Tuân thủ điều trị ở bệnh nhân lao trong giai đoạn tấn công

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 22 * Phụ bản của Số 1 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ Ở BỆNH NHÂN LAO<br /> TRONG GIAI ĐOẠN TẤN CÔNG<br /> Nguyễn Thạnh Trị*, Lê Hồng Phước**, Tô Gia Kiên**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Bệnh lao là một trong những bệnh truyền nhiễm gây tử vong hàng đầu. Tuân thủ điều trị<br /> lao đóng vai trò rất quan trọng trong điều trị bệnh và giảm tỉ lệ lao kháng thuốc.<br /> Mục tiêu nghiên cứu: Xác định tỉ lệ bệnh nhân tuân thủ điều trị giai đoạn tấn công và các yếu tố liên<br /> quan đến tuân thủ điều trị của bệnh nhân lao.<br /> Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu cắt ngang được thực hiện từ 11/2016 đến 01/2017 trên bệnh<br /> nhân lao đang được quản lý tại 3 phòng khám đa khoa và 5 trạm y tế tại thị xã Bến Cát, tỉnh Bình Dương.<br /> Bệnh nhân trên 18 tuổi và đã hoàn thành 2 tháng điều trị tấn công được phỏng vấn mặt đối mặt bằng bộ<br /> câu hỏi soạn sẵn. Thông tin thu thập gồm sự tuân thủ điều trị, đặc điểm dân số xã hội, các bệnh lý kèm theo,<br /> sự hài lòng về nhân viên y tế, dịch vụ y tế; sự hỗ trợ từ phía nhân viên y tế và từ phía gia đình.<br /> Kết quả: Tổng cộng có 79 bệnh nhân được đưa vào nghiên cứu. Tỷ lệ nam chiếm 69,6%. Tuổi trung<br /> bình là 40,4±16,0 tuổi. Tỉ lệ bệnh nhân được điều trị phác đồ 1 là 96,2%. Tỉ lệ bệnh nhân lao phổi chiếm<br /> 88,6%; trong đó 67,1% BK(+). Có 17,7% bệnh nhân có các bệnh khác đi kèm và 51,9% gặp tác dụng phụ<br /> trong quá trình điều trị. Tỉ lệ bệnh nhân lao tuân thủ điều trị là 79,8%. Các yếu tố có liên quan đến tuân<br /> thủ điều trị lao là tôn giáo (p=0,007), học vấn (p=0,035) và bệnh đi kèm (p=0,031).<br /> Kết luận: Cần thực hiện các nghiên cứu tiếp theo để xác định các rào cản và giải pháp can thiệp giúp<br /> nâng cao tỉ lệ tuân thủ điều trị.<br /> Từ khoá: Cắt ngang mô tả, tuân thủ điều trị, bệnh lao, giai đoạn tấn công, Bình Dương.<br /> ABSTRACT<br /> TREATMENT ADHERENCE IN TUBERCULOSIS PATIENTS IN ATTACK PHASE<br /> Nguyen Thanh Tri, Le Hong Phuoc, To Gia Kien<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement Vol. 22 - No 1 - 2018: 01 - 08<br /> <br /> Background: Tuberculosis (TB) is one of leading causes of death in communicable diseases. Adherence<br /> to tuberculosis treatment plays an important role in treating and reducing the prevalence of drug-resistant<br /> tuberculosis.<br /> Objective: To identify the percentage of patients adhering to TB treatment in attack phase (first 2<br /> months) and factors associated with treatment adherence.<br /> Methods: A cross-sectional study was conducted from 11/2016 to 01/2017 on TB patients at three<br /> general clinics and five health communes in Ben Cat, Binh Duong province. Patients aged 18+ years and<br /> completed the attack phase of TB treatment were face-to-face interviewed using a structured questionnaire.<br /> Data collected including adherence status, personal characteristics and co-morbidities; and satisfaction with<br /> healthcare workers and health service; supports from family and healthcare workers.<br /> Results: A sample of 79 TB patients was recruited (the percentage of men was 69.6%). The mean age<br /> was 40.4 ± 16.0 years. The percentage of patients treated by regimen one was 96.2%. The percentage of<br /> <br /> * Trung tâm y tế thị xã Bến Cát – tỉnh Bình Dương, ** Khoa YTCC, ĐH Y Dược TPHCM<br /> Tác giả liên lạc: BSCKI. Nguyễn Thạnh Trị ĐT: 0908728036 Email: bacsitri62@gmail.com<br /> <br /> Y tế Công cộng 1<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 22 * Phụ bản của Số 1 * 2018<br /> <br /> pulmonary TB was 88.6%, of which, 67.1% were BK (+). The prevalence of patients having co-morbidities<br /> and experiencing side effects were 17.7% and 51.9%, respectively. The percentage of adherence was 79.8%.