Luận án Tiến sĩ Tài chính ngân hàng: Các nhân tố ảnh hưởng tới ý định tham gia bảo hiểm vi mô của người có thu nhập thấp tại Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:215

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Tài chính ngân hàng "Các nhân tố ảnh hưởng tới ý định tham gia bảo hiểm vi mô của người có thu nhập thấp tại Việt Nam" trình bày các nội dung chính sau: Xây dựng mô hình một số nhân tố ảnh hưởng tới ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp với những nhân tố mang đặc thù của Việt Nam; Đề xuất các khuyến nghị cho các tổ chức cung cấp sản phẩm BHVM tại Việt Nam và các cơ quan quản lý Nhà nước nhằm thúc đẩy ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp. Từ đó góp phần đảm bảo an sinh xã hội cho người có thu nhập thấp tại Việt Nam và nâng cao hiệu quả kinh doanh của các tổ chức triển khai BHVM.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Tài chính ngân hàng: Các nhân tố ảnh hưởng tới ý định tham gia bảo hiểm vi mô của người có thu nhập thấp tại Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN --------------------------------- NGUYỄN THÀNH VINH CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI Ý ĐỊNH THAM GIA BẢO HIỂM VI MÔ CỦA NGƯỜI CÓ THU NHẬP THẤP TẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGHÀNH TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG HÀ NỘI - 2023
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN --------------------------------- NGUYỄN THÀNH VINH CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI Ý ĐỊNH THAM GIA BẢO HIỂM VI MÔ CỦA NGƯỜI CÓ THU NHẬP THẤP TẠI VIỆT NAM Chuyên ngành: TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG (KINH TẾ BẢO HIỂM) Mã số: 9340201 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN VĂN ĐỊNH HÀ NỘI - 2023
i LỜI CAM KẾT Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng luận án tiến sĩ: “Các nhân tố ảnh hưởng tới ý định tham gia bảo hiểm vi mô của người có thu nhập thấp tại Việt Nam” này do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Hà Nội, ngày…..tháng … năm 2023 Nghiên cứu sinh Nguyễn Thành Vinh
ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin được gửi lời cảm ơn đến quý thầy cô trường Đại học Kinh tế quốc dẫn đã trang bị cho tôi những kiến thức quý báu để giúp tôi có khả năng hoàn thành luận án này. Tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến giáo viên hướng dẫn, PGS.TS Nguyễn Văn Định đã luôn chỉ bảo và hướng dẫn tận tình cả về nội dung khoa học cũng như phương pháp nghiên cứu để tôi có thể hoàn thành luận án này. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến các thầy cô giáo của Viện đào tạo sau đại học và các thầy cô giáo của Khoa Bảo hiểm đã luôn hỗ trợ nghiên cứu sinh trong suốt quá trình học tập cũng như hướng dẫn nghiên cứu sinh trong quá trình hoàn thiện hồ sơ luận án. Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn đến gia đình, bạn bè, đồng nghiệp, các doanh nghiệp, tổ chức liên quan đã tận tình hỗ trợ tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu của mình. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày…..tháng … năm 2023 Nghiên cứu sinh Nguyễn Thành Vinh
iii MỤC LỤC LỜI CAM KẾT ............................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................ii MỤC LỤC .................................................................................................................... iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ....................................................................................... vi DANH MỤC BẢNG ....................................................................................................vii DANH MỤC HÌNH ................................................................................................... viii CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU LUẬN ÁN ....................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ................................................................. 1 1.2. Mục tiêu, câu hỏi nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án............... 4 1.2.1. Mục tiêu nghiên cứu ....................................................................................... 4 1.2.2. Câu hỏi nghiên cứu ......................................................................................... 5 1.2.3. Nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................................... 5 1.3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của luận án ..................................................... 5 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................... 5 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................ 6 1.4. Khái quát phương pháp nghiên cứu.................................................................. 7 1.5. Những đóng góp mới của luận án ...................................................................... 9 1.5.1. Những đóng góp về mặt lý luận ..................................................................... 9 1.5.2. Những đóng góp về mặt thực tiễn ................................................................ 10 1.6. Bố cục của luận án ............................................................................................ 10 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ............................................................................................ 11 CHƯƠNG 2 TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN ...................... 12 2.1. Tổng quan nghiên cứu ...................................................................................... 