<br />
<br />
CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH- TIỀN TỆ <br />
<br />
Các nhân tố ảnh hưởng đến tính hiệu lực của<br />
kiểm soát chuyển giá đối với doanh nghiệp<br />
Bùi Thị Minh Hải<br />
Ngày nhận: 31/07/2018 <br />
<br />
Ngày nhận bản sửa: 20/08/2018 <br />
<br />
Ngày duyệt đăng: 18/09/2018<br />
<br />
Chuyển giá là hiện tượng thường gặp trong các nền kinh tế hội nhập.<br />
Các doanh nghiệp thực hiện hành vi chuyển giá nhằm thay đổi giá<br />
của hàng hóa và dịch vụ vì các mục đích khác nhau, đặc biệt là mục<br />
đích thuế. Chính vì vậy, các cơ quan có thẩm quyền cần có biện<br />
pháp kiểm soát nhằm ngăn chặn và hạn chế các tác động tiêu cực<br />
của chuyển giá. Bài viết này nhận diện các nhân tố ảnh hưởng đến<br />
tính hiệu lực của kiểm soát chuyển giá, thông qua việc tổng quan các<br />
nhân tố ảnh hưởng đến kiểm soát chuyển giá. Kết quả nghiên cứu là<br />
cơ sở cho các nghiên cứu thực nghiệm nhằm đánh giá mức độ ảnh<br />
hưởng của các nhân tố tới hiệu lực của kiểm soát chuyển giá, phân<br />
tích thực trạng, qua đó đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường tính<br />
hiệu lực của kiểm soát chuyển giá đối với các doanh nghiệp.<br />
Từ khóa: chuyển giá, kiểm soát, kiểm soát chuyển giá đối với doanh<br />
nghiệp<br />
<br />
1. Đặt vấn đề<br />
ền kinh tế thị<br />
trường trong<br />
thời kỳ hội<br />
nhập kinh tế<br />
quốc tế luôn<br />
tiềm ẩn những khuyết tật do<br />
động cơ kinh doanh của hầu<br />
hết các doanh nghiệp thường<br />
chạy theo lợi ích. Lợi ích<br />
khiến cho một số doanh nghiệp<br />
luôn tính toán nhằm lợi dụng<br />
những lỗ hổng trong hệ thống<br />
<br />
© Học viện Ngân hàng<br />
ISSN 1859 - 011X<br />
<br />
pháp lý, sự buông lỏng quản<br />
lý của các cơ quan chức năng<br />
để tư lợi, trong đó có các chiêu<br />
trò chuyển giá. Chính vì vậy,<br />
để khắc phục những khiếm<br />
khuyết này, nhà nước phải làm<br />
tốt vai trò của mình trong quản<br />
lý kinh tế. Các hoạt động kiểm<br />
tra, kiểm soát đối với chuyển<br />
giá cần được các cơ quan có<br />
thẩm quyền của nhà nước thực<br />
hiện một cách phù hợp và hiệu<br />
quả nhằm phát hiện, ngăn chặn<br />
kịp thời các biểu hiện của hoạt<br />
<br />
25<br />
<br />
động chuyển giá trái với quy<br />
định của pháp luật, từ đó loại<br />
bỏ hoặc hạn chế các tác động<br />
tiêu cực của hoạt động chuyển<br />
giá đối với nền kinh tế.<br />
Hiệu lực của kiểm soát chuyển<br />
giá phản ánh khả năng hoàn<br />
thành các mục tiêu đã định<br />
và có thể được đo lường và<br />
đánh giá thông qua các chỉ báo<br />
phản ánh các mục tiêu mà các<br />
quốc gia hướng tới. Kiểm soát<br />
chuyển giá phải ngăn ngừa và<br />
phát hiện kịp thời các vi phạm<br />
Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng<br />
Số 196- Tháng 9. 2018<br />
<br />
CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ <br />
<br />
pháp luật liên quan đến các<br />
hành vi chuyển giá của các<br />
doanh nghiệp, loại bỏ hoặc<br />
hạn chế các tác động tiêu cực<br />
của chuyển giá đến nền kinh<br />
tế. Thông qua đó, kiểm soát<br />
chuyển giá góp phần đảm bảo<br />
và tăng cường nguồn thu cho<br />
Ngân sách Nhà nước, đảm bảo<br />
tính minh bạch của nền kinh<br />
tế, là cơ sở đạt được sự công<br />
bằng và bình đẳng cho các<br />
doanh nghiệp thực hiện các<br />
hoạt động kinh doanh. Về phía<br />
người tiêu dùng, kiểm soát<br />
chuyển giá có thể ngăn chặn<br />
được các hành vi thao túng,<br />
độc quyền trên thị trường, từ<br />
đó đảm bảo lợi ích cho người<br />
tiêu dùng trong dài hạn. Về<br />
phía Nhà nước, kiểm soát<br />
chuyển giá là phương sách<br />
hữu hiệu để đảm bảo tính hiệu<br />
lực của quản lý nhà nước, góp<br />
phần hoàn thiện hệ thống pháp<br />
lý và tổ chức bộ máy của các<br />
cơ quan nhà nước.<br />
Trên cơ sở tổng quan nghiên<br />
cứu, bài viết này phân tích,<br />
tổng hợp để nhận diện các<br />
nhân tố ảnh hưởng đến hiệu<br />
lực của kiểm soát chuyển giá.<br />
Nghiên cứu này là cơ sở cho<br />
các nghiên cứu thực nghiệm<br />
đánh giá mức độ ảnh hưởng,<br />
cũng như thực trạng ảnh<br />
hưởng của các nhân tố đến<br />
hiệu lực của kiểm soát chuyển<br />
giá, qua đó có các giải pháp<br />
nhằm tăng cường hiệu lực<br />
kiểm soát chuyển giá.<br />
2. Nhận diện các nhân tố<br />
ảnh hưởng đến hiệu lực<br />
kiểm soát chuyển giá đối với<br />
doanh nghiệp<br />
<br />
26 Số 196- Tháng 9. 2018<br />
<br />
Kiểm soát là quá trình mà<br />
trong đó chủ thể kiểm soát<br />
tác động lên khách thể kiểm<br />
soát để thực hiện được các<br />
mục tiêu đã định (Nguyễn Thị<br />
Phương Hoa, 2006). Kiểm<br />
soát cần được áp dụng phù<br />
hợp với mối quan hệ giữa chủ<br />
thể và khách thể kiểm soát<br />
trong các hoàn cảnh và các<br />
điều kiện khác nhau (Nguyễn<br />
Quang Quynh, 2008). Chuyển<br />
giá là hành vi của các chủ thể<br />
kinh doanh trong các giao<br />
dịch liên kết nhằm thay đổi<br />
giá trị trao đổi của hàng hóa<br />
và dịch vụ với mục đích tư<br />
lợi. Kiểm soát chuyển giá là<br />
hoàn toàn cần thiết vì hậu quả<br />
của chuyển giá, về cơ bản, gây<br />
ra nhiều tác động tiêu cực trên<br />
phạm vi rộng, ảnh hưởng đến<br />
lợi ích của nhiều bên và có tác<br />
động xấu đối với nền kinh tế.<br />
Kiểm soát chuyển giá của nhà<br />
nước đối với doanh nghiệpdựa trên bản chất cơ bản của<br />
kiểm soát là một quá trình mà<br />
chủ thể kiểm soát là các cơ<br />
quan có thẩm quyền của nhà<br />
nước tác động lên khách thể<br />
kiểm soát là các doanh nghiệp<br />
trong các giao dịch liên kết<br />
nhằm mục đích ngăn chặn và<br />
loại trừ các ảnh hưởng tiêu<br />
cực của chuyển giá đến nền<br />
kinh tế. Là một quá trình nên<br />
