Về thực trạng kĩ năng dạy học trên lớp của giảng viên đại học sư phạm

JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE<br /> Educational Sci., 2017, Vol. 62, No. 1A, pp. 14-22<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> DOI: 10.18173/2354-1075.2017-0025<br /> <br /> VỀ THỰC TRẠNG KĨ NĂNG DẠY HỌC TRÊN LỚP<br /> CỦA GIẢNG VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM<br /> Trương Thị Bích<br /> Viện Nghiên cứu Sư phạm, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> Tóm tắt. Bài viết đề cập đến các vấn đề khái niệm kĩ năng và kĩ năng dạy học, hệ thống<br /> kĩ năng dạy học, kĩ năng dạy học của giảng viên đại học sư phạm và thực trạng một số kĩ<br /> năng dạy học trên lớp của giảng viên đại học sư phạm. Các vấn đề này là cơ sở cho định<br /> hướng xây dựng các biện pháp nhằm nâng cao kĩ năng dạy học cho giảng viên Trường Đại<br /> học Sư phạm Hà Nội nói riêng và giảng viên các trường/khoa sư phạm nói chung.<br /> Từ khóa: Kĩ năng dạy học, nghề dạy học, kĩ năng tìm hiểu đối tượng người học, kĩ năng<br /> đặt và sử dụng câu hỏi, kĩ năng thuyết trình.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> “Năng lực của mỗi cá nhân được cấu thành từ ba bộ phận cơ bản: Tri thức về lĩnh vực hoạt<br /> động (Năng lực biết); Kĩ năng tiến hành hoạt động (Năng lực làm); và Những điều kiện tâm lí để tổ<br /> chức và thực hiện tri thức, kĩ năng đó trong một cơ cấu thống nhất và có định hướng rõ ràng (Năng<br /> lực biểu cảm)” [1]. Theo cách hiểu này thì Kĩ năng dạy học là một trong ba yếu tố cấu thành nên<br /> năng lực dạy học của người giáo viên. Trong môi trường đại học sư phạm, hệ thống kĩ năng dạy<br /> học của người giảng viên đặc biệt quan trọng. Bởi lẽ, một mặt bản thân giảng viên cần có kĩ năng<br /> để “chuyển” tri thức một cách có hiệu quả nhất đến với người học. Mặt khác, người học - những<br /> giáo viên tương lai cũng rất cần được trang bị các kĩ năng dạy học cho phát triển nghề nghiệp sau<br /> này và việc được lĩnh hội tri thức từ các giảng viên giàu kinh nghiệm là một “kênh” để người học<br /> tiếp nhận, học hỏi hoàn thiện kĩ năng sư phạm bên cạnh sự hoàn thiện về tri thức chuyên môn và<br /> thái độ tích cực với nghề dạy học. Theo đó, đã có nhiều công trình quan tâm nghiên cứu vấn đề<br /> này cả trong nước và ngoài nước.<br /> Những năm gần đây, nhiều học giả trên thế giới đã đi sâu nghiên cứu về vấn đề này ở bậc<br /> đại học. Tác giả Robert Marzano, Debra j.Pickering, Jane E. Pollock [2] trong cuốn Các phương<br /> pháp dạy học hiệu quả (Classroom instruction that works) đã giới thiệu các phương pháp dạy học<br /> hiệu quả được rút ra từ nhiều công trình nghiên cứu thực tế giảng dạy và lí thuyết tổng hợp với mục<br /> đích phát huy cao độ khả năng học tập của người học, nâng cao chất lượng giảng dạy của giảng<br /> viên đứng lớp. SD. Brookfield [3], B.G. Erickson và D.W. Strommer [4], F.Marton, D. Hounsell<br /> và N. Entwistle [5], P. Ramsden [6] đã mang đến cho người đọc thông điệp để trở thành một giáo<br /> Ngày nhận bài: 10/12/2016. Ngày nhận đăng: 12/2/2017.