Tài chính vi mô cho người nghèo

Chia sẻ: Leslie Nguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:22

Thêm vào BST

Báo xấu

320
lượt xem 159
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ngoài biện pháp truyền thống là sử dụng chính sách tài chính tín dụng lãi suất thấp cung cấp vốn cho người nghèo, giúp người nghèo có vốn để sản xuất kinh doanh thì Nhà nước đã và đang thực hiện chính sách TCVM cho XĐGN.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Tài chính vi mô cho người nghèo

I. Më ®Çu 1.1. Lý do nghiªn cøu ®Ò tμi ViÖt Nam lμ n−íc n«ng nghiÖp, d©n sè sèng chñ yÕu ë n«ng th«n chiÕm kho¶ng 70%. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp manh món, nhá lÎ gÆp nhiÒu rñi ro nªn ®êi sèng ng−êi d©n cßn khã kh¨n, tû lÖ ®ãi nghÌo cßn cao kho¶ng 90%. Gi¶i quyÕt ®ãi nghÌo lμ chiÕn l−îc hμng ®Çu ®−îc Nhμ n−íc ®Æc biÖt quan t©m vμ ®−a ra nhiÒu chÝnh s¸ch ®Çu t− cho ph¸t triÓn n«ng nghiÖp n«ng th«n. V× vËy trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ChÝnh phñ ®· giμnh l−îng lín vèn tμi chÝnh ®Ó ®Çu t− ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n, cung cÊp c¸c dÞch vô tμi chÝnh cho ng−êi nghÌo. Ngoμi biÖn ph¸p truyÒn thèng lμ sö dông chÝnh s¸ch tμi chÝnh tÝn dông l·i suÊt thÊp cung cÊp vèn cho ng−êi nghÌo, gióp ng−êi nghÌo cã vèn ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh th× Nhμ n−íc ®· vμ ®ang thùc hiÖn chÝnh s¸ch TCVM cho X§GN. VËy c¬ së ®Ó ®−a ra c¸c chÝnh s¸ch ®ã lμ g×? Thùc tÕ thùc hiÖn ë ViÖt Nam ra sao? §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy chóng t«i tiÕn hμnh thu thËp tμi liÖu nh»m hÖ thèng ho¸ vμ lμm râ l¹i nh÷ng vÊn ®Ò trªn. 1.2. Môc tiªu nghiªn cøu - Lμm râ vÊn ®Ò nghÌo ®ãi, ®Æc ®iÓm tμi chÝnh cña ng−êi nghÌo vμ nhu cÇu tμi chÝnh cña ng−êi nghÌo - HÖ thèng ho¸ c¬ së lý luËn vμ thùc tiÔn ®Ó ®−a ra chÝnh s¸ch tÝn dông −u ®·i vμ chÝnh s¸ch TCVM cho X§GN. - Thùc tiÔn thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch ®ã ë ViÖt Nam - §Ò xuÊt ®Þnh h−íng chÝnh s¸ch ®Ó ph¸t triÓn n«ng th«n, X§GN hiÖu qu¶ vμ bÒn v÷ng. 1.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 1
- Néi dung nghiªn cøu: C¬ së lý luËn vμ thùc tiÔn cña chÝnh s¸ch tÝn dông l·i suÊt thÊp vμ TCVM vμ thùc tiÔn chÝnh s¸ch ë ViÖt Nam. - Thu thËp th«ng tin: c¸c th«ng tin sè liÖu chñ yÕu lμ c¸c th«ng tin thø cÊp, thu thËp tõ c¸c t¹p chÝ, c¸c trang web, c¸c nghiªn cøu khoa häc cã liªn quan ®· ®−îc c«ng bè. - Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch: tæng hîp, ph©n tÝch th«ng tin II. C¬ së lý luËn vμ thùc tiÔn cña chÝnh s¸ch tμi chÝnh tÝn dông 2.1. C¬ së lý luËn 2.1.1. Mét sè kh¸i niÖm * TÝn dông: TÝn dông lμ quan hÖ vay m−în b»ng tiÒn hoÆc hμng ho¸ trªn nguyªn t¾c ph¶i hoμn tr¶ c¶ vèn lÉn l·i sau mét thêi gian nhÊt ®Þnh gi÷a ng−êi ®i vay vμ ng−êi cho vay. * Tμi chÝnh vi m« (TCVM): Theo §ç Kim Chung: “ Tμi chÝnh vi m« lμ dÞch vô tμi chÝnh vi m« nhá cña tæ chøc tÝn dông bÒn v÷ng – chñ yÕu lμ tÝn dông vμ tiÕt kiÖm - ®−îc cung cÊp cho nh÷ng ng−êi lμm n«ng nghiÖp, nu«i trång thuû s¶n, ngμnh nghÒ, bu«n b¸n vμ dÞch vô víi quy m« nhá”. 2.1.2. §Æc ®iÓm *§Æc ®iÓm cña chÝnh s¸ch tÝn dông l·i suÊt thÊp TÝn dông l·i suÊt thÊp ®−îc thùc hiÖn chñ yÕu bëi NHCSXH víi ®èi t−îng cho vay lμ ng−êi thuéc chÝnh s¸ch nh− hé nghÌo (chiÕm trªn 60% d− nî), häc sinh, sinh viªn vμ ®Ó gi¶i quyÕt viÖc lμm cho ng−êi lao ®éng... H×nh thøc tÝn dông nμy do Héi Phô n÷, Héi N«ng d©n, Héi Cùu chiÕn binh vμ §oμn thanh niªn thùc hiÖn. §©y lμ c¸c tæ chøc kh«ng bÒn v÷ng vÒ tμi chÝnh ho¹t ®éng phô thuéc vμo ng©n s¸ch nhμ n−íc vμ c¸c ch−¬ng tr×nh hç trî. Vèn huy ®éng tõ tiÒn göi cña kh¸ch hμng cßn Ýt (n¨m 2004 nguån nμy chØ chiÕm 25%) nªn khã tù chñ vÒ tμi chÝnh. 2
Møc vèn trªn mét lÇn vay cßn nhá (4-5 triÖu, tèi ®a lμ 7 triÖu ®ång). L·i suÊt ¸p dông lμ l·i suÊt −u ®·i chØ b»ng 40-50% l·i suÊt thÞ tr−êng (tøc 0,5%/th¸ng). (Kim ThÞ Dung-Nghiªn cøu kinh tÕ 330. Th¸ng 11/2005). Thñ tôc cho vay cßn kh¸ phøc t¹p nªn nhiÒu hé n«ng d©n khã tiÕp cËn víi nguån vèn nμy ®Æc biÖt lμ nh÷ng hé n«ng d©n miÒn nói, tr×nh ®é d©n trÝ thÊp. NhiÒu tiªu tùc ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh cho vay, l−îng vèn cho vay t¨ng nhanh nh−ng sè vèn l¹i qu¸ Ýt so víi yªu cÇu thùc hiÖn chÝnh s¸ch nªn kh«ng ®¸p øng ®−îc nhu cÇu. Vèn cho hé nghÌo vay cßn mang tÝnh chÊt b×nh qu©n nªn sö dông vèn kh«ng ®óng môc ®Ých, hé cã nhu cÇu thËt sù th× kh«ng ®¸p øng ®ñ vèn...dÉn ®Õn t×nh tr¹ng kh«ng hoμn tr¶ ®−îc vèn. Nh÷ng bÊt cËp trªn ®· dÉn ®Õn cuéc khñng ho¶ng tμi chÝnh vμo cuèi nh÷ng n¨m 80 ®ßi