kiểm soát chuyển giá bao gồm<br />
tập hợp nhiều hoạt động, từ<br />
việc ban hành các văn bản<br />
quy phạm pháp luật đối với<br />
chuyển giá cho đến việc thực<br />
hiện giám sát, kiểm tra, thanh<br />
tra, phát hiện các trường hợp<br />
vi phạm pháp luật liên quan<br />
đến chuyển giá đã được ban<br />
hành, từ đó có biện pháp xử lý<br />
phù hợp với các vi phạm trong<br />
<br />
chuyển giá. Hiệu lực của kiểm<br />
soát chuyển giá thể hiện ở<br />
việc đạt được các mục tiêu mà<br />
nhà nước mong muốn, trong<br />
đó cơ bản là các mục tiêu như<br />
tạo môi trường kinh doanh<br />
công bằng, bình đẳng, minh<br />
bạch, đảm bảo nguồn thu cho<br />
ngân sách nhà nước và đảm<br />
bảo luật pháp được thực thi<br />
nghiêm minh.<br />
Hiệu lực của kiểm soát chuyển<br />
giá chịu ảnh hưởng bởi các<br />
nhân tố liên quan đến chủ thể<br />
thực hiện kiểm soát, khách<br />
thể chịu sự kiểm soát trong<br />
môi trường kiểm soát nhất<br />
định. Chính vì vậy, các nhân<br />
tố ảnh hưởng đến kiểm soát<br />
chuyển giá bao gồm ba nhóm:<br />
(i) Nhóm nhân tố thuộc về<br />
chủ thể kiểm soát; (ii) nhóm<br />
nhân tố thuộc về khách thể<br />
kiểm soát và (iii) nhóm nhân<br />
tố thuộc về môi trường kiểm<br />
soát.<br />
2.1. Nhóm nhân tố thuộc về<br />
chủ thể kiểm soát<br />
Chủ thể kiểm soát đối với<br />
doanh nghiệp trong nền kinh<br />
tế là các cơ quan có thẩm<br />
quyền của Nhà nước được<br />
phân công và chịu trách nhiệm<br />
thực hiện các chức năng thanh<br />
tra, kiểm tra đối với hoạt<br />
động chuyển giá do các doanh<br />
nghiệp thực hiện. Trong một<br />
quốc gia, thông thường chủ<br />
thể kiểm soát có thể là cơ<br />
quan thuế, hải quan, cơ quan<br />
thanh tra, kiểm toán nhà nước,<br />
kiểm toán độc lập và các cơ<br />
quan khác có liên quan như<br />
các Bộ Khoa học công nghệ,<br />
ngân hàng trung ương, Bộ Kế<br />
hoạch đầu tư… được Chính<br />
<br />
Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng<br />
<br />
CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ <br />
<br />
phủ phân công chức năng,<br />
nhiệm vụ, trách nhiệm thuộc<br />
về kiểm soát chuyển giá. Hiệu<br />
lực của kiểm soát chuyển giá<br />
phụ thuộc nhiều vào các nhân<br />
tố phản ánh các kỳ vọng, yêu<br />
cầu hoặc vai trò mà Chính phủ<br />
tại từng nước xác lập đối với<br />
chủ thể kiểm soát và năng lực<br />
của chủ thể kiểm soát trong<br />
tổ chức thực hiện kiểm soát<br />
chuyển giá.<br />
Yêu cầu đối với hoạt động<br />
kiểm soát chuyển giá mà<br />
Chính phủ từng quốc gia đặt<br />
ra tạo thành:<br />
(i) Áp lực đối với chủ thể<br />
kiểm soát. Các yêu cầu có thể<br />
khác nhau giữa các quốc gia,<br />
tuy nhiên, một trong những<br />
điểm chung nhất là kiểm soát<br />
chuyển giá cần được thực hiện<br />
do xuất phát từ quan điểm<br />
và nhận thức của các nhà<br />
lãnh đạo về sự cần thiết của<br />