<br /> Religion (p=0.007), educational level (p=0.035) and co-morbidities (p=0.031) were associated with<br /> adherence.<br /> Conclusions: Further studies should be conducted to identify barriers and solutions for improving the<br /> percentage of patients’ adherence.<br /> Keywords: cross-sectional study, adherence, tuberculosis, attack phase, Binh Duong.<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ hợp các loại thuốc kháng lao trong 2-3 tháng ở<br /> giai đoạn tấn công và 4-6 tháng trong giai<br /> Bệnh lao là một trong 10 nguyên nhân gây<br /> đoạn duy trì(3). Điều trị phối hợp thuốc trong<br /> tử vong hàng đầu trên toàn thế giới, cao hơn<br /> thời gian dài là yếu tố nguy cơ làm gia tăng<br /> HIV(17). Theo ước tính của Tổ chức sức khỏe<br /> tần suất xuất hiện cũng như gánh nặng của các<br /> thế giới (WHO), trong năm 2015 có khoảng<br /> phản ứng có hại do thuốc và có thể khiến bệnh<br /> 10,4 triệu ca lao mắc mới và 1,4 triệu người tử<br /> nhân bỏ trị, kéo dài liệu trình điều trị(3). Do đó,<br /> vong do bệnh lao(17). Bên cạnh đó, tỉ lệ lao<br /> đánh giá sự tuân thủ điều trị của bệnh nhân,<br /> kháng thuốc có chiều hướng diễn biến phức<br /> qua đó có những biện pháp hỗ trợ cho bệnh<br /> tạp. Năm 2015 thế giới có khoảng 480.000 ca<br /> nhân trong quá trình điều trị đóng vai trò rất<br /> lao đa kháng thuốc mới và tăng thêm 100.000<br /> quan trọng.<br /> ca kháng Rifampicin(17). Việt Nam là một nước<br /> chịu gánh nặng rất lớn từ bệnh lao, xếp thứ 12 Nghiên cứu được thực hiện nhằm xác định<br /> trong 22 nước có gánh nặng bệnh lao lớn nhất tỉ lệ bệnh nhân tuân thủ điều trị trong giai<br /> và xếp thứ 14 trong 27 nước có tỉ lệ lao đa đoạn 2 tháng tấn công, giai đoạn có tỉ lệ tuân<br /> kháng thuốc và siêu kháng thuốc cao nhất(17). thủ điều trị thấp(2, 15) tại thị xã Bến Cát, tỉnh<br /> Tỉ lệ lao kháng một loại thuốc tại Việt Nam Bình Dương. Đây là nơi có gánh nặng bệnh lao<br /> năm 2011 là 32,7% ở người mắc bệnh lần đầu lớn của tỉnh, với số bệnh nhân lao chiếm trên<br /> và 54,2% ở những người bệnh tái phát. Tỉ lệ 13% tổng số bệnh nhân lao của tỉnh (cao thứ 4<br /> lao đa kháng thuốc ở 2 nhóm này lần lượt là trong tổng số 9 huyện/thị xã) và đang có xu<br /> 4,0% và 23,3%(Error! Reference source not found.). Tỉ lệ lao hướng gia tăng(14).<br /> “siêu kháng thuốc” trong các bệnh nhân lao PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> đa kháng thuốc là 6,0% . Bên cạnh đó, chi phí<br /> (11)<br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> bỏ ra cho bệnh lao năm 2016 là 21 triệu USD(17).<br /> Nghiên cứu cắt ngang mô tả được thực<br /> Mặc dù đã đạt được nhiều thành tựu trong hiện tại 3 phòng khám và 5 trạm y tế thuộc thị<br /> chương trình phòng chống lao, tuy nhiên theo xã Bến Cát, tỉnh Bình Dương. Tất cả bệnh<br /> WHO, Việt Nam tiếp tục nằm trong nhóm 20 nhân lao trên 18 tuổi đã tham gia điều trị<br /> nước có gánh nặng bệnh lao và tỉ lệ lao đa trong giai đoạn tấn công (2 tháng đầu) theo<br /> kháng thuốc lớn nhất thế giới trong giai đoạn hướng dẫn điều trị của Bộ Y tế năm 2015(3),<br /> 2016-2020(17). Tuân thủ điều trị lao đóng vai trò đang được quản lý tại các phòng khám và<br /> rất quan trọng trong việc hạn chế tình trạng trạm y tế thuộc thị xã từ tháng 11/2016 đến<br /> kháng thuốc và cải thiện kết cục điều trị. Các tháng 1/2017 được mời tham gia nghiên cứu.