hái chÝnh phñ ph¶i c¶i c¸ch, thay ®æi chÝnh s¸ch tÝn dông víi khu vùc n«ng th«n nãi chung vμ cho vay ng−êi nghÌo nãi riªng. TCVM víi môc tiªu X§GN lμ träng t©m cña ch−¬ng tr×nh c¶i c¸ch nμy. * §Æc ®iÓm cña tμi chÝnh vi m« - TCVM cung cÊp dÞch vô tμi chÝnh quy m« nhá chñ yÕu lμ tÝn dông vμ tiÕt kiÖm. - §èi t−îng phôc vô cña TCVM lμ ng−êi nghÌo, chñ yÕu lμ nh÷ng ng−êi cã nguån thu nhËp thÊp hay cã sinh kÕ kiÕm sèng nhÊt ®Þnh, nÕu ®−îc cung cÊp tμi chÝnh sÏ cã thÓ v−¬n lªn. - TCVM chñ yÕu cung cÊp dÞch vô tμi chÝnh cho ng−êi nghÌo, kh«ng cã tμi s¶n ®¶m b¶o, tù lao ®éng ph¸t triÓn kinh tÕ gia ®×nh ( ch¨n nu«i, bu«n b¸n nhá, s¶n xuÊt hμng thñ c«ng...) vμ thu hót ng−êi nghÌo tham gia vμo ho¹t ®éng tÝn dông vμ tiÕt kiÖm. - Tæ chøc cung cÊp TCVM lμ nh÷ng tæ chøc bÒn v÷ng tμi chÝnh. Sù bÒn v÷ng nμy ®−îc thÓ hiÖn b»ng sù bï ®¾p ®−îc chi phÝ, kÓ c¶ rñi ro, t¨ng nguån thu, kÝch thÝch tiÕt kiÖm, t¹o ra vèn cho ng−êi vay tÝn dông vμ tiÕt kiÖm. - Ph−¬ng ph¸p TCVM ®−îc x©y dùng ®¸p øng cho tõng c¸ nh©n hay nhãm kh¸ch hμng tham gia. TCVM cung cÊp c¸c dÞch vô tμi chÝnh cho tõng hé hay 3
nhãm hé ®Ó t¹o ra thu nhËp vμ s½n sμng tr¶ c¸c kho¶n vay, l·i (nh÷ng ng−êi nghÌo kinh tÕ), cho nhãm kh¸ch hμng (nhÊt lμ nh÷ng ng−êi cùc nghÌo) th«ng qua c¸c nhãm tÝn dông vμ tiÕt kiÖm. - TCVM cung cÊp dÞch vô tμi chÝnh ngay t¹i ®Þa bμn mμ ng−êi vay vμ tiÕt kiÖm sinh sèng do ®ã thu hót ®−îc nhiÒu ng−êi tham gia, gi¶m chi phÝ tÝn dông vμ t¨ng tÝnh tiÕt kiÖm. - TCVM cung cÊp dÞch vô tμi chÝnh cho l−îng lín kh¸ch hμng tíi hμng triÖu kh¸ch hμng. - Ngoμi ra, trong ho¹t ®éng TCVM c¸c yªu cÇu vÒ vay vèn, hå s¬, thñ tôc vμ qu¸ tr×nh thÈm ®Þnh c¸c kho¶n vay diÔn ra nhanh chãng. Ho¹t ®éng TCVM kh«ng chØ cho vay mμ cßn tËp huÊn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, sinh ho¹t céng ®ång, trang bÞ kiÕn thøc x· héi cho kh¸ch hμng... V× vËy mμ tû lÖ hoμn tr¶ vèn rÊt cao mÆc dï l·i suÊt cã thÓ b»ng thËm chÝ cao h¬n l·i suÊt thÞ tr−êng. Nh− vËy, TCVM ®−îc coi lμ gi¶i ph¸p gi¶i quyÕt nh÷ng bÊt cËp cña chÝnh s¸ch tÝn dông l·i suÊt thÊp. Bëi ng−êi nghÌo cÇn vèn ®Ó s¶n xuÊt chø kh«ng cÇn l·i suÊt thÊp, trªn thùc tÕ hä ®· tr¶ ®−îc l·i suÊt vay cao ë thÞ tr−êng chî ®en nªn viÖc tr¶ theo l·i suÊt th−¬ng m¹i lμ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc. L·i suÊt kh«ng ph¶i lμ c¶n trë quan träng nhÊt, kh«ng ph¶i lμ mèi quan t©m lín nhÊt cña ng−êi nghÌo. Mèi quan t©m lín nhÊt cu¶ hä lμ thñ tôc cho vay cã ®¬n gi¶n kh«ng, ng−êi nghÌo cã ®−îc tham gia tÝn chÊp kh«ng. Trong ho¹t ®éng tiÕt kiÖm, ng−êi nghÌo rÊt quan t©m tíi sù tiÖn lîi cña n¬i göi tiÒn, rót tiÒn vμ tÝnh tù nguyÖn cña hä. TCVM ®¸p øng ®Çy ®ñ c¸c nguyÖn väng cña ng−êi nghÌo do ®ã trong thêi gian tíi nªn cung cÊp h×nh thøc TCVM cho ng−êi nghÌo riªng ®èi víi c¸c hé cùc nghÌo, c¸c hé nghÌo lμ d©n téc thiÓu sè nªn th× nªn ¸p dông møc l·i suÊt −u ®·i. 2.1.3. Mét sè lý luËn vÒ nghÌo ®ãi * Lo¹i ng−êi nghÌo vμ ng−ìng nghÌo “NghÌo lμ t×nh tr¹ng mét bé phËn d©n c− kh«ng ®−îc h−ëng vμ tho¶ m·n c¸c nhu cÇu c¬ b¶n cña con ng−êi mμ nh−ng nhu cÇu nμy ®· ®−îc x· héi thõa nhËn tuú theo tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi, phong tôc tËp qu¸n cña ®Þa 4
ph−¬ng”. (§ç Kim Chung). §ãi nghÌo thÓ hiÖn ë nhiÒu d¹ng vμ nhiÒu cÊp ®é kh¸c nhau nh− suy dinh d−ìng, bÖnh tËt, thÊt häc, thiÕu tù tin... Cã 2 lo¹i nghÌo ®ãi lμ nghÌo ®ãi l−¬ng thùc vμ nghÌo ®ãi chung. Trong ®ã nghÌo ®ãi vÒ l−¬ng thùc thùc phÈm chÝnh lμ møc calo tèi thiÓu cÇn thiÕt cho mçi thÓ tr¹ng con ng−êi (2100 calo/ngμy/ng−êi). NghÌo ®ãi chung bao gåm nghÌo ®ãi vÒ l−¬ng thùc, vμ chi phÝ cho mÆt hμng phi l−¬ng thùc thùc phÈm (1USD/ ngμy). XÐt trªn ph−¬ng diÖn tμi chÝnh th× nghÌo ®ãi ®−îc chia thμnh 2 nhãm chÝnh lμ nghÌo kinh tÕ vμ cùc nghÌo. Trong ®ã: NghÌo kinh tÕ lμ nh÷ng ®èi t−îng cã møc sèng tõ 1USD/ngμy trë xuèng, cã viÖc lμm nhÊt ®Þnh, cã thu nhËp nhá, tiÕt kiÖm nhá nªn hä cã kh¶ n¨ng tham gia vμo ho¹t ®éng TCVM th−¬ng m¹i. Cùc nghÌo lμ nh÷ng ng−êi cã møc sèng d−íi 0,75 USD/ngμy, cã møc sèng thÊp h¬n møc tèi thiÓu. Hä lμ nh÷ng ng−êi thÊt nghiÖp, thiÕu viÖc lμm hay tiÒn l−¬ng ®−îc tr¶ kh«ng ®ñ ®¸p øng nhu cÇu tèi thiÓu nªn Ýt tham gia vμo ho¹t ®éng TCVM th−¬ng m¹i nh−ng ®−îc lîi gi¸n tiÕp tõ sù ph¸t triÓn. ChuÈn nghÌo cña ViÖt Nam thay ®æi theo tõng giai ®o¹n vμ ®−îc ph©n chia dùa vμo møc thu nhËp b×nh qu©n/th¸ng/ng−êi. Giai ®o¹n 2001-2005 quy ®Þnh nh÷ng ng−êi cã møc thu nhËp d−íi ng−ìng sau ®©y ®−îc gäi lμ nghÌo 80.000®/ng−êi/th¸ng ë vïng h¶i ®¶o vμ vïng nói n«ng th«n, 100.000®/ng−êi/th¸ng ë ®ång b»ng n«ng th«n vμ 150.000®/ng−êi/th¸ng ë thμnh thÞ. Sang giai ®o¹n 2006-2010 ®èi víi khu vùc n«ng th«n c¸c hé cã thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi mét th¸ng tõ 200.000® trë xuèng, ®èi víi khu vùc thμnh thÞ lμ 260.000® trë xuèng. * §Æc ®iÓm vÒ ph−¬ng diÖn tμi chÝnh cña ng−êi nghÌo Trªn ph−¬ng diÖn tμi chÝnh, ng−êi nghÌo lμ ng−êi tiªu dïng lín so víi møc thu nhËp mμ hä kiÕm ®−îc, nh−ng ng−êi nghÌo còng lμ ng−êi tiÕt kiÖm mÆc dï nh÷ng kho¶n tiÕt kiÖm lμ nhá vμ kh«ng th−êng xuyªn. 5