kiểm soát chuyển giá, hoặc từ<br />
những hệ lụy mà hoạt động<br />
chuyển giá gây ra làm thất thu<br />
ngân sách nhà nước (NSNN)<br />
khiến kiểm soát chuyển giá<br />
phải thực hiện để truy thu số<br />
tiền thuế mà doanh nghiệp<br />
chiếm đoạt, hoặc do xu hướng<br />
các doanh nghiệp lợi dụng các<br />
kẽ hở của hệ thống luật pháp<br />
để thực hiện hành vi chuyển<br />
giá ngày càng tăng. Trước,<br />
trong cuộc thanh tra, kiểm tra<br />
hoạt động chuyển giá, chủ thể<br />
kiểm soát chịu áp lực từ nhiều<br />
nhân tố khác nhau. Cụ thể:<br />
Nhân tố thời gian cho một<br />
cuộc thanh, kiểm tra chuyển<br />
giá (đối với cơ quan thuể là<br />
thanh tra/kiểm tra, đối với<br />
kiểm toán là kiểm tra/kiểm<br />
toán): Doanh nghiệp chịu<br />
<br />
Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng<br />
<br />
sự tác động của hoạt động<br />
chuyển giá từ nhiều bên như<br />
cơ quan quản lý nhà nước (cơ<br />
quan thuế) và tổ chức kiểm<br />
tra độc lập (công ty kiểm toán<br />
độc lập). Nguyễn Văn Phượng<br />
(2015) và Nguyễn Đại Thắng<br />
(2016) cho rằng các cơ quan<br />
quản lý Nhà nước thường thực<br />
hiện hoạt động kiểm tra, kiểm<br />
soát chuyển giá trong khoảng<br />
thời gian hạn hẹp. Kiểm soát<br />
chuyển giá là hoạt động phức<br />
tạp, nghiệp vụ chuyển giá<br />
phát sinh không những giữa<br />
các công ty nội bộ chuyển giá<br />
với nhau, hoạt động chuyển<br />
giá diễn ra ở nhiều quốc gia<br />
và nhiều vùng lãnh thổ khác<br />
nhau. Vì vậy, sức ép về thời<br />
gian thanh tra, kiểm tra đối<br />
với hành vi chuyển giá là thử<br />
thách đối với cơ quan thuế và<br />
công ty kiểm toán, khiến cho<br />
chất lượng các cuộc thanh tra,<br />
kiểm tra chuyển giá không<br />
đảm bảo. Các gian lận hoặc<br />
sai sót trong hoạt động chuyển<br />
giá sẽ có cơ hội bị bỏ qua. Các<br />
bằng chứng về chuyển giá do<br />
cơ quan thuế thu thập có thể<br />
không đủ về số lượng và đảm<br />
bảo yêu cầu về tính thích hợp.<br />
Nếu thời gian thanh tra, kiểm<br />
tra chuyển giá được cho phép<br />
dài hơn sẽ tạo điều kiện cho<br />
cơ quan thuế thực hiện cuộc<br />
thanh tra, kiểm tra kỹ hơn,<br />
chất lượng tốt hơn. Nhờ vậy,<br />
kết luận thanh tra, kiểm tra sẽ<br />
đảm bảo tính hợp lý và xác<br />
đáng.<br />
Áp lực của nhà quản lý cấp<br />
trên các cơ quan Nhà nước:<br />
Quan điểm và triết lý điều<br />
hành, tính chính trực và giá<br />
trị đạo đức, sự am hiểu về<br />
luật pháp và tinh thần tuân<br />
<br />
thủ pháp luật của lãnh đạo<br />
cấp trên có ảnh hưởng lớn<br />
đến kiểm soát chuyển giá.<br />
Nếu lãnh đạo cấp trên của các<br />
cơ quan nhà nước (ví dụ như<br />
người đứng đầu Chính phủ là<br />
Thủ tướng Chính phủ) nhận<br />
thức rõ những mối nguy và<br />
hệ quả từ kiểm soát chuyển<br />
giá tác động đối với nền kinh<br />
tế, đối với sự cạnh tranh công<br />