12 2.1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu bảo hiểm vi mô ......................................... 12 2.1.2. Khoảng trống nghiên cứu và những vấn đề cần nghiên cứu ........................ 28 2.2. Cơ sở lý luận về bảo hiểm vi mô và các nhân tố ảnh hưởng tới ý định tham gia bảo hiểm vi mô ................................................................................................... 29 2.2.1. Khái quát về bảo hiểm vi mô ........................................................................ 29 2.2.2. Ý định tham gia bảo hiểm vi mô .................................................................. 43 2.2.3. Cơ sở lý thuyết nghiên cứu về mối quan hệ giữa các nhân tố tới ý định hành vi ........................................................................................................... 44 2.2.4. Các nhân tố ảnh hưởng tới ý định tham gia bảo hiểm vi mô của người có thu nhập thấp................................................................................................................. 49 2.2.5. Mô hình nghiên cứu đề xuất ......................................................................... 63 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ............................................................................................ 73
iv CHƯƠNG 3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................................ 74 3.1. Thiết kế nghiên cứu........................................................................................... 74 3.2. Nghiên cứu định tính ........................................................................................ 76 3.2.1. Phương pháp thu thập thông tin nghiên cứu định tính ................................. 76 3.2.2. Chọn mẫu nghiên cứu định tính ................................................................... 76 3.2.3. Kết quả nghiên cứu định tính ....................................................................... 76 3.3. Nghiên cứu định lượng sơ bộ ........................................................................... 79 3.3.1. Xây dựng bảng hỏi và thang đo .................................................................... 79 3.3.2. Chọn mẫu nghiên cứu định lượng sơ bộ ...................................................... 80 3.3.3. Phương pháp thu thập thông tin nghiên cứu định lượng sơ bộ .................... 80 3.3.4. Đánh giá độ tin cậy thang đo nghiên cứu định lượng sơ bộ ......................... 80 3.4. Nghiên cứu định lượng chính thức .................................................................. 82 3.4.1. Xây dựng bảng hỏi nghiên cứu định lượng chính thức ................................ 82 3.4.2. Chọn mẫu và phương pháp chọn mẫu nghiên cứu định lượng chính thức....... 82 3.4.3. Phương pháp thu thập thông tin nghiên cứu định lượng chính thức ............ 83 3.4.4. Đánh giá độ tin cậy thang đo nghiên cứu định lượng chính thức ................ 83 3.4.5. Phương pháp phân tích ................................................................................. 86 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ............................................................................................ 87 CHƯƠNG 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ................................................................... 88 4.1. Tổng quan tình hình triển khai bảo hiểm vi mô tại Việt Nam ..................... 88 4.1.1. Bối cảnh triển khai bảo hiểm vi mô tại Việt Nam ........................................ 88 4.1.2. Cơ sở pháp lý cho việc triển khai bảo hiểm vi mô tại Việt Nam ................. 90 4.1.3. Các nhà cung cấp bảo hiểm vi mô tại Việt Nam .......................................... 92 4.1.4. Những sản phẩm bảo hiểm vi mô đã được triển khai tại Việt Nam ............. 98 4.2. Đặc điểm mẫu nghiên cứu .............................................................................. 101 4.3. Phân tích ý định tham gia bảo hiểm vi mô của người có thu nhập thấp tại Việt Nam ................................................................................................................. 103 4.4. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng tới ý định tham gia bảo hiểm vi mô của người có thu nhập thấp tại Việt Nam ................................................................... 104 4.4.1. Kiểm định giả thuyết về mối quan hệ giữa các nhân tố tới ý dịnh tham gia bảo hiểm vi mô ..................................................................................................... 104 4.4.2. Phân tích mức độ tác động của các nhân tố tới ý định tham gia bảo hiểm vi mô ......................................................................................................................... 111 4.5. Phân tích sự khác biệt về ý định tham gia bảo hiểm vi mô của người có thu nhập thấp tại Việt Nam dựa trên đặc điểm nhân khẩu học ............................... 112 4.5.1. Phân tích sự khác biệt về ý định tham gia bảo hiểm vi mô của các nhóm người có thu nhập thấp theo nhóm tuổi ................................................................ 112