C¸c kho¶n chi tiªu cña ng−êi nghÌo bao gåm chi tiªu cho c¸c nhu cÇu c¬ b¶n (¨n, mÆc, ë, häc hμnh vμ ®i l¹i), c¸c nhu cÇu x· héi (hiÕu, hØ...), c¸c nhu cÇu khÈn cÊp mang tÝnh c¸ nh©n (èm ®au, mÊt viÖc...), c¸c nhu cÇu kh«ng mang tÝnh c¸ nh©n (chiÕn tranh, thiªn tai, dÞch bÖnh) vμ c¸c nhu cÇu cã tÝnh c¬ héi (®Çu t− kinh doanh, mua ®Êt vμ mua s¾m tμi s¶n). MÆc dï tiªu dïng lín nh−ng thùc tÕ cho thÊy ng−êi nghÌo mong muèn tiÕt kiÖm, cã thÓ tiÕt kiÖm vμ ®· tiÕt kiÖm thËm chÝ kho¶n tiÕt kiÖm nhá vμ kh«ng th−êng xuyªn th«ng qua c¸c h×nh thøc nh− tham gia ph−êng, héi, hä... 2.1.4. Ho¹t ®éng tμi chÝnh vi m« cho xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo Ho¹t ®éng TCVM lμ toμn bé ho¹t ®éng nh»m cung cÊp c¸c dÞch vô tμi chÝnh nhá ®Æc biÖt lμ tÝn dông vμ tiÕt kiªm, thanh to¸n, chuyÓn tiÒn vμ b¶o hiÓm cho c¸c ®èi t−îng cã thu nhËp thÊp th−êng lμ c¸c hé n«ng d©n, bu«n b¸n nhá, ngμnh nghÒ hay c¸c doanh nghiÖp vi m«. Ho¹t ®éng TCVM bao gåm: - Ho¹t ®éng tiÕt kiÖm: cho phÐp tÝch luü hiÖn t¹i ®Ó cã kho¶n tiÒn lín tiªu dïng trong t−¬ng lai. - Ho¹t ®éng tÝn dông: cho phÐp cã ko¶n tiÒn tiªu dïng ngay lËp tøc vμ tr¶ dÇn trong t−¬ng lai. - Ho¹t ®éng b¶o hiÓm: cho phÐp cã kho¶n tiÒn khi cÇn b»ng c¸ch tiÕt kiÖm theo mét chu tr×nh nhÊt ®Þnh. Ho¹t ®éng chñ yÕu cña TCVM lμ cho vay, huy ®éng vèn cña c¸c tæ chøc TCVM chÝnh thèng vμ tiÕt kiÖm cña c¸c hé. C¸c lo¹i h×nh tæ chøc ho¹t ®éng TCVM bao gåm: - Khu vùc chÝnh thøc bao gåm NHNN&PTNT, NHCSXH, quü tÝn dông nh©n d©n... - Khu vùc b¸n chÝnh thøc gåm c¸c tæ chøc quÇn chóng nh− Héi Phô n÷, héi N«ng d©n, hîp t¸c x· n«ng nghiÖp... 6
- Khu vùc phi chÝnh thøc nh− t− nh©n cho vay nÆng l·i, h×nh thøc b¸n chÞu cña t− th−¬ng, c¸c h×nh thøc ch¬i hä, hôi, ph−êng, vay m−în tõ hä hμng, hμng xãm, ban bÌ... 2.1.5. Nh÷ng nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng ho¹t ®éng tμi chÝnh tÝn dông - Chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vμ Nhμ n−íc. Khi Nhμ n−íc cã chÝnh s¸ch hç trî, gióp ®ì ng−êi nghÌo th× vèn ho¹t ®éng cña NHCSXH sÏ ®−îc hç trî tÝch cùc vμ ng©n hμng sÏ më réng cho vay vμ ng−îc l¹i. - M«i tr−êng tù nhiªn cã t¸c ®éng m¹nh tíi nh÷ng rñi ro trong s¶n xuÊt kinh doanh cña hé nghÌo. Do ®ã, nÕu ®iÒu kiÖn m«i tr−êng tù nhiªn thuËn lîi sÏ thuËn lîi cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh qua ®ã gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn vay cña hé nghÌo. - M«i tr−êng ph¸p lý, ®©y lμ nÒn t¶ng ®Ó mäi ho¹t ®éng kinh doanh diÔn ra an toμn. Mét m«i tr−êng ph¸p lý thuËn lîi sÏ n©ng cao chÊt l−îng tÝn dông cña ng©n hμng - N¨ng lùc nhËn thøc cña kh¸ch hμng: nÕu n¨ng lùc kinh doanh cña ng−êi nghÌo bÞ h¹n chÕ th× vèn cho vay rÊt khã ph¸t huy hiÖu qu¶, thËm chÝ cßn bÞ mÊt vèn, t¨ng thªm kho¶n nî. Bªn c¹nh ®ã, nhËn thøc cña ng−êi nghÌo vÒ quyÒn lîi vμ nghÜa vô ®èi víi c¸c kho¶n vay còng rÊt quan träng, bëi nÕu hä vÉn coi c¸c kho¶n vay tõ NHCSXH lμ kho¶n trî cÊp, cho kh«ng th× ch¾c ch¾n hä sÏ kh«ng quan t©m ®Õn viÖc tr¶ nî. - ChiÕn l−îc ho¹t ®éng cña ng©n hμng, ®©y lμ nh©n tè ¶nh h−ëng cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®Õn chÊt l−îng tÝn dông ®èi víi ng−êi nghÌo. Bëi v× nÕu ng©n hμng kh«ng ®Þnh h−íng mét c¸ch cô thÓ vμ khoa häc chiÕn l−îc ho¹t ®éng th× sÏ kh«ng thÓ toμn t©m toμn ý n©ng cao chÊt l−îng ho¹t ®éng. - ChÝnh s¸ch tÝn dông cã ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn kÕt qu¶ ho¹t ®éng tÝn dông, bëi toμn bé ho¹t ®éng cho vay phô thuéc chñ yÕu vμo chÝnh s¸ch tÝn dông ®Ò ra. - C¬ së vËt chÊt vμ phÈm chÊt, tr×nh ®é n¨ng lùc cña ®éi ngò c¸n bé nh©n viªn trong ng©n hμng. 7
Ngoμi ra, ho¹t ®éng cña hÖ thèng tÝn dông phi chÝnh thøc vμ b¸n chÝnh thøc còng ¶nh h−ëng lín tíi ho¹t ®éng tμi chÝnh tÝn dông cña Nhμ n−íc. Céng víi quy tr×nh thñ tôc vμ ®iÒu kiÖn cho vay cßn nhiÒu phøc t¹p, cøng nh¾c lμm cho d©n nghÌo gÆp nhiÒu khã kh¨n khi tiÕp xóc víi thñ tôc vay vèn cña ng©n hμng. Nguån vèn h¹n hÑp nh−ng ph©n bæ vèn l¹i dμn tr¶i, céng thªm nh÷ng tiªu cùc ph¸t sinh trong ho¹t ®éng cho vay ... 2.1.6. C¸c t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch tμi chÝnh tÝn dông * §èi víi ng−êi s¶n xuÊt vμ ng−êi tiªu dïng Khi ®−îc h−ëng tÝn dông −u ®·i tøc lμ ng−êi s¶n xuÊt ®−îc trî gi¸ ®Çu vμo (vèn) P S1 P1 S2 a P2 d e g b f D c Q1 Q2 Q S¶n xuÊt t¨ng tõ Q1--> Q2 ThÆng d− ng−êi s¶n xuÊt thay ®æi tõ (a+b) sang (b+c+f+g). NÕu a>(c+f+g) th× ng−êi sx kh«ng ®−îc lîi vμ ng−îc l¹i. ThÆng d− ng−êi tiªu dïng t¨ng thªm (a+d+e) 8