bằng của các doanh nghiệp<br />
hoặc lợi ích của người tiêu<br />
dùng, đối với sự thượng tôn<br />
pháp luật và tính hiệu lực<br />
trong quản lý nhà nước thì<br />
các hoạt động chuyển giá sẽ<br />
không có điều kiện thuận lợi<br />
để phát triển. Áp lực của nhà<br />
quản lý cấp trên đối với hoạt<br />
động kiểm soát chuyển giá<br />
được hiểu là việc nhà quản<br />
lý đặt ra những yêu cầu khắt<br />
khe, các mục tiêu nghiêm túc<br />
nhằm ngăn chặn và giảm thiểu<br />
các hành vi chuyển giá do các<br />
doanh nghiệp thực hiện, từ đó<br />
các cơ quan trong bộ máy nhà<br />
nước như cơ quan thuế, cơ<br />
quan hải quan, kiểm toán nhà<br />
nước, thanh tra… sẽ phải thực<br />
hiện các chức năng, nhiệm vụ<br />
và trách nhiệm tương ứng và<br />
nghiêm túc trong kiểm soát<br />
chuyển giá. Chính vì vậy, áp<br />
lực của nhà quản lý cấp trên<br />
của các cơ quan nhà nước<br />
được coi là nhân tố có ảnh<br />
hưởng đến hoạt động kiểm<br />
soát chuyển giá.<br />
Áp lực từ việc giao chỉ tiêu<br />
số tiền truy thu, truy hoàn<br />
thuế từ doanh nghiệp: Thuế<br />
là nguồn thu chủ yếu trong<br />
ngân sách quốc gia. Việc cân<br />
đối nguồn thu nhằm đảm bảo<br />
các khoản chi là điều kiện tiên<br />
quyết để các quốc gia kiểm<br />
<br />
Số 196- Tháng 9. 2018<br />
<br />
27<br />
<br />
CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ <br />
<br />
soát tốt rủi ro thanh khoản<br />
do bội chi ngân sách. Thuế là<br />
khoản đóng góp bắt buộc cho<br />
NSNN do luật pháp quy định<br />
đối với các pháp nhân và thể<br />
nhân nhằm đáp ứng nhu cầu<br />
chi tiêu của Nhà nước. Ngân<br />
sách bị thất thu là do Nhà<br />
nước không thu được thuế<br />
theo quy định của luật pháp và<br />
theo các chỉ tiêu pháp lệnh đã<br />
được thiết lập trong năm dự<br />
toán. Bên cạnh những nguyên<br />
nhân khách quan dẫn đến<br />
nguồn thu sụt giảm, thì các<br />
hành vi trốn hoặc tránh thuế<br />
(trong đó có liên quan đến<br />
chuyển giá) của những đơn<br />
vị nộp thuế là nguyên nhân<br />
chủ quan cơ bản dẫn đến thất<br />
thu ngân sách. Nhu cầu tìm<br />
kiếm các nguồn lực tài chính<br />
để cân đối ngân sách quốc gia<br />
được coi là áp lực lên các cơ<br />
quan thuế để họ phải có những<br />
chính sách và hành động thích<br />
hợp nhằm thu được ngân sách<br />
nhiều hơn. Chính vì vậy, việc<br />
Nhà nước giao chỉ tiêu về số<br />
tiền truy thu và truy hoàn thuế<br />
từ các đơn vị nộp thuế cho<br />
các cơ quan thuế có tác động<br />
trực tiếp đến việc thanh, kiểm<br />
tra hoạt động chuyển giá. Chỉ<br />
tiêu truy thu và hoàn thuế<br />
giao cho các cơ quan thuế có<br />
tác động thuận chiều đến số<br />
lượng và tính phức tạp của<br />
các cuộc thanh, kiểm tra thuế.<br />
Trong các cuộc thanh, kiểm<br />
tra thuế liên quan đến các giao<br />
dịch liên kết, việc thanh tra<br />
hoạt động chuyển giá đã dần<br />
