Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của NHTM ở Việt Nam Phần 2

Chia sẻ: Leslie Leslie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:59

Thêm vào BST

Báo xấu

1.480
lượt xem 482
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chương 2 Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại ở Việt Nam. Ở hầu hết các nước ngành ngân hàng được coi là một khu vực then chốt đảm bảo cho nền kinh tế quốc gia hoạt động một cách nhịp nhàng.

Chủ đề:

Bình luận(1) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của NHTM ở Việt Nam Phần 2

66 Chương 2 PHÂN TÍCH CÁC NHÂN T NH HƯ NG N HI U QU HO T NG C A CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG M I VI T NAM h u h t các nư c, ngành ngân hàng ư c coi là m t khu v c then ch t m b o cho n n kinh t qu c gia ho t ng m t cách nh p nhàng, vì v y khu v c này ư c chính ph các nư c c bi t quan tâm, và là m t trong nh ng ngành ư c giám sát ch t ch nh t trong n n kinh t , c bi t là t i các nư c ang phát tri n. Tuy nhiên, ho t ng c a các ngân hàng t i các nư c này thư ng b ch trích m nh m ó là thi u s c c nh tranh và còn th ng trong ho t ng. Ngoài ra, cơ ch và b máy qu n lý quan liêu nh ng nư c ang phát tri n cũng làm cho ho t ng c a các ngân hàng thương m i còn nhi u h n ch . K năng qu n tr ngân hàng cũng còn y u làm cho các ngân hàng thương m i không t ư c hi u qu chi phí, ví d , các kho n cho vay không có kh năng thu h i ã làm tăng chi phí và d n n m t kh năng thanh toán c a ngân hàng. Hơn 20 năm qua, nh có i m i và h i nh p, Vi t Nam ã ki m soát ư c l m phát, n nh kinh t vĩ mô, t o ra các i u ki n thu n l i cho tăng trư ng kinh t cao và d n d n chuy n i cơ c u kinh t theo hư ng hi n i hoá và công nghi p hoá, thu ư c nhi u thành t u to l n trong vi c xoá ói gi m nghèo, n nh và nâng cao i s ng nhân dân. Cũng nh chính sách i m i kinh t trong 20 năm qua, ngành ngân hàng Vi t Nam ã có nh ng thay i to l n và Vi t Nam ã xây d ng ư c các cơ s quan tr ng v ti n t và h th ng ngân hàng phù h p hơn v i n n kinh t th trư ng.
67 Hi n nay, trong quá trình cơ c u l i h th ng ngân hàng, Vi t Nam ã t ư c nhi u thay i trong ngành ngân hàng. Tuy nhiên, ho t ng c a các Ngân hàng thương m i Vi t Nam v n còn nhi u b t c p và chưa ư c quan tâm úng m c. có th xây d ng ư c m t h th ng ngân hàng hi n i có năng l c c nh tranh trong th i kỳ h i nh p, chúng ta c n ánh giá l i ho t ng c a ngân hàng thương Vi t Nam trong th i gian qua m t cách khách quan. Qua ó giúp chúng ta nhìn th y b c tranh toàn c nh c a h th ng ngân hàng Vi t Nam i m m nh là gì và i m y u là gì? Có như v y m i giúp cho vi c ho ch nh chính sách cũng như qu n tr ngân hàng thương m i ngày càng tr lên có hi u qu ho t hơn và nh ó mà nâng cao ho t ng ngân hàng, óng góp vào tăng trư ng kinh t . 