*§èi víi an sinh x· héi vμ dÞch chuyÓn nguån lùc P S1 Khi ®−îc trî gi¸ vÒ vèn, gi¶m chi phÝ ®Çu vμo, gi¸ rÎ h¬n, ng−êi sx më réng quy m«, thÆng d− ng−êi sx t¨ng (a+b). c S2 CP trî gi¸ cho ng−êi sx chi phÝ P1 t¨ng (b+c+d). b An sinh x· héi = -c a d Nguån lùc sd thªm (b+c+d) TiÕt kiÖm ngo¹i tÖ ®Ó NK (b+d) X· héi = -c Q1 Q2 Q 2.2. C¬ së thùc tiÔn 2.2.1. §Æc ®iÓm cña ng−êi nghÌo - Ng−êi nghÌo sèng chñ yÕu ë n«ng th«n, vïng s©u vïng xa - Thu nhËp chñ yÕu lμ tõ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp - C¬ së h¹ tÇng n«ng th«n cßn yÕu kÐm, ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt c¬ b¶n cña ng−êi nghÌo cßn h¹n chÕ vμ thiÕu thèn, c«ng cô s¶n xuÊt th« s¬ vμ khã kh¨n trong tiÕp cËn thÞ tr−êng tiªu thô - Kh«ng biÕt c¸ch lμm ¨n - Tr×nh ®é d©n trÝ thÊp, ng−êi nghÌo thiÕu kiÕn thøc s¶n xuÊt, kh«ng cã chuyªn m«n kÜ thuËt, thiÕu vèn nªn lμm ¨n th−êng kÐm hiÖu qu¶ - N«ng d©n nghÌo th−êng b¶o thñ, tù ti nªn khã tiÕp cËn víi nguån vèn vay tõ c¸c ng©n hμng 2.2.2. Thùc tiÔn ho¹t ®éng tμi chÝnh vi m« cña mét sè n−íc trªn thÕ giíi Trªn thÕ giíi cã nhiÒu n−íc ®· ¸p dông h×nh thøc TCVM cho X§GN vμ ®¹t ®−îc nhiÒu thμnh tùu nh−: * ë Th¸i Lan: Ng©n hμng nhμ n−íc vμ hîp t¸c x· n«ng nghiÖp Th¸i Lan thμnh lËp tõ n¨m 1966 víi 3 h×nh thøc cho vay lμ vay b×nh th−êng, cho vay ®èi 9
víi nh÷ng dù ¸n ®Æc biÖt vμ c¸c ®èi t−îng chÝnh s¸ch. Ng©n hμng ®· rÊt thμnh c«ng trong viÖc h−íng tíi c¸c kh¸ch hμng cã thu nhËp thÊp vμ trung b×nh. H×nh thøc cho vay chñ yÕu lμ cho vay qua c¸c hîp t¸c x· lín vμ trùc tiÕp tíi c¸c c¸ nh©n kh«ng cã tμi s¶n thÕ chÊp. Ngoμi ra, ng©n hμng cßn thμnh c«ng trong viÖc huy ®éng tiÕt kiÖm, chñ yÕu h−íng vμo ng−êi cã thu nhËp cao vμ trung b×nh. * ë B¨ngladesh: Ng©n hμng Grameen lμ ng©n hμng lín nhÊt cña B¨ngladesh trong viÖc cung cÊp dÞch vô TCVM. §−îc thμnh lËp tõ n¨m 1983 víi ®èi t−îng cho vay chñ yÕu lμ ng−êi cã thu nhËp thÊp. H×nh thøc cho vay th−êng th«ng qua nhãm liªn ®íi thèng nhÊt cã g¾n kÕt víi tæ chøc b¾t buéc. Møc cho vay b×nh qu©n lμ 241 USD víi 2,06 triÖu kh¸ch hμng. * ë In®«nªxia: Ng©n hμng nhμ n−íc Rakyat ®· cung cÊp cho 25% d©n sè c¶ n«ng th«n vμ thμnh thÞ trong vßng 10 n¨m. Ng©n hμng chuyÓn sang ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn th−¬ng m¹i n¨m 1984, b¾t ®Çu cã l·i tõ n¨m 1986, kh«ng phô thuéc vμo trî cÊp −u ®·i n¨m 1987. N¨m 1999, ng©n hμng cã 802 triÖu USD trong 2,5 triÖu l−ît vay, 2,4 tû trong 24,1 triÖu l−ît hé tiÕt kiÖm. Tû lÖ hoμn tr¶ vèn lμ 98%. * ë Bolivia: Ng©n hμng t− nh©n Bancosol cung cÊp h¬n 33% d©n sè vμ lμ ng©n hμng cã l·i nhÊt. Ng©n hμng ®· t¹o ra sù c¹nh tranh lμnh m¹nh cña nhiÒu ng©n hμng t− nh©n kh¸c trong dÞch vô tμi chÝnh cho ng−êi nghÌo. * ë ViÖt Nam: Ho¹t ®éng tμi chÝnh vi m« TCVM míi ph¸t triÓn ë n−íc ta tõ nh÷ng n¨m 90 vμ ®−îc thùc hiÖn bëi hai tæ chøc sau: NHNN&PTNT vμ sau nμy lμ ng©n hμng ng−êi nghÌo, chñ yÕu cung cÊp tÝn dông −u ®·i vμ kh«ng huy ®éng tiÕt kiÖm. §Õn n¨m 2001 th× dÞch vô tÝn dông −u ®·i do NHCSXH thùc hiÖn cho ®Õn nay. C¸c tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ cung cÊp TCVM ë hai møc ®é: cho vay l·i suÊt thÊp, kh«ng huy ®éng tiÕt kiÖm vμ cho vay, huy ®éng tiÕt kiÖm. Thùc tÕ cho thÊy c¸c ho¹t ®éng TCVM theo møc ®é 2 rÊt cã hiÖu qu¶ nh−ng quy m« cßn nhá hÑp. 10
C¸c chÝnh s¸ch TCVM ë ViÖt Nam bao gåm: - ChiÕn l−îc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo quèc gia nh»m X§GN, tËp trung chñ yÕu vμo thóc ®Èy c«ng nghÖ, tμi chÝnh trong s¶n xuÊt... - ChÝnh s¸ch tμi chÝnh n«ng th«n: ph¸t triÓn n«ng nghiÖp n«ng th«n vμ X§GN, n©ng cao n¨ng suÊt s¶n l−îng s¶n phÈm. Bªn c¹nh ®ã, ChÝnh phñ cßn thùc hiÖn c¸c ch−¬ng tr×nh −u ®·i tÝn dông nh− ch−¬ng tr×nh 327 (phñ xanh ®Êt chèng ®åi nói träc), 120 (t¹o viÖc lμm), c¸c ch−¬ng tr×nh vμ dù ¸n cu¶ tæ chøc NGO (c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ). ë n−íc ta cã 3 khu vùc cung cÊp TCVM lμ: + Khu vùc chÝnh thøc gåm c¸c hÖ thèng ng©n hμng, trong ®ã lín nhÊt lμ NHNN&PTNT, cung cÊp tÝn dông cho 7 triÖu hé víi kho¶n d− nî lμ 70320 tû (2003). NHCSXH chñ yÕu cung cÊp tμi chÝnh −u ®·i cho hé nghÌo, ho¹t ®éng phi lîi nhuËn. Ng©n hμng cung cÊp