được coi là nội dung thanh<br />
tra cơ bản và trọng tâm mà<br />
cơ quan thuế cần thực hiện.<br />
Tại Romania, Cơ quan quản<br />
lý ngân sách quốc gia (2011)<br />
<br />
28 Số 196- Tháng 9. 2018<br />
<br />
đã xác định tầm quan trọng<br />
của việc thanh tra hoạt động<br />
chuyển giá trong Chiến lược<br />
của ngành thuế từ năm 2010<br />
đến 2013. Theo đó, các cơ<br />
quan thuế cần tập trung vào<br />
ba vấn đề cơ bản: (1) Nhận<br />
diện các đơn vị liên kết với<br />
các doanh nghiệp nước ngoài<br />
tại các địa phương có kết quả<br />
kinh doanh lỗ; (2) rà soát các<br />
tài liệu về chuyển giá do các<br />
đơn vị nộp thuế báo cáo; (3)<br />
xem xét giá giao dịch giữa các<br />
bên liên kết có được xác định<br />
theo nguyên tắc giá giao dịch<br />
độc lập hay không.<br />
Áp lực từ việc giao chỉ tiêu số<br />
lượng doanh nghiệp có dấu<br />
hiệu chuyển giá phải thanh tra<br />
theo kế hoạch: Việc kiểm soát<br />
giá chuyển giao cũng chịu áp<br />
lực từ việc Nhà nước giao chỉ<br />
tiêu số lượng các cuộc thanh,<br />
kiểm tra và số lượng các<br />
doanh nghiệp cần thanh tra<br />
dấu hiệu chuyển giá. Vì vậy,<br />
cán bộ thanh tra, kiểm tra chịu<br />
áp lực từ các bên như lãnh đạo<br />
cấp trên về số cuộc thanh tra<br />
và số lượng doanh nghiệp phải<br />
thanh tra theo kế hoạch được<br />
giao. Chẳng hạn, tại Romania,<br />
theo yêu cầu của Cơ quan<br />
quản lý ngân sách quốc gia<br />
(2011), mỗi cơ quan thuế địa<br />
phương phải thực hiện ít nhất<br />
một cuộc thanh tra chuyển giá<br />
trong tháng. Kết quả là, chỉ<br />
trong năm 2010, tổng số các<br />
cuộc thanh tra chuyển giá cho<br />
các cơ quan thuế tại Romania<br />
thực hiện lên đến 150 cuộc.<br />
Tổng giá trị điều chỉnh từ các<br />
hoạt động chuyển giá bị thanh<br />
tra khoảng 8,5 triệu Bảng,<br />
trong đó, cuộc thanh tra có<br />
giá trị điều chỉnh lớn nhất là 2<br />
<br />
triệu Bảng. Chính vì vậy, việc<br />
giao chỉ tiêu số cuộc thanh tra<br />
và số lượng các doanh nghiệp<br />
cần phải thanh tra dấu hiệu<br />
chuyển giá có tác động thuận<br />
chiều tới kiểm soát giá chuyển<br />
giao.<br />
(ii) Trình độ chuyên môn,<br />
thâm niên công tác của<br />
chủ thể kiểm soát: Trình độ<br />
chuyên môn và thâm niên<br />
công tác của chủ thể kiểm<br />
soát là nhân tố quan trọng<br />
tác động hoạt động kiểm soát<br />
chuyển giá. Ngoài những yêu<br />
cầu chung đặt ra với các cán<br />
bộ thực hiện thanh, kiểm tra<br />
(như có bằng tốt nghiệp đại<br />
học phù hợp với chuyên môn<br />
thuộc ngành, lĩnh vực công<br />
tác; có chứng chỉ bồi dường<br />
nghiệp vụ; có chứng chỉ ngoại<br />
ngữ, sử dụng thành thạo<br />
tin học văn phòng; có thâm<br />
niên công tác) thì các cán bộ<br />
thanh, kiểm tra cần có kiến<br />
thức chuyên sâu về chuyển<br />
giá trong các doanh nghiệp.<br />
Sự am hiểu của chủ thể kiểm<br />