v 4.5.2. Phân tích sự khác biệt về ý định tham gia bảo hiểm vi mô của các nhóm người có thu nhập thấp theo giới tính ................................................................... 113 4.5.3. Phân tích sự khác biệt về ý định tham gia bảo hiểm vi mô của các nhóm người có thu nhập thấp theo thu nhập .................................................................. 113 4.5.4. Phân tích sự khác biệt về ý định tham gia bảo hiểm vi mô của các nhóm người có thu nhập thấp theo trình độ học vấn ...................................................... 113 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 .......................................................................................... 115 CHƯƠNG 5 HÀM Ý CHÍNH SÁCH VÀ KẾT LUẬN .......................................... 116 5.1. Quan điểm và mục tiêu về phát triển bảo hiểm vi mô tại Việt Nam .......... 116 5.1.1. Quan điểm về phát triển bảo hiểm vi mô tại Việt Nam .............................. 116 5.1.2. Mục tiêu phát triển thị trường bảo hiểm Việt Nam .................................... 118 5.2. Những thách thức trong việc triển khai bảo hiểm vi mô tại Việt Nam ...... 119 5.3. Hàm ý chính sách ............................................................................................ 120 5.3.1. Tóm tắt kết quả nghiên cứu ........................................................................ 120 5.3.2. Thảo luận kết quả nghiên cứu .................................................................... 121 5.3.3. Một số khuyến nghị nhằm tăng cường ý định tham gia bảo hiểm vi mô của người có thu nhập thấp tại Việt Nam ................................................................... 129 5.4. Kết luận ............................................................................................................ 140 5.4.1. Hạn chế của nghiên cứu.............................................................................. 140 5.4.2. Đề xuất hướng nghiên cứu tiếp theo .......................................................... 141 KẾT LUẬN CHƯƠNG 5 .......................................................................................... 142 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 143 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ............................................................................................. 144 TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................................... 145 PHỤ LỤC ................................................................................................................... 158
vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ABIC: Công ty Cổ phần Bảo hiểm Ngân hàng Nông nghiệp Việt Nam BHVM: Bảo hiểm vi mô CFRC: Trung tâm Hỗ trợ phát triển nguồn lực tài chính cộng đồng CM: Chuẩn mực chủ quan EUT: Lý thuyết tiện ích dự kiến GT: Giới tính HB: Hiểu biết về bảo hiểm vi mô Hội LHPN VN: Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam ILO Tổ chức Lao động Quốc tế NT: Nhận thức kiểm soát hành vi PVI: Tổng Công ty Cổ phần Bảo hiểm Dầu khí Việt Nam T: Tuổi TCVM: Tài chính vi mô TĐ: Thái độ TĐ: Trình độ học vấn THPT: Trung học phổ thông TK: Nhóm tham khảo TN: Thu nhập TNHH: Trách nhiệm hữu hạn TPB: Lý thuyết hành vi dự định TRA: Lý thuyết hành động hợp lý TT: Truyền thông TYM: Tổ chức Tài chính Vi mô Tình thương YD: Ý định
vii DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Thang đo Thái độ đối với việc tham gia bảo hiểm vi mô ................................ 52 Bảng 2.2. Thang đo chuẩn mực chủ quan ......................................................................... 53 Bảng 2.3. Thang đo Nhận thức kiểm soát hành vi ............................................................ 55 Bảng 2.4. Thang đo Hiểu biết về bảo hiểm vi mô ............................................................ 57 Bảng 2.5. Thang đo truyền thông về bảo hiểm vi mô....................................................... 58 Bảng 2.6. Thang đo nhóm tham khảo ............................................................................... 61 Bảng 2.7. Thang đo Ý định tham gia bảo hiểm vi mô ...................................................... 65 Bảng 3.1: Tổng hợp các nhân tố sau EFA ........................................................................ 85 Bảng 4.1: Tóm tắt các rủi ro phổ biến nhất mà các hộ gia đình ở Việt Nam phải đối mặt..... 88 Bảng 4.2: Tình hình triển khai bảo hiểm cho khách hàng thu nhập thấp của Manulife, Prudential, Dai-ichi tại Việt Nam .................................................................... 93 Bảng 4.3: Kết quả triển khai bảo hiểm vi mô của Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam và Trung tâm Hỗ trợ phát triển nguồn lực tài chính cộng đồng CFRC 97 Bảng 4.4: Tổng quan về các sản phẩm bảo hiểm vi mô đã được triển khai tại Việt Nam...... 98 Bảng 4.5: Đặc điểm mẫu nghiên cứu .............................................................................. 102 Bảng 4.6: Thống kê mô tả về Ý định tham gia bảo hiểm vi mô..................................... 104 Bảng 4.7: Thống kê mô tả biến Thái độ .......................................................................... 104 Bảng 4.8: Thống kê mô tả biến Chuẩn mực chủ quan.................................................... 105 Bảng 4.9: Thống kê mô tả biến Nhận thức kiểm soát hành vi ....................................... 106 Bảng 4.10: Thống kê mô tả biến Hiểu biết về bảo hiểm vi mô ...................................... 106 Bảng 4.11: Thống kê mô tả biến Truyền thông .............................................................. 107 Bảng 4.12: Thống kê mô tả biến Nhóm tham khảo 1 - Ảnh hưởng về giá trị biểu cảm108 Bảng 4.13: Thống kê mô tả biến Nhóm tham khảo 2 - Ảnh hưởng về sự tuân thủ ....... 108 Bảng 4.14: Thống kê mô tả biến Nhóm tham khảo 3 - Ảnh hưởng về thông tin .......... 109 Bảng 4.15: Hệ số tương quan của các nhân tố với ý định tham gia bảo hiểm vi mô .... 110 Bảng 4.16: Phân tích mức độ tác động của các nhân tố tới ý định tham gia bảo hiểm vi mô ...................................................................................................111
