zunia.vn

Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z

zunia.vn

» Khoa Học Xã Hội

» Lịch sử - Văn hoá

Tác động của chiến tranh Việt Nam đối với việc Mĩ triển khai hoạt động “Ngoại giao tam giác” với Liên Xô và Trung Quốc giai đoạn 1969-1972

Chia sẻ: Minh Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Báo xấu

51
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Những cơ sở nào để chiến tranh Việt Nam có thể trở thành một nhân tố tác động tới việc triển khai hoạt động “ngoại giao tam giác” của Mĩ với Liên Xô và Trung Quốc trong giai đoạn 1969 – 1972, và nó đã có tác động cụ thể như thế nào? Đó là những vấn đề cơ bản bài viết này muốn làm sáng tỏ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tác động của chiến tranh Việt Nam đối với việc Mĩ triển khai hoạt động “Ngoại giao tam giác” với Liên Xô và Trung Quốc giai đoạn 1969-1972

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE Social Sci., 2011, Vol. 56, No. 2, pp. 18-26 TÁC ĐỘNG CỦA CHIẾN TRANH VIỆT NAM ĐỐI VỚI VIỆC MĨ TRIỂN KHAI HOẠT ĐỘNG “NGOẠI GIAO TAM GIÁC” VỚI LIÊN XÔ VÀ TRUNG QUỐC GIAI ĐOẠN 1969-1972 Phạm Thị Thu Hương Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 1. Mở đầu Chiến tranh Việt Nam (1954-1975) không chỉ là cuộc kháng chiến chống Mĩ, giải phóng và thống nhất đất nước của nhân dân Việt Nam mà còn là bộ phận điển hình của cuộc Chiến tranh Lạnh giữa hai cường quốc Xô – Mĩ trong nửa cuối thế kỉ XX. Tuy nhiên cuộc chiến này không hoàn toàn bị chi phối bởi các nước lớn theo quy luật thường thấy trong quan hệ quốc tế. Ở một chừng mực nhất định, cuộc chiến đã có tác động mạnh mẽ đến chiến lược và chính sách của các nước lớn. Đặc biệt, trong quá trình Mĩ triển khai hoạt động “ngoại giao tam giác” với Liên Xô và Trung Quốc giai đoạn 1969 – 1972, chuyển từ quan hệ đối đầu gay gắt sang quan hệ hoà dịu, chiến tranh Việt Nam đã đóng vai trò như là một động lực và chất xúc tác quan trọng mặc dù sự đảo chiều của các mối quan hệ này thực tế chịu tác động của nhiều yếu tố khác nhau. Vậy, những cơ sở nào để chiến tranh Việt Nam có thể trở thành một nhân tố tác động tới việc triển khai hoạt động “ngoại giao tam giác” của Mĩ với Liên Xô và Trung Quốc trong giai đoạn 1969 – 1972, và nó đã có tác động cụ thể như thế nào? Đó là những vấn đề cơ bản bài viết này muốn làm sáng tỏ. 2. Nội dung nghiên cứu 2.1. Khái quát về sự thiết lập quan hệ “ngoại giao tam giác” Mĩ - Xô - Trung đến năm 1972 Quan hệ “ngoại giao tam giác” là mối quan hệ tay ba với đặc thù quan hệ giữa hai chủ thể này có ảnh hưởng đến hoặc bị ảnh hưởng bởi quan hệ của một trong hai chủ thể đó với chủ thể thứ ba còn lại. Điều này xuất phát từ sự tồn tại đồng thời các quan hệ vừa đối đầu, vừa hợp tác lại vừa kiềm chế lẫn nhau giữa các chủ thể. Trong quan hệ ngoại giao tam giác Mĩ – Xô - Trung, Mĩ và Liên Xô là hai lực lượng cũ, vốn là hai “cực” của Chiến tranh Lạnh hình thành từ sau Chiến tranh Thế giới thứ hai. Còn Trung Quốc đại diện cho lực lượng thứ ba mới vươn lên từ thắng lợi của phong trào giải phóng dân tộc. Về cơ bản, đó là kết quả của sự cân 18
