Ứng dụng lâm sàng phôi học và mô học răng và Nha chu - Mô phôi răng miệng: Phần 2

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:201

Thêm vào BST

Báo xấu

3
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nối tiếp nội dung phần 1, phần 2 cuốn sách "Mô phôi răng miệng - Phôi học và mô học răng và Nha chu ứng dụng lâm sàng" trình bày các nội dung: Tủy răng, xê măng, dây chằng nha chu, xương ổ răng, nướu, ứng dụng lâm sàng. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Ứng dụng lâm sàng phôi học và mô học răng và Nha chu - Mô phôi răng miệng: Phần 2

!,V^.v.r:, ’ •» | ■ V * ■ ■ *" • • ) r ■ '' / 'L \ ■/ '; V.':\ • : ,, v\ ‘ r •. A -■f ‘ < ‘. i . , L • - ’ * >; , O i 1 ;,v r ' , > 4 1- V ' ;• ’ CHLfCfNG IV :v :W P >• K W ? • 7 ., :*V; U ■■’- ;• - N > •• :• < ► ;-* .• >• 1 v -r:;i' . ; X - l‘\ \ v\■■ V ;Mr * --'V 1 ■ . \ ■v< TUY RANG I ■ / v » / I © 't/i1 « . *■; • >* f < ’ * *♦ Vr t»•n ^ •4 » i * •• J V L*.V i iu | ,4 '* , ^ ' ( k * V i ... A *(J ^ . ' WN < Na - * f 165
SU- HINH THANH VA CHLfC NANG CUA TUY RANG MUC TIEU 1. Trinh bay dtfgc dac diem cau true cua nhu rang trong vai tro hinh thanh tuy rang. 2.. Mo ta duoc cac chi tiet dai the cua hoc tuy. 3. Trinh bay duoc dac diem ve chtfc nang va phan tfng cua tuy. MCf DAU Tuy r&ng la mot mo lien ket dac biet, giau mach mau, nam trong hoc tuy. Nga va tuy hinh thanh mot tong the ve mat phoi thai cung nhtf chufc nang: don vi (philc hop) nga-tuy. Mo tuy cd phan ufng vdi cac klch thlch va dam nhan chufc nang sdng cua nga va toan bo rang. I. NHU RANG VA SlT fflNH THANH TUY RANG 1.1. Nh&c lai nguon goc va cau true Tuy rSng cd nguon goc ngoai trung mo, phat trien ttf nhu rang; khi ccf quan men dat tdi giai doan chuong muon va bat dau cd stf hinh thanh mo ctfng, thi nhu rang da bdt dau cd dtfgc dang cau true dien hinh. Ngan cach gitfa ldp bieu mo men ldp trong va tien nguyen b&o men vdi nhu rang la mot mang day v& mot 1& nen (m&ng tien tao). C&c te bao ngoai vi cua nhu rang biet hoa thanh nguyen bao ng&. Khdi te b&o cua nhu rang phan ldn la te bao trung mo chtfa biet hoa, dang hinh sao, tap trung vdi mat do kha cao; cac te bao cd nhieu duoi bao ttfcmg nhtfng It nguyen sinh chat va hau nhtf khong cd bao quan. Chat can ban mucopolysaccharide cd mot mang ltfdi sgi tien collagen long leo tfa bac (“argyrophilic”). Vao cuoi giai doan chuong, cac nhanh dong mach xtfcfng o phat trien vao nhu rang, phan chia thanh cac dong mach nhd, sau dd hinh thanh he mao mach n&m d vung ngoai vi cua nhu rang, ro nhat d gan ncri se hinh thanh mo ctfng (nga va men rang) ttfang tfng vdi trung tam mat nhai sau nky. Ngay khi stf hinh thanh mo ctfng bat dau, da cd the thay c&c sgi than kinh rieng le d nhu rang. Tuy nhien, tdi giai doan cuoi cua qu& trinh tao chan rang thi mang ltfdi than kinh dtfdi nguyen bao nga mdi dtfgc hinh thanh. 1.2. Suf phat trien tuy r&ng Q ua tr in h nhu rdng ttf giai d oa n ch u on g chuyen thdnh md tuy r i n g c6 n chtfa dtfdc n g h ie n ctfu n h iiu . Hi