viii DANH MỤC HÌNH Hình 2.1: Bảo hiểm vi mô như Mạng lưới An toàn cho Hộ nghèo ............................... 32 Hình 2.2: Quá trình phát triển sản phẩm và quy trình triển khai bảo hiểm vi mô trên thị trường ........................................................................................................ 35 Hình 2.3. Mô hình Lý thuyết hành vi hợp lý (TRA) của Fishbein và Ajzen (1975) ..... 46 Hình 2.4. Mô hình Lý thuyết hành vi có kế hoạch (TPB) của Ajzen (1991) ................ 49 Hình 2.5: Mô hình các nhân tố ảnh hưởng tới ý định tham gia bảo hiểm vi mô của người có thu nhập thấp tại Việt Nam ............................................................. 64 Hình 3.1. Quy trình nghiên cứu ..................................................................................... 74
1 CHƯƠNG 1 GIỚI THIỆU LUẬN ÁN 1.1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Hiện nay, hàng triệu người ở các nước đang phát triển, các nước kém phát triển vẫn đang sống trong tình trạng đói nghèo. Người nghèo dễ gặp rủi ro hơn và đối mặt với nhiều trở ngại, đặc biệt là các vấn đề kinh tế (Lloyd's và Trung tâm bảo hiểm vi mô, 2009). Các hộ gia đình có thu nhập thấp gặp khó khăn trong việc cung cấp các nhu yếu phẩm cơ bản cho cuộc sống của họ và tiết kiệm tiền (Mihailescu 2009). Những gia đình này dễ bị tổn thương hơn trước những cú sốc kinh tế (Churchill 2007). Trong những điều kiện như vậy, các gia đình có thu nhập thấp có thể rơi vào vòng nghèo đói và dễ bị tổn thương. Trước khi một hộ gia đình có thể phục hồi sau một sự kiện xấu, nó sẽ bị một hoặc một vài rủi ro và sự cố khác tấn công. Chu kỳ liên tục này có nghĩa là các gia đình có thu nhập thấp không thể tận dụng các cơ hội để kiếm thu nhập có thể giúp họ thoát nghèo. Vấn đề chính của bảo trợ xã hội ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình là các chương trình công cộng chỉ bao gồm một bộ phận dân số, chỉ một số rủi ro đáng kể nhất được bảo vệ, và đôi khi, thậm chí chỉ là một phần hậu quả để lại được bảo vệ. Và câu hỏi đặt ra là làm thế nào để có thể thu hẹp khoảng cách tiếp cận cộng đồng ở ba khía cạnh này càng nhiều càng tốt (Loewe, 2009a). Quản lý rủi ro có thể là một công cụ giúp ngăn chặn vòng nghèo đói đối với các hộ gia đình có thu nhập thấp (Churchill 2007, Mihailescu 2009). Một công cụ quản lý rủi ro là bảo hiểm (Ahuja và Couha- Khasnebis 2005). Và, một khía cạnh của bảo hiểm để quản lý rủi ro đối với các hộ gia đình có thu nhập thấp là bảo hiểm vi mô. Bảo hiểm vi mô là sự bảo vệ của người lao động trong nền kinh tế phi chính thức trước những rủi ro cụ thể để đổi lấy các khoản thanh toán phí bảo hiểm định kỳ tương ứng với xác suất và chi phí của rủi ro liên quan (Churchill, 2007). Bảo hiểm vi mô là một loại hình bảo hiểm có thể giúp các hộ gia đình dễ bị tổn thương bảo vệ khỏi rủi ro liên quan đến công việc và tổn thất bất ngờ (Roth và McCord, 2008). Tuy nhiên, có những vấn đề chung của các chương trình bảo hiểm vi mô, đó là: (1) tỷ lệ tham gia thấp, (2) tỷ lệ yêu cầu bồi thường cao, và (3) tỷ lệ gia hạn thấp (Seiro ITO và Hisaki KONO, 2010). Mặc dù thị trường bảo hiểm vi mô tăng trưởng nhanh trong những năm gần đây, nhưng hơn 90% dân số nghèo ở các nước đang phát triển bị hạn chế hoặc không được tiếp cận với bảo hiểm (Christian Biener và Martin Eling, 2012).
2 Mô hình bảo hiểm vi mô đã được triển khai thí điểm hơn 10 năm nay tại Việt Nam, nhưng số lượng tham gia loại hình bảo hiểm này còn rất hạn chế mặc dù tiềm năng phát triển là rất lớn, với hơn 6,4% dân số là hộ nghèo, hộ cận nghèo cũng như nhiều chủ thể yếu thế khác trong xã hội. Do vậy, việc nghiên cứu những nhân tố tác động đến hành vi tham gia bảo hiểm vi mô là cần thiết. Trên thế giới đã có nhiều nghiên cứu về các khía cạnh liên quan tới bảo hiểm vi mô và nhu cầu tham gia bảo hiểm vi mô của người có thu nhập thấp. Cụ thể như: McCord (2007) cho rằng việc thiếu đào tạo phù hợp, chính sách nghèo nàn, quy định tài chính không đầy đủ và cộng đồng địa phương thiếu tin tưởng là những thách thức lớn đối với sự phát triển của bảo hiểm vi mô. Chandhok (2009) cho rằng thông qua bảo hiểm vi mô, nghèo đói có thể được xóa bỏ, dẫn đến sự phát triển của đất nước. Hamid et al. (2011a) tìm thấy mối quan hệ tích cực giữa bảo hiểm vi mô và giảm nghèo. Kovacevic và Pflug (2011) lập luận rằng thông qua bảo hiểm rủi ro từ những cú sốc thảm khốc làm giảm khả năng người nghèo rơi vào bẫy nghèo. Loewe, M. (2006) nhận thấy bảo hiểm vi mô bảo vệ những người có thu nhập thấp trước những rủi ro khác nhau như rủi ro sức khỏe, rủi ro vòng đời, thiệt hại tài sản, trách nhiệm của bên thứ ba và thất bại trong thu hoạch. Leftley R (2009); World Bank (2000); Akter và cộng sự (2012) đã đưa ra các giải pháp thay thế thích ứng được cung cấp bởi bảo hiểm vi mô để có thể làm giảm tính dễ bị tổn thương trước rủi ro thời tiết, đảm bảo cho sự phát triển. Barnett và cộng sự (2008); Dı´az Nieto J và cộng sự (2012) dựa vào chỉ số thời tiết để thiết kế sản phẩm bảo hiểm vi mô cho nông dân sản xuất nhỏ ở vùng nhiệt đới. Một số nghiên cứu thậm chí còn phát hiện ra rằng bảo hiểm vi mô làm tăng sự sẵn sàng đầu tư của các hộ gia đình được bảo hiểm vào các hoạt động có thu nhập nhưng rủi ro, do đó nâng cao khả năng thoát nghèo của các hộ gia đình (De Bock và Ontiveros, 2013; Apostolakis và cộng sự, 2015)… Bên cạnh đó, các nghiên cứu của Thornton và cộng sự (2010); Fitzpatrick và cộng sự (2011); Dercon và cộng sự (2012); Karlan và cộng sự (2012); Mobarak và Rosenzweig (2012); Bauchet (2013); Cole và cộng sự (2013)… cũng đã chỉ ra có nhiều nhân tố ảnh hưởng đến nhu cầu tham gia bảo hiểm vi mô của người thu nhập thấp, đó là các nhân tố liên quan tới kinh tế, văn hóa và xã hội, nhân tố cấu trúc, nhân tố cá nhân và nhân khẩu học … Tại Việt Nam, các nghiên cứu về cách thức triển khai, tổ chức hoạt động của tổ chức bảo hiểm vi mô và phát triển thị trường bảo hiểm vi mô đã được đề cập tới, tuy chưa nhiều. Tran và Yun (2004) nghiên cứu hoạt động của một tổ chức bảo hiểm vi mô, đánh giá tình hình triển khai và lập kế hoạch chiến lược của tổ chức bảo hiểm vi mô. Alip và David-Casis (2008) đã thực hiện đánh giá môi trường hoạt động của bảo
