai Cao Chöông, PGS. Löông Duy Trung, PGS. TS Traàn Höõu Taù, GS. TS Traàn Ñaêng Xuyeàn, PGS.TSKH Buøi Maïnh Nhò, TS Huyønh Vaân, PGS.TS. Huyønh Nhö Phöông, PGS.TS. Nguyeãn Thò Thanh Xuaân, PGS.TS. Nguyeãn Phong Nam, TS. Toân Thaát Duïng, TS. Hoaøng Ñöùc Khoa... vaø nhieàu nhaø nghieân cöùu, ñoàng nghieäp, baïn beø ñoïc vaø goùp yù. Nhaân dòp cuoán saùch ñöôïc xuaát baûn, chuùng toâi xin traân troïng caùm ôn. ----------
CÂU HỎI HƯỚNG DẪN HỌC TẬP: 1. Hãy giải thích câu nói của Hoài Thanh : “ Người mới nhất trong các nhà Thơ mới”. 2. Trình bày lịch sử nghiên cứu Xuân Diệu.
LÔØI GIÔÙI THIEÄU Xuaân Dieäu laø nhaø thô tieâu bieåu nhaát cuûa phong traøo Thô môùi (1932-1945).OÂng ñoùng vai troø quyeát ñònh trong cuoäc caùch taân hieän ñaïi hoùa thô ca Vieät Nam. Do vaäy nghieân cöùu thô Xuaân Dieäu trong giai ñoaïn saùng taùc tröôùc caùch thaùng Taùm raát quan troïng chaúng nhöõng ñoái vôùi baûn thaân Xuaân Dieäu maø coøn ñoái vôùi thô ca hieän ñaïi Vieät Nam noùi chung. Laâu nay ñaõ coù nhieàu coâng trình vieát coù giaù trò veà thô Xuaân Dieäu, nhöng chöa coù coâng trình naøo nghieân cöùu moät caùch coù heä thoáng vaø toaøn dieän veà tö duy thô môùi meû cuûa oâng. Chuyeân luaän cuûa Leâ Tieán Duõng ñaõ ñaët vaø giaûi quyeát vaán ñeà naøy. Ñieàu ñoù noùi leân yù nghóa quan troïng vaø böùc thieát cuûa chuyeân luaän naøy. Boá cuïc cuûa cuoán saùch ñöôïc boá trí raát hôïp lí, ñaõ ñi töø goác ñeán ngoïn cuûa vaán ñeà. Caùc chuyeân muïc coù quan heä gaén boù, haøi hoøa, soi saùng laãn nhau. Qua ba chöông saùch cuûa phaàn noäi dung chuyeân luaän, nhieàu luaän ñieåm cuûa taùc giaû tuy khoâng phaûi chöa coù ngöôøi ñaõ phaùt bieåu tröôùc ñoù, nhöng taùc giaû cuõng ñaõ coù ñoùng goùp môùi meû nhôø söï khaûo saùt coù heä thoáng moät caùch nghieâm tuùc thô Xuaân Dieäu vaø ñaëc laø nhôø söï suy nghó coù chieàu saâu.Coù theå noùi toaøn boä cuoán saùch laáp laùnh nhöõng phaùt hieän saéc saûo, thuù vò, haáp daãn chöùng toû ngöôøi vieát vöøa coù khaû naêng thaåm thô khaù chaéc chaén, vöøa coù khaû naêng khaùi quaùt, toång hôïp vöõng vaøng, Cuoán saùch laø moät coâng trình khoa hoïc nghieâm tuùc, coâng phu. Xin traân giôùi thieäu cuøng baïn ñoïc. Haø Noäi, thaùng 3.1998 GS. Nguyeãn Ñaêng Maïnh
