Khảo sát liên quan giải phẫu đông mạch cảnh trong và xoang bướm ‐ ứng dụng phẫu thuật qua xoang bướm hố yên

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 2 * 2013 <br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> KHẢO SÁT LIÊN QUAN GIẢI PHẪU ĐÔNG MẠCH CẢNH TRONG  <br /> VÀ XOANG BƯỚM ‐ ỨNG DỤNG PHẪU THUẬT QUA XOANG BƯỚM <br /> HỐ YÊN <br /> Huỳnh Lê Phương* <br /> <br /> TÓM TẮT <br /> Mục đích: Chúng tôi khảo sát mối liên quan giải phẫu đa dạng của động mạch cảnh trong và xoang bướm <br /> bằng phân tích hình ảnh CTscan,. qua đó nêu tính ứng dụng trong phẫu thuật qua xoang bướm hố yên. <br /> Đối tượng và phương pháp: Với những tiêu chuẩn chọn bệnh và loại trừ, chúng tôi có 80 người trưởng <br /> thành chụp CT scan đầu tại bệnh viện Chợ Rẫy đưa vào khảo sát. Với phần mềm phân tích các yếu tố liên quan <br /> về giải phẫu của động mạch cảnh trong và xoang bướm được khảo sát và phân tích trên các mặt phẳng 3D. <br /> Kết quả: Nghiên cứu của chúng tôi ghi nhận động mạch cảnh trong có tạo lồi vào phía trong thành bên XB <br /> với 68,12 % đoạn bên trước và 56, 87 % ở đoạn dọc thành sau. Gần 50% các trường hợp các vách trong XB có <br /> chân bám trên thành xương lồi động mạch cảnh. <br /> Kết luận:  Mối liên hệ giải phẫu giữa động mạch cảnh trong và xoang bướm là một trong những đặc thù <br /> giải phẫu của xoang bướm. Khảo sát và đánh giá trước mổ vùng xoang bướm bằng CT scan giúp phẫu thuật <br /> viên chủ động thao tác và tránh những biến chứng trong phẫu thuật qua xoang bướm hố yên. <br /> Từ khóa: Xoang bướm; Động mạch cảnh trong; CTscan. <br /> <br /> ABSTRACT <br /> RELATIONSHIP OF SURGICAL ANATOMY OF THE INTERNAL CAROTID ARTERY AND <br /> SPHENOID SINUS – APPLICATIONS IN TRANSSPHENOIDAL SURGERY <br /> Huynh Le Phuong* Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 17 ‐ Supplement of No 2 ‐ 2013: 77 ‐ 83 <br /> Purpose:  We  sought  to  investigate  the  surgical  anatomical  relation  of  the  internal  carotid  artery  and <br /> sphenoid sinus. Through that we delineate the surgical applications in transsphenoidal surgery. <br /> Methods:  CT scan imaging studies obtained in 80 healthy adults who have no sellar and sphenoid sinus <br /> lesions were reviewed. The anatomical measurements were made on various dimensions using the multiplanar <br /> reconstruction technique that were analyzed. <br /> Results: All of sphenoid sinuses in this radiological study had shown that 68.12% of all of Internal carotid <br /> artery was bulging into sinus at lateral anterior segment and 56.87% at vertical posterior segment. In addition, <br /> there were over 50% of the sphenoid sinus have septum were inserting into the carotid prominence. <br /> Conclusion: This study highlights the surgical anatomy, variants and the relationship of the sphenoid sinus <br /> to  internal  carotid  arteries.  