Kiến thức và thực hành về chăm sóc thai sản tại huyện Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng năm 2015

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 21 * Số 1 * 2017 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> <br /> KIẾN THỨC VÀ THỰC HÀNH VỀ CHĂM SÓC THAI SẢN<br /> TẠI HUYỆN HÒA VANG, THÀNH PHỐ ĐÀ NẴNG NĂM 2015<br /> Ngô Viết Lộc*, Lê Thị Thanh Huyền**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Trên thế giới, có khoảng 830 phụ nữ tử vong mỗi ngày do các nguyên nhân liên quan đến mang<br /> thai và sinh đẻ. Tình trạng chăm sóc phụ nữ mang thai phản ánh khoảng cách giữa các nước giàu và nghèo. Có<br /> chưa tới 1% các trường hợp tử vong mẹ xảy ra ở các nước phát triển trong khi đó tỷ lệ này khá cao ở các nước<br /> đang phát triển. Ngoài ra, tỷ lệ tử vong mẹ cao hơn ở vùng nông thôn, ở nhóm phụ nữ nghèo và học vấn thấp.<br /> Mục tiêu: Đánh giá kiến thức và thực hành về chăm sóc thai sản tại huyện Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng<br /> năm 2015.<br /> Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang nghiên cứu kiến thức và thực hành về chăm sóc<br /> thai sản được thực hiện trên 433 bà mẹ có con từ 42 ngày tuổi đến dưới 1 tuổi tại 4 xã miền núi của huyện Hòa<br /> Vang, thành phố Đà Nẵng.<br /> Kết quả: Có 54,3% bà mẹ có kiến thức đạt và 71,8% bà mẹ có thực hành đúng về chăm sóc thai sản. Trong<br /> đó tỷ lệ các bà mẹ có kiến thức về chăm sóc trước sinh và chăm sóc trong khi sinh khá cao (60,3% và 64,2%). Kiến<br /> thức về chăm sóc sau sinh còn chiếm tỷ lệ thấp (52,9%).<br /> Kết luận: Cần có biện pháp can thiệp hiệu quả để nâng cao kiến thức về vấn đề chăm sóc thai sản cho phụ nữ<br /> mang thai qua đó sẽ góp phần nâng cao tỷ lệ thực hành đúng.<br /> Từ khóa: kiến thức, thực hành, chăm sóc thai sản.<br /> ABSTRACT<br /> KNOWLEDGE AND PRACTICE OF MATERNITY CARE IN HOA VANG DISTRICT,<br /> DANANG CITY, 2015<br /> Ngo Viet Loc, Le Thi Thanh Huyen<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement of Vol. 21 - No 1 - 2017: 49 - 53<br /> <br /> Background: There are about 830 women died that related to pregnancy and childbirth every day in the<br /> world. The status of care of pregnant women reflects the gap between rich and poor countries. There is less than<br /> 1% of maternal deaths occurred in growing countries while this ratio is high in developing countries. In addition,<br /> maternal mortality is higher in rural areas and among poor women and less educated.<br /> Objectives: To assess knowledge and practice of maternity care in Hoa Vang District, Da Nang City.<br /> Methods: A cross sectional descriptive study on knowledge and practice of maternity care was conducted on<br /> 433 mothers of children from 42 days up to 1 year old at 4 mountainous communes of Hoa Vang District, Da<br /> Nang City.<br /> Results: There are 54,3% of mothers have acceptable knowledge and right methods of maternity care<br /> practice. In which, the proportion of mothers have knowledge of prenatal care and care during childbirth is high<br /> (60.3% and 64.2%). There is a small percentage of knowledge of postnatal care with 52.9%.