Nghiên cứu nhận thức về bệnh tâm thần phân liệt của người dân trong cộng đồng tại Hà Nội năm 2013

TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2014<br /> <br /> NGHIÊN CỨU NHẬN THỨC VỀ BỆNH TÂM THẦN PHÂN LIỆT<br /> CỦA NGƢỜI DÂN TRONG CỘNG ĐỒNG TẠI HÀ NỘI NĂM 2013<br /> Cao Tiến Đức*; Nguyễn Tất Định*<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: tìm hiểu nhận thức của người dân trong cộng đồng tại Hà Nội năm 2013 về<br /> nguyên nhân, biện pháp can thiệp trợ giúp người bệnh mắc bệnh tâm thần phân liệt (TTPL).<br /> Đối tượng và phương pháp: điều tra mô tả cắt ngang có phân tích 600 người dân (300 nam,<br /> 300 nữ) trong cộng đồng tại Hà Nội từ tháng 3 đến tháng 9 - 2013. Kết quả: 26,33% cho rằng<br /> TTPL là do nguyên nhân sinh học; 20,83% cho là nguyên nhân tâm lý; 5,67% là do vấn đề xã<br /> hội; 4,17% do vấn đề cá nhân. 46,67% cần lời khuyên trợ giúp của Ngành Y tế; 21,17% chắc<br /> chắn cần sự trợ giúp của xã hội.<br /> * Từ khóa: Bệnh tâm thần phân liệt; Nhận thức; Hà Nội.<br /> <br /> The Community’s Awareness of Schizophrenia in Hanoi 2013<br /> Summary<br /> Objectives: To know about the community's awareness of the causes, interventions to help<br /> patients with schizophrenia in Hanoi in 2013. Methods: Cross-sectional analysis study of 600<br /> adults (300 males, 300 females) in Hanoi from March to September 2013. Results: 26.33%<br /> attributed schizophrenia to biological cause; 20.83% put it down to psychological cause; 5.67%<br /> was due to social problems; 4.17% said schizophrenia related to personal problems. 46.67%<br /> needed assistance from medical sector; 21.17% recommend assistance from the society.<br /> * Key words: Schizophrenia; Awareness; Hanoi.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Tâm thần phân liệt là một bệnh loạn<br /> thần nặng, đặc trưng bởi các rối loạn về<br /> tư duy, tri giác, cảm xúc, hành vi và nhận<br /> thức. Tỷ lệ mắc bệnh chiếm khoảng 1%<br /> dân số, đây là con số khá lớn, vì nó là<br /> một trong số các bệnh gây hậu quả nặng<br /> nề và tốn kém nhất của thế giới [6]. Có<br /> nhiều yếu tố ảnh hưởng đến kết quả điều<br /> trị, trong đó nhận thức về bệnh của bệnh<br /> <br /> nhân, gia đình bệnh nhân và cộng đồng<br /> có vai trò quan trọng. Thiếu kiến thức về<br /> bệnh gây chậm trễ trong việc được điều<br /> trị đúng, kịp thời, đúng chuyên khoa, do đó<br /> ảnh hưởng đến kết quả điều trị.<br /> Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng các<br /> nền văn hóa khác nhau có những quan<br /> điểm, niềm tin rất khác nhau về nguyên<br /> nhân của TTPL. Ở các nước đang phát<br /> triển, TTPL được cho là hiện tượng siêu<br /> nhiên, ma túy hay cuộc sống căng thẳng...