YHọcTP.HồChíMinh*Tập17*Số4*2013<br />
<br />
NghiêncứuYhọc<br />
<br />
NHÂN TRƯỜNG HỢP MỘT GIA ĐÌNH MANG CÙNG LOẠI ĐỘT BIẾN<br />
MẤT ĐOẠN CỦA BỆNH LOẠN DƯỠNG CƠ DUCHENNE<br />
Đỗ Thị Thanh Thủy*, Trần Thụy Vân Ngọc **<br />
<br />
TÓMTẮT<br />
Mục tiêu: Trình bày một gia đình với một trẻ nam 4 tuổi bị bệnh DMD và 6 thành viên nữ thuộc 3 thế hệ<br />
mang cùng một loại đột biến mất đoạn của gen dystrophin.<br />
Phương pháp: Nghiên cứu phân tích gen Dystrophin của một trường hợp bệnh DMD và các thành viên nữ<br />
trong gia đình của bệnh nhân này bằng phương pháp MLPA.<br />
Kết quả: Bệnh nhân nam 4 tuổi bị bệnh DMD, được phát hiện có đột biến mất đoạn gen dystrophin tại exon<br />
8 và 9. Đồng thời 6 thành viên nữ trong gia đình bệnh nhân, gồm: bà ngoại, mẹ bệnh nhân, 3 dì và 1 bé gái con dì<br />
cũng đều mang đột biến mất đoạn gen dystrophin tại các exon 8 và 9 tương tự như bệnh nhân<br />
Kết luận: Đây là một trường hợp hiếm gặp và kỹ thuật MLPA đã cho thấy những ưu điểm trong phát hiện<br />
đột biến mất đoạn trong gen dystrophin và phát hiện người nữ mang gen bệnh, giúp cho công tác tư vấn di<br />
truyền và là cơ sở cho chẩn đoán trước sinh ở thai phụ, nhằm giảm gánh nặng cho gia đình và xã hội, góp phần<br />
nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân.<br />
Từ khóa: Bệnh loạn dưỡng cơ Duchenne (DMD), Kỹ thuật khuếch đại đa đoạn dò (MLPA), đoạn dò.<br />
<br />
ABSTRACT<br />
PRESENTING A FAMILY CARRYING THE SAME DELETION MUTATIONS OF THE DYSTROPHIN<br />
GENE<br />
Đo Thi Thanh Thuy, Tran Thuy Van Ngoc * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 17 - No 4 - 2013: 213 - 217<br />
Background:Aim: Presenting a family with a 4-year-old male with DMD and 6 female members of 3<br />
generations carrying the same deletion mutations of the dystrophin gene<br />
Method: Analyze the dystrophin gene of the boy with DMD and the females in the family by MLPA<br />
method.<br />
Result: the 4 years old boy with DMD has deletion mutations in exon 8 and 9 of dystrophin gene and 6<br />
other female members in the patient’s family, including his grandmother, his mother, 3 aunts and 1 aunt’s girl<br />
also carry the same kinds of deletion mutation in the dystrophin gene as patient’s.<br />
Conclusion: This is rare case. MLPA technique has shown the advantages of detecting deletion mutations<br />
in the dystrophin gene and discovered the female dystrophin mutation carriers, supporting the work of genetic<br />
counseling and helping prenatal diagnostic for patient’s pregnancies, reducing the burden of families and society<br />
and contributing to improving the quality of life for people.<br />
Key words: Duchene Muscular Dystrophy (DMD), MLPA (Multiplex Ligation-dependent Probe<br />
Amplification), probe.<br />