dÞch vô tμi chÝnh cho 2843 triÖu hé chiÕm 25% sè hé vay vèn víi c¸c mãn vay nhá, l·i suÊt −u ®·i lμ 0,5%. + Khu vùc b¸n chÝnh thøc nh− c¸c Héi Phô n÷, Héi N«ng d©n... trong ®ã H«i Phô n÷ lμ ho¹t ®éng m¹nh nhÊt. Hä ¸p dông m« h×nh cña ng©n hμng B¨ngladesh cã c¶i tiÕn vμ ®· rÊt thμnh c«ng. Tõ ®ã ®Õn nay Héi Phô n÷ ®· nh©n réng m« h×nh nμy cho c¶ n−íc víi triÖu l−ît hé ®−îc vay vèn vμ huy ®éng tiÕt kiÖm ®−îc h¬n 355 tû ®ång th«ng qua h¬n 70 ngh×n nhãm tÝn dông tiÕt kiÖm, víi tû lÖ hoμn tr¶ vèn lμ 94%. + Khu vùc phi chÝnh thøc: c¸c ph−êng, héi hôi, hä 2.2.3. T¸c ®éng cña chÝnh s¸ch tμi chÝnh tÝn dông - Tμi chÝnh tÝn dông cung cÊp nguån vèn ®Ó mua c¸c vËt t− cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt, t¹o c«ng ¨n viÖc lμm, gãp phÇn sö dông hiÖu qu¶ nguån lùc vμo s¶n xuÊt, lμm t¨ng thu nhËp cho hé n«ng d©n. - Gãp phÇn ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh th−¬ng m¹i ho¸ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp còng nh− thay ®æi c¬ cÊu n«ng nghiÖp. Tμi chÝnh tÝn dông ®−îc xem lμ c«ng cô chñ chèt ph¸ vì vßng luÈn quÈn s¶n l−îng thÊp --> thu nhËp thÊp --> tiÕt kiÖm Ýt. 11
- C¸c hé s¶n xuÊt, kinh doanh nhá khi ®−îc tiÕp cËn víi nguån vèn mét c¸ch th−êng xuyªn liªn tôc vμ møc l·i suÊt hîp lý, bªn c¹nh ®ã l¹i ®−îc sù h−íng dÉn c¸ch lμm ¨n, c¸ch sö dông vèn vay mét c¸ch phï hîp víi ngμnh nghÒ vμ ®¹t hiÖu qu¶ cao. Hä lμm ¨n ch¨m chØ vμ cã tÝnh to¸n vμ râ rμng trong tμi chÝnh, ®¶m b¶o thu chi vμ cã ®ñ tiÒn tr¶ c¶ vèn vμ l·i ®óng thêi h¹n, t¹o mèi quan hÖ l©u bÒn víi c¸c tæ chøc tÝn dông. NhiÒu hé gia ®×nh tõ kh«ng cã nghÒ lμm ¨n ®· ®−îc hç trî ®Ó lμm c¸c ngμnh nghÒ thñ c«ng, tham gia c¸c lμng nghÒ truyÒn thèng, cã thu nhËp ngμy cμng æn ®Þnh. - §èi víi an sinh x· héi vμ dÞch chuyÓn nguån lùc Cuéc sèng cña ng−êi nghÌo ®−îc quan t©m mét c¸ch ®óng møc, thu nhËp æn ®Þnh, n©ng cao chÊt l−îng vÒ c¶ vËt chÊt lÉn tinh thÇn, t¹o ra m«i tr−êng sèng lμnh m¹nh, b×nh ®¼ng, phong trμo thi ®ua tÝch cùc ë n«ng th«n, gi¶m dÇn chªnh lÖch giμu – nghÌo, n«ng th«n – thμnh thÞ; thóc ®Èy vμ t¹o niÒm tin cho nh÷ng ng−êi nghÌo v−¬n lªn tho¸t nghÌo mét c¸ch bÒn v÷ng, nh÷ng ng−êi ®· tho¸t nghÌo th× cè g¾ng t¹o dùng h−íng lμm ¨n ®Ó ngμy cμng ph¸t triÓn. III. Thùc tiÔn ë ViÖt Nam 3.1. Thùc tr¹ng nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam theo chuÈn nghÌo giai ®o¹n 2001- 2005 tû lÖ ®· gi¶m 58,1% n¨m 1993 xuèng mét nöa vμo n¨m 2002. N¨m 2005 chuÈn nghÌo cò cña ViÖt Nam lμ 7%, theo chuÈn nghÌo giai ®o¹n 2006- 2010 −íc tÝnh vμo cuèi n¨m 2005 c¶ n−íc cã kho¶ng 3,9 triÖu hé nghÌo chiÕm 22% sè hé toμn quèc. Vïng cã tû lÖ hé nghÌo cao nhÊt lμ vïng T©y B¾c (46,7%) vμ T©y Nguyªn (37,2%), thÊp nhÊt lμ vïng §«ng Nam Bé (8,5%). N¨m 2006, Nhμ n−íc ®Ò ra chuÈn nghÌo míi ®Ó thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®−îc tèt h¬n vμ s¸t víi chuÈn nghÌo quèc tÕ, mçi n¨m tû lÖ hé nghÌo gi¶m tõ 2- 3 %. Môc tiªu ®Õn 2010 gi¶m tû lÖ hé nghÌo cßn 10-11% 12
VÊn ®Ò nghÌo ®ãi vÉn lμ nçi lo bøc xóc cña nhiÒu quèc gia nhÊt lμ cÊc n−íc ®ang ph¸t triÓn. Ng−êi nghÌo cÇn c¸c dÞch vô tμi chÝnh cho ho¹t ®éng kiÕm sèng cña hä. 3.2. ChÝnh s¸ch tÝn dông l·i suÊt thÊp TÝn dông NN, NT lμ vÊn ®Ò réng lín, bao gåm c¶ tÝn dông chÝnh thøc vμ tÝn dông phi chÝnh thøc, trong ®ã tÝn dông chÝnh thøc lμ chñ yÕu vμ gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®Õn ph¸t triÓn NN, NT. Khu vùc chÝnh thøc ngμy cμng ph¸t triÓn, ®−îc ®a d¹ng ho¸, ®a thμnh phÇn, ®a së h÷u, ®−îc më réng vÒ quy m«. Tuy nhiªn, tÝn dông phi chÝnh thøc trong n«ng th«n vÉn tån t¹i kh¸ phæ biÕn nh− mét nhu cÇu kh¸ch quan vμ ®· ®¸p øng mét phÇn quan träng nhu cÇu vèn cho s¶n xuÊt vμ tiªu dïng cña hé n«ng d©n, mÆc dï vèn tÝn dông phi chÝnh thøc chØ lμ nh÷ng mãn vay nhá, mang tÝnh chÊt ng¾n h¹n, cÊp b¸ch. ë n−íc ta, tæ chøc tμi chÝnh cung cÊp tÝn dông −u ®·i cho NN, NT lμ NHCSXH vμ c¸c tæ chøc ®oμn thÓ quÇn chóng nh− Héi Phô n÷, Héi N«ng d©n, §oμn thanh niªn, mét sè Ýt hîp t¸c x· dÞch vô n«ng nghiÖp vμ mét sè tæ chøc phi chÝnh phñ...Trong ®ã NHCSXH lμ tæ chøc tμi chÝnh cung cÊp tÝn dông −u ®·i chñ yÕu trong khu vùc n«ng th«n. Th¸ng 10 n¨m 2002 ChÝnh phñ ban hμnh quyÕt ®Þnh thμng lËp NHCSXH. Theo quy ®Þnh, Ng©n hμng ®−îc phÐp huy ®éng vèn cña c¸c tæ chøc, c¸ nh©n trong vμ ngoμi n−íc tiÕp nhËn tiÒn göi, ®−îc miÔn thuÕ vμ c¸c kho¶n ph¶i nép ng©n s¸ch Nhμ n−íc víi nh÷ng ®Æc thï riªng. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn KT – XH, NHCSXH ®· lu«n ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc ®Çu t− vèn, võa trî vèn trùc tiÕp vμ h−íng dÉn hé nghÌo lμm ¨n, võa ®Çu t− gi¸n tiÕp th«ng qua c¸c dù ¸n tæ gi¶m nghÌo, tæ hîp t¸c vμ c¬ së s¶n xuÊt, trî vèn cho ng−êi nghÌo ®i hîp t¸c lao ®éng Trong nh÷ng n¨m qua, thùc hiÖn chñ tr−¬ng phμt triÓn kinh tÕ x· héi khu vùc n«ng nghiÖp, n«ng th«n ®Æc biÖt lμ c¸c ®Þa bμn vïng khã kh¨n ChÝnh phñ ®· ban hμnh nhiÒu chÝnh s¸ch tÝn dông −u ®·i ®èi víi vïng khã kh¨n nh−: gi¶m 15% 13