3 hiểm vi mô tại Việt Nam, là nước có thị trường bảo hiểm vi mô chưa phát triển. Nguyễn Văn Thành (2011) bàn về việc thúc đẩy bảo hiểm nhân thọ vi mô tại Việt Nam. Nguyễn Thị Hải Đường (2012) đã phân tích, đánh giá về môi trường pháp lý cho hoạt động của bảo hiểm vi mô đồng thời nhằm tìm ra giải pháp cho việc phát triển thị trường bảo hiểm vi mô Việt Nam. Đỗ Thị Diên (2017) đã tổng kết một số kinh nghiệm triển khai bảo hiểm vi mô tai một số nước cho thị trường bảo hiểm vi mô tại Việt Nam. Nguyễn Thành Vinh (2022a) đã nêu ra thực trạng triển khai bảo hiểm vi mô, đồng thời đưa ra một số khuyến nghị nhằm phát triển loại hình bảo hiểm này tại Việt Nam. Nguyễn Thành Vinh (2022b) đề cập tới những vấn đề pháp lý đối với việc triển khai bảo hiểm vi mô tại Việt Nam. Nguyễn Thành Vinh (2023) trao đổi về việc thúc đẩy triển khai bảo hiểm vi mô nhằm hỗ trợ hệ thống an sinh xã hội. Điểm chung của các nghiên cứu này là đi vào phân tích tổng hợp trên khía cạnh thị trường, dưới góc độ quản trị rủi ro và dựa trên phân tích dữ liệu thứ cấp. Bên cạnh những nghiên cứu trên, tại Việt Nam, đã có một số nghiên cứu tiến hành tìm hiểu ý định tham gia bảo hiểm vi mô cụ thể hơn dưới góc độ cá nhân. Các nghiên cứu này đã xem xét ảnh hưởng của các nhân tố tới ý đinh, quyết định tham gia bảo hiểm vi mô. Đó là nghiên cứu của: Monte L.Vandeveer (2011) điều tra nhu cầu bảo hiểm của các nhà sản suất Vải Thiều tại miền Bắc Việt Nam, nghiên cứu này cho rằng thu nhập của nông dân có ảnh hưởng tới nhu cầu bảo hiểm vi mô nông nghiệp; Frankkiewicz Cheryl, Bui Tuan, Ngo Thanh Nam, Doan Huu Tue, và Ta Chien (2007) nhằm tìm giải pháp tiết kiệm và bảo hiểm cho các hộ gia đình thu nhập thấp tại Việt Nam, đã cho rằng nhận thức và ràng buộc về thái độ của người dân, hạn chế thiết kế sản phẩm của các nhà cung cấp, các ràng buộc về thể chế và chính sách có ảnh hưởng tới nhu cầu bảo hiểm vi mô; Fischer và Buchenrieder (2008) phân tích về nhu cầu bảo hiểm chăn nuôi tại một số tỉnh miền núi phía Bắc, các tác giả cho rằng thiết kế sản phẩm kết hợp bảo hiểm với tín dụng và tiết kiệm có ảnh hưởng tới nhu cầu; Nghiên cứu của Micheal Ferguson and Dao Van Hung (2008) cho rằng thiếu hiểu biết về kiến thức bảo hiểm, không hài lòng với lợi ích, không hài lòng với chất lượng dịch vụ, chính sách bán hàng bất tiện và lo ngại về ảnh hưởng của lạm phát đã ảnh hưởng tới cầu bảo hiểm vi mô; Son Hong Nghiem và An Hoai Duong (2012) đã điều tra sở thích của khách hàng đối với các sản phẩm bảo hiểm vi mô bằng cách nghiên cứu trường hợp Quỹ hỗ trợ lẫn nhau (MAF), các tác giả nhân thấy các yếu tố chính ảnh hưởng đáng kể đến sở thích sản phẩm của khách hàng là giá cả, kinh nghiệm hay kiến thức về bảo hiểm, khả năng tính toán hay trình độ học vấn và thái độ đối với rủi ro của khách
4 hàng. Tuy nhiên, các nghiên cứu này đều dựa trên việc xem xét các tác động tổng hợp của các nhân tố; mỗi nghiên cứu khác nhau sử dụng các nhân tố hoặc nhóm nhân tố khác nhau. Do vậy, các kết quả vẫn còn nhiều mâu thuẫn. Qua đó ta thấy, trên thế giới, đã có nhiều công trình nghiên cứu về ý định tham gia bảo hiểm vi mô. Còn tại Việt Nam, đã có một số công trình nghiên cứu về vấn đề này. Tuy nhiên, các nghiên cứu tại các quốc gia khác nhau có những kết luận không hoàn toàn giống nhau. Có những nhân tố có ý nghĩa tại bối cảnh nghiên cứu này nhưng lại hoàn toàn không có tác động trong bối cảnh nghiên cứu khác. Bối cảnh thay đổi dẫn đến nhu cầu, hành vi mua của khách hàng cũng thay đổi. Đòi hỏi cần có thêm nghiên cứu để đóng góp thêm cho những kết luận cho lĩnh vực này. Xuất phát từ tình hình triển khai bảo hiểm vi mô và tình hình nghiên cứu bảo hiểm vi mô tại Việt Nam như trên, nghiên cứu sinh đã quyết định chọn đề tài nghiên cứu “Các nhân tố ảnh hưởng tới ý định tham gia bảo hiểm vi mô của người có thu nhập thấp tại Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu cho luận án của mình. 1.2. Mục tiêu, câu hỏi nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 1.2.1. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu tổng quát Xác định các nhân tố và mức độ ảnh hưởng của các nhân tố tới ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp tại Việt Nam. Trên cơ sở đó, đề xuất các khuyến nghị nhằm thúc đẩy hình thành ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp tại Việt Nam. Mục tiêu cụ thể Luận án nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng tới ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp tại Việt Nam. Luận án có các mục tiêu cụ thể như sau: - Xây dựng mô hình một số nhân tố ảnh hưởng tới ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp với những nhân tố mang đặc thù của Việt Nam. - Xác định tính chất tác động, đo lường mức độ tác động và phân tích sự ảnh hưởng của các nhân tố tới ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp tại Việt Nam. - Đề xuất các khuyến nghị cho các tổ chức cung cấp sản phẩm BHVM tại Việt Nam và các cơ quan quản lý Nhà nước nhằm thúc đẩy ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp. Từ đó góp phần đảm bảo an sinh xã hội cho người có thu nhập thấp tại Việt Nam và nâng cao hiệu quả kinh doanh của các tổ chức triển khai BHVM.