<br /> nghiên cứu đã cho thấy không tuân thủ điều<br /> Phương pháp thu thập số liệu<br /> trị làm tăng nguy cơ kháng thuốc, kéo dài thời<br /> gian bệnh, gia tăng khả năng tái phát và tử Sau khi đã được giải thích mục tiêu nghiên<br /> vong(7, 11). Tuy nhiên, hiện nay, việc điều trị lao cứu, bệnh nhân thỏa tiêu chí đưa vào được<br /> đòi hỏi các bệnh nhân phải được điều trị phối yêu cầu ký xác nhận vào phiếu đồng ý tham<br /> gia nghiên cứu. Thông tin được thu thập qua<br /> <br /> <br /> 2 Chuyên Đề Khoa học Cơ bản – Y tế Công cộng<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 22 * Phụ bản của Số 1 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> phỏng vấn mặt đối mặt dựa trên một bộ câu Phân tích thống kê<br /> hỏi soạn sẵn. Các phỏng vấn viên là các Số liệu được nhập bằng phần mềm Epidata<br /> chuyên trách quản lý lao của 8 trạm y tế và 3.1 và xử lý bằng Stata 13.0. Các đặc điểm về<br /> một nghiên cứu viên của phòng khám đa khoa giới tính, nhóm tuổi, tình trạng hôn nhân, dân<br /> huyện Mỹ Phước đã được tập huấn về mục tộc, học vấn, nghề nghiệp, tôn giáo, tiền sử<br /> tiêu và phương pháp nghiên cứu. Thông tin bệnh lao, các bệnh kèm theo, loại bệnh lao,<br /> thu thập gồm thông tin về đặc điểm bệnh loại lao phổi, gặp tác dụng phụ, sự tuân thủ<br /> nhân; tình trạng bệnh hiện tại (loại bệnh lao, điều trị, sự hài lòng của bệnh nhân về NVYT,<br /> phác đồ đang điều trị, tiền căn lao, bệnh đi dịch vụ y tế, sự hỗ trợ của NVYT và sự hỗ trợ<br /> kèm, tác dụng phụ); sự tuân thủ điều trị; hài của gia đình được mô tả bằng tần số, tỉ lệ. Tuổi<br /> lòng về nhân viên y tế (NVYT) và dịch vụ y tế trung bình và thời gian điều trị tại trạm được<br /> trong quá trình điều trị, sự hỗ trợ từ phía mô tả bằng trung bình ± độ lệch chuẩn; thu<br /> NVYT và từ phía gia đình. Tuân thủ điều trị nhập, khoảng cách từ nhà tới cơ sở y tế, thời<br /> được định nghĩa là sự tuân thủ tất cả 7 nội gian điều trị bệnh được mô tả bằng trung vị và<br /> dung: (1) uống đúng các loại thuốc được cấp khoảng tứ phân vị.<br /> phát, (2) không mua thêm hoặc bỏ bớt các Mối liên quan giữa nhóm tuổi, tôn giáo,<br /> thuốc, (3) không uống nhầm thuốc lao với các loại lao phổi, sự hỗ trợ từ gia đình với tuân<br /> thuốc khác, (4) uống thuốc xa bữa ăn khi bụng thủ điều trị được kiểm định bằng phép kiểm<br /> đói, (5) không quên uống thuốc, (6) không tự ý chi bình phương (χ2). Phép kiểm chính xác<br /> dừng uống thuốc và (7) nhận thuốc đều đặn. Fisher được sử dụng để xác định mối liên<br /> Sự hỗ trợ từ phía NVYT được định nghĩa là có quan giữa giới tính, hôn nhân, trình độ học<br /> khi trước khi điều trị người bệnh được NVYT vấn, nghề nghiệp, tiền sử bệnh lao, bệnh kèm<br /> tư vấn về bệnh lao và vấn đề điều trị bệnh lao; theo, phác đồ đang điều trị, việc gặp tác dụng<br /> NVYT có thực hiện vãng gia theo dõi điều trị phụ, sự hài lòng về thời gian nhận thuốc, thái<br /> và trong quá trình vãng gia có kiểm tra số độ của NVYT, công tác điều trị và sự hỗ trợ<br /> lượng thuốc; đưa ra lời khuyên điều trị; giáo của NVYT trong quá trình điều trị với tuân<br /> dục sức khoẻ về bệnh lao cho bệnh nhân; thủ điều trị.<br /> ngoài ra, trong quá trình theo dõi điều trị có<br /> khuyên người bệnh uống thuốc đều đặn, KẾT QUẢ<br /> đúng, đủ liều; không được bỏ dở điều trị và Nghiên cứu tiếp cận được 82 bệnh nhân,<br /> giải thích về tình trạng bệnh hiện tại cho trong đó 3 bệnh nhân không thỏa tiêu chí chọn<br /> người bệnh. Sự hỗ trợ từ phía gia đình được mẫu, 79 bệnh nhân đồng ý tham gia nghiên<br /> định nghĩa là khi người bệnh được gia đình cứu và hoàn thành bộ câu hỏi khảo sát. Đặc<br /> quan tâm đến tình trạng bệnh; quan tâm đến điểm của các đối tượng nghiên cứu được trình<br /> việc uống thuốc điều trị; gặp NVYT để hỏi bày trong Bảng 1.