- T ro n g qud trin h ta o nga, m dm ran g d an g chu ong Ion dan, dat d en kich thirdc vh hinh dan g th an ran g tirong lai. T ron g khi dd, nhu ra n g cu n g ldn le n nh d qua trin h ta n g sin h te bao. - Sau d6, the tich nhu ran g g ia m dan do ldp nga day len. T ro n g qua trin h h in h th an h ch an rang, m o nhu ra n g cu n g ta n g sin h d oc th eo ch ieu dai ciia ch a n rang, d on g thdi no cung bi thu h ep dan do khdi nga n g a y ca n g day len. Lo m d phia ch op cua nhu rang, duoc gidi h an bdi bao bieu m o ch a n ra n g (m a n g n gan bieu m d) va day ch a n g nha chu ttfOng lai, v i n m d r o n g khi ch an ran g dang h in h th an h . Chi sau khi vu n g chdp ra n g da dtfoc h inh th a n h , ld m d ron g ciia tuy ra n g m di thu h ep d a t k ich thtfdc 16 ch d p , qu£ trin h nay thudng d iln ra sau k h i ra n g m oc. Trong qu£ trinh nhu rang chuyen thanh tuy rang, co mot so" hien ttfgng di kem: / - Giam mat do te bao (te bao trung mo va nguyen bao soi), - Tang so lirong va tang the tich cac soi tien collagen va collagen mot cach deu dan. - Mang lufdri mach mau va scfi than kinh day dac hon. Dieu nay dan den viec thay doi stf phan bo cac thanh phan soi, tC dang r rai r£c deu dan d nhu rang sang dang day dac d tuy chan rang, va chi thtfa thdt d vung dtfdi nguyen bao nga. Hau het c&c te bao trung mo chtfa biet hoa cua nhu rang deu trd thanh cac nguyen bao sgi. Cac nguyen bao soi cua tuy tan tao hoat dong tich ctfc de tong hop te bao va dam nhiem viec tang ctfcfng cac thanh phan soi. Vao luc rang moc, qua trinh bien doi nhu rang thanh tuy rang da gan nhtf hoan thanh. Mot so te bao co nguon goc trung mo ton tai trong mo tuy trtfdng thanh nhtf nhtfng te bao khong biet hoa. Chung chinh la cac te bao dtf bi, co the thay the cho cac nguyen bao nga hoai ttf hoac dam nhiem chtfc nang bao ve sau nay. II. DINH KHU, HiNH DANG CUA HOC TUY VA TUY RANG 2.1. Dinh khu hoc tuy va tuy rang Khoang do nga tao thanh chtfa mo tuy dtfoc goi la hoc tuy. Co the phan chia thanh buong tuy va ong tuy chan: Nam trong buong tuy la tuy buong va nam trong cac ong tuy la tuy chdn. The tich hoc tuy cua cac rang vinh vien thay doi theo hinh dang, klch thtfcfc cua rang, so ltfgng ong tuy. Tuoi cang tang thi thi tich htfc tuy c&ng thu hep lai. Stf thu hep d iln ra nhieu d viing gin s&n v& stfng tuy buong, It d thanh ben; dong thdi, cung d iin ra stf thu. hep dtfdng kinh cua 6ng tuy chan va 16 chop. 168
d h am tren , th £ tich trung binh tLfdng ufng c u a c a c r a n g c i/ a . r a n g n a n h . ran g coi n ho, ran g coi (kfe ca ran g coi thu1 III) la 0.012, 0.015, 0.018. 0.044 den 0.068m m \ Cf ham di/dri, c&c gi& tri ttfcfng ting la 0.006. 0.014. 0.015, v a 0.032 den 0.053m m :! (A very, J.K ., 1986), do nga thuf phat tiep t u c b o i dap sau khi ch an ran g da hinh th an h xong. 2.2. H inh th ai h o c tuy Cac ong tuy chan nam theo true cua cac chan rang. Chung rat thay doi ve hinh dang, so lirong, va dtfcfng di (Hinh 4.1). Mand Hinh 4.1. Nhtfng vi du dien hinh ve stf da dang cua he thong ong tuy ch&n d c&c rdng ham tren (MaxJ va ham dtfdi (Mand). 169