Therefore,  axial  and  coronal  CT  sections  should  always  be  obtained  prior  to  any <br /> surgery in the sphenoid sinus area. <br /> Key words: Sphenoid sinus; Internal carotid artery; Computed tomography. <br /> hình dáng và không đối xứng. Điều quyết định <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ <br /> về  sự  biến  đổi  không  đồng  nhất  này  tùy  thuộc <br /> Từ lâu, xoang bướm đã được xem là một cấu <br /> vào  mức  độ  khí  hóa  của  xoang  bướm.  Trong  y <br /> trúc giải phẫu có biến đổi đáng kể về kích thước, <br /> * Khoa Ngoại thần kinh Bệnh viện Chợ Rẫy <br /> Tác giả liên lạc: TS. BS. Huỳnh Lê Phương  ĐT: 0909225188 <br /> <br />  Email: phuongsds@yahoo.com <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật – Bệnh Viện Chợ Rẫy ‐ Năm 2013<br /> <br /> 77<br /> <br /> Nghiên cứu Y học <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 2 * 2013<br /> <br /> văn  thế  giới,  có  nhiều  công  trình  nghiên  cứu, <br /> báo cáo bằng cách khảo sát phẫu tích trên xác có <br /> kết hợp nội soi hoặc phân tích trên hình ảnh CT <br /> scan về giải phẫu của vùng xoang bướm và hố <br /> yên(1,5,15,16,20),  Những  nghiên  cứu  trên  đã  đưa  ra <br /> những nhận định về tính đa dạng biến đổi cấu <br /> trúc  giải  phẫu,  mối  liên  quan  giải  phẫu  của <br /> xoang  bướm  với  những  cấu  trúc  giải  phẫu <br /> chung  quanh  như  hành  lang  phẫu  thuật  nhằm <br /> giúp  ứng  dụng  thực  hành  trong  phẫu  thuật <br /> vùng  xoang  bướm‐hố  yên.  Thêm  nữa,  cũng  đã <br /> có những báo cáo cảnh báo về những tai biến có <br /> thể  tránh  do  chính  những  biến  đổi  giải  phẫu <br /> vùng xoang bướm gây ra trong phẫu thuật(4,14,18)  <br /> Về hình thái, cấu trúc giải phẫu vùng xoang <br /> bướm, tại Việt Nam đã có vài công trình nghiên <br /> cứu(16,20).  Tuy  nhiên,  nhận  thấy  lợi  ích  của  việc <br /> nắm  vững  kiến  thức  về  hình  thái  giải  phẫu  đa <br /> dạng của xoang bướm cũng như mối liên hệ với <br /> những  cấu  trúc  giải  phẫu  kề  cận  sẽ  hữu  ích <br /> trong  việc  đánh  giá  trước  khi  thực  hiện  phẫu <br /> thuật  vùng  xoang  bướm  hay  qua  xoang  bướm <br /> hố yên cũng như có thể góp phần tránh những <br /> biến  chứng  phẫu  thuật,  chúng  tôi  đã  thực  hiện <br /> một nghiên cứu về giải phẫu xoang bướm bằng <br /> phân  tích  hình  ảnh  CT  scan(10).  Trong  báo  cáo <br /> này chúng tôi trình bày kết quả khảo sát về mối <br /> liên quan giải phẫu giữa động mạch cảnh trong <br /> và thành xoang bướm và qua đó  đánh  giá  tính <br /> hữu  hiệu  và  ứng  dụng  trong  chẩn  đoán  trước <br /> mổ vùng xoang bướm hố yên của CT scan. <br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG ‐ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU <br /> Đối tượng nghiên cứu <br /> Mẫu  nghiên  cứu  được  thu  thập  từ  nhóm <br /> mẫu  là  những  người  đến  chụp  CT  scan  vùng <br /> đầu mặt: Bao gồm 80 người có yêu cầu đến chụp <br /> CT  scan  đầu  với  lý  do  nhức  đầu  không  rõ <br /> nguyên  nhân,  chọn  ngẫu  nhiên  trong  khoảng <br /> tháng 9/2010 đến 10/2010 tại Bệnh viện Chợ Rẫy. <br /> <br /> Tiêu chuẩn chọn mẫu <br /> Bệnh nhân nam nữ, tuổi từ 18 trở lên. <br /> Bệnh nhân được chụp CT scan đầu khảo sát <br /> cả vùng mũi xoang. <br /> <br /> 78<br /> <br /> Tiêu chuẩn loại trừ <br /> Bệnh nhân có tiền sử chấn thương vùng đầu <br /> mặt. <br /> Bệnh  nhân  có  tiền  sử  phẫu  thuật  vùng  đầu <br /> mặt. <br /> Bệnh nhân được phát hiện bệnh lý vùng đầu <br /> mặt, xoang qua hình ảnh CT scan. <br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu <br /> Nghiên cứu mô tả cắt ngang. <br /> <br /> Phương tiện nghiên cứu <br /> Các hình ảnh CT scan vùng đầu ghi được từ <br /> máy  CT  scan  đa  lát  cắt.  Thông  số  kỹ  thuật  xác <br /> lập trên máy CT để đạt hình ảnh tối ưu: Eff.maS: <br /> 180; KV: 120; Collimation: 40 × 0,6; Slice: 0,9mm, <br /> Re.increment: 0,4 mm; Kernel: H70h Very sharp; <br /> Window:  (Osteo.)  C:  400;  W:  2.000.  Hình  ảnh <br /> được  dựng  lại  MPR  cho  3  mặt  phẳng:  mặt <br /> phẳng trục (Axial); mặt phẳng trán (Coronal) và <br /> mặt phẳng dọc (Sagittal). <br /> <br /> Biến số nghiên cứu <br /> Dịch tễ học: tuổi, giới. <br /> Đánh  giá  mối  liên  hệ  giữa  xoang  bướm  và <br /> động mạch cảnh trong: <br /> Khảo  sát  độ  lồi  của  động  mạch  cảnh  liên <br /> quan với thành XB. <br /> Khảo  sát  mối  liên  quan  giữa  động  mạch <br /> cảnh và vách chia trong XB. <br /> <br /> Phương pháp tiến hành nghiên cứu <br /> Data về hình ảnh được lưu lại vào đĩa DVD <br /> và sau đó trên máy tính hình ảnh CT được phân <br /> tích  bằng  phần  mềm  eFilm  Workstation  2.1.0. <br /> (MERGE Healthcare Co. 2005). <br /> <br /> KẾT QUẢ <br /> Đặc điểm mẫu nghiên cứu <br /> Phân bố mẫu theo tuổi <br /> Mẫu nghiên cứu trên CT scan ngẫu nhiên cắt <br /> ngang của 80 đối tượng. <br /> Bảng 1 Phân bố theo nhóm tuổi. <br /> Tuổi 18-20 21-30 31-40 4150<br /> <br /> 5160<br /> <br /> 6170<br /> <br /> 71- 81-90 TS<br /> 80<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật – Bệnh Viện Chợ Rẫy ‐ Năm 2013 <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 2 * 2013 <br /> Số BN 7<br /> Tỉ lệ % 8,3<br /> <br /> 13<br /> 17<br /> 16,6 21,6<br /> <br /> 21<br /> 25<br /> <br /> 16<br /> 20<br /> <br /> 1<br /> 1,6<br /> <br /> 4<br /> 5<br /> <br /> 1 80<br /> 1,6 100<br /> <br /> Nhận xét: Tuổi nhỏ nhất là 18, tuổi lớn nhất <br /> là  88.  Tuổi  trung  bình  (mean)  là  42,  4.  Tuổi <br /> thường gặp tập trung (median) là 42. <br /> <br /> Phân bố mẫu theo giới <br /> Bảng 2 Phân bố theo giới. <br /> Giới<br /> Số BN<br /> Tỉ lệ %<br /> <br /> Nam<br /> 27<br /> 33,3<br /> <br /> Nữ<br /> 53<br /> 66,6<br /> <br /> TS<br /> 80<br /> 100<br /> <br /> Nhận  xét:  Trong  mẫu  nghiên  cứu  vì <br /> phương  pháp  mô  tả  cắt  ngang  ngẫu  nhiên <br /> trong  mẫu  cho  kết  quả  nữ  giới  chiếm  tỉ  lệ  2:1 <br /> so  với  nam  giới.  