soát về các hình thức chuyển<br />
giá, các dấu hiệu chuyển giá<br />
và phương pháp chuyển giá là<br />
nền tảng kiến thức cơ bản hỗ<br />
trợ để giúp các chủ thể kiểm<br />
soát phát hiện hành vi chuyển<br />
giá tại doanh nghiệp. Đội ngũ<br />
chủ thể kiểm soát đòi hỏi phải<br />
được đào tạo đúng chuyên<br />
ngành về kế toán, kiểm toán,<br />
thuế,… và chủ động trong cập<br />
nhật thường xuyên về nghiệp<br />
vụ, cập nhật các thông tin thay<br />
đổi trong chính sách thuế, đặc<br />
biệt các hình thức, kỹ thuật,<br />
phương pháp tinh vi chuyển<br />
giá đa dạng và phức tạp giữa<br />
các doanh nghiệp. Hoạt động<br />
<br />
Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng<br />
<br />
CHÍNH SÁCH & THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH - TIỀN TỆ <br />
<br />
chuyển giá thường được thực<br />
hiện giữa các bên liên kết<br />
thuộc các công ty đa quốc gia,<br />
nên chủ thể kiểm soát cần am<br />
hiểu rõ ràng về cách thức vận<br />
hành và hoạt động của loại<br />
hình công ty này. Hơn nữa,<br />
chủ thể kiểm soát cần nắm<br />
vững đặc điểm và thông lệ<br />
phổ biến của từng ngành kinh<br />
doanh để thực hiện những<br />
kỹ thuật phân tích cần thiết<br />
đối với hoạt động chuyển<br />
giá (Tony Dong và cộng sự,<br />
2017). Kinh nghiệm và thâm<br />
niên công tác của các chủ thể<br />
kiểm soát đóng vai trò quan<br />
trọng trong việc phát hiện và<br />
kiểm soát hành vi chuyển giá<br />
trong doanh nghiệp (Nguyễn<br />
Văn Phượng, 2015, Nguyễn<br />
Đại Thắng, 2016).<br />
Khả năng ứng dụng công<br />
nghệ thông tin hiện đại cũng<br />
là nhân tố quan trọng quyết<br />
định đến tính hiệu quả của<br />
hoạt động kiểm soát chuyển<br />
giá. Công nghệ thông tin<br />
luôn đóng vai trò quan trọng<br />
trong nhiều lĩnh vực hoạt<br />
động, trong đó bao gồm lĩnh<br />
vực kiểm soát chuyển giá của<br />
chủ thể kiểm soát. Mức độ<br />
và thành thạo trong ứng dụng<br />
công nghệ thông tin của chủ<br />
thể kiểm soát trong thu thập<br />
và xử lý dữ liệu của doanh<br />
nghiệp giúp chủ thể kiểm soát,<br />
đặc biệt cơ quan thuế và công<br />
ty kiểm toán phát hiện sai<br />
phạm trong hành vi chuyển<br />
giá nhanh chóng và chính xác,<br />
giảm áp lực công việc thanh<br />
tra và kiểm tra của chủ thể<br />
kiểm soát (Nguyễn Đại Thắng,<br />
2016).<br />
(iii) Phẩm chất đạo đức,<br />
<br />
Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng<br />
<br />
thái độ và tác phong chuyên<br />
nghiệp của các cán bộ thanh,<br />
kiểm tra hoạt động chuyển giá<br />
cũng rất quan trọng, bên cạnh<br />
trình độ chuyên môn và thâm<br />
niên công tác.<br />
Trong mọi lĩnh vực công tác,<br />
đạo đức nghề nghiệp luôn<br />
được đặt lên hàng đầu và<br />
song hành cùng năng lực nghề<br />
nghiệp. Kiểm soát chuyển<br />
giá là lĩnh vực liên quan trực<br />
tiếp tới lợi ích kinh tế của<br />