<br /> Tác giả liên lạc: Trương Thị Bích, địa chỉ e-mail: bichnxbgd@gmail.com<br /> <br /> 14<br /> <br /> Về thực trạng kĩ năng dạy học trên lớp của giảng viên đại học sư phạm<br /> <br /> viên giỏi, trước hết phải hiểu được những trải nghiệm trong học tập của sinh viên. Các tác giả cho<br /> rằng giảng viên đại học có thể phát triển khả năng dạy học nếu họ áp dụng các kết quả từ nghiên<br /> cứu vào việc học tập của sinh viên. Cuốn Những thủ thuật trong dạy học - Các chiến lược nghiên<br /> cứu và lí thuyết về dạy học dành cho giảng viên đại học và cao đẳng [7] đã cung cấp cho giảng<br /> viên những kĩ năng đơn giản nhưng có thể giúp sinh viên tham gia vào bài học để họ có thể học và<br /> thực hành.<br /> Ở Việt Nam, tác giả Kiều Thế Hưng trong Kĩ năng dạy học trong những lời giải cho bài<br /> toán nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên hiện nay [8] đã cho rằng là một trường đào tạo nghề<br /> dạy học, ngoài các hoạt động chuyên môn, việc nghiên cứu để cho ra đời các công trình khoa học<br /> về kĩ năng dạy học là đặc biệt quan trọng. Trong trường sư phạm, sinh viên phải được học cách<br /> học, học cách dạy, học cách giáo dục, học cách ứng xử,. . . nghĩa là học được các thao tác, các kĩ<br /> năng,. . . để đủ tự tin đứng trên bục giảng khi tốt nghiệp ra trường. Tác giả Phan Trọng Ngọ, trong<br /> Dạy học và phương pháp dạy học trong nhà trường [9]; Đặng Thành Hưng, trong Dạy học hiện<br /> đại - Lí luận - Biện pháp - Kĩ thuật [10] đã trình bày những quan niệm lí thuyết, những phương<br /> pháp và kĩ thuật dạy học phong phú và quý giá trong khoa học giáo dục và thực tiễn nhà trường.<br /> Trên cơ sở nền tảng lí luận trên, và trên cơ sở nghiên cứu thực tiễn của đề tài khoa học công nghệ<br /> cấp Trường (Mã số: SPHN 16-05-VNCSP), bài viết tập trung phân tích thực trạng một số kĩ năng<br /> dạy học trên lớp của giảng viên Trường Đại học Sư phạm Hà Nội như kĩ năng đặt và sử dụng câu<br /> hỏi, kĩ năng tìm hiểu đối tượng người học và kĩ năng dạy học thuyết trình.<br /> <br /> 2.<br /> 2.1.<br /> <br /> Nội dung nghiên cứu<br /> Một số vấn đề về kĩ năng dạy học<br /> <br /> * Khái niệm<br /> Kĩ năng: Theo Từ điển Tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng, 1997 thì Kĩ năng là khả năng vận dụng<br /> những kiến thức thu nhận được trong một lĩnh vực nào đó vào thực tế (Tr. 501).<br /> Mỗi kĩ năng chỉ có ý nghĩa khi gắn nó với việc thực hiện một nội dung hoạt động cụ thể<br /> nhằm đạt tới mục tiêu cụ thể. “Kĩ năng là kết quả của sự tập hợp những kiến thức đã có và những<br /> thói quen, kinh nghiệm trong cùng một lĩnh vực hoạt động sống của cá nhân” hay “Kĩ năng là hệ<br /> thống các thao tác, những cách thức hành động phù hợp để thực hiện có kết quả một hoạt động<br /> dựa trên những tri thức nhất định” [1]. Kĩ năng được hình thành trong quá trình sống, quá trình<br /> hoạt động của con người và vì vậy nó phải xuất phát từ kiến thức, kĩ xảo đã có. Kĩ năng có các đặc<br /> điểm sau: tính chính xác, tốc độ thực hiện hoạt động, khả năng độc lập thực hiện công việc và tính<br /> linh hoạt.