Chúng  tôi  dùng  phép  kiểm <br /> định  thống  kê  để  kiểm  chứng  các  biến  không <br /> ảnh hưởng bởi tỉ số trên. <br /> <br /> Liên  quan  giải  phẫu  động  mạch  cảnh <br /> trong và xoang bướm <br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> chân vách xoang <br /> Bảng 3: Số lượng vách trong XB có chân bám vào <br /> thành xoang bướm ngay ống động mạch cảnh trong. <br /> 1 vách bám<br /> <br /> 2 vách bám<br /> <br /> Không có<br /> <br /> ĐMCT phải<br /> <br /> 33 (41,3%)<br /> <br /> 4 (5%)<br /> <br /> 43 (53%,7)<br /> <br /> ĐMCT trái<br /> <br /> 39 (48,7%)<br /> <br /> 1 (1,3%)<br /> <br /> 40 (50%)<br /> <br /> Nhận xét: Qua bảng 3, nghiên cứu ghi nhận <br /> có khoảng 50% các trường hợp, động mạch cảnh <br /> trong không có chân vách xoang bám. <br /> Bảng 4: Số loại vách trong XB bám trên ống động <br /> mạch cảnh trong (% của 80). <br /> ĐMCT phải<br /> ĐMCT trái<br /> <br /> Vách chính<br /> 11 (13,75%)<br /> 18 (16,25%)<br /> <br /> Vách phụ Hai loại vách<br /> 22 (27,50%)<br /> 4 (5%)<br /> 40 (32,5%)<br /> 2 (1,25%)<br /> <br /> Nhận  xét:  Kiểm  định  thống  kê,  cho  thấy <br /> không có sự khác biệt có ý nghĩa giữa hai bên phải <br /> trái về số lượng và loại vách bám trên ống ĐM. <br /> <br /> Sự  liên  quan  giữa  động  mạch  cảnh  trong  với <br /> <br /> A<br /> <br /> B<br /> <br /> Hình 1: Hình CT scan thiết diện phẳng ngang (axial) qua xoang bướm. 1.A: hình CT scan của một đối tượng <br /> trong nghiên cứu, minh họa sự bám của vách trong XB. Cả hai ĐMCT bên phải và trái đều có chân vách bám. <br /> Bên phải, ống ĐM có chân vách giữa chính bám. Bên trái, ống ĐM chỉ có chân vách phụ bám. 1.B: hình CT scan <br /> của một đối tượng khác trong nghiên cứu. Bên phải, ống ĐM có 2 chân vách bám: một vách giữa chính và một <br /> vách phụ bám. Bên trái, ống ĐM chỉ có chân vách phụ bám <br /> <br /> Độ lồi động mạch cảnh trong trên thành xoang XB <br /> Bảng 5: Lồi ĐM cảnh trong vào XB đoạn lên (xương đá) <br /> ĐM cảnh trong phải<br /> ĐM cảnh trong trái<br /> ∑<br /> <br /> Lồi vào XB 2/3 đường kính ĐM<br /> 35 (43,75%) nam: 9 nữ: 26<br /> 14 (17,50%) nam: 8 nữ: 6<br /> 24 (30,0%) nam: 9 nữ: 15<br /> 18 (22,50%) nam: 8 nữ: 10<br /> 59 (36,87%) nam: 18 nữ: 41<br /> 32 (20,0%) nam: 16 nữ: 16<br /> <br /> Nhận  xét:  Bằng  phép  kiểm  dấu  và  hạng <br /> <br /> Không thấy lồi vào trong XB ∑<br /> 31 (38,75%) nam: 10 nữ: 21 80<br /> 38 (47,50%) nam: 10 nữ: 28 80<br /> 69 (43,12%) nam: 20 nữ: 49 160<br /> <br /> Wilcoxon,  ta  thấy  có  sự  khác  nhau  có  ý  nghĩa <br /> giữa có lồi ĐMC trong vào XB bên phải trội hơn <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật – Bệnh Viện Chợ Rẫy ‐ Năm 2013<br /> <br /> 79<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 2 * 2013<br /> <br /> Nghiên cứu Y học <br /> <br /> bên  trái  (P=0,03