So ltftfng, hinh dang, dtfdng di, va stf s&p xep cua cac ong tuy chan va cac nhanh ben cua chung da dutfc rat nhieu tac gia mo ta tren hang ngan rang ngudi cho thay sU da dang cua cac xoang tuy. Khi cat ngang, co the thay ong tuy tron, ellip, hay det. Cac chan rang tron hay dang chop thtfdng chi co mot ong tuy, trong khi cac chan rang dang ellip hoac det thtfdng co nhieu ong tuy. Sd luong ong tuy d cac rang cua bo rang vinh vien co the tuong ddi on dinh hoac rat thay ddi (Hinh 4.2). T h o n g thudng, ch i co m ot o n g tuy d c&c ra n g ciia giufa, ciia b e n , ra n g nan h , va ra n g coi nho thuf II h am tren , h ie m khi th a y c6 hai o n g tuy r ie n g b iet 6 ra n g cufa b en h am tren . N gtfoc lai, d ham dudi, chi c6 55% d en 80% ra n g ctfa giufa va ra n g ctfa b en c6 m
H f t u h e t lo c h d p n ftin d t r u n g t a m c h o p c h a n rftn g , d u d n g k in h x a p x i 0 .3 d e n 0 ,4 m m ; c h u n g c6 t h e h j t h a y d o i v i t r i d o q u a t r i n h t ie u n g a v a h o i d ftp x e m ft n g . N g o f t i r a , k h o a n g 7 0 c 'c c a c r f t n g c6 o n g t u y b e n . 2 5 r f d e n , 3 0 r cftc r rftn g co i h a m t r e n v a h a m d o d i co c a c o n g t u y m d t r i i c t ie p t ir v u n g c h e t d i b u d n g t u y , t r o n g k h i d d c h i co 8 c/c r f t n g co'i h a m t r e n v a h a m d ir d i cd o n g t u y b e n m d n g a n g r a c h a n r f t n g . H i n h 4 . 2 m i n h h o a t h e o k h d n g g i a n b a c h ie u s u d a d a n g v a ph ufc t a p c iia cftc o 'n g t u y c h a n . H in h 4.2. Cdc mau ong tuy chdn vdi cdc ong tuy phu a. Rftng cijfa giufa h&m tre n b. Rftng cufa b en h&m tren c. R&ng nanh h&m tren d. R&ng cufa giufa h&m dirdi e. R&ng cufa b en h&m dirdi f. R&ng cufa n an h h&m dtfdri g. R&ng c6'i n h o I h&m dirdi h. R&ng c6'i ldn II h&m tre n i. R&ng c6'i ldn II h&m dirdi 171
III. DAC D IEM CHLfC NANG CUA TUY Ve mat hoa hoc, mo tuy chufa 75% nifcfc, 25% la chat hCfu ca. Ap Itfc binh thtfdng trong tuy la tu- 8 den 15mm Hg (Beveridge, E.E., 1965; Selzer, S., 1984), dtfgc dieu hoa bang co che van mach. Khi tuy viem, ap lire co the tang tdi 35mm Hg hoac hon nufa, lam cho tuy rang, mot cau true gan nhu bi nhdt hoan toan trong mot buong cufng, co the nhanh chong bi huy hoai va khong co kha nang hoi phuc. Mo tuy co nhieu chufc nang: - Tuy dam nhiem chufc nang nuoi dtfdng cac nguyen bao nga, qua do gop phan gian tiep tao nga nguyen phat va thuf phat. - Tuy chufa ltfdi than kinh chi phoi cho nga rang va ghi nhan cam giac dau. Tat ca cac kich thich ve ap Itfc, chan thtfong, nong, lanh, hoa c h a t... deu dtfefe ghi nhan la cam giac “dau”. - Tuy rang cung chtfa mot he thong te bao phong ve dtf bi, cac te bko nay se dtfoc hoat hoa bdi qua trinh viem, benh ly mien dich, hay hoai ttf te bao. He thong nay cung ho tro cho qua trinh tao nga trong ong va nga thtf phat thong qua hoat dong cua cac nguyen bao nga (Stanley, H.R., 1962), dong thdi no cung co the thay the c&c nguyen bao nga chet, nhd do nga thtf phat (nga thtf ba) co the dtfgc tao ra ngay ca khi ldp nguyen bao nga da bi huy hoai. Nhd co mot he thong day dac c&c mach mau di ra v& di vao thong qua nhieu ong tuy ma tuy rang co kha nang keo dai stf song, ngay ca dtfdi nhtfng dieu kien khac nghiet (sau rang, nhiem trung, hinh thanh ap xe), mot khi mo tuy con duy tri dtfgc dac tinh “tre” cua no (Avery, J.K., 1981, 