Tác động của chiến tranh Việt Nam đối với việc Mĩ triển khai hoạt động... bằng chiến lược Xô - Mĩ và sự vươn lên của Trung Quốc, đồng thời là kết quả của sự đồng thuận về lợi ích và mục tiêu chiến lược giữa các cặp quan hệ Mĩ - Trung, Mĩ – Xô, Xô – Trung trong tình hình mới. Trước khi “ngoại giao tam giác” hình thành, giữa các nước chỉ tồn tại quan hệ ngoại giao tay đôi, đó là ngoại giao Xô - Mĩ (từ 13/12/1933), ngoại giao Xô - Trung (từ 1950). Riêng Mĩ và Trung Quốc do bất đồng về ý thức hệ ngay khi nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa ra đời (1949) nên chưa thiết lập quan hệ ngoại giao. Đến trước nhiệm kỳ của Tổng thống Nixon (1969-1972), quan hệ Mĩ - Xô và Mĩ - Trung mặc dù có không ít các cuộc tiếp xúc, hội đàm nhưng tất cả chỉ như “cuộc đối thoại của những người điếc”, không thể tìm thấy tiếng nói chung trong lập trường của các bên, do đó, không đạt được bất cứ thỏa thuận nào. Từ cuối thập niên 50 của thế kỉ XX, quan hệ Xô - Trung bắt đầu rạn nứt do bất đồng về tư tưởng và đường lối, sau trở thành những tranh chấp chủ quyền căng thẳng dọc biên giới, đỉnh cao là xung đột trên đảo Trân Bảo (hay Damansky theo cách gọi của Liên Xô) vào tháng 3/1969 [2;202]. Sau sự kiện này, mức độ căng thẳng trong quan hệ Xô - Trung có giảm đi, nhưng ngoại giao giữa hai nước trở nên “đóng băng” dù thực tế chưa bao giờ bị cắt đứt. Cả Liên Xô và Trung Quốc đều lo sợ và muốn kiềm chế lẫn nhau. Từ năm 1969, sau những thương lượng bất thành với Liên Xô và tận dụng sự phân liệt Xô - Trung, Mĩ bắt đầu tìm kiếm cách thức đối thoại với Trung Quốc để gây sức ép với Liên Xô. Năm 1970, Mĩ nới giảm các hạn chế về du lịch và thương mại với Trung Quốc. Sau những hồi đáp dè dặt, Trung Quốc đã chính thức bày tỏ thiện chí mở đầu bằng việc mời đội tuyển bóng bàn Mĩ tới thi đấu giao hữu vào tháng 4/1971. Sự kiện này cùng với việc Mĩ ủng hộ Trung Quốc gia nhập và trở thành ủy viên thường trực của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc tháng 10/1971 đã mở đường cho chuyến viếng thăm đầy bất ngờ của Tổng thống Nixon đến Trung Quốc vào tháng 2/1972. Nixon trở thành tổng thống Mĩ đầu tiên đặt chân lên Trung Quốc khi hai nước chưa hề thiết lập quan hệ ngoại giao chính thức. Hai bên đã đạt được một số đồng thuận thể hiện trong bản Thông cáo chung Thượng Hải (17/2/1972), trong đó lập trường chung là chống lại bất cứ lực lượng nào muốn bành trướng ở châu Á - Thái Bình Dương mà thực chất là ám chỉ Liên Xô. Trước những chuyển biến của quan hệ Mĩ - Trung, từ đầu năm 1972, do muốn trung lập hóa quan hệ Mĩ - Trung, Liên Xô đẩy mạnh đàm phán với Mĩ. Tháng 5/1972, Nixon thăm Moscow. Hai bên đạt được nhiều thỏa thuận thể hiện trong “Thông cáo chung Xô - Mĩ” ngày 31/5/1972. Ngoài ra, Mĩ - Xô còn ký kết “Hiệp ước về việc hạn chế hệ thống phòng, chống tên lửa” (ABM) và “Hiệp định tạm thời về một số biện pháp trong lĩnh vực hạn chế vũ khí tiến công chiến lược” (SALT I) ngày 26/5, hình thành thế cân bằng chiến lược quân sự giữa hai bên. Như vậy, với quá trình thiết lập quan hệ Mĩ - Trung, hòa dịu hóa quan hệ Mĩ - Xô và Trung - Xô hướng tới mục tiêu vừa hợp tác lại vừa kiềm chế lẫn nhau, đánh 19
Phạm Thị Thu Hương dấu bằng các sự kiện viếng thăm cấp cao và các văn bản ngoại giao quan trọng được ký kết, quan hệ tay ba giữa Mĩ, Trung Quốc và Liên Xô chính thức hình thành vào đầu thập niên 70 của thế kỉ XX. Từ tiến trình thiết lập quan hệ ngoại giao tam giác trên đây, có thể thấy rõ, quan hệ Mĩ – Xô – Trung đi tới hoà dịu chịu tác động của nhiều yếu tố khác nhau. Vậy, Chiến tranh Việt Nam đã tác động đến chủ thể Mĩ như thế nào khi đi tới mối quan hệ này và ở mức độ nào? 2.2. Tác động của Chiến tranh Việt Nam đối với sự thiết lập quan hệ ngoại giao tam giác Mĩ – Trung – Xô giai đoạn 1969-1972 Chiến