<br /> Kĩ năng dạy học: Kĩ năng dạy học là sự thực hiện có kết quả một số thao tác hoặc một hệ<br /> thống thao tác phức hợp của một hành động giảng dạy dựa trên tri thức chuyên môn và nghiệp vụ<br /> cần thiết vào các tình huống dạy học xác định. Kĩ năng dạy học chỉ có thể hình thành bằng cách<br /> luyện tập, tạo ra năng lực thực hiện các hành động sư phạm không chỉ trong những điều kiện quen<br /> thuộc mà còn cả trong những điều kiện thay đổi. Kĩ năng dạy học cơ bản là những dạng chuyên<br /> biệt của năng lực thực hiện của cá nhân trong việc giải quyết các nhiệm vụ dạy học hoặc năng lực<br /> tiến hành hoạt động dạy học. Người giáo viên cần phải được đặt trong một điều kiện, môi trường<br /> thuận lợi để có cơ hội hình thành và rèn luyện các kĩ năng cần thiết cho công việc của họ.<br /> Kĩ năng dạy học trên lớp là hệ thống các thao tác kĩ thuật dạy học và giao tiếp của giáo viên<br /> được thực hiện một cách có kết quả trong suốt quá trình đứng lớp với những điều kiện cụ thể, trong<br /> 15<br /> <br /> Trương Thị Bích<br /> <br /> các tiết học cụ thể dựa trên tri thức chuyên môn và nghiệp vụ nhất định.<br /> * Những kĩ năng cơ bản của nghề dạy học<br /> Có 3 nhóm kĩ năng dạy học cơ bản: Nhóm kĩ năng chuẩn bị bài giảng, Nhóm kĩ năng thực<br /> hiện bài giảng và Nhóm kĩ năng kiểm tra, đánh giá.<br /> <br /> 2.2.<br /> <br /> Thực trạng một số kĩ năng của giảng viên trong quá trình dạy học trên lớp<br /> <br /> Theo nội dung nghiên cứu của đề tài, chúng tôi tìm hiểu thực trạng một số kĩ năng thuộc<br /> nhóm kĩ năng thực hiện bài dạy trên lớp. Cụ thể là: Kĩ năng tìm hiểu đối tượng người học của giảng<br /> viên; Kĩ năng thuyết trình; Kĩ năng đặt và sử dụng câu hỏi. Đối tượng khảo sát là 117 sinh viên<br /> thuộc các khoa của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội: Khoa Toán - Tin, Khoa Sinh, Khoa Lịch sử,<br /> Khoa Địa lí, Khoa Hóa học, Khoa Ngữ văn.<br /> <br /> 16<br /> <br /> Về thực trạng kĩ năng dạy học trên lớp của giảng viên đại học sư phạm<br /> <br /> 2.2.1. Thực trạng kĩ năng tìm hiểu đối tượng người học của giảng viên<br /> <br /> Stt<br /> <br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> <br /> Bảng 1. Đánh giá của sinh viên về thực trạng kĩ năng tìm hiểu<br /> đối tượng người học của giảng viên<br /> Các mức độ (%)<br /> Một<br /> Phần<br /> Rất ít<br /> Tất cả<br /> phần<br /> lớn<br /> giảng<br /> Nội dung<br /> ĐTB<br /> ĐLC giảng<br /> nhỏ<br /> giảng<br /> viên<br /> viên<br /> giảng<br /> viên<br /> viên<br /> Biết hầu hết tên sinh viên trong<br /> 1,93<br /> 0,85<br /> 36,7<br /> 36,7<br /> 23,3<br /> 3,3<br /> quá trình dạy học<br /> Nắm được học lực, trình độ nhận<br /> 2,0<br /> 0,85<br /> 33,3<br /> 30<br /> 36,7<br /> 0<br /> thức của