trưng bởi tình trạng yếu cơ tiến triển tuần tiến.<br />
ĐẶT VẤN ĐỀ<br />
Trẻ mắc bệnh thường xuất hiện triệu chứng<br />
Bệnh loạn dưỡng cơ Duchenne (Duchenne<br />
lâm sàng lúc 1 đến 3 tuổi, teo cơ là dấu hiệu<br />
Muscular Dystrophy – DMD) là bệnh lý thần<br />
thường gặp và giả phì đại cơ cẳng chân cũng<br />
kinh cơ thường gặp với tần suất mắc bệnh<br />
khá phổ biến, phần lớn trẻ mất khả năng đi lại<br />
khoảng 1/3500 trẻ trai sinh sống(4). Bệnh đặc<br />
* Đại học Y Dược TP. HCM<br />
<br />
** Bệnh viện Đa khoa Bình Dương, Bình Dương<br />
<br />
Tác giả liên lạc: TS. Đỗ Thị Thanh Thủy<br />
<br />
ĐT: 0908487425<br />
<br />
214<br />
<br />
Email: thuyprenatal@gmail.com<br />
<br />
YHọcTP.HồChíMinh*Tập17*Số4*2013<br />
ở tuổi 12 và tử vong trước 25 tuổi vì suy hô<br />
hấp và tổn thương cơ tim(1,6). Đây là bệnh di<br />
truyền lặn liên kết với NST giới tính X. Trên lý<br />
thuyết thì người mẹ mang gen bệnh kết hôn<br />
với người chồng khỏe mạnh sẽ có khả năng<br />
truyền gen bệnh cho 50% số con trai và 50% số<br />
con gái của họ(1,2). Do đặc điểm di truyền nên<br />
bệnh chỉ gặp ở trẻ trai mà rất hiếm gặp ở trẻ<br />
gái. Trẻ trai chỉ cần nhận một gene bệnh từ mẹ<br />
là thể hiện bệnh, còn trẻ gái thì phải nhận cả 2<br />
gen bệnh từ bố và mẹ mới thể hiện bệnh, tuy<br />
vậy trẻ trai bị bệnh thường chết trước tuổi lập<br />
gia đình nên khả năng kết hôn và sinh con rất<br />
hiếm gặp. Như vậy nhìn chung là người nam<br />
mang gen đột biến thì biểu hiện bệnh, còn<br />
người nữ mang gen đột biến chỉ là người<br />
mang mầm bệnh. Vì thế, việc phân tích gen<br />
xác định đột biến sẽ giúp chẩn đoán bệnh sớm<br />
để có hướng điều trị sớm và tích cực nhằm<br />
giảm các biến chứng cho bệnh nhân, ngoài ra<br />
còn giúp phát hiện các thành viên nữ mang<br />
gen bệnh (bà ngoại, mẹ, chị em gái, dì) trong<br />
gia đình bệnh nhân, phân tích sơ đồ phả hệ,<br />
giúp ích cho công tác tư vấn di truyền và chẩn<br />
đoán trước sinh, nhằm giảm gánh nặng cho<br />
gia đình và xã hội.<br />
<br />
ĐỐITƯỢNG–PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU<br />
Đối tượng nghiên cứu<br />
Bệnh nhân và các thành viên nữ trong gia<br />
đình bệnh nhân.<br />
Thiết kế nghiên cứu<br />
Nghiên cứu mô tả cắt ngang.<br />
Địa điểm phân tích và lưu trữ mẫu<br />
Trung tâm Y sinh học phân tử - Đại học Y<br />
Dược TP HCM.<br />
Cách lấy mẫu<br />
Lấy 2 ml máu tĩnh mạch chống đông bằng<br />
EDTA. Mẫu được bảo quản ở 40C trước khi tách<br />
DNA và bảo quản ở -200C sau khi tách DNA.<br />
Phương pháp nghiên cứu<br />
Máu toàn phần được ly trích DNA từ bạch<br />
cầu bằng phương pháp kết tủa và ly tâm qua cột<br />
với hóa chất QIAamp DNA blood Mini kit<br />
<br />
NghiêncứuYhọc<br />
(QIAGEN - Đức). Đo nồng độ và độ tinh sạch<br />
DNA ở bước sóng 260/280nm (máy của hãng<br />