tranh Việt Nam chưa bao giờ là vấn đề trọng yếu nhất trong chiến lược toàn cầu của Mĩ. Tuy nhiên, với vị trí là cuộc chiến tranh mà Mĩ đã dốc sức tiến hành theo phương thức gián tiếp của chủ nghĩa thực dân mới, cuộc chiến này đã tác động toàn diện và sâu sắc tới tình hình nước Mĩ và trở thành mối quan tâm hàng đầu của chính quyền và dân chúng Mĩ vào thập niên 60, 70 của thế kỉ trước. Mĩ bắt đầu tiến hành cuộc chiến tranh xâm lược thực dân kiểu mới đối với Việt Nam ngay sau thắng lợi của nhân dân Việt Nam đối với thực dân Pháp vào năm 1954. Mĩ lo sợ sự sụp đổ của Việt Nam sẽ kéo theo sự sụp đổ của các nước Đông Dương, Đông Nam Á và Nam Á theo “hiệu ứng đô-mi-nô”. Vì thế, Mĩ muốn biến Nam Việt Nam trở thành một chốt phòng thủ chiến lược quan trọng trong vành đai phòng vệ từ xa của Mĩ ở châu Á – Thái Bình Dương, nối dài “con đê” ngăn chặn làn sóng cộng sản, từ Nhật Bản, Nam Triều Tiên, Đài Loan xuống Philippin. Trên cơ sở đó, Mĩ sẽ tiếp tục kiềm chế các đối thủ Liên Xô, Trung Quốc cũng như các đồng minh phương Tây, giữ vững vị thế và tiếp tục phát huy ảnh hưởng ở khu vực chiến lược này, đồng thời góp phần hạn chế tác động từ thắng lợi của phong trào giải phóng dân tộc Việt Nam đối với thế giới, làm bàn đạp để Mĩ tấn công phong trào cách mạng thế giới. Như vậy, Việt Nam trở thành một bộ phận rất căn bản phục vụ cho chiến lược toàn cầu của Mĩ. Đó là lý do khiến Mĩ theo đuổi cuộc chiến tranh xâm lược dài ngày và tốn kém nhất đối với Việt Nam. Tuy nhiên, sự sa lầy kéo dài của Mĩ trong cuộc chiến tranh này và những hậu quả của nó đã buộc Mĩ phải đi đến tìm kiếm những phương pháp mới nhằm thoát ra khỏi cuộc chiến này. Sau gần 15 năm dính líu đến chiến tranh Việt Nam, 2 chiến lược toàn cầu, 1 chiến lược can thiệp và thống trị, 2 chiến lược chiến tranh của Mĩ đã từng bước bị phá sản kéo theo sự đổ bể sự nghiệp chính trị của 3 đời tổng thống cùng với một hệ thống các chiến lược gia và các tướng lĩnh quân sự hàng đầu. Khoảng nửa triệu quân Mĩ và nhiều đơn vị quân đồng minh của Mĩ đã được huy động tham gia cuộc chiến lúc cao điểm nhất. Tính cả năm 1969, chi phí chiến tranh trực tiếp của Mĩ đã lên tới hơn 150 tỉ đôla, chưa tính viện trợ quân sự cho chính quyền Sài Gòn [1;500]. Nhưng những tổn thất đó vẫn chưa đáng kể so với gánh nặng chính trị và xã hội mà Mĩ phải trả giá cho những thất bại chiến lược nặng nề ở Việt Nam. Đó là 20
Tác động của chiến tranh Việt Nam đối với việc Mĩ triển khai hoạt động... sự sụt giảm mạnh về uy tín trên trường quốc tế, nhất là với các đồng minh, khiến cho một số đồng minh nghi ngờ sức mạnh Mĩ. Một số đồng minh nhân cơ hội tìm cách thoát ra khỏi ảnh hưởng của Mĩ, cải thiện quan hệ với Liên Xô (như Pháp và CHLB Đức). Điều này tạo ra nguy cơ suy giảm vị thế và sự ủng hộ đối với Mĩ ở châu Âu. Những chi phí khổng lồ và những thất bại về chiến lược trong chiến tranh Việt Nam cũng khiến cho Mĩ bị giảm sút sức mạnh quân sự trong cuộc chạy đua với Liên Xô và để cho các nước đồng minh của Mĩ như Nhật Bản và các nước Tây Âu có cơ hội vươn lên cạnh tranh với Mĩ. Chiến tranh Việt Nam đã tạo ra sự rạn nứt cực kỳ sâu sắc và đa tầng trong chính nội bộ nước Mĩ, từ các phe phái trong chính giới Mĩ đến mâu thuẫn giữa quần chúng nhân dân với chính quyền, nhất là từ sau khi Tổng thống Johnson triển khai quân Mĩ sang tham chiến trực tiếp tại Việt Nam. Phong trào phản chiến diễn ra sôi sục trên khắp nước Mĩ, gây mất ổn định cho nền chính trị - an ninh Mĩ và tạo ra sức ép lớn đối với giới cầm quyền. Cuộc chiến cũng là một nhân tố dẫn đến sự thiếu hụt ngân sách trầm trọng đối với Mĩ trong các năm từ 1966 đến 1969 và đẩy nhanh tình trạng lạm phát và thất nghiệp trong nền kinh tế Mĩ [1;520-522]. Chiến tranh Việt Nam thực sự trở thành cuộc chiến “gặm mòn” nước Mĩ. Tất cả những thiệt hại to lớn do cuộc chiến tranh Việt Nam gây ra khiến Mĩ cần đến một giải pháp để rút ra khỏi cuộc chiến tranh này nhưng vẫn phải đảm bảo những lợi ích cơ bản, vẫn giữ được danh dự nước lớn cho Mĩ và lòng tin của đồng minh đối với Mĩ. Vì vậy, nhiệm vụ chính yếu của Mĩ lúc này là “tìm lối thoát ra khỏi cuộc chiến tranh ở Việt Nam với những điều kiện có thể chấp nhận được và ít đau đớn nhất” [4;324]. Giải quyết được vấn đề Việt Nam sẽ giúp Mĩ thoát được các sức ép chính trị trong nước, ngăn chặn tình trạng chia rẽ trong nội bộ đất nước, đánh lạc hướng dư luận và loại bỏ sự bùng nổ của tâm lý chống chiến tranh. Để chấm dứt sự sa lầy, kết thúc cuộc chiến tranh Việt Nam mà vẫn bảo toàn lòng tin và danh dự nước lớn, vẫn duy trì những quyền lợi cơ bản ở khu vực, ngay khi lên cầm quyền (1969), Tổng thống Nixon đã đề ra chiến lược “ba gọng kìm”: (1) thực hiện “Việt Nam hóa” chiến tranh nhằm rút quân Mĩ ra khỏi cuộc chiến, trao lại trách nhiệm cho quân đội Việt Nam Cộng hòa; (2) kết hợp đe dọa leo thang ở miền Bắc Việt Nam; (3) triển khai hoạt động ngoại giao “qua đầu Việt Nam dân chủ cộng hòa”, tức là tiến hành thương lượng với các đồng minh Liên Xô và Trung Quốc của Việt Nam [6]. Tại sao Liên Xô và Trung Quốc, những đối thủ tưởng “không thể đội trời chung”, trở thành đối tượng thương lượng của Mĩ? Ngay từ đầu cuộc chiến, ngoại giao đã là một mặt trận quyết liệt. Trong khi Mĩ ra sức tập hợp lực lượng quốc tế chống lại Việt Nam hoặc sử dụng các loại lực lượng trung gian để giúp Mĩ thực hiện ý đồ uy hiếp hoặc thăm dò đối phương thì Việt Nam cũng đã đẩy mạnh ngoại giao để tranh thủ sự ủng hộ đồng tình của nhân dân tiến bộ thế giới đối với cuộc chiến đấu chính nghĩa của mình. Kết quả là cho đến năm 1969, nền ngoại giao của Việt Nam đã “đạt mức tinh vi cao, cả về lý thuyết 21
Phạm Thị Thu Hương lẫn thực tiễn” [6;478] và đã cô lập được Mĩ trên phạm vi quốc tế thông qua việc thiết lập được một mặt trận nhân dân thế giới chống chiến tranh xâm lược của Mĩ ở Việt Nam, đã làm cho chiến tranh Việt Nam trở thành cuộc chiến tranh có thể làm “rung động người ngoài đường phố, tạo nên một tâm lý toàn cầu, một sự công phẫn của cả loài người trong một thời gian dài” [7;257]. Thành quả ngoại giao này đã tạo nên sức mạnh chính trị to lớn cho Việt Nam và gây ra sức ép lớn cho Mĩ. Khi đi tìm giải pháp cho vấn đề Việt Nam, Mĩ đã nhận ra rằng Việt Nam thực sự là một nước nhỏ yếu nhưng có thể chiến đấu chống Mĩ kiên cường trong suốt thời gian dài là do có sự viện trợ bên ngoài, chủ yếu là từ Liên Xô và Trung Quốc, trong đó “sức ép nặng cân nhất đối với Hà Nội là Liên Xô” và coi “Liên Xô là chìa khóa cho vấn đề chấm dứt chiến tranh Việt Nam vì 80 đến 85% vũ khí hạng nặng của Việt Nam là do Liên Xô cung cấp” [3;67]. Còn Trung Quốc không chỉ trực tiếp viện trợ mà còn là tuyến đường trung chuyển hàng viện trợ từ các nước khác cho Việt Nam. Liên Xô và Trung Quốc lại đang mâu thuẫn (nhất là sau sự kiện quân đội hai bên xung đột ở đảo Trân Bảo đầu năm 1969). Nếu Mĩ khai thác được mâu thuẫn này để chia rẽ họ với Việt Nam thì sẽ giảm được một