mỗi sinh viên<br /> Hiểu tính cách sinh viên<br /> 1,56<br /> 0,66<br /> 53,3<br /> 36,7<br /> 10<br /> 0<br /> Hiểu hoàn cảnh sinh viên<br /> 1,23<br /> 0,49<br /> 80<br /> 16,7<br /> 3,3<br /> 0<br /> Trung bình<br /> 1,69<br /> 0,8<br /> 50,7<br /> 29,9<br /> 18,2<br /> 1,04<br /> <br /> Bảng 1 thể hiện kết quả đánh giá của sinh viên đối với kĩ năng tìm hiểu đối tượng người<br /> học trong quá trình dạy học trên lớp của giảng viên Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Kết quả<br /> khảo sát cho thấy sinh viên nhận định số giảng viên nhớ được tên người học, hiểu được tính cách,<br /> năng lực cũng như hoàn cảnh người học chưa nhiều. Có tới 50,7% sinh viên cho rằng rất ít giảng<br /> viên có được khả năng này. Trong đó có tới 80% sinh viên đánh giá hầu hết giảng viên chưa hiểu<br /> được hoàn cảnh của sinh viên. Tuy nhiên, con số 36,7% đánh giá phần lớn giảng viên nắm được<br /> học lực, trình độ nhận thức của mỗi sinh viên là tương đối khả quan. Giải thích điều này, khi được<br /> phỏng vấn, cả giảng viên và sinh viên đều cho rằng: Thầy cô là người trực tiếp đứng lớp giảng dạy<br /> và qua thời gian tiếp xúc, qua việc thực hiện các bài tập, qua các bài kiểm tra thường xuyên và<br /> định kì, giảng viên có nhiều cơ hội để nắm được khả năng của sinh viên. Còn với đặc thù của môi<br /> trường đại học, sinh viên đến từ nhiều vùng miền khác nhau trên cả nước. Các em lại có khả năng<br /> tự chủ cao nên giảng viên không có nhiều cơ hội và cũng không cần thiết phải hiểu hết hoàn cảnh<br /> của sinh viên. Tỉ lệ sinh viên cho rằng tất cả giảng viên đều có khả năng hiểu đối tượng người học<br /> rất khiêm tốn (1,04%). Trong đó có 3 nội dung không có sinh viên nào cho rằng tất cả giảng viên<br /> đều hiểu rõ đối tượng người học. Khi phỏng vấn giảng viên Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, tất<br /> cả giảng viên đều khẳng định rằng rất cần thiết phải hiểu được đối tượng người học là sinh viên<br /> nhưng không thể làm được. Lí do vì thầy cô quá bận, môn học lại ít thời gian, có khi chỉ 1 - 2 tín<br /> chỉ. Một số khác cho rằng sinh viên đã là người học trưởng thành, không nhất thiết phải hiểu rõ để<br /> cầm tay chỉ việc trong quá trình dạy học như học sinh phổ thông. Tuy nhiên, lí luận dạy học hiện<br /> đại và tâm lí học dạy học đã khẳng định rằng nếu người dạy và người học thiếu sự thấu hiểu và<br /> đồng cảm thì sẽ khó tạo ra sự tương tác dân chủ trong dạy và học. Hiệu quả tiết học vì thế sẽ giảm<br /> đi đáng kể.<br /> <br /> 2.2.2. Thực trạng kĩ năng và hiệu quả đặt, sử dụng câu hỏi của giảng viên<br /> * Thực trạng kĩ năng đặt và sử dụng câu hỏi của giảng viên<br /> Bảng 2 phản ánh kết quả đánh giá của sinh viên về thực trạng sử dụng kĩ năng đặt câu hỏi<br /> 17<br /> <br /> Trương Thị Bích<br /> <br /> trong dạy học trên lớp của giảng viên. Kết quả sinh viên đánh giá thực trạng giảng viên ở các mức<br /> độ “hiếm khi” và “thỉnh thoảng” chú trọng đến kĩ năng sử dụng câu