l·i suÊt cho vay khu vùc II miÒn nói, gi¶m 30% l·i suÊt cho vay khu vùc III miÒn nói, h¶i ®¶o,vïng ®ång bμo Kh¬me tËp trung vμ c¸c x· ®Æc biÖt khã kh¨n thuéc ch−¬ng tr×nh 135, gi¶m l·i suÊt cho vay 20% ®èi víi th−¬ng nh©n vay vèn ®Ó dù tr÷, b¸n lÎ c¸c mÆt hμng thiÕt yÕu... Theo −íc tÝnh cña Bé L§ - TB&XH, trong 2 n¨m 2006 -2007 sÏ cã gÇn 2.9 triÖu hé nghÌo ®−îc vay vèn tÝn dông −u ®·i tõ ng©n s¸ch CSXH, 1.33 triÖu l−ît ng−êi nghÌo ®−îc h−íng dÉn c¸ch lμm ¨n. §Æc biÖt trong ch−¬ng tr×nh d¹y nghÒ miÔn phÝ cho ng−êi nghÌo, ch−¬ng tr×nh sÏ dμnh 30 triÖu ®ång ®Ó hç trî cho 20 ngμn L§ nghÌo. Nh÷ng chÝnh s¸ch vÒ y tÕ, gi¸o dôc cho ng−êi nghÌo còng ®−îc ®Æc biÖt quan t©m. Sau 2 n¨m, kho¶ng 15 triÖu l−ît ng−êi nghÌo ®−îc cÊp thÎ BHYT vμ kho¶ng 90% ®−îc kh¸m ch÷a bÖnh miÔn phÝ b»ng thÎ, 5 triÖu häc sinh nghÌo ®−îc gi¶m häc phÝ Uíc tÝnh ®Õn cuèi n¨m 2007 c¶ n−íc cã trªn 300 ngμn hé tho¸t nghÌo, tû lÖ hé nghÌo gi¶m cßn kho¶ng 15.15% ( gi¶m 2% so víi n¨m 2006). ViÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch cho ng−êi nghÌo cßn nhiÒu bÊt cËp. Ch¼ng h¹n nh− viÖc cÊp thÎ BHYT cho ng−êi nghÌo víi thêi h¹n 1 n¨m lμ qu¸ ng¾n, h¬n n÷a kh«ng thÝch hîp víi ®èi t−îng nμy. Bªn c¹nh ®ã, nh÷ng chÝnh s¸ch vÒ c¬ chÕ miÔn gi¶m häc phÝ cho häc sinh nghÌo kh«ng cßn phï hîp, thiÕu minh b¹ch vÒ nguån lùc vμ ®èi t−îng h−ëng thô; viÖc cho vay vèn tÝn dông −u ®·i hé nghÌo vμ ho¹t ®éng khuyÕn l©m ng− ch−a g¾n kÕt chÆt chÏ MÆt ®−îc - Gãp phÇn khai th¸c vμ huy ®éng nguån vèn nhμn rçi tiÕt kiÖm trong hé gia ®×nh n«ng th«n - Gãp phÇn ®¸p øng nhu cÇu vèn cho ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c hé ë n«ng th«n, ®Æc biÖt ®èi víi nh÷ng hé n«ng d©n cã møc thu nhËp thÊp, quy m« s¶n xuÊt nhá vμ võa. 14
- Gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn ngμnh nghÒ vμ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ trong n«ng nghiÖp n«ng th«n. Vèn ®−îc c¸c hé n«ng d©n ®Çu t− cho viÖc mua s¾m vËt t−, thiÕt bÞ m¸y mãc, gièng c©y trång, vËt nu«i míi phôc vô cho ph¸t triÓn trång trät, ch¨n nu«i, nu«i trång thuû s¶n, kh«i phôc vμ më réng ngμnh nghÒ truyÒn thèng, kinh doanh dÞch vô, gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp n«ng th«n theo h−íng s¶n xuÊt hμng ho¸, t¨ng tØ träng ch¨n nu«i, thuû s¶n vμ ngμnh nghÒ dÞch vô. - Gãp phÇn t¹o viÖc lμm, t¨ng thªm thu nhËp vμ X§GN cho hé n«ng d©n. - Gãp phÇn h¹n chÕ tÝn dông nÆng l·i trong n«ng th«n vμ n©ng cao kiÕn thøc thÞ tr−êng cho hä. - TÝn dông −u ®·i ®èi víi hé nghÌo vμ ®èi t−îng chÝnh s¸ch ®· gãp phÇn mang l¹i hiÖu qu¶ kt – xh to lín ®èi víi vïng cã ®iÒu kiÖn khã kh¨n, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vïng, gióp ng−êi nghÌo v−¬n lªn tho¸t nghÌo b»ng viÖc t¨ng gia s¶n xuÊt, cã ®iÒu kiÖn ¸p dông kÜ thuËt tiÕn bé vμo s¶n xuÊt. - ViÖc thùc hiÖn mét c¸ch nhÊt qu¸n, bÒn v÷ng chÝnh s¸ch −u ®·i ®èi víi vïng cã ®iÒu kiÖn khã kh¨n ®· vμ ®ang gãp phÇn quan träng trong t¹o lËp c¸c yÕu tè thÞ tr−êng tμi chÝnh tÝn dông ë vïng nμy, më ra c¬ héi ngμy cμng lín cho viÖc huy ®éng c¸c nguån vèn ®Çu t−,s¶n xuÊt kinh doanh, X§GN. - Cung cÊp vèn víi l·i suÊt thÊp lμ biÖn ph¸p h÷u hiÖu tr−íc m¾t rÊt quan träng ®Ó xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Nh÷ng tån t¹i - TÝn dông −u ®·i th−êng cã thñ tôc vay phøc t¹p, l·i suÊt rÎ nªn t¹o c¬ héi cña sù tham nhòng, ng−êi vay ph¶i ®i l¹i nhiÒu lÇn, ph¶i chi phÝ th¨m hái, mãc ngoÆc víi nh÷ng ng−êi gióp hä hoμn tÊt c¸c thñ tôc vay. NÕu tÝnh tÊt c¶ c¸c chi phÝ ®ã, th× l·i suÊt thùc cña tÝn dông −u ®·i rÊt cao, ®«i khi b»ng vμ cao h¬n c¶ l·i suÊt thÞ tr−êng. - Ch−¬ng tr×nh tÝn dông −u ®·i bÞ giíi h¹n vÒ møc vèn chØ Ýt hé nghÌo cã thÓ tiÕp cËn ®uîc. Do l·i suÊt rÎ nªn nhu cÇu cao cã thÓ chi phÝ vay sÏ rÊt lín. 15