<br /> <br /> * Bệnh viện Quân y 103<br /> Người phản hồi (Corresponding): Cao Tiến Đức (aduct@yahoo.com)<br /> Ngày nhận bài: 20/07/2014; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 20/08/2014<br /> Ngµy bµi b¸o ®-îc ®¨ng: 26/11/2014<br /> <br /> 54<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2014<br /> <br /> Cho đến nay, ở Việt Nam chưa có nghiên<br /> cứu nào đề cập đến vấn đề này. Vì vậy,<br /> chúng tôi tiến hành nghiên cứu với mục<br /> tiêu: Tìm hiểu nhận thức của cộng đồng<br /> về nguyên nhân của bệnh TTPL và kiến<br /> nghị trợ giúp người bệnh TTPL.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> 600 người dân trong cộng đồng tại Hà<br /> Nội ≥ 18 tuổi tự nguyện tham gia phỏng<br /> vấn từ 3 - 2013 đến 9 - 2013.<br /> * Tiêu chuẩn loại trừ:<br /> - Người có hạn chế về mặt ngôn ngữ,<br /> nhận thức.<br /> - Nhân viên y tế, sinh viên y khoa đã<br /> được học lý thuyết về tâm thần học.<br /> - Người làm công tác chăm sóc sức<br /> khỏe tâm thần, công tác ở đơn vị điều trị<br /> tâm thần.<br /> - Người không hợp tác nghiên cứu.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> * Thiết kế nghiên cứu: mô tả cắt ngang.<br /> * Cỡ mẫu và chọn mẫu:<br /> - Cỡ mẫu: theo công thức tính cỡ mẫu<br /> cho nghiên cứu mô tả cắt ngang.<br /> p (1- p)<br /> n = Z2(1-α/2) x DE<br /> d2<br /> Trong đó:<br /> + n: cỡ mẫu tối thiểu cần điều tra.<br /> + α: mức ý nghĩa thống kê, trong nghiên<br /> cứu này α = 0,05.<br /> + Z: hệ số tin cậy ở mức xác suất<br /> 95%, tương ứng với giá trị α = 0,05;<br /> Z(1-α/2) = 1,96.<br /> 54<br /> <br /> + d: sai số cho phép và có thể chấp<br /> nhận, d = 0,05.<br /> + p: tỷ lệ ước đoán nhận thức đúng<br /> nguyên nhân bệnh TTPL trong cộng đồng<br /> là 50% (p = 0,5).<br /> + DE: Design Effect (hệ số thiết kế),<br /> DE = 1,5.<br /> Thay vào công thức và làm tròn mẫu<br /> được n = 576. Thực tế đã điều tra 600<br /> người dân (n = 600).<br /> - Cách chọn mẫu: chọn mẫu thuận tiện,<br /> đối tượng lựa chọn vào mẫu nghiên cứu<br /> là những người có hộ khẩu thường trú tại<br /> Hà Nội, điều tra viên chủ động đến các địa<br /> điểm thuận tiện, chủ động xin phỏng vấn.<br /> - Phương pháp thu thập số liệu: phỏng<br /> vấn trực tiếp bằng bộ câu hỏi thiết kế sẵn,<br /> dựa trên bộ câu hỏi điều tra cộng đồng về<br /> nguyên nhân bệnh TTPL của Trường Đại<br /> học Charite (CHLB Đức).<br /> * Chỉ số nghiên cứu:<br /> - Đánh giá nhận thức của nhóm đối tượng<br /> dựa vào tỷ lệ phần trăm (%) trả lời đúng.<br /> - Nhận thức nguyên nhân bệnh theo<br /> 5 mức độ tương ứng: (1): chắc chắn là<br /> nguyên nhân; (2): có thể là nguyên nhân;<br /> (3): có thể có/có thể không; (4): có thể<br /> không phải là nguyên nhân; (5): chắc chắn<br /> không phải là nguyên nhân.<br /> - Nhận thức về kiến nghị trợ giúp theo<br /> 6 mức độ: (1): cực kỳ cần thiết; (2): cần<br /> thiết; (3): có thể là cần thiết/có thể là<br /> không; (4): không cần thiết lắm; (5): hoàn<br /> toàn không phù hợp; (6): không có ý kiến.