2.1. Th c tr ng ho t ng c a h th ng ngân hàng Vi t Nam 2.1.1. H th ng ngân hàng Vi t Nam trư c 1990 Trư c nh ng năm 1988, h th ng ngân hàng Vi t Nam ư c t ch c là h th ng ngân hàng m t c p bao g m Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam và h th ng chi nhánh t trung ương n a phương phân b theo a gi i hành chính. H th ng này v a m nh n ch c năng qu n lý Nhà nư c v các m t ho t ng ti n t , ngân hàng, tín d ng và thanh toán v a th c hi n ch c năng kinh doanh c a m t ngân hàng thương m i. H th ng ngân hàng theo mô hình này ơn thu n ch là công c th c hi n các ch th , m nh l nh, các ch tiêu k ho ch ti n t c a chính ph giao cho ngân hàng. Tính ch t ho t ng c a ngân hàng g n gi ng như “cơ quan tài chính th 2” bên c nh B tài chính c p phát v n cho n n kinh t . Sau năm 1988 là th i kỳ th c hi n thí i m h th ng ngân hàng hai c p theo Ngh nh 53 c a H i ng B trư ng. T ch c h th ng Ngân hàng theo Ngh nh 53 ư c th c hi n trong th i kỳ 1988-1990 có ưu i m là tách ư c ch c năng kinh doanh kh i ch c năng qu n lý c a Ngân hàng Nhà nư c
68 và trao ch c năng kinh doanh cho các ngân hàng chuyên doanh. Sơ 2.1 mô t khái quát cơ c u t ch c c a h th ng ngân hàng Vi t Nam giai o n 1988- 1990 theo Ngh nh 53. H th ng Ngân hàng Vi t Nam Ngân hàng Chuyên doanh Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam Chi nhánh NH Nhà nư c VN NH T XD VN NH PT NN VN NH NT VN NH CT VN Chi nhánh NH T XD Chi nhánh NH PTNN Chi nhánh NH NT Chi nhánh NH CT Sơ 2.1. T ch c h th ng ngân hàng thương m i Vi t Nam giai o n 1987-1990 V i mô hình t ch c m i này các ngân hàng bư c u chú ý n hi u qu ho t ng b i v y ã thúc y tăng trư ng tín d ng c bi t là tín d ng ng n h n, trong ó cho vay v n lưu ng chi n t 90 n 95% t ng dư n cho vay n n kinh t . Tín d ng theo nh m c v n lưu ng ã ư c xóa b , tín d ng trong th i kỳ này ch nh m b sung nhu c u v n vư t quá v n c n thi t c a doanh nghi p. i u này ã phát huy ư c òn b y tín d ng, ch ng bao c p, thu h p d n ph m vi c p phát v n c a ngân sách Nhà nư c thông qua tín d ng. B ng vi c cho vay trong và ngoài h n m c tín d ng ã bư c ug n ư c ho t ng tín d ng c a các ngân hàng v i ho t ng kinh doanh c a các doanh nghi p và bu c các doanh nghi p ph i s d ng v n hi u qu hơn. Tuy
69 nhiên ho t ng c a các ngân hàng trong giai o n này v n còn r t nhi u h n ch như: - Các ngân hàng luôn b ng trong ho t ng c a mình do không n m ư c nhu c u v n c a các ơn v theo t l trên cơ s nh m c. i u này làm cho nhu c u v v n luôn căng th ng, áp l c in ti n ph c v s n xu t và lưu thông luôn cao hơn h n m c tín d ng c a n n kinh t . - Tín d ng ngân sách tăng m nh và chi m t trong l n n u năm 1986 cho vay ngân sách ch chi m 22% thì n năm 1990 ã lên t i 74,4%. i u này g n cùng v i t l l m phát gia tăng trong th i kỳ này. - Ho t ng tín d ng c a ngân hàng không theo cơ ch ho ch toán kinh t th hi n m c lãi như: lãi su t cho vay < lãi su t huy ng < t l l m phát và bình quân lãi su t ti n g i giai o n 1987-1990 là 72% năm, lãi