<br /> thăm tình trạng bệnh; cùng đi tái khám, nhận Bảng 1: Đặc điểm của mẫu nghiên cứu (n=79)<br /> thuốc; động viện điều trị bệnh; chia sẻ sự lo Tần số (n) Tỉ lệ (%)<br /> lắng; tìm hiểu về thuốc điều trị lao; nhắc nhở Giới tính<br /> uống thuốc và nhắc nhở đi nhận thuốc. Ngoài Nam 55 69,6<br /> Nữ 24 30,4<br /> phỏng vấn, các phỏng vấn viên hồi cứu hồ sơ Nhóm tuổi<br /> quản lý bệnh nhân để thu thập các thông tin 21- 34 tuổi 33 41,8<br /> về thời gian điều trị bệnh, thời gian điều trị tại 35-54 tuổi 35 44,3<br /> ≥55 tuổi 11 13,9<br /> cơ sở hiện tại và kết quả xét nghiệm BK của Hôn nhân<br /> bệnh nhân. Kết hôn 60 75,9<br /> <br /> <br /> <br /> Y tế Công cộng 3<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 22 * Phụ bản của Số 1 * 2018<br /> <br /> Tần số (n) Tỉ lệ (%) Kết quả cho thấy phần lớn đối tượng<br /> Khác 19 24,1<br /> nghiên cứu là nam (69,6%), độ tuổi trung bình<br /> Dân tộc<br /> Kinh 76 96,2 40,4±16,0 tuổi (nhỏ nhất là 21 tuổi và lớn nhất<br /> Khác 3 3,8 là 89 tuổi), trong đó, bệnh nhân trong nhóm<br /> Học vấn tuổi từ 21-34 tuổi và 35-54 tuổi lần lượt là<br /> ≤Cấp 2 62 78,5<br /> >Cấp 2 17 21,5 41,8% và 44,3%. Phần lớn đối tượng là dân tộc<br /> Nghề nghiệp Kinh (96,2%), trình độ học vấn dưới cấp 2<br /> Lao động tay chân 67 84,8 (78,5%), nghề nghiệp là lao động chân tay<br /> Lao động trí óc 6 7,6<br /> Khác (già, ở nhà) 6 7,6 (84,8%) và có theo tôn giáo (60,8%). Thu nhập<br /> Tôn giáo trung vị trong một tháng của hộ là 10 [7-12]<br /> Có 48 60,8 triệu đồng (ít nhất là 3 triệu và cao nhất là 30<br /> Không 31 39,2<br /> Thu nhập (triệu đồng) 10 [7-12]<br /> a triệu), khoảng cách từ nhà đến nơi điều trị có<br /> a<br /> Khoảng cách tới trạm (km) 3 [1,5-4] trung vị là 3 [1,5-4] km (ngắn nhất là 0,5 km,<br /> a<br /> Thời gian điều trị (ngày) 65 [63-70] dài nhất là 20 km). Thời gian điều trị trung<br /> b<br /> Thời gian điều trị tại trạm (ngày) 63 ± 5<br /> Từng bị lao<br /> bình tại trạm là 63 ± 5 ngày, ngắn nhất là 54<br /> Đã từng bị 3 3,8 ngày và dài nhất là 95 ngày.<br /> Chưa từng bị 76 96,2<br /> Tỉ lệ bệnh nhân lao phổi là 88,6% và lao<br /> Các bệnh đi kèm<br /> Không 65 82,3 ngoài phổi là 11,4%; trong đó, có 2/3 bệnh<br /> Có 14 17,7 nhân là lao phổi có BK dương, chỉ có 3,8%<br /> Loại bệnh kèm (n=14)<br /> bệnh nhân đã từng bị lao. Tỉ lệ bệnh nhân có<br /> Đái tháo đường (có) 5 35,7<br /> Tăng huyết áp (có) 6 42,9 bệnh đi kèm là 17,7%; trong đó, các bệnh đi<br /> Viêm gan B (có) 1 7,1 kèm phổ biến nhất là tăng huyết áp (42,9%), kế<br /> c<br /> Khác 5 35,7<br /> đến là đái tháo đường (35,7%) và 35,7% bệnh<br /> HIV/AIDS<br /> Không 78 98,7 nhân có một số bệnh khác theo kèm như tê<br /> Có 1 1,3 tay, sỏi thận, viêm dạ dày, vảy nến và ung thư<br /> Loại lao vú. Có một bệnh nhân nhiễm HIV và đang<br /> Phổi 70 88,6<br /> Lao ngoài phổi 9 11,4 được điều trị ARV.<br /> Loại lao phổi (n=70) Hầu hết các bệnh nhân lao đang điều trị<br /> BK (+) 47 67,1<br /> BK (-) 23 32,9<br /> theo phác đồ 1 (96,2%). Có 41 (51,9%) bệnh<br /> Phác đồ điều trị nhân gặp tác dụng phụ. Tác dụng phụ thường<br /> Phác đồ 1 76 96,2 gặp nhất là mệt mỏi, chóng mặt, ù tai (63,4%);<br /> Phác đồ 2 3 3,8<br /> kế đến là ngứa, phát ban và buồn nôn (39,0%)<br /> Gặp tác dụng phụ<br /> Không 38 48,1 và vàng da (17,1%).