phần sức mạnh vật chất và tâm lý của Việt Nam. Nixon tin rằng: “Nếu không có sự tiếp tục viện trợ với số lượng lớn của hai nước cộng sản khổng lồ thì các nhà lãnh đạo Bắc Việt Nam không có khả năng tiếp tục cuộc chiến tranh trong vài tháng nữa” [5;376]. Ngoài ra, từ năm 1968, trước các thất bại trên chiến trường và sức ép rút ra khỏi cuộc chiến tranh, Mĩ chấp nhận ngồi vào bàn đàm phán thương lượng với Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam. Tuy nhiên, ngay từ những ngày thương thảo đầu tiên, người Mĩ đã nhận ra không thể trông chờ gì ở những đối tác bên kia bàn đàm phán, vì phía Việt Nam tỏ ra quá cứng rắn và kiên định với các mục tiêu của mình. Trong số các đồng minh của Việt Nam, Liên Xô và Trung Quốc là hai đồng minh lớn nhất. Nhưng từ chính kinh nghiệm của mình, Mĩ hiểu rằng các đồng minh có thể giúp sức nhưng cũng có thể tạo ra sức ép. Mĩ đã luôn tạo sức ép cho các đồng minh để phục vụ lợi ích của mình. Kinh nghiệm từ thời Hội nghị Geneve cũng cho Mĩ thấy Việt Nam phải chịu sức ép như thế nào từ phía đồng minh Liên Xô và Trung Quốc. Tính đến thời điểm đó, việc Trung Quốc cắt giảm viện trợ cho Việt Nam để phản đối việc Việt Nam đồng ý đàm phán với Mĩ ở Paris càng củng cố thêm nhận định của Mĩ cho rằng “vấn đề mấu chốt giải quyết cuộc chiến tranh Việt Nam nằm trong tay Matxcơva và Bắc Kinh hơn là trong tay Hà Nội” [5;375-376]. Vì vậy, triển khai quan hệ ngoại giao tam giác, Mĩ muốn đẩy gánh nặng ngoại giao về phía Việt Nam. Mĩ tin rằng với việc nhượng bộ một số quyền lợi ở những nơi khác trên thế giới theo quan điểm “tạo ra những điều khích lệ hoặc những sức ép ở nơi này của thế giới để ảnh hưởng đến những sự kiện ở nơi khác” [6;484], Mĩ có thể hòa hoãn với Liên Xô và Trung Quốc, từ đó “mặc cả” với hai nước này về vấn đề Việt Nam. Đây thực sự là một thủ đoạn ngoại giao xảo quyệt của Mĩ mà tác giả là Nixon và Kissinger hòng tranh thủ chính những đồng minh của đối phương để gây sức ép cho 22
Tác động của chiến tranh Việt Nam đối với việc Mĩ triển khai hoạt động... đối phương. Trên thực tế, mỗi chủ thể khi tham gia vào “ngoại giao tam giác” đều được thúc đẩy bởi những động cơ riêng, xuất phát từ lợi ích và các mục tiêu chiến lược của mình. Nhưng trong ba chủ thể, Mĩ luôn thể hiện vai trò chủ động, bởi với Mĩ, chiến tranh Việt Nam là động cơ trọng yếu khiến Mĩ cần thiết đi đến hòa dịu với Liên Xô và Trung Quốc. Một chính khách vào thời điểm đó khẳng định rằng: “Điều bận tâm của Nixon và Kissinger trong suốt năm 1969 và tới năm 1972 không phải là cuộc họp thượng đỉnh với Matxcơva bàn về sự hòa hoãn mà là việc tìm ra cách rút lui trong “danh dự” khỏi cuộc chiến tranh Việt Nam, cải thiện các mối quan hệ với Liên Xô và có thể tương tự dàn xếp với Trung Quốc vào thời điểm đó” [4;382]. Điều này thể hiện rõ hơn khi xem xét lại tiến trình quan hệ Mĩ – Xô – Trung. Phải nói rằng từ cuối những năm 60 - đầu những năm 70, Mĩ - Xô - Trung đã xuất hiện nhiều vấn đề làm cơ sở cho việc các bên có thể đàm phán với nhau (ví dụ như việc đồng thuận trong các lợi ích chiến lược hay sự thay đổi tính chất bạn - thù trong mối quan hệ giữa các nước. . . ). Nhưng dụng ý lớn của Mĩ là nhằm mua chuộc hai đồng minh lớn nhất để gây áp lực với Việt Nam, giúp Mĩ thoát khỏi cuộc chiến tranh trong danh dự. Điều này giải thích tại sao Mĩ đã chủ động thúc đẩy những mối quan hệ vốn không có hy vọng tiến triển (thể hiện rõ trong những năm 60) trở nên chuyển