Eppendorf), chỉ chấp nhận các mẫu có tỉ số mật<br />
độ quang trong khoảng 1,8 – 2,0. Tiến hành phản<br />
ứng MLPA với 4 giai đoạn gồm: biến tính DNA,<br />
lai hóa, nối 2 đoạn dò gắn tín hiệu huỳnh quang<br />
và khuếch đại các đoạn dò này. Sau đó phân<br />
tách sản phẩm sau khuếch đại trên hệ thống<br />
điện di mao quản GenomeLab GeXP và phân<br />
tích kết quả phát hiện đột biến nhờ phần mềm<br />
GeneMarker bản 1.6 (Softgenetics). Kết quả được<br />
hiển thị dưới dạng bảng và dạng biểu đồ sóng.<br />
Mỗi đỉnh tín hiệu (peak) là sản phẩm của một<br />
đoạn dò. Kích thước của mỗi đỉnh tín hiệu được<br />
xác định nhờ so sánh với thang kích thước chuẩn<br />
và mẫu đối chứng để tính ra tỉ lệ DQ (Dosage<br />
quotients). Chiều cao của đỉnh tín hiệu thay đổi<br />
cho thấy sự thay đổi số bản sao của đoạn DNA<br />
có trình tự bổ sung với đoạn dò(7).<br />
<br />
KẾT QUẢ<br />
Bệnh nhân nam 4 tuổi, với triệu chứng lâm<br />
sàng phì đại cẳng chân 2 bên và hơi khó khăn<br />
khi đi lên xuống cầu thang, nồng độ creatin<br />
kinase trong huyết thanh là 33.480 U/L. Chẩn<br />
đoán lâm sàng là bị bệnh loạn dưỡng cơ<br />
Duchenne.<br />
Bệnh nhân này được xét nghiệm phân tích<br />
gen bằng kỹ thuật MLPA tại Trung tâm Y sinh<br />
học phân tử - Đại học Y Dược TP Hồ Chí<br />
Minh, với kết quả là bị đột biến mất đoạn gen<br />
dystrophin tại exon 8 và 9. Kết quả từ hình 1<br />
cho thấy, không xuất hiện đỉnh tín hiệu của<br />
các đoạn dò tương ứng với exon 8 và 9 (DQ =<br />
0), chứng tỏ bệnh nhân này bị mất đoạn gen<br />
đồng exon 8 và 9(8).<br />
Chúng tôi đã tiến hành phân tích gen của các<br />
thành viên nữ trong gia đình bệnh nhân, bao<br />
gồm: bà ngoại, mẹ bệnh nhân, 3 dì và 1 em gái<br />
con dì. Kết quả trình bày trong hình 2.<br />
Kết quả từ Bảng 1 cho thấy, đỉnh tín hiệu của<br />
các đoạn dò (probe) tương ứng với exon 8 và 9<br />
của các thành viên nữ trong gia đình bệnh nhân<br />
(bà ngoại, mẹ, dì 1, dì 2, dì 3 và con gái của dì 3)<br />
<br />
215<br />
<br />
YHọcTP.HồChíMinh*Tập17*Số4*2013<br />
<br />
NghiêncứuYhọc<br />
bằng khoảng ½ so với mẫu đối chứng nữ (DQ<br />
tương ứng trong khoảng 0,441 đến 0,598), chứng<br />
tỏ các thành viên nữ bị mất đoạn dị hợp tử ở<br />
exon 8 và 9.<br />
<br />
8<br />
<br />
Theo Hwa H.L. (2007), khi đỉnh tín hiệu của<br />
exon bị đột biến ở người nữ bằng ½ so với<br />
chứng nữ thì người nữ xem như bị đột biến mất<br />
đoạn dị hợp tử(3).<br />
<br />
Mẫu của<br />
bệnh nhân<br />
<br />
9<br />
<br />
Mẫu<br />
chứng<br />
<br />
Hình 1. Đột biến mất đoạn exon 8 và 9 của bệnh nhân<br />
<br />
Bà ngoại<br />
<br />
Người mẹ<br />
<br />
Dì thứ 1<br />
<br />
Dì thứ2<br />
<br />
Dì thứ 3<br />
Hình 2. Đột biến mất đoạn exon 8 và 9 của các thành viên khác<br />
<br />
216<br />