<br /> Có 41 51,9<br /> Bảng 2. Sự tuân thủ điều trị, sự hỗ trợ từ NVYT,<br /> Đặc điểm các tác dụng phụ (n=41)<br /> Buồn nôn (có) 16 39,0 từ gia đình, sự hài lòng về NVYT và dịch vụ y tế<br /> Vàng da (có) 7 17,1 (n =79)<br /> Mệt mỏi, chóng mặt, ù tai (có) 26 63,4 Tần số (n) Tỉ lệ (%)<br /> Ngứa phát ban (có) 22 53,7 Tuân thủ chung<br /> d<br /> Khác 8 19,5 Có 63 79,8<br /> a<br /> Trung vị [khoảng tứ phân vị] Không 16 20,2<br /> b<br /> Trung bình ± độ lệch chuẩn Nội dung tuân thủ<br /> c<br /> Tê tay, sỏi thận, viêm dạ dày, vảy nến, ung thư vú Uống đúng các loại thuốc 78 98,7<br /> d Không mua thêm, bỏ bớt các thuốc 70 88,6<br /> Đen da, nóng trong người, mắt mờ, chảy máu cam,<br /> Uống thuốc xa bữa ăn lúc bụng đói 78 98,7<br /> nhức đầu, nhức tay chân, đau ran ngực, sốt Không quên uống 74 93,7<br /> Không uống nhằm thuốc lao với 79 100<br /> <br /> <br /> <br /> 4 Chuyên Đề Khoa học Cơ bản – Y tế Công cộng<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 22 * Phụ bản của Số 1 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Tần số (n) Tỉ lệ (%) Tuân thủ điều trị<br /> thuốc khác Đặc tính mẫu Có Không Giá trị p<br /> Không tự ý dừng thuốc 79 100 (n=63) (n=16)<br /> Nhận thuốc đều đặn 78 98,7 Tôn giáo<br /> Chờ đợi để được nhận thuốc điều trị Không 20 (64,5) 11 (35,5) 0,007<br /> Không hài lòng 9 11,4 Có 43 (89,6) 5 (10,4)<br /> Hài lòng 70 88,6<br /> Từng bị lao<br /> Hài lòng với thái độ NVYT a<br /> Đã từng 2 (66,7) 1 (33,3) 0,498<br /> Không hài lòng 5 6,3<br /> Chưa từng 61 (80,3) 15 (19,7)<br /> Hài lòng 74 93,7<br /> Loại lao phổi (n=70)<br /> Hài lòng với công tác điều trị của cơ quan y tế<br /> Không hài lòng 7 8,9 BK (+) 37 (78,7) 10 (21,3) 0,764<br /> Hài lòng 72 91,1 BK (-) 17 (73,9) 6 (26,1)<br /> Sự hỗ trợ từ NVYT Bệnh kèm<br /> a<br /> Có 69 87,3 Có 8 (57,1) 6 (42,9) 0,031<br /> Không 10 12,7 Không 55 (84,6) 10 (15,4)<br /> Sự hỗ trợ từ gia đình Phác đồ điều trị<br /> a<br /> Có 41 51,9 Phác đồ 1 61 (80,3) 15 (19,7) 0,498<br /> Không 38 48,1 Phác đồ 2 2 (66,7) 1 (33,3)<br /> Gặp tác dụng phụ<br /> Tỉ lệ tuân thủ điều trị là 79,8%. Tuy nhiên, a<br /> Có 29 (70,7) 12 (29,3) 0,051<br /> 11,4% bệnh nhân mua thêm hoặc bỏ bớt các Không 34 (89,5) 4 (10,5)<br /> loại thuốc được cấp và 6,3% đối tượng quên Chờ đợi để được nhận thuốc<br /> a<br /> uống thuốc. Tỉ lệ bệnh nhân hài lòng về thời Hài lòng 56 (80,0) 14 (20,0) 1,00<br /> Không ý kiến 7 (77,8) 2 (22,2)<br /> gian chờ đợi để nhận thuốc điều trị là 88,6%,<br /> Thái độ NVYT<br /> có 93,7% hài lòng về thái độ của NVYT và Hài lòng 61 (82,4) 13 (17,6) 0,054<br /> a<br /> <br /> 91,1% hài lòng về công tác điều trị của cơ quan Không ý kiến 2 (40,0) 3 (60,0)<br /> y tế. Tỉ lệ bệnh nhân nhận được sự hỗ trợ của Công tác điều trị<br /> a<br /> Hài lòng 59 (91,9) 13 (18,1) 0,143<br /> NVYT là 87,3%; trong khi đó, chỉ có 51,9%<br /> Không ý kiến 4 (57,1) 3 (42,9)<br /> người bệnh nhận được sự hỗ trợ từ phía gia Sự hỗ trợ từ NVYT<br /> a<br /> đình (xem Bảng 2). Có 56 (81,2) 13 (18,8) 0,415<br /> Không 7 (70,0) 3 (30,0)<br /> Bảng 3. Mối liên quan giữa các đặc điểm của đối<br /> Sự hỗ trợ từ gia đình<br /> tượng nghiên cứu với tuân thủ điều trị (n=79) Có 34 (82,9) 7 (17,1) 0,465<br /> Tuân thủ điều trị Không 29 (76,3) 9 (23,7)<br /> Đặc tính mẫu Có Không Giá trị p Tất cả sử dụng kiểm định chi bình phương trừ khi có<br /> (n=63) (n=16) chú thích khác.<br /> Giới a<br /> a Kiểm định Fisher<br /> Nam 42 (76,4) 13 (23,6) 0,365<br /> Nữ 21 (87,5) 3 (12,5) Tỉ lệ tuân thủ điều trị lao ở những đối<br /> Nhóm tuổi tượng có trình độ học vấn ≤cấp 2 cao hơn so<br /> 21- 34 27 (81,8) 6 (18,2) 0,876<br /> 35-54 27 (77,1) 8 (22,9)<br /> với nhóm trên cấp 2 (p=0,035). Tương tự,<br /> ≥55 9 (81,8) 2 (18,2) người bệnh có tôn giáo có tỉ lệ tuân thủ điều<br /> Hôn nhân trị cao hơn so với nhóm không có tôn giáo<br /> a<br /> Kết hôn 48 (80,0) 12 (20,0) 1,00 (p=0,007); nhóm không có bệnh khác kèm theo<br /> Khác 15 (78,9) 4 (21,1)<br /> Học vấn cao hơn so với nhóm có bệnh kèm (p=0,031).<br /> ≤Cấp 2 53 (85,5) 9 (14,5) 0,035<br /> a Không có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về<br /> >Cấp 2 10 (58,8) 7 (41,2) tỉ lệ tuân thủ điều trị lao ở các nhóm có đặc<br /> Nghề nghiệp điểm khác nhau về giới, nhóm tuổi, nghề<br /> a<br /> Lao động chân tay 54 (80,6) 13 (19,4) 0,837<br /> Lao động trí óc 5 (83,30) 1 (16,7)<br /> nghiệp, các đặc điểm về tình trạng bệnh khác<br /> Khác (già, ở nhà) 4 (66,7) 2 (33,3) cũng như sự hài lòng với NVYT, dịch vụ y tế,<br /> <br /> <br /> <br /> Y tế Công cộng 5<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 22 * Phụ bản của Số 1 * 2018<br /> <br /> sự hỗ trợ từ phía NVYT và từ phía gia đình hơn so với nhóm trên cấp 2 với p=0,035. Kết<br /> (xem Bảng 3). quả này trái ngược với kết quả của một số<br /> BÀN LUẬN nghiên cứu khác khi cho thấy không có mối<br /> liên quan giữa trình độ học vấn với tỉ lệ tuân<br /> Khảo sát trên 79 bệnh nhân lao cho thấy đa thủ điều trị lao(2,8,12,19,19). Tuy nhiên, các nghiên<br /> phần bệnh nhân là nam, độ tuổi dưới 55, kết cứu trước đây cho thấy những bệnh nhân<br /> quả này tương đồng với các nghiên cứu trên được cung cấp thông tin đầy đủ, được giáo<br /> bệnh nhân lao được thực hiện trong nước (7, 9, dục về bệnh lao, cũng như có kiến thức tốt về<br /> Error! Reference source not found., 11). Đa số bệnh nhân hiện<br /> bệnh, thì có tỉ lệ tuân thủ điều trị cao<br /> mắc lao phổi có BK dương và đang điều trị hơn(4,8,12,19,19). Giáo dục sức khoẻ nâng cao kiến<br /> phác đồ một theo hướng dẫn của Bộ Y tế(3). Tỉ thức có thể góp phần tăng tỉ lệ tuân thủ điều<br /> lệ bệnh nhân có bệnh lý kèm theo và gặp tác trị ở các bệnh nhân lao. Kết quả này cho thấy<br /> dụng phụ trong quá trình điều trị khá cao (lần cần có nghiên cứu xác định rõ mối liên quan<br /> lượt chiếm 17,7% và 51,9%). Đây là vấn đề rất giữa trình độ học vấn của bệnh nhân với tuân<br /> cần được quan tâm trong quá trình điều trị thủ điều trị.<br /> cho bệnh nhân.<br /> Tỉ lệ bệnh nhân được gia đình hỗ trợ là<br /> Tỉ lệ tuân thủ điều trị của các bệnh nhân 51,9% nhưng kiểm định thống kê không cho<br /> lao ở giai đoạn tấn công là 79,8%. Tỉ lệ này có thấy có liên quan giữa sự hỗ trợ từ gia đình<br /> sự khác biệt so với một số nghiên cứu khác với tới tuân thủ điều trị. Tuy nhiên, kết quả<br /> được thực hiện tại phòng khám Hai Bà Trưng, nghiên cứu của Castelnuovo cho rằng việc<br /> Hà Nội(15) và tại tỉnh Bắc Giang(7) với tỉ lệ lần không có sự hỗ trợ từ phía gia đình là một yếu<br /> lượt là 88,5% và 36,4%. Sự khác biệt này có thể tố tiên báo của việc không tuân thủ điều trị<br /> lý giải do việc sử dụng các tiêu chuẩn khác của các bệnh nhân lao(4).<br /> nhau trong việc đánh giá sự tuân thủ điều trị.<br /> Tương tự, trong nghiên cứu này, có 87,3%<br /> Nghiên cứu này đánh giá sự tuân thủ dựa trên<br /> bệnh nhân nhận được sự hỗ trợ từ nhân viên y<br /> sự tuân thủ sử dụng thuốc, trong khi đó các<br /> tế; nhưng kiểm định thống kê cho thấy không<br /> nghiên cứu trên còn dựa trên việc xét nghiệm<br /> có sự liên quan giữa sự hỗ trợ từ phía nhân<br /> định kỳ của các đối tượng nghiên cứu. Ngoài<br /> viên y tế với tuân thủ điều trị; cũng như<br /> ra, nghiên cứu thực hiện tại Bắc Giang(7) đánh<br /> không có liên quan giữa sự hài lòng đối với<br /> giá tuân thủ tất cả giai đoạn điều trị nên có thể<br /> NVYT và dịch vụ y tế với tỉ lệ tuân thủ điều<br /> dẫn tới sự khác biệt với tỉ lệ tuân thủ trong<br /> trị. Tuy nhiên, theo nghiên cứu của tác giả<br /> giai đoạn tấn công của nghiên cứu này. Một số<br /> Woimo, tỉ lệ tuân thủ điều trị của bệnh nhân<br /> nghiên cứu cho thấy sự tuân thủ điều trị trong<br /> cao hơn 3 lần khi được các NVYT chăm sóc với<br /> giai đoạn duy trì thấp hơn so với giai đoạn tấn<br /> thái độ thân thiện(19). Bên cạnh đó, tỉ lệ tuân<br /> công(2,15), trong khi đó, có nghiên cứu cho kết<br /> thủ cũng cao hơn khi bệnh nhân hài lòng với<br /> quả ngươc lại(11). Nhìn chung, các nghiên cứu<br /> dịch vụ y tế(13).