<br /> Conclusion: It is necessary to have interventions to improve knowledge and practice on maternity care for<br /> <br /> <br /> * Trường Đại học Y Dược Huế, **Sở Y tế Đà Nẵng<br /> Tác giả liên lạc: TS.BS. Ngô Viết Lộc ĐT: 0913492364 Email: ngovietloc@gmail.com<br /> <br /> Sản Phụ Khoa 49<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 21 * Số 1 * 2017<br /> <br /> pregnant women.<br /> Key words: knowledge, practice, maternity care.<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ Mục tiêu nghiên cứu<br /> Mang thai và sinh đẻ là một quá trình sinh Mô tả kiến thức, thái độ và thực hành<br /> lý bình thường nhưng lại tiềm ẩn nhiều nguy chăm sóc thai sản của các bà mẹ tại các xã<br /> cơ đối với sức khỏe, sự sống còn của cả mẹ và miền núi thuộc huyện Hòa Vang thành phố<br /> thai nhi, và có thể ảnh hưởng đến hạnh phúc Đà Nẵng năm 2015.<br /> gia đình. ĐỐITƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU<br /> Trên thế giới, có khoảng 830 phụ nữ tử vong Đối tượng nghiên cứu<br /> mỗi ngày do các nguyên nhân liên quan đến Các bà mẹ có con từ 42 ngày tuổi đến dưới 1<br /> mang thai và sinh đẻ. Tình trạng chăm sóc phụ tuổi trong thời gian nghiên cứu đang sinh sống<br /> nữ mang thai phản ánh khoảng cách giữa các tại 4 xã miền núi thuộc huyện Hòa Vang, thành<br /> nước giàu và nghèo, có chưa tới 1% các trưởng phố Đà Nẵng.<br /> hợp tử vong mẹ xảy ra ở các nước phát triển Phương pháp nghiên cứu<br /> trong khi đó tỷ lệ này khá cao ở các nước đang - Thiết kế nghiên cứu<br /> phát triển. Ngoài ra, tỷ lệ tử vong mẹ cao hơn ở Nghiên cứu được thực hiện bằng phương<br /> vùng nông thôn, ở nhóm phụ nữ nghèo và học pháp mô tả cắt ngang.<br /> vấn thấp(7).<br /> - Địa điểm và thời gian nghiên cứu<br /> Ở Việt Nam, dù sức khỏe bà mẹ đã được cải Nghiên cứu được tiến hành tại 4 xã miền núi<br /> thiện đáng kể với tỷ suất tử vong mẹ đã giảm (Hòa Bắc, Hòa Liên, Hòa Ninh, Hòa Phú) thuộc<br /> hơn 3 lần từ 233/100.000 trẻ đẻ sống (1990) xuống huyện Hòa Vang, thành phố Đà Nẵng. Thời gian<br /> còn khoảng 60/100.000 trẻ đẻ sống (2014). Tử nghiên cứu từ tháng 11 đến tháng 12 năm 2015.<br /> vong trẻ em dưới 1 tuổi đã giảm từ 44,4‰ (1990) - Cỡ mẫu, chọn mẫu<br /> xuống còn 14,9‰ (2014). Nhưng đáng chú ý là<br /> Từ hồ sơ quản lý thai nghén tại 04 trạm y tế<br /> có sự khác biệt liên quan đến tử vong mẹ và tử<br /> xã Hòa Bắc, Hòa Liên, Hòa Ninh, Hòa Phú<br /> vong trẻ giữa các vùng miền, dân tộc, nơi cư trú,<br /> chúng tôi chọn ra các bà mẹ có đủ tiêu chuẩn để<br /> thu nhập của hộ gia đình cũng như trình độ học<br /> đưa vào danh sách nghiên cứu. Thực tế nghiên<br /> vấn của mẹ. Tử vong sơ sinh vẫn còn cao, chiếm<br /> cứu 433 bà mẹ.<br /> đến 70% số tử vong trẻ em dưới 1 tuổi. Tốc độ<br /> - Kỹ thuật thu thập số liệu<br /> giảm tử vong mẹ, tử vong trẻ em trong những<br /> năm gần đây đã có xu hướng chậm lại. Tỷ suất Tiến hành phỏng vấn các bà mẹ tại hộ gia<br /> tử vong mẹ còn cao ở khu vực miền núi và đồng đình dựa trên bộ câu hỏi đã soạn sẵn.<br /> bào dân tộc. Tỷ suất tử vong ở trẻ em đối với các - Phân tích số liệu<br /> dân tộc thiểu số từ năm 2006 đến năm 2011 vẫn Số liệu được thu thập và làm sạch trước khi<br /> còn tăng và cao gấp 3,5 lần so với dân tộc nhập vào máy tính bằng phần mềm Epi data 3.1.