1986). Mo tuy “gia” (tich tuoi) bi thoai hoa dan, mat di mot so kha nang chtfc nang. Cac dau hieu thoai hoa bao gom: - Thu hep dan khoang tuy (Hinh 4.3), - Giam ttf ttf nhtfng deu dan mat do nguyen bao sgi d tuy than, - Tang cac bo sgi collagen d tuy chan, - Giam so ltfgng mach mau, - Nhtfng thay doi ldn hon d mo tuy: hinh thanh sgn tuy (soi tuy) (Hinh 4.4), l&ng dong b&t thtfong tinh the phosphate calci trong qua trinh calci hoa lan toa doc theo cac sgi collagen ... c6 thi de doa kha nang hoat dong chtfc nang cung nhtf stf sdng cua tuy. Ben canh do mQt sd hi$n ttfgng dtfgc mo t& nhtf xcf ho& d tuy than hay thieu dtfdng ltfdi d mo tuy nhieu khi chi 1& c&c bilu hi^n gi& tao, co the gap d mo tuy non v& d nhtfng r&ng ho&n to&n binh 172
thtfdng do co dinh khong du hay qua trinh lam tieu mo qua nhanh khi lam tieu ban. Viec tong hop collagen cua mo tuy dtfgc duy tri deu dan trong suot ddi, (ngoai tru" mot giai doan ng&n sau khi ket thuc viec hinh thanh chan rang). Thanh phan collagen cung khong thay doi. Kha nang hoat dong chtfc nang cua tuy, nhat la a tuy gia co the bi te liet bdi cac qua trinh benh ly man tinh (sang thtfong sau rang sau, ap xe tuy, tham nhiem te bao viem man tinh ...), cung nhtf bdi nhtfng lieu phap dieu tri va phuc hoi nha khoa thieu can nhSc va khong sinh hoc. Hinh 4.3. The tich hoc tuy giam dan theo tuoi. Tuy rang bi giam dang ke do sU tao nga lien tuc d sdn buong tuy . r 5k' ^ *.*, V> , •'vA- < r . - ■ A- ' \ > ‘ / ' K ;/ ' - c ; , , I - > • u '•*. '*♦ i •>..;«• ' soi tuy Hinh 4.4. Soi tuy trong tuy rdng ngudi ldn tuoi t h i n k in h 173
CAU TRUC MO HOC TUY RANG MUC TIEU 1. Trinh bay dugc cac thanh phan te bao, sgi va chat can ban cua mo tuy. 2. Trinh bay dugc cac thanh phan mach va than kinh cua tuy. 3. Mo ta dugc dac diem cac vung cua tuy. MCf DAU Mo tuy la mot mo lien ket long leo dac biet chufa te bao, khuon gian bao dang oxytalan (dang khang acid), ltidi va cac sgi collagen; tuy la mot mo giau mach mau va than kinh. Cac thanh phan cua tuy d rang stia va rang vinh v iln giong nhau ve loai, ve cach s&p xep, cung nhti ve cau true. i. t h An h p h a n te bA o Cac te bao cua tuy thuoc ve cac nhom khac nhau va co cac chtic n&ng khac nhau. Co the phan biet nguyen bao nga, nguyen b&o sgi, te bao chtia biet ho&, v& te b&o bao ve. 1.1. Nguyen bao nga Cf tuy con non, sau khi chan r&ng mdi ho&n thanh, c&c nguyen b&o ng& n&m th&nh mot ldp co do d&y khac nhau d vung ngoai vi cua tuy, doc theo ldp tien ng& (Hinh 4.5): 9 - O vung than rdng chung tao nen mot ldp t l b&o gid tdng. Than te b&o hinh tru, nhan luon luon d phia ctic d&y; c&c te b&o co chieu d&i kh&c nhau v& chdm mot phan len nhau. Do do, co the thay hai den bon, n&m ldp nhan cua nguyen b&o ng&. Moi nguyen b&o ng& co mot duoi nguyen sinh chat keo d&i n&m trong long m ot trong cac ong ng& gan ke. - Cf vung chuyen tiep gitfa thdn vd chdn rang, cac nguyen b&o ng& cung co dang tru gia tang, tuy vay, hinh dang v& cach s&p xep cua c&c te b&o n&y co sti thay doi d khoang gitia chieu d&i chan r&ng va vung chop (Hinh 4.6). - Cf khoang phan ba gitfa chdn rdng, cac nguyen bao ng& c6 dang khoi vuong hay dang chop, It nhieu s&p xep th&nh mot h&ng t& b&o. 7. N - O phdn ba chop cua tuy chan r&ng, c&c nguyen b&o ng& trd nen ng&n v& det. - Cf vung chop thtidng khong con thay ldp nguySn b&o ng&. Khoang c&ch tti lo chop chinh den mtic tan hit cua ldp nguyfcn bio ng&, cung nhti ldp tien ng& thay doi tti 0 din 4,4mm, trung binh 1& 2,2mn_ % - 174