- Sö dông l·i suÊt thÊp sÏ kh«ng kÝch thÝch ®−îc s¶n xuÊt tiªu dïng, th−êng cã thãi û l¹i, nhê sù trî cÊp cña ChÝnh phñ nªn hä kh«ng cè g¾ng tr¶ nî lμm nî khã ®ßi gia t¨ng, ng©n s¸ch Nhμ n−íc th©m hôt. - C¬ chÕ tÝn dông −u ®·i ®èi víi vïng khã kh¨n thêi gian võa qua vÉn cßn ch−a ®ång bé, nguån vèn cho vay ph©n t¸n, ch−a ph©n ®Þnh ®−îc ®èi t−îng vay cô thÓ. - Nguån vèn cho vay dùa chñ yÕu vμo nguån vèn cña ng©n s¸ch Nhμ n−íc nªn ho¹t ®éng cña NHCSXH kh«ng tù chñ vÒ tμi chÝnh, kh«ng ®¶m b¶o ®−îc thu chi nªn Nhμ n−íc ph¶i bï lç. - Vèn tÝn dông −u ®·i tuy ®· t¨ng ë møc cao trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nh−ng vÉn ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu vèn cña hé nghÌo vμ ®èi t−îng chÝnh s¸ch kh¸c, cho vay mãn nhá, møc cho vay b×nh qu©n ®èi víi c¸c hé nghÌo thùc tÕ cßn thÊp, mét bé phËn cßn ch−a ®−îc tiÕp cËn víi vèn vay nμy. - ë vïng cã ®iÒu kiÖn khã kh¨n, cßn nhiÒu hé d©n ch−a ®−îc thèng kª lμ hé nghÌo hoÆc thuéc diÖn chÝnh s¸ch nªn ch−a ®−îc vay vèn; huy ®éng X§GN ch−a ®−îc c«ng khai ho¸ mét c¸ch réng r·i ®Ó nh©n d©n vμ c¸c c¬ quan chøc n¨ng thùc hiÖn tèt viÖc kiÓm tra gi¸m s¸t. - Thêi ®iÓm gi¶i ng©n cña NHCSXH kh«ng trïng khíp víi thêi vô SX V× thÕ kh«ng nªn qu¸ nghiªng vÒ l·i suÊt −u ®·i. V× thùc ra ng−êi d©n cÇn møc vèn vay phï hîp, thêi gian thñ tôc cho vay ®¬n gi¶n thuËn lîi l·i suÊt cÇn ph¶i tiÕn gÇn víi l·i suÊt thÞ tr−êng. 3.3. ChÝnh s¸ch tμi chÝnh vi m« cho ng−êi nghÌo Cuèi nh÷ng n¨m 80, khñng ho¶ng tμi chÝnh n«ng th«n ®ßi hái ChÝnh phñ ph¶i c¶i c¸ch, thay ®æi chÝnh s¸ch tÝn dông ®èi víi khu vùc n«ng th«n nãi chung vμ cho vay ng−êi nghÌo nãi riªng. TCVM víi môc tiªu X§GN, lμ träng t©m ch−¬ng tr×nh c¶i c¸ch nμy vμ c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ ®· trë thμnh ®èi t¸c tiÒm n¨ng cña chÝnh phñ trong viÖc tÊn c«ng ®ãi nghÌo. Thμnh c«ng nμy ®· ®em l¹i tû lÖ thu håi vèn cao, ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng cña ch−¬ng tr×nh triÓn khai. 16
Theo sè liÖu cña nhãm lμm viÖc vÒ TCVM cña ViÖt Nam th× vμo th¸ng 12/2004 n−íc ta ®· ph¸t triÓn m« h×nh nμy ë 36 tØnh, 132 huyÖn, 2.900 x· vμ 351.289 thμnh viªn víi d− nî lμ 369.3 tû ®ång vμ d− tiÕt kiÖm lμ 120.2 tû ®ång. HÖ thèng tμi chÝnh ViÖt Nam ®ang trong giai ®o¹n ph¸t triÓn vμ cßn mét tØ lÖ lín ng−êi d©n ViÖt Nam ch−a ®−îc tiÕp cËn víi c¸c dÞch vô tμi chÝnh chÝnh thøc v× hä lμ ng−êi nghÌo. Ngμnh tμi chÝnh vi m« ®· cung cÊp c¸c dÞch vô tμi chÝnh cho nhiÒu ng−êi thuéc diÖn nμy. HiÖn nay ch−¬ng tr×nh tμi chÝnh vi m« ®ang cung cÊp dÞch vô cho kho¶ng 500 ngh×n hé gia ®×nh trªn toμn quèc. NÕu tÝnh c¶ NHCSXH, sè l−îng hé nghÌo ®−îc h−ëng dÞch vô tμi chÝnh vi m« kho¶ng 4 triÖu. Kªnh ph©n phèi tμi chÝnh vi m« chñ lùc th−êng lμ nh÷ng ®¬n vÞ thuéc chÝnh phñ nh− NHCSXH, NHNN&PTNT hoÆc ch−¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Mét m« h×nh cung cÊp dÞch vô TCVM rÊt thμnh c«ng lμ quü CEP t¹i Tp HCM. Bμ Hoμng ThÞ V©n, gi¸m ®èc ®iÒu hμnh cho biÕt trªn 90% vèn vay ®−îc sö dông chñ yÕu cho ho¹t ®éng t¨ng thu nhËp, tuy nhiªn hä kh«ng cho r»ng vèn vay buéc ph¶i sö dông cho môc ®Ých t¨ng thu nhËp vμ lu«n t¹o ®iÒu kiÖn sö dông vμo nh÷ng môc ®Ých kh¸c nh− söa nhμ, ®¸p øng nhu cÇu bøc thiÕt cña ng−êi nghÌo nh− kh¸m ch÷a bÖnh vμ häc hμnh cña con c¸i. Ngoμi ra ë ViÖt Nam c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ ®· vËn dông rÊt thμnh c«ng trong cung cÊp dÞch vô tμi chÝnh cho ng−êi nghÌo ë Sãc S¬n (Hμ Néi). Thanh Ho¸, Tuyªn Quang, Hμ Giang, vμ Lμo Cai. C¸c tæ chøc nμy ®Òu xuÊt ph¸t b»ng cung cÊp vèn vay vμ huy ®éng tiÕt kiÖm vμ m« h×nh ®· nh©n réng cho nhiÒu ng−êi nghÌo vay. Tû lÖ hoμn tr¶ vèn tíi h¬n 92% huy ®éng tiÕt kiÖm h¬n 94% ng−êi nghÌo ®· c¶i thiÖn ®−îc sinh kÕ kiÕm sèng vμ t¨ng ®−îc thu nhËp cña hä. Trung −¬ng Héi liªn hiÖp phô n÷ Viªt Nam ®· ¸p dông m« h×nh tμi chÝnh vi m« cho c¶ n−íc víi triÖu lù¬t hé ®−îc vay vèn vμ huy ®éng tiÕt kiÖm ®−îc h¬n 355 tû ®ång th«ng qua h¬n 70 ngh×n nhãm tÝn dông tiÕt kiÖm. Th¸ng 3/2005 ChÝnh phñ ®· ban hμnh nghÞ ®Þnh vÒ tæ chøc vμ ho¹t ®éng cña tæ chøc TCVM, theo ®¸nh gi¸ th× nghÞ ®Þnh nμy ®· t¹o mét niÒm tin v÷ng 17
ch¾c vμo ngμnh TCVM vμ khung ph¸p lý còng t¹o møc ®é tÝn nhiÖm cao h¬n cho ngμnh nμy vμ sù b×nh ®¼ng cho c¸c bªn tham gia Ngoμi trõ c¸c ch−¬ng tr×nh tμi trî ®Õn tõ c¸c tæ chøc quèc tÕ v× mét môc ®Ých x· héi cho mét nhãm ®èi t−îng môc tiªu th«ng qua ho¹t ®éng TCVM nh− Unicef, hoÆc tõ chÝnh phñ (hîp t¸c song ph−¬ng do ng©n s¸ch quèc gia tμi trî cho dù ¸n tÝn dông ViÖt – BØ) lμ cã nguån vèn lín, hÇu hÕt c¸c nguån tμi trî cho ch−¬ng tr×nh TCVM ®Õn tõ c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ lμ rÊt h¹n hÑp v× chÝnh hä còng ph¶i vËn ®éng tõ c¸ nh©n hoÆc c¸c c«ng ty, tæ chøc nh©n ®¹o trong n−íc vμ n−íc ngoμi. Tμi trî chñ yÕu lμ chuyÓn giao kÜ thuËt thùc hμnh TCVM, g©y dùng cho ng−êi nghÌo mét c¬ së bÒn v÷ng, khuyÕn khÝch hä tù t¹o nguån b»ng con ®−êng tiÕt kiÖm. chÝnh v× vËy mμ trong c¬ cÊu nguån tμi trî, chi phÝ cho ho¹t ®éng ®μo t¹o x©y dùng tæ chøc th−êng nhiÒu h¬n phÇn quü vèn quay vßng T¸c ®éng tÝch cùc - TCVM ®ãng vai trß quan träng lμm chç dùa v÷ng ch¾c cho c¸c hé nghÌo tiÕp cËn ®−îc nguån vèn, t¹o viÖc lμm, më mang thªm nhiÒu ngμnh nghÒ phô nh− ph¸t triÓn dÞch vô bu«n b¸n nhá, ch¨n nu«i, hay xuÊt khÈu lao ®éng vμ dÇn tiÕp cËn víi s¶n xuÊt hμng hãa - Gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò nan gi¶i lμ gi¶m sè hé ®ãi nghÌo t¹o ®iÒu kiÖn cho n«ng d©n cã ®iÒu kiÖn lμm ¨n sinh sèng - TCVM ®¸p øng ®−îc mèi quan t©m cña c¶ ng−êi vay vμ ng−êi tiÕt kiÖm . - Bªn c¹nh t¸c ®éng vÒ mÆt kinh tÕ TCVM gãp phÇn tÝch cùc trong viÖc n©ng cao kiÕn thøc, n¨ng lùc ng−êi nghÌo, ®Æc biÖt lμ phô n÷. RÊt nhiÒu thμnh viªn tham gia sinh ho¹t nhãm ®· häc ®−îc c¸ch qu¶n lý tμi chÝnh chÆt chÏ, thu chi hîp lý, gãp søc cïng gia ®×nh lμm viÖc cã hiÖu qu¶. - TCVM gióp cho ng−êi nghÌo t¹o ra thãi quen tiÕt kiÖm ®Òu ®Æn, h¹n chÕ tiªu pha l·ng phÝ vμ cã kÕ ho¹ch sö dông tiÒn tèt nhÊt. - §¶m b¶o cho tæ chøc cung cÊp dÞch vô tμi chÝnh vi m« bï ®¾p ®−îc dÞch vô tμi chÝnh vμ cã l·i 18
- Lμm t¨ng tr¸ch nhiÖm cña ng−êi sö dông vèn, mét khi hä ph¶i tr¶ l·i suÊt th−¬ng m¹i - TCVM t¹o ra sù c¹nh tranh lμnh m¹nh trong thÞ tr−êng tμi chÝnh do ®ã sÏ kh«ng lμm nhiÔu lo¹n thÞ tr−êng - Phï hîp víi xu h−íng ®æi míi, xu h−íng cña nÒn kinh tÕ héi nhËp vμ sù thay ®æi chiÕn l−îc hç trî ph¸t triÓn, lo¹i bá trî cÊp vμ cho kh«ng m·i m·i IV. KÕt luËn vμ khuyÕn nghÞ 4.1. KÕt luËn ViÖt Nam lμ mét n−íc n«ng nghiÖp, tû lÖ ®ãi nghÌo cßn nhiÒu, tËp trung chñ yÕu ë n«ng th«n. VÊn ®Ò X§GN vÉn lμ mét vÊn ®Ò cÊp b¸ch vμ ®ang ®−îc §¶ng vμ Nhμ n−íc hÕt søc quan t©m. ViÖc cung cÊp tÝn dông −u ®·i cho ng−êi nghÌo víi quy m« vèn vay nhá, ph©n t¸n kh«ng ®em l¹i hiÖu qu¶ vμ thiÕu bÒn v÷ng. Sù trî cÊp −u ®·i tÝn dông cμng ngμy cμng lμm t¨ng trÇm träng g¸nh nÆng cña chÝnh phñ, kh«ng kÝch thÝch ®−îc ng−êi nghÌo v−¬n lªn. TCVM lμ dÞch vô tμi chÝnh quy m« nhá cña tæ chøc tÝn dông bÒn v÷ng- chñ yÕu lμ tÝn dông vμ tiÕt kiÖm, ®−îc cung cÊp cho nh÷ng ng−êi lμm n«ng nghiÖp, nu«i trång thuû s¶n, bu«n b¸n vμ dÞch vô víi quy m« nhá. TCVM cho xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo lμ dÞch vô tμi chÝnh phï hîp víi ®Æc ®iÓm tμi chÝnh cña ng−êi nghÌo. DÞch vô TCVM cho ng−êi nghÌo lμ ph−¬ng thøc gióp cho hä cã ®−îc l−îng tiÒn lín khi hä cÇn tiÒn hay cã c¬ héi ®Ó ®Çu t−. Bao gåm dÞch vô tiÕt kiÖm, dÞch vô tÝn dông, dÞch vô b¶o hiÓm, dÞch vô tÝn dông tiªt kiÖm, TCVM ®−îc c¸c tæ chøc tμi chÝnh lín nh− ng©n hang thÕ giíi, ng©n hμng ph¸t triÓn ch©u ¸, quü quèc tÕ vμ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp coi lμ c¸ch tiÕp cËn c¬ b¶n mang l¹i dÞch vô tμi chÝnh cho ng−êi nghÌo trong X§GN mét c¸ch bÒn v÷ng. 19
ë ViÖt Nam, h×nh thøc nμy ®· ®−îc héi phô n÷ nh©n réng trong c¶ n−íc ®· huy ®éng ®−îc h¬n 355 tû ®ång, víi tû lÖ hoμn tr¶ vèn trªn 94%. Ho¹t ®éng TCVM ë ViÖt Nam víi 3 khu vùc cung cÊp chñ yÕu lμ c¸c khu vùc chÝnh thøc, khu vùc b¸n chÝnh thøc, khu vù phi chÝnh thøc. Trong nh÷ng n¨m qua ®· thu ®−îc nh÷ng thμnh tùu ®¸ng kÓ, ®ã lμ cung cÊp vèn cho kho¶ng 2.9 triÖu hé nghÌo, 1.33 triÖu l−ît ng−êi nghÌo ®−îc h−íng dÉn c¸ch lμm ¨n, nhiÒu ch−¬ng tr×nh d¹y nghÒ miÔn phÝ ®−îc tæ chøc cho ng−êi nghÌo, 90% ng−êi nghÌo ®−îc kh¸m ch÷a bÖnh miÔn phÝ, 5 triÖu häc sinh nghÌo ®−îc miÔn gi¶m häc phÝ, b×nh qu©n mçi n¨m tû lÖ nghÌo ë n−íc ta gi¶m xuèng kho¶ng 2-3% vμ −íc tÝnh ®Õn hÕt n¨m 2007 cã kho¶ng 3000 hé tho¸t nghÌo, tû lÖ nghÌo gi¶m xuèng cßn 15.15%... Nh− vËy, ho¹t ®éng TCVM mang l¹i hiÖu qu¶ cao h¬n trong viÖc cung cÊp vèn cho X§GN vμ phï hîp víi xu h−íng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Tuy nhiªn ®èi víi nh÷ng hé cùc nghÌo th× vÉn nªn ¸p dông tÝn dông −u ®·i. 4.2. KhuyÕn nghÞ §èi víi tÝn dông −u ®·i cÇn x¸c ®Þnh ®óng ®èi t−îng chÝnh s¸ch. H¹n chÕ cho vay theo chÕ ®é b×nh qu©n, gi¶m dÇn møc chªnh lÖch l·i suÊt −u ®·i. TiÕp tôc c¶i tiÕn ph−¬ng thøc, thñ tôc cho vay theo h−íng t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c hé nghÌo vμ ®èi t−îng chÝnh s¸ch ®−îc vay vèn. Thêi h¹n cho vay ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh phï hîp víi nhu cÇu vay vèn, chu k× s¶n suÊt, kinh doanh cña c©y trång – vËt nu«i vμ kh¶ n¨ng hoμn tr¶ cña hé nghÌo. X©y dùng c¸c dù ¸n ®Ó hç trî s¶n xuÊt ph¸t triÓn ngμnh nghÒ, t¹o viªc lμm g¾n víi X§GN ë nh÷ng vïng cã ®iÒu kiÖn khã kh¨n. ChØ nªn ¸p dông ®èi víi nh÷ng hé cùc nghÌo cßn nh÷ng hé nghÌo kinh tÕ vμ hé cËn nghÌo nªn ¸p dông h×nh thøc TCVM ®Ó kÝch thÝch hä tÝch cùc h¬n trong s¶n xuÊt. 20