<br /> Kinh(1,3). Số liệu phân tích bằng phần mềm SPSS version<br /> Hòa Vang là một huyện ngoại thành của 18.0. Các chỉ số nghiên cứu được tính theo tỷ lệ<br /> thành phố Đà Nẵng, có nhiều dân tộc sinh sống,<br /> %. Đánh giá mức độ kiến thức và thực hành dựa<br /> tại các xã miền núi tỷ suất tử vong trẻ dưới 1 tuổi<br /> vào điểm cắt 75%. Các biến số nghiên cứu dựa<br /> còn cao (18,96%0), tỷ lệ phụ nữ mang thai khám<br /> thai ≥ 3 lần còn thấp so với các địa bàn khác. Từ trên “Hướng dẫn Quốc gia về các dịch vụ chăm<br /> những vấn đề trên, chúng tôi tiến hành nghiên sóc sức khỏe sinh sản năm 2009”.<br /> cứu nhằm mục tiêu:<br /> <br /> <br /> 50 Chuyên Đề Sức Khỏe Sinh Sản – Bà Mẹ Trẻ Em<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 21 * Số 1 * 2017 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN Bảng 3. Kiến thức về lựa chọn nơi sinh của bà mẹ<br /> Nội dung Tần số (n) Tỷ lệ (%)<br /> Đặc điểm cá nhân của đối tượng nghiên Trạm y tế 135 31,2<br /> cứu Trung tâm y tế 281 64,9<br /> Tổng số 433 bà mẹ tham gia nghiên cứu Bệnh viện 303 70,0<br /> Tại nhà 2 0,5<br /> trong đó độ tuổi chiếm tỷ lệ cao nhất là từ 20 - 34<br /> Không biết 4 0,9<br /> tuổi (83,1%) và thấp nhất là dưới 20 tuổi (5,1%).<br /> Bảng 4. Kiến thức, thực hành về chế độ dinh dưỡng,<br /> Nhóm dân tộc Kinh chiếm tỷ lệ 91%. Nhóm dân<br /> lao động, vệ sinh sau sinh<br /> tộc khác (Cơtu và Hoa) chiếm tỷ lệ 9%. Nhóm<br /> Nội dung Kiến thức Thực hành<br /> học vấn THCS chiếm tỷ lệ 47,1%. Nhóm học vấn<br /> Chế độ dinh Đạt 167 38,6 109 25,2<br /> từ tiểu học trở xuống chiếm 7,6%. Nghề nghiệp dưỡng sau sinh Không đạt 266 61,4 324 74,8<br /> công nhân chiếm tỷ lệ 49,2%, tiếp đến là nông Chế độ làm việc Đạt 279 64,4 414 95,6<br /> dân (22,6%), các nghề khác chiếm tỷ lệ (nghề sau sinh Không đạt 154 35,6 19 4,4<br /> khác 13,9%, CBVC 8,1%, buôn bán 6,2%). Điều Chế độ vệ sinh khi Đạt 216 49,9 392 90,5<br /> mang thai Không đạt 217 50,1 41 9,5<br /> kiện kinh tế của các gia đình ở mức không nghèo<br /> Tổng 433 100 433 100,0<br /> (83,8%); tỷ lệ hộ cận nghèo là 10% và hộ nghèo là<br /> 6,2%. Khoảng cách từ nhà của đối tượng nghiên<br /> cứu đến CSYT gần nhất ≥ 5 km chiếm tỷ lệ<br /> (53,3%) và < 5 km (46,7%). Đa số các bà mẹ có<br /> tình trạng hôn nhân là có chồng (98,4%), tình<br /> trạng ly hôn/chưa lập gia đình chiếm tỷ lệ thấp<br /> (1,6%). Số bà mẹ sinh con lần đầu chiếm đa số<br /> 45,5%; sinh từ 3 lần trở lên chiếm 14,5%. Tỷ lệ các<br /> bà mẹ có từ 1-2 con chiếm tỷ lệ rất cao 86,4% và<br /> tỷ lệ các bà mẹ có từ 3 con trở lên chiếm 13,6%.<br /> Kiến thức và thực hành về chăm sóc thai<br /> Biểu đồ 1. Thực hành về bổ sung vitamin A và khám<br /> sản của bà mẹ<br /> lại sau sinh<br /> Bảng 1. Kiến thức về việc khám thai<br /> Bảng 5. Kiến thức và thực hành về chăm sóc thai sản<br /> Nội dung Tần số (n) Tỷ lệ (%)<br /> Đạt 137 31,6<br /> của bà mẹ<br /> Ý nghĩa của việc khám<br /> thai Không đạt 296 68,4 Kiến thức Thực hành<br /> Nội dung<br /> Đạt 380 87,8 n % n %<br /> Số lần khám thai Đạt 261 60,3 372 85,9<br /> Không đạt 53 12,2 Chăm sóc trước<br /> Đạt 379 87,5 sinh Không đạt 172 39,7 61 14,1<br /> Thời điểm đi khám thai Đạt 278 64,2 433 100<br /> Không đạt 54 12,5 Chăm sóc trong<br /> Tổng 433 100,0 khi sinh Không đạt 155 35,8 0 0<br /> Chăm sóc sau Đạt 229 52,9 251 58,0<br /> Bảng 2. Kiến thức về các dấu hiệu bất thường cần đi sinh Không đạt 204 47,1 182 42,0<br /> khám thai<br /> Việc đánh giá kiến thức, thực hành của các<br /> Nội dung Tần số (n) Tỷ lệ (%)<br /> Dấu hiệu bất Biết < 3 dấu hiệu 73 16,9<br /> bà mẹ trong nghiên cứu này dựa vào điểm<br /> thường cần đi Biết ≥ 3 dấu hiệu 358 82,6 kiến thức và điểm thực hành của các bà mẹ.