nga nguyen phat vung thira n h an (vung W eil) vung gi&u te b&o ldrp nguyen bao nga nga thuf hai m ach m&u t h i n k inh tien ngk H inh 4.5. Cdc vung vd cdc thdnh phdn cua tuy rdng. Ltfu y stf khac biet gitfa ldp nguyen bdo ngd d thdn vd ch&n rdng. Ngd nguy&n phat vd ngd thtf hai dtfgc ngan cdch bdi mot dtfdng tfa hematoxylin _ tuy th a n . tuy c h i n H in h 4.6. S o dS tuy rdng c6i nho ngtfdi tre 175
Ve ccf ban, khong co sir khac biet ve cau true giCra than cac nguyen bao nga so vdi cac nguyen bao nga non. Thong thudng, a cac ctfc ddi dien vdi ldp tien nga, cac nguyen bao nga lien ket vdi nhau bdi cac the noi kbit khao cd dang vanh dai, tao nen mot dai ngang tan cung. Them vao do. cac nguyen bao nga con ket noi vdi nhau bang cac the noi, khdp khe, va lien ket o kin. Tucfng tU, cung co stf ket noi giCfa cac nguyen bao nga va ldp te bao thuoc vung giau te bao n&m dudi ldp nguyen bao nga (Hinh 4.7). 1.2. N g u y en b a o sofi Nguyen bao soi la loai te bao co nhieu nhdt trong tuy rang. Te bao hinh thoi det, nhan ldn hinh oval. Cac nguyen bao scfi co nhieu duoi bao tucfng, doi khi cac duoi nay rat dai va tiep xuc vdi nhau bang cac the noi. Chung co the dang thuc hien chtfc nang hoac dang nghi. Cac nguyen bao sgi phan bo mot cach deu kh&p trong mo tuy, trtf vung ttf do giau te bao d dudi ldp nguyen bao nga. Chung chiu trach nhiem trong viec san xuat va luan chuyen cac chat gian bao, tdc la cac glycoprotein nhu" fibronectin, cac glycosaminoglycan nhd chondroitin sulfate, heparin, dermatan sulfate, cung nhd lddi va sgi collagen. 1.3. Cac te bao trung mo chtia bi$t hoa Cac te bdo trung mo chtfa biet hod dirge coi la cac te bdo thay the, hay con goi la cac te bdo dtf trtf. Orban (1929) coi chung la cac te bdo bdo ve cua tuy. Cac te bao nay n&m d vung giau te bao phia dddi ldp nguyen bao nga, va ap sat thanh ngoai cua cac mach mau nho va cac mao mach. Cac quan sat hien vi dien td cho thay d vi tri nhd vay, kho co the phan biet cac te bao nay vdi cac nguyen bao sgi (Baume, L. J., 1980). Ngtfdi ta cho rang cac te bao trung mo chtfa biet hoa co kha nang thay the cac nguyen bdo ngd bang cach hinh thanh tiep xuc vdi than cua cac nguyen bao nga chet thong qua mot hoac nhieu nhu bao ttfcfng, roi sau do tao nga thd phat (Orban, B., 1962; Selzer, S. 1973). Ngtfdi ta cung cho rang chung co kha nang trtfdng thanh thanh cac dai thtfc bao, hay co the co chtfc nang cua nguyen bao sgi va nguyen bao xtfdng. 1.4. Cac loai te bao khac Ben canh cac nguyen bao nga, nguyen bao sgi, va c&c te b&o trung mo chtfa biet hoa, mo tuy lanh manh luon luon chtfa c&c t& bdo thtfong true tu do (mo bao, bach cau dem nhan, lympho bao). Cac mo bdo thuoc he thong thtfc b&o dan nh&n, dai dien cho c&c bach cau dan nhan thoat mach, den ttf tuy xtfOng theo h$ mach m&u. Chung &n c&c 176