<br /> cho thấy tỉ lệ tuân thủ điều trị của các bệnh<br /> nhân chưa cao. Điều này đáng lo ngại vì Nghiên cứu không tìm thấy mối liên quan<br /> không tuân thủ điều trị sẽ mang lại những kết về việc gặp tác dụng phụ với tỉ lệ tuân thủ<br /> cục điều trị không tốt cho bệnh nhân và làm điều trị (p=0,051). Kết quả này khác với một số<br /> gia tăng tỉ lệ lao kháng thuốc trong cộng nghiên cứu khác, khi cho thấy những bệnh<br /> đồng(5,6,11). nhân gặp tác dụng phụ trong quá trình điều<br /> trị có mức độ tuân thủ kém hơn khoảng 2 lần<br /> Trong nghiên cứu này, những người có<br /> so với nhóm không gặp tác dụng phụ(7,12,19).<br /> trình độ học vấn ≤ cấp 2 có tỉ lệ tuân thủ cao<br /> Nghiên cứu thấy rằng những người có tôn<br /> <br /> <br /> 6 Chuyên Đề Khoa học Cơ bản – Y tế Công cộng<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 22 * Phụ bản của Số 1 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> giáo có tỉ lệ tuân thủ cao hơn người không có 2. Amuha MG, et al. (2009). Non-adherence to anti-TB drugs<br /> among TB/HIV co-infected patients in Mbarara Hospital<br /> tôn giáo (p=0,007); kết quả này khác với một số Uganda: Prevalence and associated factors. African Health<br /> nghiên cứu khác khi không tìm thấy mối liên Sciences, 9(1): 8-15.<br /> 3. Bộ Y tế (2015). Hướng dẫn chẩn đoán, dự phòng và điều<br /> quan giữa tuân thủ điều trị với tôn giáo(1,19).<br /> trị bệnh lao, Hà Nội, tr. 45-67.<br /> Nghiên cứu cũng cho thấy những người có các 4. Castelnuovo B (2010). A review of compliance to anti<br /> bệnh khác đi kèm có tỉ lệ tuân thủ thấp hơn so tuberculosis treatment and risk factors for defaulting<br /> treatment in Sub Saharan Africa. African Health Sciences,<br /> nhóm còn lại (p=0,031). Hiện nay, chưa có 10 (4): 320-324.<br /> nhiều nghiên cứu về mối liên quan giữa tuân 5. Ershova JV, et al. (2014). Evaluation of adherence to<br /> thủ điều trị lao với các bệnh đi kèm khác, do national treatment guidelines among tuberculosis patients<br /> in three provinces of South Africa. South African medical<br /> các nghiên cứu hiện tại chủ yếu khảo sát mối journal, 104 (5): 362-368.<br /> liên quan với tình trạng nhiễm HIV trên bệnh 6. Franke MF, et al. (2008). Risk factors and mortality<br /> associated with default from multidrug-resistant<br /> nhân(1,13,19). Do đó, vấn đề này cần được nghiên<br /> tuberculosis treatment. Clinical infectious diseases: an official<br /> cứu sâu hơn. publication of the Infectious Diseases Society of America, 46<br /> (12): 1844-1851.<br /> Hạn chế của nghiên cứu là xác định tỉ lệ<br /> 7. Hà Văn Như, Nguyễn Xuân Tình (2014). Thực trạng tuân<br /> tuân thủ điều trị bằng bộ câu hỏi phỏng vấn thủ điều trị của bệnh nhân lao và một số yếu tố liên quan<br /> mà không theo dõi được quá trình điều trị của tại phòng khám ngoại trú Bệnh viện lao và bệnh phổi Bắc<br /> Giang năm 2013. Tạp Chí Y học thực hành, 905 (2): 43-47.<br /> bệnh nhân nên có thể có sai lệch thông tin. 8. Ibrahim LM, et al. (2014). Factors associated with<br /> Tuy nhiên, nghiên cứu đã tập huấn kỹ năng interruption of treatment among Pulmonary Tuberculosis<br /> phỏng vấn cho các nghiên cứu viên để hạn chế patients in Plateau State, Nigeria. 2011. The Pan African<br /> medical journal, pp.17:78.