Chöôngmoät : NHÖÕNG ÑOÅI MÔÙI CUÛA XUAÂN DIEÄU GIAI ÑOAÏN 1932- 1945 TREÂN BÌNH DIEÄN QUAN NIEÄM NGHEÄ THUAÄT VEÀ THEÁ GIÔÙI VAØ CON NGÖÔØI. Khi nghieân cöùu söï ñoåi môùi cuûa moät thôøi ñaïi vaên hoïc hay cuûa moät taùc giaû khoâng theå khoâng xem xeùt ñeán quan nieäm ngheä thuaät cuûa taùc giaû ñoù, thôøi ñaïi ñoù veà theá giôùi vaø con ngöôøi. Bôûi leõ, nhaø vaên quan nieäm veà theá giôùi vaø con ngöôøi nhö theá naøo thì seõ mieâu taû nhö theá. Coù ñoåi môùi veà quan nieäm ngheä thuaät thì môùi coù söï ñoåi môùi treân caùc bình dieän khaùc. Nghieân cöùu thô Xuaân Dieäu trong tieán trình hieän ñaïi hoùa thô Vieät Nam cuõng khoâng naèm ngoaøi quy luaät naøy. Quan nieäm ngheä thuaät veà theá giôùi vaø con ngöôøi cuûa nhaø vaên theo chuùng toâi thöïc chaát laø caùi nhìn cuûa nhaø vaên veà theá giôùi vaø con ngöôøi. Moãi nhaø vaên seõ coù moät caùi nhìn theá giôùi khaùc nhau vaø do ñoù seõ coù moät theá giôùi ngheä thuaät khaùc nhau. Do vaäy, nghieân cöùu quan nieäm ngheä thuaät seõ chæ ra ñöôïc chieàu saâu cuûa theá giôùi vaø con ngöôøi maø nhaø vaên theå hieän trong taùc phaåm. Noùi caùch khaùc, naém ñöôïc quan nieäm ngheä thuaät cuõng coù nghóa laø naém ñöôïc chieàu saâu vaø giôùi haïn thöïc teá cuûa tö duy ngheä thuaät cuûa moät hieän töôïng vaên hoïc naøo ñoù. Töø ñaây coù theå giuùp ñeå giaûi thích caùc nguyeân taéc ngheä thuaät cuûa moät hieän töôïng vaên hoïc. Nhôø ñoù maø coù theå thaáy ñöôïc nhöõng caùch taân cuûa hieän töôïng vaên hoïc ñoù trong tieán trình lòch söû vaên hoïc. Vaán ñeà ñaët ra ôû ñaây laø trong tieán trình hieän ñaïi hoùa thô Vieät Nam, quan nieäm ngheä thuaät cuûa Xuaân Dieäu coù nhöõng ñaëc ñieåm gì vaø ñaõ coù nhöõng bieán ñoåi nhö theá naøo so vôùi thô ca tröôùc ñoù vaø ñöông thôøi ? Ñaõ coù moät vaøi yù kieán ñaây ñoù ñeà caäp ñeán quan nieäm ngheä thuaät cuûa Xuaân Dieäu trong giai ñoaïn naøy. Nhöõng yù kieán ñoù thöôøng ruùt goïn quan nieäm ngheä thuaät cuûa oâng thaânh quan nieäm ngheä thuaät veà con ngöôøi. Töø ñoù cho raèng quan nieäm ngheä thuaät veà con ngöôøi trong thô oâng laø con ngöôøi coâ ñôn, con ngöôøi moäng töôûng, con ngöôøi chaân thaønh, con ngöôøi khaùt khao soáng v.v... Thaät ra ñoù
laø nhöõng ñaëc ñieåm cuûa nhaân vaät tröõ tình trong thô Xuaân Dieäu hôn laø quan nieäm ngheä thuaät, nghóa laø heä quaû chöù chöa phaûi laø baûn thaân cuûa quan nieäm ngheä thuaät. Nghieân cöùu quan nieäm ngheä thuaät cuûa Xuaân Dieäu nghóa laø phaûi nghieân cöùu caùi nhìn, caùch caét nghóa cuûa oâng veà theá giôùi vaø con ngöôøi. Taát nhieân, caùch caét nghóa naøy khoâng phaûi laø nhöõng ñònh ñeà lí luaän, maø phaûi toaùt leân ôû heä thoáng hình töôïng maø nhaø thô mieâu taû, ôû lí töôûng thaåm mó maø nhaø thô höôùng ñeán, ôû khaùt voïng maø nhaø thô baøy