<br /> khám thai Với một huyện thuộc ngoại thành của thành<br /> Không biết 2 0,5<br /> ngay<br /> Tổng 433 100,0 phố, địa bàn đi lại khó khăn, trình độ học vấn<br /> thấp sẽ ảnh hưởng đến kiến thức và thực hành<br /> về chăm sóc thai sản của các bà mẹ. Kết quả<br /> <br /> <br /> <br /> Sản Phụ Khoa 51<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 21 * Số 1 * 2017<br /> <br /> bảng 5 cho thấy kiến thức và thực hành về lệ các bà mẹ có kiến thức chung về chăm sóc thai<br /> chăm sóc thai sản trước sinh và chăm sóc sau sản đạt là 54,3%. Tỷ lệ này thấp hơn so với kết<br /> sinh khá tốt (60,3% và 64,2%). Nhưng kiến quả nghiên cứu tại huyện Long Mỹ, tỉnh Hậu<br /> thức về chế độ dinh dưỡng, lao động, vệ sinh Giang tỷ lệ bà mẹ có hiểu biết đúng chiếm<br /> sau sinh còn thấp. Kiến thức của bà mẹ về 60,3%(6). Tuy nhiên lại cao hơn so với tác giả<br /> dinh dưỡng và vệ sinh sau sinh còn hạn chế Nguyễn Trọng Quân tỷ lệ bà mẹ đạt kiến thức về<br /> đặc biệt nhiều bà mẹ vẫn cho rằng cần ăn chăm sóc thai sản là 49%(4). Sự khác biệt này có<br /> kiêng và kiêng tắm rửa sau sinh. Nghiên cứu thể do phương pháp đánh giá trong các nghiên<br /> của Lê Minh Thi (2003) tại Hưng Yên mô tả cứu khác nhau.<br /> nhiều hành vi kiêng khem thiếu bằng chứng Bảng 6. Kiến thức và thực hành đúng về chăm sóc<br /> và không có lợi cho sức khỏe phụ nữ như: thai sản của bà mẹ<br /> kiêng uống nhiều nước, kiêng ngủ nhiều, mặc Nội dung Tần số (n) Tỷ lệ (%)<br /> áo dài tay, đi tất trong thời tiết nóng, không Kiến thức Đạt 235 54,3<br /> cắt móng chân, móng tay và không sử dụng chung Không đạt 198 45,7<br /> biện pháp tránh thai trong thời kỳ hậu sản(5). Thực hành Đúng 311 71,8<br /> Không đúng 122 28,2<br /> Về thực hành<br /> 71,8% bà mẹ có thực hành đúng về chăm sóc<br /> Những thực hành chăm sóc trong khi sinh thai sản. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cao<br /> được đa số các bà mẹ quan tâm như: 100% bà mẹ hơn Đoàn Thị Ngọc Vân tỷ lệ thực hành chăm<br /> sinh tại cơ sỏ y tế và được cán bộ y tế đỡ đẻ. Tuy sóc thai sản đúng đạt 60,4%(2). Điều này cũng<br /> nhiên thực hành sau sinh của các bà mẹ chưa hợp lý vì tỷ lệ kiến thức chăm sóc thai sản đạt<br /> được chú trọng như: tỷ lệ bà mẹ có chế độ dinh trong nghiên cứu của chúng tôi cao hơn.<br /> dưỡng hợp lý (25,2%); bổ sung vitamin A<br /> KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ<br /> (70,4%) và khám lại sau sinh (59,1%). Đối chiếu<br /> với kết quả của Phạm Phương Lan tại Hà Nội tỷ Tỷ lệ các bà mẹ có kiến thức chung về<br /> lệ bà mẹ có dinh dưỡng sau sinh hợp lý là chăm sóc thai sản đạt là 54,3%; không đạt là<br /> 80,4%(5). Điều này có thể do địa bàn nghiên cứu 45,7% trong đó: kiến thức đạt về chăm sóc<br /> của chúng tôi tại vùng miền núi, đối tượng<br /> trước sinh (60,3%); chăm sóc trong khi sinh<br /> nghiên cứu là người dân tộc thiểu số, trình độ<br /> (64,2%) và chăm sóc sau sinh (52,9%).