<br /> * Phương pháp xử lý số liệu: kết quả<br /> phỏng vấn được thống kê và xử lý số liệu<br /> bằng chương trình SPSS 18.0, có tính tỷ<br /> suất chênh OR.<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2014<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> 1. Đặc điểm nhóm nghiên cứu.<br /> Tỷ số nam/nữ trong nhóm nghiên cứu là 1/1. Độ tuổi từ 18 - 56, tuổi trung bình của<br /> nhóm nghiên cứu 28,6 ± 9,30. Đa số (87,83%) đã tốt nghiệp trung học phổ thông.<br /> 19,5% có người thân bị bệnh tâm thần.<br /> 2. Nhận thức nguyên nhân gây bệnh TTPL.<br /> Bảng 1: Các nguyên nhân gây bệnh (n = 600).<br /> <br /> (1)<br /> <br /> (2)<br /> <br /> (3)<br /> <br /> (4)<br /> <br /> (5)<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> Mắc bệnh trong<br /> não bộ<br /> <br /> 105<br /> <br /> 17,5<br /> <br /> 149<br /> <br /> 24,84<br /> <br /> 242<br /> <br /> 40,33<br /> <br /> 86<br /> <br /> 14,33<br /> <br /> 18<br /> <br /> 3<br /> <br /> Do di truyền<br /> <br /> 58<br /> <br /> 9,67<br /> <br /> 116<br /> <br /> 19,33<br /> <br /> 279<br /> <br /> 46,5<br /> <br /> 97<br /> <br /> 16,17<br /> <br /> 50<br /> <br /> 8,33<br /> <br /> Rối loạn trao đổi<br /> chất trong não<br /> <br /> 14<br /> <br /> 2,33<br /> <br /> 146<br /> <br /> 24,33<br /> <br /> 346<br /> <br /> 57,67<br /> <br /> 61<br /> <br /> 10,17<br /> <br /> 33<br /> <br /> 5,5<br /> <br /> Tình cảm<br /> <br /> 27<br /> <br /> 4,5<br /> <br /> 28<br /> <br /> 4,67<br /> <br /> 521<br /> <br /> 86,83<br /> <br /> 21<br /> <br /> 3,5<br /> <br /> 3<br /> <br /> 0,5<br /> <br /> Sốc, biến cố<br /> <br /> 38<br /> <br /> 6,33<br /> <br /> 268<br /> <br /> 44,67<br /> <br /> 242<br /> <br /> 40,34<br /> <br /> 44<br /> <br /> 7,33<br /> <br /> 8<br /> <br /> 1,33<br /> <br /> Nghề nghiệp<br /> <br /> 82<br /> <br /> 13,67<br /> <br /> 304<br /> <br /> 50,67<br /> <br /> 182<br /> <br /> 30,32<br /> <br /> 25<br /> <br /> 4,17<br /> <br /> 7<br /> <br /> 1,17<br /> <br /> Gia đình không<br /> hoàn thiện<br /> <br /> 17<br /> <br /> 2,83<br /> <br /> 174<br /> <br /> 29<br /> <br /> 278<br /> <br /> 46,34<br /> <br /> 108<br /> <br /> 18<br /> <br /> 23<br /> <br /> 3,83<br /> <br /> Thiếu tình cảm<br /> <br /> 13<br /> <br /> 2,17<br /> <br /> 172<br /> <br /> 28,67<br /> <br /> 254<br /> <br /> 42,33<br /> <br /> 122<br /> <br /> 20,33<br /> <br /> 39<br /> <br /> 6,5<br /> <br /> Bị lạm dụng tình<br /> dục<br /> <br /> 12<br /> <br /> 2<br /> <br /> 89<br /> <br /> 14,83<br /> <br /> 220<br /> <br /> 36,67<br /> <br /> 195<br /> <br /> 32,5<br /> <br /> 84<br /> <br /> 14<br /> <br /> Làm tội tổ tiên<br /> <br /> 9<br /> <br /> 1,5<br /> <br /> 106<br /> <br /> 17,67<br /> <br /> 235<br /> <br /> 39,16<br /> <br /> 108<br /> <br /> 18<br /> <br /> 142<br /> <br /> 23,67<br /> <br /> Nhu nhược<br /> <br /> 5<br /> <br /> 0,83<br /> <br /> 46<br /> <br /> 7,67<br /> <br /> 279<br /> <br /> 46,5<br /> <br /> 124<br /> <br /> 20,67<br /> <br /> 146<br /> <br /> 24,33<br /> <br /> Lối sống vô đạo<br /> đức<br /> <br /> 23<br /> <br /> 3,83<br /> <br /> 59<br /> <br /> 9,83<br /> <br /> 188<br /> <br /> 31,34<br /> <br /> 172<br /> <br /> 28,67<br /> <br /> 158<br /> <br /> 26,33<br /> <br /> Nghiên cứu của chúng tôi thấy 26,33%<br /> chắc chắn cho rằng yếu tố sinh học là<br /> nguyên nhân chính gây bệnh, bao gồm<br /> mắc bệnh trong não bộ (17,5%), do di<br /> truyền (9,67%), do rối loạn trao đổi chất<br /> trong não (2,33%). Nghiên cứu ở hầu hết<br /> các nước đang phát triển cho rằng yếu tố<br /> phi sinh học là nguyên nhân chính của<br /> bệnh TTPL và rối loạn tâm thần khác [3,<br /> 56<br /> <br /> 5]. Trong nghiên cứu này, 20,83% cho<br /> rằng các nguyên nhân tâm lý như chịu<br /> nhiều sức ép và lo lắng trong tình cảm<br /> lứa đôi, trong gia đình (4,5%), sốc do một<br /> biến cố nặng nề trong cuộc sống (6,33%),<br /> căng thẳng và lo lắng về nghề nghiệp,<br /> thất nghiệp (13,67%) là nguyên nhân gây<br /> bệnh. 5,67% chắc chắn cho rằng yếu tố<br /> xã hội là nguyên nhân, bao gồm lớn lên<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2014<br /> <br /> trong một gia đình tan vỡ, gia đình không<br /> hòa thuận, sống trong trại trẻ mồ côi<br /> (2,83%), không có sự yêu thương của bố<br /> mẹ hoặc giáo dục quá nghiêm khắc (2,17%),<br /> bị lạm dụng tình dục khi còn nhỏ (2%).<br /> 4,17% khẳng định yếu tố cá nhân là<br /> nguyên nhân, như làm điều tội lỗi với tổ<br /> tiên (1,5%), nhu nhược (0,83%), thay đổi<br /> cách sống theo hướng vô đạo đức (3,83%).<br /> Phân tích hồi quy logic đơn biến thấy:<br /> phụ nữ so với nam giới (OR = 0,436,<br /> CI = 0,122 - 1,555; p > 0,05), nhóm người<br /> tốt nghiệp phổ thông trung học so với<br /> nhóm còn lại (OR = 1,53, CI = 0,424 - 4,96;<br /> p > 0,05), nhóm có người thân bị bệnh<br /> tâm thần với số còn lại (OR = 1,22, CI =<br /> 1,17 - 3,6; p < 0,05), đa số cho rằng yếu<br /> tố sinh học là nguyên nhân. Các tác giả<br /> nước ngoài như Manoudi F và CS (2004)<br /> ở Ma Rốc thấy 76% không có kiến thức<br /> về bệnh, 25% cho là do sử dụng ma túy,<br /> <br /> do xung đột hoặc mất người thân (46%),<br /> phù thủy (25%) [4].<br /> Gureje O và CS nghiên cứu ở cộng<br /> đồng Nigeria về nguyên nhân của bệnh<br /> tâm thần nói chung thấy 80,8% cho rằng<br /> do lạm dụng ma túy hoặc rượu, do ma<br /> quỷ (30,2%), do chấn thương tâm lý (29,9%),<br /> do chúa trừng phạt (9,3%), do di truyền<br /> (26,5%), do bệnh não bộ (9,2%), 6,2% do<br /> cuộc sống đói nghèo gây nên [1].