toû. Chuùng toâi cho raèng quan nieäm ngheä thuaät cuûa Xuaân Dieäu giai ñoaïn 1932- 1945 ñaõ coù nhöõng thay ñoåi caên baûn so vôùi thô ca tröôùc ñoù vaø coù nhöõng bieán ñoåi so vôùi thô ca ñöông thôøi. Nhöõng thay ñoåi ñoù ñaõ taïo neân nhöõng neùt ñaëc saéc rieâng trong thô oâng giai ñoaïn naøy. 1. Quan nieäm theá giôùi ñoåi thay. Con ngöôøi laø trung taâm cuûa theá giôùi nhöng con ngöôøi toàn taïi trong theá giôùi naøo? Theo Xuaân Dieäu ñoù laø moät theá giôùi ñaày bieán dôøi, ñoåi thay. Ñaây cuõng chính laø quan nieäm ngheä thuaät ñaùng chuù yù trong thô oâng. Trong thô coå ñieån, nhaø thô nhìn theá giôùi trong söï vónh haèng cuûa noù. Trong theá giôùi ñoù, coù thay ñoåi, coù vaän ñoäng nhöng laø ñoåi thay, vaän ñoäng trong söï vónh haèng cuûa muoân ñôøi, trong nhòp ñieäu ñeàu ñaën cuûa thôøi gian. Heát xuaân sang haï, heát haï sang thu, heát thu sang ñoâng, cöù theá laëp laïi moät caùch tuaàn hoaøn. Nhaø thô baèng loøng vôùi vieäc cuûa “muoân ñôøi”. Ngöôøi ta noùi ñeán “traêm naêm trong coõi ngöôøi ta” (Truyeän Kieàu - Nguyeãn Du), “nghìn naêm maây traéng baây giôø coøn bay” (Hoaøng haïc laâu - Thoâi Hieäu)... Ngöôøi ta coù theå noùi ñeán moät “theá söï du du”, moät thieân ñòa “voâ cuøng” (YÙ caâu thô Ñaëng Dung: Theá söï du du naïi laõo haø, Voâ cuøng thieân ñòa nhaäp haøm ca - Caûm hoaøi), thaäm chí coù theå khaúng ñònh “hoa ñaøo naêm ngoaùi coøn cöôøi gíoù ñoâng” (Truyeän Kieàu - Nguyeãn Du) v.v... Trong caùi theá giôùi vónh haèng ñoù ngöôøi ñoïc nhaän ra taâm theá ung dung töï taïi cuûa thi nhaân tröôùc moïi bieán dôøi cuûa theá söï tröôùc maét.
Trong thô Xuaân Dieäu vaãn coøn boùng daùng cuûa caùch nhìn naøy. Ñaây ñoù trong thô oâng, ngöôøi ñoïc vaãn nhaän ra nhöõng “ham muoán voâ bieân vaø tuyeät ñích”, nhöõng hình boùng cuûa muoân ñôøi “Traêng vuù moäng ñaõ muoân ñôøi thi só”, nhöõng khaùt voïng cuûa ngaøn naêm: “Hoâm nay toâi ñaõ cheát trong ngöôøi, Xöa heïn ngaøn naêm yeâu meán toâi”... Nhöng coù leõ nhieàu hôn, caùi nhìn cuûa Xuaân Dieäu laø moät caùi nhìn nghieâng veà quan nieäm theá giôùi ñoåi thay. Trong quan nieäm cuûa oâng hình nhö khoâng coù gì laø vónh cöûu maø taát caû ñieàu coù theå bieán dôøi, töø thieân nhieân cho ñeán loøng ngöôøi; töø coû hoa cho ñeán tình yeâu. Trong baøi thô Ñi thuyeàn oâng ví cuoäc ñôøi naøy cuõng gioáng nhö con thuyeàn ñang troâi, moïi vaät ñoåi thay ñeán khoâng ngôø: Thuyeàn qua, maø nöôùc cuõng troâi, Laïi theâm maây baïc treân trôøi cuõng bay; Toâi ñi treân chieác thuyeàn naøy