5 1.2.2. Câu hỏi nghiên cứu Từ những nghiên cứu đã có trước tại Việt Nam và trên thế giới về ý định tham gia BHVM và từ mục tiêu đề ra của luận án là giúp các nhà quản lý có các giải pháp hợp lý để thúc đẩy ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp tại Việt Nam, luận án sẽ phải trả lời những câu hỏi nghiên cứu cụ thể sau: 1) Bảo hiểm vi mô của người có thu nhập thấp tại Việt Nam như thế nào? 2) Những nhân tố nào ảnh hưởng tới ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp tại Việt Nam? 3) Chiều hướng tác động của các nhân tố nghiên cứu tới ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp như thế nào? 4) Mức độ tác động của những nhân tố tới ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp như thế nào? 5) Có sự khác biệt về ý định tham gia BHVM của các nhóm người có thu nhập thấp theo các đặc điểm nhân khẩu học ? 6) Những khuyến nghị nào có thể đưa ra để nâng cao ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp tại Việt Nam? 1.2.3. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu và trả lời được các câu hỏi nghiên cứu đề ra ở trên, luận án phải giải quyết được các nhiệm vụ cơ bản sau: 1) Tổng quan tình hình nghiên cứu trong nước và trên thế giới về những nhân tố ảnh hưởng tới ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp. Những nghiên cứu đi trước này cùng với nghiên cứu định tính thực hiện tại Việt Nam sẽ là cơ sở để xây dựng mô hình nghiên cứu chính thức. 2) Điều tra, thu thập, phân tích những nhận định và đánh giá của người tiêu dùng và các chuyên gia tại Việt Nam về những nhân tố ảnh hưởng tới ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp. 3) Kiểm định, phân tích mô hình nghiên cứu về các nhân tố tác động tới ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp tại Việt Nam. 1.3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu của luận án 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng của nghiên cứu bao gồm hai đối tượng chính: (1) Lý luận về các
6 nhân tố ảnh hưởng tới ý định mua và (2) thực tiễn về các nhân tố ảnh hưởng tới ý định mua BHVM của người có thu nhập thấp tại Việt Nam. Cụ thể gồm những đối tượng sau: 1. Cơ sở lý thuyết về ý định hành động 2. Các nghiên cứu về ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp tại Việt Nam và trên thế giới 3. Các nhân tố ảnh hưởng tới ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp tại Việt Nam. 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: Luận án nghiên cứu các vấn đề lý luận về bảo hiểm vi mô, các cơ sở lý thuyết về nhu cầu, ý định tham gia bảo hiểm vi mô và các nhân tố ảnh hưởng đến ý định tham gia bảo hiểm vi mô. - Phạm vi về không gian: Thực tế ở Việt Nam cho thấy những khu vực tập trung nhiều người có thu nhập thấp như khu vực nông thôn nơi có nhiều người làm nông nghiệp, diêm nghiệp…, các khu công nghiệp, khu chế xuất,… là thị trường mục tiêu của BHVM. Vì vậy, đề tài này tác giả mong muốn nghiên cứu tại các khu vực nêu trên của Việt Nam, nơi có tỷ lệ người có thu nhập thấp cao. Nhưng do điều kiện có hạn nên tác giả giới hạn phạm vi nghiên cứu tại một số địa phương là Điện Biên, Quảng Bình, Tiền Giang. Đó là những nơi có đông người thu nhập thấp, và là các địa phương đã có triển khai BHVM thuộc ba miền Bắc, Trung, Nam. + Luận án nghiên cứu thực trạng thị trường bảo hiểm vi mô ở Việt Nam + Nghiên cứu khảo sát tác động của các nhân tố với mẫu khảo sát được lựa chọn tại địa bàn 3 tỉnh là Điện Biên, Quảng Bình và Tiền Giang. Nghiên cứu khảo sát được thực hiện bằng 2 phương pháp định tính và định lượng. Đối tượng khảo sát là những khách hàng hiện tại, khách hàng tiềm năng và nhóm chuyên gia bao gồm các quản lý và cán bộ của các doanh nghiệp và tổ chức triển khai BHVM tại Việt Nam. - Phạm vi về mặt thời gian: Đây là nghiên cứu cắt lát và có hạn chế chung của các nghiên cứu khảo sát là kết quả điều tra chỉ ở một khoảng thời gian nhất định. Sau này, để tiếp tục đưa ra các kết luận về ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp trong tương lai, tác giả hoặc các nhà nghiên cứu khác có thể tiếp tục khảo sát ở những thời gian tiếp theo.