<br /> Nghiên cứu ở 404 người nhà bệnh<br /> nhân điều trị nội trú trong một bệnh viện,<br /> Zafar SN và CS (2008) nhận thấy 38,4%<br /> cho là nguyên nhân sinh học, 15,6% cho<br /> là nguyên nhân tôn giáo, 13,4% cho rằng<br /> đó là do vấn đề cá nhân, trong khi 12,1%<br /> cho rằng căng thẳng tâm lý xã hội và vấn<br /> đề xã hội khác (8,4%) là nguyên nhân của<br /> các triệu chứng TTPL [7].<br /> <br /> 3. Các kiến nghị trợ giúp ngƣời bệnh.<br /> Bảng 2: Các kiến nghị trợ giúp (n = 600).<br /> <br /> (1)<br /> <br /> (2)<br /> <br /> (3)<br /> <br /> (4)<br /> <br /> (5)<br /> <br /> (6)<br /> <br /> n (%)<br /> <br /> n (%)<br /> <br /> n (%)<br /> <br /> n (%)<br /> <br /> n (%)<br /> <br /> n (%)<br /> <br /> Bác sỹ đa khoa<br /> <br /> 208 (34,67)<br /> <br /> 194 (32,33)<br /> <br /> 141 (23,5)<br /> <br /> 38 (6,33)<br /> <br /> 16 (2,67)<br /> <br /> 3 (0,5)<br /> <br /> Cơ sở y tế<br /> <br /> 125 (20,83)<br /> <br /> 172 (28,67)<br /> <br /> 220 (36,67)<br /> <br /> 46 (7,67)<br /> <br /> 29 (4,83)<br /> <br /> 8 (1,33)<br /> <br /> Bác sỹ tâm thần<br /> <br /> 273 (45,5)<br /> <br /> 158 (26,33)<br /> <br /> 151 (25,17)<br /> <br /> 8 (1,33)<br /> <br /> 10 (1,67)<br /> <br /> 0 (0)<br /> <br /> Thầy phong thủy<br /> <br /> 3 (0,5)<br /> <br /> 19 (3,17)<br /> <br /> 57 (9,5)<br /> <br /> 84 (14)<br /> <br /> 399 (66,5)<br /> <br /> 38 (6,33)<br /> <br /> Lên đồng<br /> <br /> 0 (0%)<br /> <br /> 8 (1,33)<br /> <br /> 62 (10,33)<br /> <br /> 74 (12,33)<br /> <br /> 416 (69,34)<br /> <br /> 40 (6,67)<br /> <br /> Nhờ thầy tu<br /> <br /> 3 (0,5)<br /> <br /> 16 (2,66)<br /> <br /> 60 (10)<br /> <br /> 109 (18,17)<br /> <br /> 378 (63)<br /> <br /> 34 (5,67)<br /> <br /> 113 (18,83)<br /> <br /> 346 (57,67)<br /> <br /> 109 (18,17)<br /> <br /> 26 (4,33)<br /> <br /> 2 (1,33)<br /> <br /> 4 (0,67)<br /> <br /> Tìm kiếm trên<br /> Internet<br /> <br /> 29 (4,83)<br /> <br /> 121 (20,17)<br /> <br /> 272 (45,33)<br /> <br /> 86 (14,33)<br /> <br /> 79 (13,17)<br /> <br /> 13 (2,17)<br /> <br /> Nhóm tự tương trợ<br /> <br /> 69 (11,5)<br /> <br /> 196 (32,67)<br /> <br /> 188 (31,33)<br /> <br /> 94 (15,67)<br /> <br /> 32 (5,33)<br /> <br /> 21 (3,5)<br /> <br /> Tâm sự với người<br /> thân<br /> <br /> 57<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2014<br /> <br /> Haslam N và CS (2006) thấy 52,2% số<br /> người tham gia phỏng vấn khuyên nên tìm<br /> kiếm sự trợ giúp y tế chuyên nghiệp, khắc<br /> phục tôn giáo (19,3%), thay đổi xã hội<br /> (10,6%) [2]. Zafar SN và CS (2008) kiến nghị<br /> tìm kiếm trợ giúp y tế chuyên nghiệp<br /> (50,2%), các biện pháp tiếp theo như khắc<br /> phục tôn giáo (19,6%), thay đổi xã hội<br /> (10,4%), trừ tà ma thuật (3,0%) [7].<br /> <br /> thuộc về vấn đề cá nhân. Nhóm có người<br /> thân bị bệnh tâm thần cho rằng yếu tố sinh<br /> học là nguyên nhân chính (OR = 1,22; CI =<br /> 1,17 - 3,6; p < 0,05).