nhiều doanh nghiệp thực<br />
hiện chuyển giá (Nguyễn Đại<br />
Thắng, 2016). Bên cạnh đó,<br />
cán bộ thuế là cá nhân trực<br />
tiếp và thay mặt Nhà nước<br />
thực hiện kiểm soát hành vi<br />
chuyển giá của doanh nghiệp.<br />
Do đó, các doanh nghiệp có<br />
thể chia sẻ lợi ích vật chất cho<br />
cán bộ thuế hoặc thông đồng,<br />
mua chuộc cán bộ thuế để che<br />
dấu hành vi chuyển giá. Hoặc<br />
đối với công ty kiểm toán,<br />
phí kiểm toán và các lợi ích<br />
vật chất mà công ty kiểm toán<br />
thu được từ khách thể kiểm<br />
toán chi trả là lớn khi che dấu<br />
hành vi chuyển giá bất hợp<br />
pháp của doanh nghiệp. Do<br />
đó, phẩm chất đạo đức nghề<br />
nghiệp kết hợp với ý thức tuân<br />
thủ luật pháp và tập trung cao<br />
độ vào thực hiện đúng chức<br />
năng, nhiệm vụ của chủ thể<br />
kiểm soát cũng là nhân tố cần<br />
xem xét và có vai trò quan<br />
trọng tác động đến kiểm soát<br />
chuyển giá đối với doanh<br />
nghiệp.<br />
Thái độ thận trọng của các<br />
cán bộ thực hiện nhiệm vụ<br />
thanh, kiểm tra hoạt động<br />
chuyển giá có tác động tích<br />
cực đến kiểm soát chuyển<br />
giá và là điều kiện đảm bảo<br />
<br />
tính hữu hiệu của hoạt động<br />
kiểm soát chuyển giá. Theo<br />
M. Peppitt (2009), người thực<br />
hiện nhiệm vụ thanh tra cần<br />
thận trọng với các dấu hiệu có<br />
rủi ro chuyển giá ở mức tối<br />
thiểu nhất như: (i) Nhận diện<br />
loại hình giao dịch giữa các<br />
bên liên kết (các khoản thanh<br />
toán nợ vay và lãi vay nội bộ;<br />
các khoản vay của một bên<br />
được bảo lãnh bởi bên thứ ba;<br />
các giao dịch nội bộ; các chi<br />
phí nội bộ liên quan đến phí<br />
quản lý, kỹ thuật, bán hàng và<br />
marketing; và các khoản chi<br />
phí phải trả liên quan đến việc<br />
sử dụng tài sản vô hình hoặc<br />
tài sản trí tuệ như nhãn hiệu,<br />
bản quyền hoặc bí quyết,…);<br />
(ii) xác định các chỉ tiêu thể<br />
hiện quy mô của các giao dịch<br />
liên kết trong khoảng thời<br />
gian từ một đến ba năm và bất<br />
cứ dấu hiệu nào liên quan đến<br />
sự thay đổi về quy mô giao<br />
dịch; Việc lập kế hoạch hợp<br />
lý, sắp xếp công việc thanh<br />
tra, kiểm tra khoa học cũng là<br />
yếu tố thể hiện năng lực nghề<br />
nghiệp và tác phong chuyên<br />
nghiệp của cán bộ thanh kiểm<br />
tra, góp phần quan trọng đối<br />
với sự thành công của kiểm<br />
soát chuyển giá.<br />
(iv) Tổ chức bộ máy kiểm<br />
soát Nhà nước- Cơ quan<br />
Thuế- đóng vai trò quan<br />
trọng và then chốt trong việc<br />
thực hiện quyền hạn và trách<br />
nhiệm trong phát hiện hành<br />
vi chuyển giá giữa các doanh<br />
nghiệp. Tổ chức bộ máy của<br />
chủ thể kiểm soát đối với<br />
hoạt động chuyển giá là việc<br />
phân công trách nhiệm và<br />
quyền hạn giữa các bộ phận<br />
<br />
Số 196- Tháng 9. 2018<br />
<br />
29<br />
<br />