hỏi trong dạy học chiếm tỉ<br /> lệ khá cao, bình quân chiếm 45,7% và 37,7%. Số sinh viên đánh giá giảng viên thường xuyên sử<br /> dụng các loại câu hỏi trong giờ dạy trên lớp chiếm tỉ lệ rất thấp (3,5%) và tỉ lệ đánh giá giảng viên<br /> không bao giờ sử dụng câu hỏi là 13%. Riêng nội dung 7 (Hướng dẫn sinh viên cách đặt các loại<br /> câu hỏi để tranh luận với thầy cô, bạn bè) có tỉ lệ 0%. Điều đó nói lên rằng giảng viên đại học sư<br /> phạm chưa tạo ra nhiều sự tương tác với người học trong giờ dạy trên lớp.<br /> <br /> Stt<br /> <br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> <br /> 4<br /> <br /> 5<br /> <br /> 6<br /> <br /> 7<br /> <br /> Bảng 2. Đánh giá của sinh viên về thực trạng kĩ năng đặt và sử dụng câu hỏi trên lớp<br /> của giảng viên Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> Các mức độ (%)<br /> Không<br /> Hiếm<br /> Thỉnh Thường<br /> Nội dung<br /> ĐTB ĐLC bao<br /> khi<br /> thoảng<br /> xuyên<br /> giờ<br /> Xây dựng câu hỏi nhằm kiểm tra,<br /> 2,35<br /> 0,65<br /> 8,5<br /> 48,7<br /> 41<br /> 1,7<br /> đánh giá mức độ tiếp thu các kiến<br /> thức đã học của sinh viên<br /> Xây dựng các câu hỏi phù hợp với<br /> 2,41<br /> 0,74<br /> 10,3<br /> 42,7<br /> 41,9<br /> 5,1<br /> nội dung bài học của sinh viên<br /> Sử dụng các câu hỏi đa dạng,<br /> phong phú để đánh giá trình độ<br /> 2,43<br /> 0,77<br /> 12<br /> 38,5<br /> 43,6<br /> 6,0<br /> nhận thức của mỗi sinh viên<br /> Đặt thêm các câu hỏi gợi mở thu<br /> 2,34<br /> 0,73<br /> 11,1<br /> 47,9<br /> 36,8<br /> 4,3<br /> được nhiều thông tin phản hồi từ<br /> phía sinh viên<br /> Sử dụng các câu hỏi để đánh giá<br /> hiệu quả các khâu của quá trình<br /> 2,26<br /> 0,79<br /> 15,4<br /> 49,6<br /> 28,2<br /> 6,8<br /> lên lớp (Vào bài, giảng bài mới,<br /> củng cố)<br /> Dành khoảng thời gian nhất định<br /> 2,22<br /> 0,71<br /> 16,2<br /> 46,2<br /> 36,8<br /> 0,9<br /> cho sinh viên có thể suy nghĩ về<br /> câu trả lời<br /> Hướng dẫn sinh viên cách đặt các<br /> loại câu hỏi để tranh luận, tranh<br /> 2,17<br /> 0,70<br /> 18<br /> 47<br /> 35<br /> 0<br /> biện với thầy cô và bạn bè<br /> Trung bình<br /> 2,31<br /> 0,7<br /> 13,0<br /> 45,7<br /> 37,6<br /> 3,5<br /> <br /> * Hiệu quả kĩ năng đặt và sử dụng câu hỏi của giảng viên<br /> Kết quả Bảng 3 cho thấy trong cách nhìn của sinh viên, hiệu quả các câu hỏi giảng viên<br /> đưa ra đạt mức trung bình chiếm tỉ lệ cao nhất (77,2%); tỉ lệ đánh giá hiệu quả đạt mức cao chiếm<br /> 8,5%; mức thấp chiếm 14,3%. Kết quả chỉ ra rằng giảng viên cần đầu tư hơn về chất lượng câu hỏi<br /> đưa ra trong quá trình dạy học trên lớp. Phỏng vấn sinh viên, các em cho rằng giảng viên đưa ra<br /> câu hỏi rất ít trong tiết dạy. Và có những câu hỏi khó, sinh viên chưa kịp trả lời giảng viên đã trả<br /> lời hộ. Lớp học diễn ra một chiều, ít có sự tương tác giữa người dạy và người học. Có những câu<br /> hỏi, giảng viên hỏi chỉ để chuyển ý.<br /> 18<br /> <br />