the c&n ba con song, va co kha nang hoat hoa thanh cac dai thtfc bao khi qua trinh viem xay ra. Su hien dien cua cac bach cdu dem nhdn va cac lympho bdo khong phai la mot d&c diem rieng cua mo tuy, vi cac te bao nay co mat ca a cac mo lien ket thong thtfdng. Chufc n&ng cua cac te bao nay co lien quan den viec nhan biet va san xuat cac khang the, cung nhu lien quan den hoat dong thtfc bao doi vdi c&c manh vun te bao v& mo hoai tuf. Hon nufa, tuy r&ng lanh manh ve mat lam sang cung nhu mo hoc doi khi con co the chufa nhufng dbng nho (tham nhiem) lympho bao va dai thtfc bao. Cac te bao tham nhiem nay xuat hien d cac vung dudi nguyen bao nga cung nhu a vung trung tam tuy than. nga da k h oa n g hod tien nga kh dp kin v& k hdp khe th e lien k e t nguyen b&o ng& khdp k in va k hdp khe sdi th a n k in h te b&o ludng ciic cua m o lie n k et k h o a n g ke Hinh 4.7. Cdc m6i nd'i gian bdo gitfa cdc nguyen bdo ngd vdi nhau, gitfa nguyen bdo ngd vdi cdc te bdo ltfdng ctfc cua mo lien k$t vd gitfa cdc te bdo mo lien ket 177
II. THANH PHAN S 0 I VA CHAT CAN BAN 2.1. T h an h p h a n scfi Mo tuy la mot mo giau thanh phan ltfdi soi (tfa bac), cac to, soi, va bo soi collagen. (Soi chun chi n&m d thanh cac mach mau lorn, khong bao gid thay cac soi chun tu do; co the thay It soi oxytalan, chu yeu d vung ngoai vi cua tuy than). Cac soi lu’di co rat nhieu d nhu rang trong giai doan tao nga, chung cung hien dien d tuy non. (Ngtfdi ta thudng coi tat ca cac loai soi tfa bac d nhu rang va tuy rang la soi Korff, tham chi ngay ca khi chung co do day va cach s&p xep khac vdi soi Korff cua nga vd). Mo tuy cua cac rang trtfdc chtfa nhieu soi collagen hon so vdi rang coi nho va rang coi; d ong tuy, cac soi xep chat che hon so vdi d buong tuy. So" ltfgng soi collagen d tuy than on dinh sau 20 tuoi. Ngtfoc lai, d tuy chan, cac soi collagen ngay cang bo ben vdi nhau do tang cac bo sofi day dac (Stanley, H.R., 1962). Cf phan gan chop nhat cua tuy chan, c&c scfi collagen s&p xep day dac va deu dan, day la stf chuyen tiep gitfa mo tuy vdi day ch&ng nha chu (von la mot mo rat giau scfi). Khoang 30% den 45% c&c sgi collagen cua tuy r&ng chtfa collagen type III, co le chung ttfong tfng vdi cac sgi ltfdi tfa bac. Ngoai ra cung co the thay stf hien dien cua collagen type I. 2.2. C h at c a n b a n C&c thanh phan te bao va sgi cua tuy r&ng dtfgc bao boc bdi chat c&n ban dang gel; chat c&n ban n&y chtfa nhieu ntfdc, nhieu loai glycosaminoglycan kh&c nhau (chondroitin sulfate chtfa hexosamine, acid hyaluronic, cac phtfc hop chtfa acid glutamic), c&c glucoprotein, dermatan sulfate, va c&c proteoglycan. Mat do cua c&c chat c&n ban noi tren day dac khi con la nhu r&ng va thap hon rat nhieu khi trd thanh tuy r&ng. HI. M A C H M A U Mach mau cua tuy r&ng co nhtfng dac diem sau day: 3.1. P h a n b o Tuy r&ng rat giau mach m&u. Cac mach mau chinh ra v&o tuy qua lo chop. Ngoai ra, c&c mach mau ldn con co the ra vao tuy theo c&c ong tuy phu, dac biet d vung che hai, che ba cua cac r&ng nhieu ch&n. Thong thtfdng c&c mach m&u nay cung cap nhieu m&u cho tuy chan hcfn so vdi c&c mach m&u di qua lo chop. Cac mach m&u nho tao stf thdng thtfcfng deu d&n gitfa tuy r&ng v& mang nha chu qua nhieu ong tuy ben d ch&n r&ng (Takahashi, K., 1982). -m.-> i v ..... C&c mach m&u di vao tuy r&ng bao gom c& d$ng mach nhd, tucm g d£i c hep, v& c&c mao mach co th&nh mdng. Chung t o r mOt bo mach e6