biến cực kỳ mạnh mẽ, nhất là trong thời điểm năm 1972. Chính nhu cầu giải quyết cuộc chiến tranh Việt Nam theo hướng có lợi cho Mĩ là nhân tố thúc đẩy Mĩ đi đến những hành động nhanh chóng và quyết đoán trong quan hệ hòa dịu với Liên Xô và Trung Quốc. Mục tiêu cơ bản của Mĩ khi tiến gần đến Liên Xô và Trung Quốc trong vấn đề Việt Nam là: - Hạn chế viện trợ của Liên Xô và Trung Quốc cho Việt Nam (tức là khiến Xô - Trung lùi ra xa Việt Nam và lấy đó làm điều kiện để Mĩ sẽ rút ra khỏi Việt Nam), làm cho Việt Nam không thể đánh mạnh và buộc phải chấp nhận đàm phán với Mĩ trên thế yếu; - Tranh thủ sự ủng hộ của Liên Xô và Trung Quốc, buộc Việt Nam chấp nhận giải pháp đàm phán “giữ nguyên trạng” do Mĩ đưa ra (dừng lại ở vĩ tuyến 17, không đánh mạnh, kết thúc chiến tranh bằng hòa đàm, như kiểu Triều Tiên và Geneve trước đây); - Khiến Liên Xô và Trung Quốc “làm ngơ” hay ít nhất giữ thái độ trung lập trước các hành động leo thang quân sự của Mĩ ở Việt Nam, đặc biệt là việc ném bom phá hoại miền Bắc, để tạo ra thế mạnh trên bàn đàm phán đi tới kết thúc chiến tranh theo hướng có lợi cho Mĩ. Như vậy, một trong những mục tiêu căn bản của Mĩ khi thúc đẩy ngoại giao tam giác với Trung Quốc và Liên Xô là nhằm giải quyết sự sa lầy của Mĩ trong chiến tranh Việt Nam, muốn rút ra khỏi Việt Nam nhưng vẫn đảm bảo sự tồn tại của một miền Nam riêng biệt, không ảnh hưởng cộng sản và thân Mĩ, trên cơ sở cô 23
Phạm Thị Thu Hương lập và tạo thêm những sức ép lớn hơn từ phía các đồng minh cho Việt Nam. Để giành được sự ủng hộ của Liên Xô và Trung Quốc, thực hiện những mục tiêu trên, Mĩ đã chấp nhận nhượng bộ khá nhiều quyền lợi của mình ở những khu vực khác. Đáng kể là cam kết cân bằng sức mạnh hạt nhân với Liên Xô, mở đường cho Liên Xô thiết lập quan hệ với các đồng minh phương Tây, cùng Liên Xô giải quyết vấn đề Trung Đông và đặc biệt là vấn đề Đức. Với Trung Quốc, Mĩ chấp nhận dỡ bỏ cấm vận, trao đổi thương mại và khoa học - kĩ thuật, giúp Trung Quốc gia nhập Liên Hợp Quốc và thay thế Trung Hoa dân quốc ngồi vào vị trí ủy viên thường trực của Hội đồng Bảo an. Mĩ cũng hứa hẹn với Trung Quốc về vấn đề Đài Loan nếu những căng thẳng ở Việt Nam được giảm bớt (ám chỉ việc kết thúc chiến tranh Việt Nam với giải pháp đàm phán và giữ nguyên trạng). Về phía Trung Quốc và Liên Xô, dù không phải là vấn đề ưu tiên hàng đầu như Mĩ, nhưng chiến tranh Việt Nam là điều kiện căn bản để hai nước này “chơi bản nhạc ngoại giao” với Mĩ. Chiến tranh Việt Nam đã đem đến cho Liên Xô và Trung Quốc nhiều lợi ích hơn mong đợi, giúp hai nước có điều kiện thương lượng với Mĩ và qua đó, thực hiện các lợi ích chiến lược lớn hơn của mình. Vì cả hai đều hiểu thấu chiến tranh Việt Nam là điểm yếu nhất của Mĩ trong thời điểm đó, nên cả Liên Xô và Trung Quốc đã đều tìm cách lợi dụng chính sách ngoại giao của Mĩ để phục vụ lợi ích của mình. “Thực tế là mỗi bên đều muốn tìm cách đẩy Mĩ chống lại bên kia khi có thể làm được, hoặc ít nhất là làm cho Mĩ trung lập. Mỗi bên đều lợi dụng chiến tranh Việt Nam làm đòn bẩy cho mối quan hệ bao trùm đó” [6;509]. Vì thế, Việt Nam trở thành công cụ để giữ thế cân bằng lực lượng giữa các cường quốc đối với các vấn đề ở Đông Nam Á và thế giới. Tuy nhiên, những nỗ lực tuyệt vời nhằm tranh thủ đồng minh Liên Xô và Trung Quốc để gây sức ép cho Việt Nam đã không giúp Mĩ có được những gì Mĩ thực sự muốn. Trong khi Liên Xô và Trung Quốc đạt được phần lớn ý đồ của mình thì