<br /> học vấn còn thấp nên phần nào chịu ảnh hưởng<br /> của một số phong tục tập quán từ xa xưa. Tỷ lệ các bà mẹ có thực hành chung về<br /> So với kiến thức, thực hành CSTS và CSTKS chăm sóc thai sản đúng là 71,8% và không<br /> thì tỷ lệ bà mẹ có kiến thức đạt và thực hành đúng là 28,2% trong đó: thực hành đúng về<br /> đúng về CSSS chiếm tỷ lệ thấp. Điều này có thể chăm sóc trước sinh (85,9%); chăm sóc trong<br /> do bà mẹ có kiến thức về CSTS và CSTKS đạt cao khi sinh (100%) và chăm sóc sau sinh (58%).<br /> hơn CSSS nên từ đó thực hành CSTS và CSTKS Đẩy mạnh công tác truyền thông, nâng cao<br /> của bà mẹ tốt hơn. Tỷ lệ thực hành CSSS trong<br /> nhận thức cho cộng đồng về SKSS/KHHGĐ<br /> nghiên cứu của chúng tôi thấp hơn so với nghiên<br /> trong đó chú trọng nhóm bà mẹ trẻ tuổi, trẻ vị<br /> của của Nguyễn Trong Quân tỷ lệ các bà mẹ có<br /> thực hành CSSS tốt 86,7%(4). Điều này có thể lý nữ thành viên, các bà mẹ người dân tộc thiểu<br /> giải do công tác CSSS chưa được chú trọng. số; cung cấp kiến thức về CSSS, các phong tục<br /> Kiến thức và thực hành chung về chăm sóc tập quán không có lợi đối với sức khỏe tới<br /> thai sản người dân. Cung cấp tốt nhất các dịch vụ<br /> Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cho thấy tỷ SKSS/KHHGĐ cho mọi người dân có nhu cầu.<br /> <br /> <br /> <br /> 52 Chuyên Đề Sức Khỏe Sinh Sản – Bà Mẹ Trẻ Em<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 21 * Số 1 * 2017 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> 5. Phạm Phương Lan (2014), Thực trạng chăm sóc sau sinh của bà<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> mẹ ở hai bệnh viện trên địa bàn Hà Nội và đánh giá mô hình chăm<br /> 1. Bộ Y tế (2015), Chỉ thị số 01/CT-BYT ngày 09/01/2015 về tăng sóc sau sinh tại nhà, Luận án Tiến sĩ Y tế công cộng, Viện Vệ<br /> cường chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ sơ sinh nhằm giảm tử sinh dịch tễ Trung Ương.<br /> vong mẹ và tử vong sơ sinh. 6. Trần Thị Lài (2009), Nghiên cứu tình hình chăm sóc thai sản ở bà<br /> 2. Đoàn Thị Ngọc Vân (2008), Nghiên cứu kiến thức, thái độ, thực mẹ sinh con năm 2008 tại huyện Long Mỹ tỉnh Hậu Giang, Luận<br /> hành chăm sóc trước và sau sinh của các bà mẹ tại các vạn đò thành án Chuyên khoa cấp II, Trường Đại học Y dược Huế.<br /> phố Huế năm 2008, Luận văn Thạc sĩ Y tế công cộng, Trường 7. WHO (2015), 10 facts on maternal health.<br /> Đại học Y dược Huế.<br /> 3. Nguyễn Hạnh Nguyên (2014), Thực trạng và các yếu tố liên quan<br /> đến sử dụng dịch vụ chăm sóc trước, trong và sau sinh của các bà Ngày nhận bài báo: 29/11/2016<br /> mẹ có con dưới 1 tuổi tại 8 tỉnh Duyên hải Nam Trung Bộ năm<br /> Ngày phản biện nhận xét bài báo: 18/12/2016<br /> 2013, Luận văn Thạc sĩ Y tế công cộng, Trường Đại học Y tế<br /> công cộng Hà Nội. Ngày bài báo được đăng: 01/03/2017<br /> 4. Nguyễn Trọng Quân (2012), Nghiên cứu tình hình chăm sóc thai<br /> sản tại huyện Lộc Hà tỉnh Hà Tỉnh năm 2011-2012, Luận án<br /> Chuyên khoa cấp II, Trường Đại học Y dược Huế.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Sản Phụ Khoa 53<br />