Gioøng mô tô töôûng cuõng thay khaùc roài. Caùi bay khoâng ñôïi caùi troâi; Töø toâi phuùt tröôùc, sang toâi phuùt naøy ... Ñi thuyeàn. Nhöõng caùi thuoäc veà theá giôùi khaùch theå ñoåi thay trong doøng tuoân chaûy cuûa thôøi gian: “thuyeàn qua”, maø “nöôùc cuõng troâi”, laïi theâm maây baïc treân trôøi “cuõng bay”. Nhöõng caùi thuoäc veà chuû theå cuõng khoâng ñöùng yeân “Gioøng mô tô töôûng cuõng thay khaùc roài”. “Caùi bay”, “caùi troâi” laø nhöõng phaïm vi vaän ñoäng khaùc nhau, vaän ñoäng theo quy luaät taát yeáu, chöù khoâng phuï thuoäc vaøo caùi naøy hay caùi kia. Hình töôïng “toâi phuùt tröôùc” vaø “toâi phuùt naøy” khoâng phaûi chæ laø söï phaân thaân, maø aån chöùa quan nieäm ñaày tính chaát trieát hoïc veà ñoåi thay: coù “toâi phuùt tröôùc”, coù “toâi phuùt naøy“ nhö nhöõng chuû theå ñoäc laäp. Baøi thô Ñi thuyeàn tuy ngaén, nhöng ñaõ haøm chöùa khaù ñaày ñuû yù vò trieát hoïc trong quan nieäm ñoåi thay cuûa Xuaân Dieäu. Töø caùi nhìn ñaày tính chaát trieát hoïc nhö vaäy, caùi nhìn ngheä thuaät cuûa Xuaân Dieäu seõ höôùng nhieàu hôn ñeán khía caïnh ñoåi thay cuûa theá giôùi. Ñoù seõ laø nhöõng
hình töôïng thô ñöôïc xaây döïng töø caûm xuùc veà söï bieán dôøi cuûa theá giôùi, cuûa con ngöôøi. OÂng cay ñaéng nhaän ra söï ñoåi thay nôi tuoåi treû: Toùc ngôøi mai moát khoâng ñen nöõa Tuoåi treû khoâ ñi, maët xaáu roài. Hö voâ. OÂng ngaån ngô tröôùc söï thay ñoåi cuûa moät saéc hoa: Muøa cuùc naêm nay saéc ñaõ giaø Ai tìm ta hoä daùng thu qua Ngaån ngô OÂng nhaän ra thieâng lieâng nhö tình yeâu maø cuõng thay ñoåi ñeán khoâng ngôø: Tình yeâu ñeán, tình yeâu ñi, ai bieát Trong gaëp gôõ ñaõ coù maàm li bieät Giuïc giaõ Vaø oâng sôï caû loøng mình khoâng vónh vieãn tröôùc thôøi gian: Gaáp ñi em anh raát sôï ngaøy mai Ñôøi troâi chaûy loøng ta khoâng vónh vieãn Giuïc giaõ. Xuaân Dieäu sôï caû “Söï thaät ngaøy nay khoâng thaät ñeán ngaøy mai” (Phaûi noùi). Söï ñoåi thay vôùi oâng coù khi chæ laø trong chôùp maét: Vaøng son ñang loäng laãy buoåi chieàu xanh Quay maët laïi : caû laàu chieàu ñaõ vôõ Giuïc giaõ Vôùi caùi nhìn naøy Xuaân Dieäu nhaän ra moïi caùi töôi xanh môn môûn cuûa cuoäc ñôøi chaúng maáy choác maø taøn taï, maø khoâ heùo. OÂng nhaän ra trong tieáng chim “reo thi” kia coù “ñoä phai taøn saép söûa“, trong caùi töôi xanh cuûa muøa xuaân kia ñaõ aån chöùa söï “nhaït maøu“, “phai boâng“, trong caùi töôi treû cuûa nhöõng “maùi xanh“ kia chaúng maáy choác maø “söông ñaày“... Khoâng coù gì ñöùng yeân, khoâng coù gì vónh