dang than cay di ngtfgc len trung tam tuy chan va cung chay doc theo cac thanh ong tuy de den tuy than va phan chia rong rai d do. Cac nhanh nay tao nen mot mang ltfdi mao mach day dac n&m doc theo vung ngoai vi cua ca tuy chan va tuy than rang. Cac vong mach ngoai vi co the tC mang ltfdi mao mach xam nhap vao ldp nguyen bao nga. Tuy r nhien, mang ltfdi mao mach chu yeu n&m vung mo dtfdi nguyen bao nga d phan tuy than, va co the lan it hay nhieu tdi phan tuy chan. 3.2. Cau true Cac vong mach tan cua mang mach cua tuy n&m tuong doi song song vdi true cua cac nguyen bao nga, chung co dtfdng kinh khoang 4 den 8(jm va co nhieu lo thung. Cac lo thung nay co dtfdng kinh khoang 60nm, dtfgc che phu bdi mot mang mong 7nm, chung tao dieu kien de qua trinh trao ddi phan td dien ra nhanh hon. Td cac dam roi mach dtfdi nguyen bao nga nay, cac tieu tinh mach va tmh mach thoat tien di vao trung tam tuy r&ng, sau do di ve phia chop, doc theo dtfdng di len cua cac dong mach. Tinh mach ldn hon dong mach, chung chay theo dtfdng xo&n oc qua vung trung tam tuy than va tuy chan. Cac noi dong-tinh mach, von doc lap vdi mang mao mach ngoai vi dtfdi nguyen bao nga, cung c6 ca d tuy than va tuy chan (Hinh 4.8). 3.3. D ie u h o a tu a n h o a n m au Toe do dbng m&u phu thuoc vko dtfdng kinh cua long mach, sd ltfgng nh&nh vk so lo thung cua mach d6. Trong tuy, ddng mau dtfgc kiem soat thong qua stf dieu hoa co mach cua he giao cam. Ap Itfc mau d mao mach co the tdi hern 150mm Hg (Bender, I.B., 1978). IV. M A C H B A C H HU YET Co the phan biet ve mo hoc va sieu cau true he bach huyet ciia tuy (nhat la phan biet gitfa mao mach bach huyet vdi mao mach cua he mach mau) do cac mach bach huyet co thanh noi mo rat mong, co van, khong co mang day, va khong co hong cau (Hinh 4.9). Cac mao mach bach huyet co dau tan cung lan vao vung dtfdi nguyen bao nga va chay don vao cac ong mach co thanh mong va dtfdng kinh ldn nhd khac nhau. Cac ong mach nay chay xuyen qua tuy, doc theo ckc mach mau den vung chop, co the gap trtfdng hgp nhieu ong chay song song vdi nhau. Cac mach bach huyet thoat ra khdi tuy qua lo chop va qua ca cdc ong tuy ben (MacGregor, A., 1936). 179
H in h 4.8. Hinh dnh hien vi dien tii mot diem noi dong tinh mach a tuy rdng A. O d ie m n o i d o n g tin h m a ch , c&c te b&o n o i m o c6 h in h k h di vu on g, xep th&nh m o t h&ng B. O tin h m ach , c&c te b&o n o i m o c6 d a n g d e t 180
H inh 4.9. ' .* y Bach mach d tuy rang (mui ten) ' J t - * u- Myelirvaled Nerve »v ? ;« ' Hinh 4.10. hated Nerve Hin/i anh hien vi dien td cdt ngang qua tuy rdng. Cdc sat thdn kinh myelin xen [