7 + Số liệu thứ cấp: thu thập trong giai đoạn 2005-2023 + Số liệu sơ cấp: thu thập thông tin trong giai đoạn 2022 - 2023 1.4. Khái quát phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu: Để đạt được mục tiêu nghiên cứu, đề tài sử dụng kết hợp hai phương pháp nghiên cứu là: (1) nghiên cứu định tính, (2) nghiên cứu định lượng. ii. Nghiên cứu định tính dùng để khám phá, điều chỉnh và bổ sung các biến độc lập có tác động tới biến phụ thuộc ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp đồng thời kiểm tra và hoàn thiện bảng hỏi. Nghiên cứu định tính được thực hiện với kỹ thuật phỏng vấn sâu. Nghiên cứu sinh tiến hành lựa chọn 6 chuyên gia và các nhà quản lý am hiểu về lĩnh vực BHVM và 15 người có thu nhập thấp tại các khu vực Hà Nội. Nghiên cứu này được tiến hành vào tháng 4 năm 2022. iii. Nghiên cứu định lượng được tiến hành theo 2 giai đoạn. Giai đoạn 1 là nghiên cứu sơ bộ để kiểm định độ tin cậy của thang đo, và giai đoạn 2 là nghiên cứu chính thức trên diện rộng. Giai đoạn 1 được thực hiện vào tháng 6 năm 2022 và giai đoạn 2 được thực hiện từ tháng 8 đến tháng 10 năm 2022. Quy trình nghiên cứu: Quá trình nghiên cứu được thực hiện qua các bước: xây dựng mô hình, kiểm tra mô hình và thang đo, thu thập dữ liệu sơ bộ để kiểm định sơ bộ độ tin cậy của thang đo, thu thập dữ liệu chính thức, phân tích nhân tố, kiểm định độ tin cậy của thang đo, kiểm định mô hình và giả thuyết nghiên cứu. Nghiên cứu sẽ thu thập dữ liệu từ nhiều nguồn thông tin khác nhau. Cụ thể, những thông tin dùng trong phân tích được thu thập từ những nguồn sau: Nguồn thông tin thứ cấp: Những vấn đề lý luận được đúc rút trong sách, giáo trình chuyên ngành trong nước và quốc tế; Các số liệu thống kê đã được xuất bản, các báo cáo tổng hợp của các tổ chức, cơ quan quản lý có liên quan. Kết quả các nghiên cứu trước đây được công bố trên các tạp chí khoa học trong nước và quốc tế. Tác giả sẽ tiến hành thu thập, phân tích, so sánh và đánh giá các nghiên cứu về BHVM, ý định mua và ý định mua BHVM để xây dựng nên mô hình nghiên cứu ban đầu và các khái niệm được sử dụng trong luận án. Nguồn thông tin sơ cấp: Thông tin sơ cấp được thu thập đầu tiên bằng phỏng vấn sâu. Kết quả phỏng vấn sâu sẽ được sử dụng để hoàn thiện mô hình nghiên cứu
8 chính thức. Tiếp đến, thông tin sơ cấp được thu thập bằng khảo sát: tác giả sẽ sử dụng bảng hỏi để điều tra nhằm tìm ra các nhân tố tác động và đặc điểm của sự tác động của các nhân tố này tới ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp tại Việt Nam. Bảng hỏi và dàn bài phỏng vấn sau khi được thiết kế sẽ xin ý kiến các nhà khoa học và chuyên gia để hoàn thiện. Bảng hỏi sẽ được phỏng vấn thử và hoàn thiện trước khi triển khai khảo sát trên diện rộng. Kế hoạch nghiên cứu: Kế hoạch nghiên cứu của luận án được thực hiện qua các giai đoạn sau: - Giai đoạn 1: Phân tích tài liệu Công việc: Trong bước này, NCS thực hiện việc phân tích, tổng hợp các tài liệu tham khảo, các công trình nghiên cứu của các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước về bảo hiểm vi mô. Thời gian thực hiện: là từ tháng 1 đến tháng 2 năm 2022. Địa điểm: Nghiên cứu tại bàn. - Giai đoạn 2: Nghiên cứu định tính Công việc: Tiến hành việc phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm với đối tượng là các chuyên gia làm việc trong lĩnh vực BHVM (Cán bộ làm việc tại Cục quản lý và Giám sát Bảo hiểm, Bộ tài chính; Cán bộ làm việc tại Hiệp hội Bảo hiểm Việt Nam; Cán bộ của Hội liên hiệp Phụ nữ Việt Nam; Nhân viên các Công ty bảo hiểm) và một số người có thu nhập thấp trên địa bàn Thành phố Hà Nội. Thời gian: Tháng 4 năm 2022. Địa điểm: Nghiên cứu tại khu vực Hà Nội. - Giai đoạn 3: Nghiên cứu định lượng sơ bộ Công việc: Tiến hành khảo sát với cỡ mẫu nhỏ là 76 người bao gồm cả những người thu nhập thấp đã tham gia BHVM và cả những người thu nhập thấp chưa tham gia BHVM tại một số huyện của Thành phố Hà Nội. Thời gian thực hiện: Tháng 6 năm 2023. Đại điểm: Nghiên cứu tại khu vực Hà Nội. - Giai đoạn 4: Nghiên cứu định lượng chính thức Công việc: Tiến hành khảo sát với mẫu là 650 người thu nhập thấp bao gồm cả những người đã tham gia BHVM và cả những người chưa tham gia BHVM tại địa bàn 3 tỉnh là Điện Biên, Quảng Bình và Tiền Giang.