<br /> thấp nhất các sai lệch thông tin có thể xảy ra 9. Lưu Thanh Tùng (2015). Thực trạng tuân thủ điều trị và<br /> trong quá trình thu thập dữ liệu; đồng thời, tra các yếu tố liên quan của bệnh nhân lao được quản lý tại<br /> các Trạm y tế của thị xã Hồng Ngự Tỉnh Đồng Tháp,<br /> cứu hồ sơ bệnh án để đảm bảo các thông tin về<br /> Luận văn thạc sĩ, Chuyên ngành Y tế Công Cộng, trường<br /> thời gian điều trị bệnh, thời gian điều trị tại cơ Đại học Y tế Công Cộng, tr. 1-79.<br /> sở hiện tại và kết quả xét nghiệm BK của bệnh 10. Nguyen HB, et al. (2016). Prevalence of resistance to<br /> second-line tuberculosis drug among multidrug-resistant<br /> nhân phù hợp với nhau giữa hồ sơ và câu trả tuberculosis patients in Viet Nam, 2011. Western Pacific<br /> lời của bệnh nhân. Ngoài ra, hạn chế khác của Surveillance and Response Journal: WPSAR, 7 (2): 35-40.<br /> nghiên cứu là chỉ điều tra những bệnh nhân 11. Nieuwlaat R, et al. (2014). Interventions for enhancing<br /> medication adherence. Cochrane Database of Systematic<br /> quản lý được tại các cơ sở y tế, do đó, tỉ lệ tuân Reviews, (11): 11.<br /> thủ có thể cao hơn thực tế. 12. Roy N, et al. (2015). Risk factors associated with default<br /> among tuberculosis patients in Darjeeling district of West<br /> KẾTLUẬN Bengal, India. Journal of Family Medicine and Primary Care,<br /> 4 (3):388-394.<br /> Kết quả nghiên cứu này cho thấy, tỉ lệ tuân 13. Tesfahuneygn G, et al. (2015). Adherence to Anti-<br /> thủ điều trị lao của bệnh nhân trong 2 tháng tuberculosis treatment and treatment outcomes among<br /> tuberculosis patients in 1Alamata District, northeast<br /> điều trị tấn công là 79,8%. Các yếu tố có liên<br /> Ethiopia. BMC Research Notes, 8: 503.<br /> quan đến tuân thủ điều trị lao là tôn giáo, 14. Trung Tâm phòng chống Bệnh xã hội Tỉnh Bình Dương<br /> trình độ học vấn và bệnh kèm theo. Do đó, cần (2015). Báo cáo tổng kết công tác phòng chống bệnh xã hội<br /> năm 2015 và phương hướng hoạt động năm 2016, tr. 4-19.<br /> thực hiện các nghiên cứu tiếp theo để xác định 15. Uông Thị Mai Loan, Hồ Thị Hiền, Lưu Thị Liên (2009).<br /> các rào cản và những giải pháp thích hợp Thực trạng tuân thủ các nguyên tắc điều trị lao của bệnh<br /> nhằm nâng cao tỉ lệ tuân thủ điều trị ở bệnh nhân lao phổi điều trị tại phòng khám lao Hai Bà Trưng<br /> năm 2009. Tạp Chí y tế công cộng, Trường Đại học y tế công<br /> nhân lao trong giai đoạn tấn công. cộng Hà Nội, 23 (23): tr. 27-32.<br /> 16. WHO (2015) Global Tuberculosis report,<br /> TÀILIỆUTHAMKHẢO http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/191102/1/9789241<br /> 1. Adane AA, et al. (2013). Non-Adherence to Anti- 565059_eng.pdf, accessed on 20/06/2017.<br /> Tuberculosis Treatment and Determinant Factors among 17. WHO (2016) Global Tuberculosis report<br /> Patients with Tuberculosis in Northwest Ethiopia. PLoS http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/250441/1/9789241<br /> One, 8(11): 78791. 565394-eng.pdf?ua=1, accessed on 20/06/2017.<br /> <br /> <br /> <br /> Y tế Công cộng 7<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 22 * Phụ bản của Số 1 * 2018<br /> <br /> 18. Widjanarko B, et al. (2009). Factors that influence care facilities in South Ethiopia: a cross-sectional study.<br /> treatment adherence of tuberculosis patients living in BMC Public Health, 17 (1):269.<br /> Java, Indonesia. Patient Prefer Adherence, 3: 231-238.<br /> 19. Woimo TT, et al (2017). The prevalence and factors Ngày nhận bài báo: 02/11/2017<br /> associated for anti-tuberculosis treatment non-adherence<br /> Ngày phản biện nhận xét bài báo: 20/11/2017<br /> among pulmonary tuberculosis patients in public health<br /> Ngày bài báo được đăng: 15/03/2018<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 8 Chuyên Đề Khoa học Cơ bản – Y tế Công cộng<br />