<br />
Con dì thứ 3<br />
<br />
YHọcTP.HồChíMinh*Tập17*Số4*2013<br />
<br />
NghiêncứuYhọc<br />
<br />
Bảng 1: Tín hiệu đoạn dò trong đột biến mất đoạn của các thành viên nữ trong gia đình bệnh nhân<br />
STT<br />
<br />
Probe<br />
Name<br />
<br />
Bin Size<br />
<br />
Bà ngoại<br />
<br />
Mẹ<br />
<br />
Theo Lai K.K. và cộng sự (2006), khi chiều<br />
cao đỉnh tín hiệu của người mẹ giảm từ 35 –<br />
50% so với mẫu chứng nữ thì người mẹ này bị<br />
đột biến mất đoạn exon tương ứng với đỉnh tín<br />
hiệu đó(5).<br />
Khi phân tích phả hệ của gia đình, chúng tôi<br />
ghi nhận bệnh nhân này có 1 người cậu mắc<br />
bệnh DMD đã chết lúc 26 tuổi (được chẩn đoán<br />
tại Bệnh viện Trung ương Huế) và 1 người cậu<br />
18 tuổi đang mắc bệnh DMD hiện không đi lại<br />
được (cũng được chẩn đoán tại Bệnh viện Trung<br />
ương Huế), vì hiện tại bệnh nhân này cũng<br />
<br />
Dì thứ 1<br />
<br />
Dì thứ 2<br />
<br />
Dì thứ 3<br />
<br />
Con Dì thứ 3<br />
<br />
không đi lại được nên chúng tôi không lấy được<br />
mẫu để làm xét nghiệm di truyền. Điều này<br />
chứng tỏ đã có yếu tố di truyền trong gia đình<br />
này (thể hiện qua sơ đồ 1).<br />
Như vậy, bà ngoại và mẹ của bệnh nhân là<br />
dị hợp tử bắt buộc và gen bệnh của con trai họ là<br />
do di truyền từ người mẹ, điều này hoàn toàn<br />
phù hợp khi phân tích gen của bà ngoại và mẹ<br />
bệnh nhân.<br />
Trong gia đình này còn có 1 thành viên nữ<br />
nhỏ tuổi nhất (9 tháng tuổi lúc tiến hành nghiên<br />
cứu, con của dì thứ 3) được phát hiện có mang<br />
<br />
217<br />
<br />
YHọcTP.HồChíMinh*Tập17*Số4*2013<br />
<br />
NghiêncứuYhọc<br />
gen đột biến mất đoạn trên gen dystrophin và<br />
mẹ của bé là dì thứ 3 của bệnh nhân trên cũng bị<br />
đột biến tương tự, như thế, bé gái này đã mang<br />
exon đột biến do thừa hưởng từ người mẹ.<br />
<br />
Sơ đồ 1:<br />
<br />
Ngoài ra, khi phân tích gen của 2 người dì còn<br />
lại cũng phát hiện đột biến mất đoạn trên exon 8<br />
và 9 tương tự của bệnh nhân và các thành viên<br />
nữ khác trong gia đình.<br />
<br />
Nam bình thường<br />
<br />
Nam đồng hợp tử<br />
<br />
Nữ bình thường<br />
<br />
●Nữ dị hợp tử<br />
<br />
Nam đồng hợp tử đã chết<br />
<br />
Như vậy, trong gia đình bệnh nhân này thì<br />
tất cả 6 thành viên nữ đều là người mang gen<br />
bệnh, riêng đối với bà ngoại thì 100% các con<br />
hiện có của bà đều mang gen bệnh do bà truyền<br />
cho (gồm 2 trai và 4 gái).<br />
<br />
và phát hiện người nữ mang gen bệnh, giúp cho<br />
công tác tư vấn di truyền và là cơ sở cho chẩn<br />
đoán trước sinh ở thai phụ, nhằm giảm gánh<br />
nặng cho gia đình và xã hội, góp phần nâng cao<br />
chất lượng cuộc sống cho người dân.<br />
<br />
Bệnh DMD là bệnh di truyền lặn liên kết<br />
NST giới tính X mà không có allen tương ứng<br />