V. THAN KINH Cac sgi than kinh cung di vao tuy qua lo chop cung vdi mach mau va mach bach huyet. Co sti phan biet gitia cac soi cd myelin va cac sgi khdng myelin (Hinh 4.10). Cac soi khong myelin hau het chay doc theo he thong than kinh tti chu, lien quan true tiep vdi cac ong mach, chi phoi cho cac co tron cua thanh mach va dieu hoa sti co mach. Cac soi than kinh co myelin tti than kinh tam thoa va la cac soi cam thu ban the htidng tam, chung cd cac dau tan tti do va chi ghi nhan “cam giac dau”. Cac sgi true den tti tuy chan n&m trong hai ho&c ba bd sgi than kinh. C&t ngang mot bd sgi dang than cay nay cd the dem dtigc so ltidng sgi true, thong thtidng khoang 150, trong nhting trtidng hgp d&c biet cd the tdi 1300 sgi. Kho& ng 90% cac soi n&y c6 dtfdng k in h 4^m. O c&c b6 n&y, so lu o n g scfi c6 m yelin k h o a n g ttf 200 d en 700 v& k h on g m yelin ttf 1000 dtfn 2 0 00. T ren dtfdng di, c&c b o soi n&y thuOng it k h i ph&n nh&nh, ch i k h i d£n tuy th&n thi ch u n g mOi ph an ch ia m ot c&ch ro n g r&i. Ph&n ldn c&c nh&nh cua bd s o i t h i n k in h tro n g o n g tuy thuOng di ra ttf v&i b o so i nhd cu n g di v&o tu y qua 16 ch op. Stf p h a n nh&nh c&c bd s o i cam gi&c p h i n ldn d i l n ra d tuy th&n. T ro n g k h i ch a y ra vu n g n g oa i vi cua tuy th a n , c&c sdi c&m gi&c tru t b o b a o m y elin trtfdc k h i vtfot qua vu n g m o n&m dtfdi lOp n g u yen b&o ng&. Sau d6 ch u n g ch i dtfoc ch e phu bd i c&c ttf b&o S ch w a n n v& m & ng d&y, d o d o k ? ttf < day, ve m&t cau true k h o n g the' p h an b ie t duoc c&c s o i t h i n k in h c a m gi&c d& m a t m yelin vdi c&c soi k h o n g m yelin cua h e t h i n k in h ttf chu. 6 vu n g m o ltfdng ctfc gi&u ttf b&o, c&c so i t h i n k in h p h a n n h a n h n h ie u l i n , ta o n §n d&m roi R asch k ow (H in h 4 .1 1 ) (I. R a sch k ow , ch u yen gia g ia i p h iu v& sin h ly , B runn, 1835). D&m roi n&y ch i b&t d i u xuat h ie n k h i r&ng m o c v& d a t d e n m at do sau cu n g khi ch a n r&ng d& ho&n th& nh v& qu& tr in h ta o ng& n gu yen ph&t d& ngim g. Qu& trin h n&y b&t d i u cf v u n g sCmg tu y v& lan d i n ve ph ia chdp de tdi tuy ch a n (B y ers, R., 1982). Dam roi Raschkow dtigc tao nen bdi cac bd sgi true khong myelin, moi sgi dtigc bao boc boti mot te bao Schwann va mang day cua no. Trong ldp thtia nhan (vung Weil), cd cac bd sgi nhd vdi mot hoac hai sgi true khong cd te bao Schwann. Cac bd nay chay ve phia ldp nguyen bko nga. Neu khong cd ong nga, khd co the phan biet dtigc cac sgi true khdng c6 te bao Schwann bao boc cac nguyen bao sgi va duoi cua eke nguyen bko ngk. Cac nh&nh tan cua ltidi sgi cam giac, luc nay da khdng cdn dtfgc bao boc bdi c&c te bao Schwann, di xuyen qua ldp nguyen bko ngk vk cung vdri dudi cua c&c nguyen bao nga di vao long cac ong ngk It nh£t Ik 0,2mm, c6 khi chung di tdi t&n dtidng noi men ngk (Hinh 4.12). 182
_ nga n h a n h v d n g t r o n g la p t ie n n g a _ t iin n g ft - ldp n g u y e n b a o n g ft s a i true m a n g ltfdi th an k in h dirdi nguyen b&o ng& H in h 4.11. Cdc sai thdn kinh til mang ludi Raschkow di xen giUa nguyen bdo ngd vd tao nhanh vong d lap tien ngd * ng& quanh tuy nguygn b&o ng& ► vung Weil vung ltfdng ctfc mang ltfdi thdn kinh Raschkow mang ltfdi mao mach dtfdi nguyen b&o ng& Hinh 4.12. Mang ltfdi thdn kinh Raschkow vd cdc ddu t&n ttf do cda cdc sai true khdng myelin a tien ngd vd ngd rdng 183
) L »• >? K vVA%V'1vL* . • 'jflt H inh 4.13. *