những diễn biến của chiến tranh Việt Nam lại khiến Mĩ “thất thế” trong “ngoại giao tam giác”, nhất là trong mục tiêu giải quyết êm đẹp vấn đề chiến tranh Việt Nam. Những hoạt động “ngoại giao tam giác” do Mĩ chủ động tạo ra đã không tạo ra sức ép quá lớn cho Việt Nam. Điều này xuất phát từ những đánh giá sai lầm của Mĩ về khả năng của Việt Nam. Mĩ không hiểu được đối thủ của mình có một nền ngoại giao độc lập đến mức cả những đồng minh lớn nhất như Liên Xô và Trung Quốc cũng khó có thể điều chỉnh khuynh hướng của nó, mặc dù thái độ hoà hoãn của Liên Xô và Trung Quốc với Mĩ có tạo ra những áp lực nhất định cho Việt Nam. Mặt khác, cả Liên Xô và Trung Quốc một mặt thương lượng với Mĩ nhưng mặt khác vẫn tiếp tục viện trợ cho Việt Nam ngay trong thời điểm hòa hoãn đỉnh cao nhất của “ngoại giao tam giác”. Viện trợ quân sự của Trung Quốc cho Việt Nam năm 1972 tăng gấp đôi năm 1971. Viện trợ vũ khí của Liên Xô cho Việt Nam cũng tăng gấp đôi. Cả hai nước mặc dù mâu thuẫn nhau nhưng vẫn đồng thuận với nhau trong việc viện trợ cho Việt Nam. Trung Quốc vẫn đồng ý để hàng cung cấp của Liên Xô, chủ yếu là vũ khí hạng nặng, chuyên chở bằng đường xe lửa qua Trung Quốc để 24
Tác động của chiến tranh Việt Nam đối với việc Mĩ triển khai hoạt động... phá vỡ tình trạng Mĩ phong tỏa biển Bắc Bộ [6;509]. Thậm chí, những hoạt động ngoại giao tam giác của Mĩ đối với Liên Xô và Trung Quốc còn đem lại cho phía Việt Nam những lợi ích nhất định. Nó thúc đẩy Việt Nam đấu tranh mạnh mẽ và nhanh chóng hơn trên mặt trận quân sự để làm thay đổi so sánh lực lượng có lợi cho mình vì những kinh nghiệm xương máu mà Việt Nam có được từ Hội nghị Geneve. Điều đó giải thích tại sao khi Nixon bắt tay Chu Ân Lai rồi bắt tay Brezhnev là khi tại miền Nam Việt Nam, cuộc tiến công chiến lược 1972 sắp và đang diễn ra ác liệt. Việt Nam cũng đã tiến đến Hội nghị Pari đầu năm 1973 trên tư thế của người chiến thắng với trận “Điện Biên Phủ trên không” hiển hách cuối năm 1972. Những điều này chứng tỏ sự chủ động và tính độc lập, ngay cả với các nước đồng minh, của nền ngoại giao Việt Nam. Ngoài ra, cuộc chiến tranh Việt Nam còn tác động đến việc tạo ra một môi trường chính trị thuận lợi để chính quyền Nixon triển khai các hoạt động “ngoại giao tam giác”. Để tiến tới hòa dịu với Trung Quốc, Liên Xô, một nước có tinh thần chống cộng sản điển hình như Mĩ với chủ nghĩa McCarthy không phải dễ dàng. Nhưng điều kiện thuận lợi cho Mĩ từ thời điểm năm 1969 là lúc này cường độ chống cộng sản trong nước đã giảm xuống. Vì vậy, chính giới Mĩ có thể chấp nhận và hợp tác với các chính phủ cộng sản Liên Xô và Trung Quốc, để thực hiện chính sách mà Mĩ gọi là “ngăn chặn mà không cô lập” (khác trước ngăn chặn bằng cách cô lập). Điều này lại là hệ quả trực tiếp từ những thất bại trong chiến tranh ở Việt Nam. Mặc dù không đạt được những lợi ích mong muốn trong việc giải quyết vấn đề chiến tranh Việt Nam khi thúc đẩy quan hệ ngoại giao tam giác với Liên Xô và Trung Quốc, nhưng Mĩ cũng đã giành được một số thắng lợi nhất định. Đáng kể là việc đạt được những thoả thuận hoà hoãn quan trọng với cả Liên Xô và Trung Quốc, góp phần bù lại những thất bại ở khu vực Đông Nam Á, ổn định dư luận trong nước, tạo điều kiện cho Nixon có thêm thế và lực để tiếp tục ứng cử và giành thắng lợi thêm một nhiệm kỳ nữa. Về mặt chiến lược, hoạt động ngoại giao tam giác của Mĩ đã góp phần kiềm chế sức mạnh và phạm vi ảnh hưởng của Liên