9 Thời gian thực hiện: Từ tháng 8 đến tháng 10 năm 2022. Đại điểm: Nghiên cứu tại các tỉnh Điện Biên, Quảng Bình và Tiền Giang. Mẫu điều tra: Đối tượng nghiên cứu là người tiêu dùng nên quy mô phải đủ lớn để đảm bảo tính đại diện. Tác giả xây dựng mẫu điều tra có quy mô là 650 cá nhân. Mẫu được chọn bằng phương pháp chọn mẫu phi ngẫu nhiên là chọn mẫu tiện lợi. Phương pháp phân tích dữ liệu: - Bảng hỏi sau khi thu về sẽ được phân tích bằng phần mềm SPSS , kết hợp một số phương pháp như thống kê, phân tích nhân tố, phân tích độ tin cậy, phân tích hồi quy. Quá trình triển khai nghiên cứu có thể sẽ gặp phải một số vấn đề như chọn mẫu không đạt được mục tiêu lý tưởng, câu hỏi chưa hợp lý. Vì vậy, tác giả chuẩn bị một phương án nghiên cứu để giảm thiểu những vấn đề này nhằm đảm bảo tính tin cậy, đại diện của mẫu đồng thời hoàn thiện thang đo cho bảng hỏi. Nội dung cụ thể của phương pháp nghiên cứu sẽ được trình bày trong Chương 3 của luận án. 1.5. Những đóng góp mới của luận án Luận án đã thực hiện được những mục tiêu đề ra ban đầu trước khi nghiên cứu: - Tổng quan các công trình nghiên cứu về ý định tham gia BHVM và hệ thống những vấn đề lý luận cơ bản về ý định hành động nói chung và ý định mua nói riêng. Từ đó xây dựng được mô hình nghiên cứu. - Kiểm định mô hình nghiên cứu, khẳng định được các giả thuyết về mối quan hệ giữa các nhân tố tác động với ý định tham gia BHVM. - Kiểm định sự khác biệt về ý định tham gia BHVM của các nhóm người có thu nhập thấp theo các đặc điểm nhân khẩu học ? - Đưa ra một số đề xuất cho các cơ quan quản lý Nhà nước và các tổ chức cung cấp BHVM nhằm nâng cao ý định tham gia BHVM của người có thun nhập thấp và một số kiến nghị vĩ mô nhằm đẩy mạnh cung cấp và tiêu dùng BHVM tại Việt Nam. Cụ thể, luận án đã đạt được những đóng góp như trong các mục sau. 1.5.1. Những đóng góp về mặt lý luận - Luận án xác định được các nhân tố có ảnh hưởng rõ ràng tới ý định tham gia BHVM. - Xây dựng được mô hình bao gồm các nhân tố tác động tới ý định tham gia BHVM là: thái độ, chuẩn mực chủ quan, nhận thức kiểm soát hành vi, hiểu biết về
10 BHVM, truyền thông, nhóm tham khảo. - Kiểm định được mô hình nghiên cứu và tìm ra ý nghĩa của các nhân tố là thái độ, chuẩn mực chủ quan, nhận thức kiểm soát hành vi, hiểu biết về BHVM, truyền thông, nhóm tham khảo. - Kiểm đinh sự khác biệt về ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp tại Việt Nam dựa trên một số đặc điểm nhân khẩu học (Tuổi, Giới tính, Thu nhập, Trình độ học vấn) - Trong các thang đo được thừa kế từ các nghiên cứu trước, thang đo nhóm tham khảo chưa hoàn toàn phù hợp với đối tượng nghiên cứu, do đó luận án đã điều chỉnh lại thang đo cho phù hợp hơn. 1.5.2. Những đóng góp về mặt thực tiễn - Luận án đã xác định các nhân tố ảnh hưởng tới ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp tại Việt Nam, đồng thời chỉ ra chiều hướng tác động và mức độ tác động của từng nhân tố. Luận án đã phân tích sự khác biệt về ý định tham gia BHVM của người có thu nhập thấp tại Việt Nam dựa trên một số đặc điểm nhân khẩu học (Tuổi, Giới tính, Thu nhập, Trình độ học vấn). Từ đó giúp các cơ quan quản lý Nhà nước và các tổ chức cung cấp BHVM có thêm những thông tin cần thiết nhằm đưa ra các quyết định quản lý, quyết định kinh doanh làm tăng ý định mua từ đó tăng hoạt động mua của người tiêu dùng. - Luận án đã đưa ra các đề xuất để các cơ quan quản lý, các tổ chức cung cấp sản phẩm BHVM tham khảo vận dụng trong quá trình triển khai và kiểm soát các nhân tố tác động tới ý định mua của người tiêu dùng. Đồng thời luận án cũng hàm ý đề xuất một số khuyến nghị vĩ mô trong việc tạo ra môi trường thuận lợi cho việc triển khai BHVM và thúc đẩy việc tham gia BHVM. 1.6. Bố cục của luận án Để trình bày toàn bộ nội dung nghiên cứu của mình, bố cục luận án được nghiên cứu sinh chia thành 5 chương như sau: Chương 1: Giới thiệu luận án Chương 2: Tổng quan nghiên cứu và cơ sở lý luận Chương 3: Phương pháp nghiên cứu. Chương 4: Kết quả nghiên cứu Chương 5: Hàm ý chính sách và kết luận