trên NST Y, trên lý thuyết thì người mẹ mang<br />
gen bệnh kết hôn với người chồng khỏe mạnh sẽ<br />
có khả năng truyền gen bệnh cho 50% số con trai<br />
và 50% số con gái của họ(1,9). Tuy nhiên, ở gia<br />
đình này thì 100% số con trai của bà ngoại bị<br />
bệnh và 100% số con gái của bà cũng mang gen<br />
dị hợp tử. Điều này cho thấy khả năng lan<br />
truyền gen bệnh của người mẹ mang gen dị hợp<br />
tử là khá cao và khá nhanh trong cộng đồng. Gia<br />
đình này rất cần được tư vấn di truyền một cách<br />
kỹ lưỡng và chi tiết, nhất là tư vấn về công tác<br />
chẩn đoán trước sinh khi các dì lập gia đình và<br />
có ý định sinh con (vì các dì còn trong lứa tuổi<br />
sinh sản) để tránh sinh ra những đứa trẻ tiếp tục<br />
bị bệnh hoặc mang gen bệnh, nhằm làm giảm<br />
gánh nặng cho gia đình và xã hội.<br />
<br />
TÀI LIỆU THAM KHẢO<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
<br />
4.<br />
<br />
5.<br />
<br />
6.<br />
7.<br />
<br />
8.<br />
<br />
KẾT LUẬN<br />
Đây là một trường hợp hiếm gặp và kỹ thuật<br />
MLPA đã cho thấy những ưu điểm trong phát<br />
hiện đột biến mất đoạn, lặp đoạn gen dystrophin<br />
<br />
218<br />
<br />
9.<br />
<br />
Emery AEH (2002), “The muscular dystrophies”, Lancet, 359,<br />
pp. 687 – 695.<br />
Harvey B.S. (1996), “Neuromuscular Disorders”, Nelson<br />
textbook of pediatrics, 15th edition, Vol 2, pp. 1746 – 1748.<br />
Hwa HL, Chang YY, Chen CH et al. (2007), “Multiplex<br />
Ligation-dependent Probe Amplification identification of<br />
deletions and duplications of the Duchenne muscular<br />
dystrophy gene in Taiwanese subjects”, J Formos Med Assoc,<br />
106, pp. 339 – 346.<br />
Kneppers ALJ, Ginjaar IB, Bakker E (2004), “Duchenne and<br />
Becker muscular dystrophy”, Molecular diagnosis of genetic<br />
diseases, Humana Press, New Jersey,2nd edition, pp. 311 – 342.<br />
Lai KK., Lo I.F., Tong T.M. et al (2006), “Detecting exon<br />
deletions and duplications of the DMD gene using Multiplex<br />
Ligation-dependent Probe Amplification (MLPA)”, Clin<br />
Biochem, 39, pp. 367 – 372.<br />
Patterson V., Morrison O., Hicks E. (1991), “Mode of death in<br />
Duchenne muscular dystrophy”, Lancet, 337, pp. 801 – 802.<br />
Prior T.W. and Bridgeman S.J. (2005), “Experience and<br />
Strategy for the Molecular Testing of Duchenne Muscular<br />
Dystrophy”, Journal of Molecular Diagnostics, 7(3), pp. 317 –<br />
326.<br />
Schwartz M. and Duo M. (2004), “Multiplex ligationdependent probe amplification is superior for detecting<br />
deletions/duplications in Duchenne muscular dystrophy”,<br />
Clin Genet., 67, pp. 189 – 191.<br />
Tạ Thành Văn (2011), “Bệnh loạn dưỡng cơ Duchene và<br />
Becker”, Bệnh học phân tử, Nhà xuất bản Y học, tr. 152 – 169.<br />
<br />