Xô và Trung Quốc, khai thác và tiếp tục làm phân ly một cách mạnh mẽ quan hệ Xô – Trung, góp phần làm suy yếu hệ thống xã hội chủ nghĩa thế giới. 3. Kết luận Trong suốt tiến trình “ngoại giao tam giác”, Mĩ luôn thể hiện vai trò khởi động, chủ động và năng động hơn nhiều so với Liên Xô và Trung Quốc. Hy vọng tìm kiếm một giải pháp kết thúc chiến tranh Việt Nam trong danh dự là động lực chủ yếu thôi thúc Mĩ tìm đến cứu cánh hòa hoãn với Liên Xô và thỏa hiệp với Trung Quốc. Với Liên Xô và Trung Quốc, chiến tranh Việt Nam không phải là vấn đề mấu chốt, nhưng lại giữ một vị trí quan trọng trong chiến lược của cả hai nước và đã được sử dụng như là điều kiện căn bản để trao đổi với Mĩ. Cả Mĩ - Xô - Trung đều muốn thông qua vấn đề Việt Nam để gây sức ép và kiềm chế lẫn nhau, trong điều kiện 25
Phạm Thị Thu Hương cố tránh để bị lôi cuốn vào một cuộc đụng độ trực tiếp với nhau. Riêng đối với Mĩ, điều này khẳng định vị trí quan trọng của vấn đề Việt Nam trong việc thúc đẩy Mĩ thiết lập quan hệ “ngoại giao tam giác”. Chính vấn đề Việt Nam đã khiến Mĩ chủ động đẩy mạnh quan hệ hòa dịu với Trung Quốc và Liên Xô, cũng khiến Mĩ chịu nhượng bộ quyền lợi ở những khu vực khác để đổi lấy thỏa thuận của Trung Quốc và Liên Xô về vấn đề Việt Nam, đồng thời trở thành vấn đề khiến Mĩ bị thất thế trên bàn đàm phán ngoại giao của các nước lớn. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Ban Chỉ đạo tổng kết chiến tranh, 2000. Chiến tranh cách mạng Việt Nam, thắng lợi và bài học. Nxb Chính trị Quốc gia. [2] Báo Tin tức (TTXVN), 2008. Lật lại những trang hồ sơ mật. Nxb Thông tấn. [3] Bộ Ngoại giao, 2007. Mặt trận ngoại giao với cuộc đàm phán Paris về Việt Nam. Nxb Chính trị Quốc gia. [4] Anatôli Đôbrưnhin, 2001. Đặc biệt tin cậy. Nxb Chính trị Quốc gia. [5] Ilya V. Gaiduk, Trần Quý Thắng, Trần Văn Liên (dịch), 1998. Liên bang Xô viết và Chiến tranh Việt Nam. Nxb Công an Nhân dân. [6] Gabriel Kolko, 2003. Giải phẫu một cuộc chiến tranh. Nxb Quân đội Nhân dân. [7]. Lưu Văn Lợi, 2004. Ngoại giao Việt Nam. Nxb Công an Nhân dân. ABSTRACT The effect of Vietnam on promoting the US to establish “triangular diplomacy” with the Soviet Union and China from 1969 to 1972 American-Soviet-Sino triangular diplomacy was a strange but inevitable phe- nomenon in the context of the Cold War and the rise of China in terms of strategy in the 1960s and 1970’s in the 20th Century. For the United States, one of the moti- vations for promoting improved American relationships with the Soviet Union and People’s Republic of China (PRC) towards détente in a triangular diplomacy was the Vietnam War. Vietnam played an important role in the US strategy. In the 1960s and 1970s, the war caused by the US in Vietnam had a negative effect on politics and the society in the US. Because of getting bogged down in Vietnam and understanding that the Soviet and PRC were the biggest allies of Vietnam, the US arranged actively with the Soviet Union and PRC in order to pressurize Vietnam into negotiating and following the solutions given by the US, especially the status quo of South Vietnam. To win the support of the Soviet Union and China on the issue of Vietnam, the U.S. made many concessions of its benefits in other areas. However, the independent diplomacy policies of Vietnam made the US fail in its objects in the issue of the Vietnam war. 26

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.