<br /> - Về kiến nghị trợ giúp: 46,67% cần trợ<br /> giúp của Ngành Y tế; 21,17% cần sự trợ<br /> giúp của xã hội.<br /> <br /> Nghiên cứu của chúng tôi cho rằng<br /> 46,67% cần trợ giúp của Ngành Y tế như<br /> gặp bác sỹ gia đình hoặc bác sỹ đa khoa<br /> (34,67%), đến văn phòng y tế/Sở Y tế khu<br /> vực hoặc của quận (20,83%), gặp bác sỹ<br /> tâm thần (45,5%). 21,17% cần tâm sự với<br /> người thân, tìm kiếm lời khuyên trên Internet<br /> (4,83%), tham gia vào nhóm tự tương trợ lẫn<br /> nhau (11,5%). 0,5% cần giúp từ các thầy<br /> phong thủy, 0,5% nhờ thầy tu, nhà sư. Phụ<br /> nữ so với nam giới (OR = 1,16; CI = 0,52 2,58; p > 0,05), nhóm tốt nghiệp phổ thông<br /> trung học (OR = 1,406, CI = 0,55 - 2,85; p<br /> > 0,05), nhóm có người thân bị bệnh tâm<br /> thần (OR = 1,04, CI = 0,42 - 2,08; p > 0,05)<br /> cần sự trợ giúp từ y tế hơn so với nhóm còn<br /> lại.<br /> <br /> 1. Gureje O et al. Community study of<br /> knowledge and attitude to mental illness in<br /> Nigeria. Br J Psychiatry. 2005, pp.436-441.<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> Qua nghiên cứu nhận thức về bệnh TTPL<br /> của 600 người dân trong cộng đồng tại Hà<br /> Nội năm 2013 cho thấy:<br /> - Về nguyên nhân: 26,33% cho rằng<br /> TTPL là do nguyên nhân sinh học; 20,83%<br /> cho là nguyên nhân tâm lý; 5,67% cho là do<br /> vấn đề xã hội; 4,17% cho rằng TTPL<br /> <br /> 58<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> 2. Haslam N Read J et al. Prejudice and<br /> schizophrenia: a review of the mental illness is an<br /> illness like any other approach. Acta Psychiatr<br /> Scand. 2006. 114, pp.303-318.<br /> 3. Kulhara P, Avasthi A, Sharma A. Magico<br /> religious beliefs in schizophrenia: a study from<br /> north India. Mental Illness. PubMed Abstract.<br /> 2000, 33, pp.62-68.<br /> 4. Manoudi F, Kadri N et al. Stigma impact on<br /> Moroccan<br /> families<br /> of<br /> patients<br /> with<br /> schizophrenia. Can J Psychiatry. 2004, 49,<br /> pp.625-629.<br /> 5. Shibre T, Negash A, Kullgren G et al.<br /> erception of stigma among family members of<br /> individuals with schizophrenia and disorders great<br /> effection in rural Ethiopia. Soc Psychiatry Psychiatr<br /> Epidemiol. 2001, 36, pp.299-303.<br /> 6. Rossler W, Salize H J, Van O J et al. The<br /> size of the burden of schizophrenia disorders<br /> and<br /> mental<br /> health.<br /> E45tur<br /> Neuropsychopharmacol. 2005, 15, pp.399-409.<br /> 7. Zafar S N, Syed R et al. Perceptions about the<br /> cause of schizophrenia and the subsequent help<br /> seeking behavior in a Pakistani population - results<br /> of a cross-sectional survey. BMC Psychiatry.<br /> 2008, 8, p.56.<br /> <br />