su t cho vay 51,6% và t l l m phát là 183,8%. Nguyên nhân ch y u c a nh ng y u kém k trên ó là các ngân hàng Vi t Nam còn b ch u nh hư ng n ng n c a cơ ch qu n lý cũ vì ây là giai o n n n kinh t Vi t Nam b t u bư c nh ng bư c i u ti n sang cơ ch th trư ng có s qu n lý vĩ mô c a Nhà nư c, cơ ch qu n lý m i chưa hoàn ch nh, chưa m nh thoát ra kh i cơ ch cũ. 2.1.2. H th ng ngân hàng Vi t Nam giai o n 1991-1999 Giai o n này ph n ánh nhi u chuy n bi n tích c c i v i ho t ng c a h th ng ngân hàng hai c p Vi t Nam. Ho t ng c a các ngân hàng t ng bư c áp ng t t hơn nhu c u v n c a n n kinh t . Ngân hàng ã duy trì ư c m c lãi su t dương và ti n d n n m c lãi su t th trư ng, t ng bư c a d ng hóa các ho t ng tín d ng và phát tri n các d ch v ngân hàng m i. Nh ng thành t u mà h th ng ngân hàng Vi t Nam t ư c trong giai o n i m i căn b n và toàn di n trong th p k 90 b t u ư c ánh d u
70 b ng vi c s ra i c a pháp l nh v Ngân hàng Nhà nư c và pháp l nh v các t ch c tín d ng vào năm 1990. V i hai pháp l nh này h th ng ngân hàng Vi t Nam ã ư c t ch c tương t như h th ng ngân hàng các nư c có n n kinh t th trư ng. Sơ 2.2 dư i ây mô t t ch c h th ng ngân hàng Vi t Nam theo tinh th n pháp l nh năm 1990. H th ng Ngân hàng Vi t Nam NHTM Nhà nư c Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam Ngân hàng thương m i NHTM c ph n Chi nhánh NH Nhà nư c VN NHTM liên doanh Chi nhánh NHTM NN Sơ 2.2. T ch c h th ng ngân hàng thương m i Vi t Nam theo pháp l nh v ngân hàng năm 1990 H th ng ngân hàng theo pháp l nh năm 1990 là ã xoá b ư c tính ch t c quy n Nhà nư c trong ho t ng ngân hàng b ng vi c cho phép thành l p ngân hàng thương m i thu c nhi u lo i hình s h u khác nhau. M t khác, v i vi c chính ph cho phép thành l p các ngân hàng liên doanh và chi nhánh ngân hàng nư c ngoài ã góp ph n h tr cho vi c thu hút v n u tư nư c ngoài cũng như nhanh chóng chuy n giao công ngh ngân hàng hi n i vào Vi t Nam. Hơn n a vi c c i cách h th ng ngân hàng l n này ã chú tr ng n vai trò ngân hàng trung ương c a Ngân hàng Nhà nư c th hi n thông qua các quy nh v qu n lý d tr b t bu c i v i các ngân hàng thương m i nh m b o m an toàn cho c h th ng ngân hàng thương m i ho t ng m t cách lành m nh, tránh ư c s c v như ã t ng x y ra trư c khi có pháp l nh.
71 C i cánh h th ng ngân hàng năm 1990 ã góp ph n a d ng hoá ho t ng ngân hàng v m t hình th c s h u cũng như s lư ng ngân hàng. B ng 2.1 cho th y s phát tri n c a s lư ng và hình th c s h u ngân hàng thương m i t 1991 n 1997. B ng 2.1. Cơ c u h th ng ngân hàng thương m i Vi t Nam th i kỳ 1991 - 1997 Lo i hình ngân hàng 1991 1993 1995 1997 1999 Ngân hàng thương m i Nhà nư c 4 4 4 5 5 Ngân hàng c ph n 4 41 48 51 48 Ngân hàng liên doanh 1 3 4 4 4 Chi nhánh ngân hàng nư c ngoài 0 8 18 24 26 T ng c ng 9 56 74 84 83 Ngu n: Báo cáo c a Ngân hàng Nhà nư c Tuy nhiên các ngân hàng thương m i nhà nư c v n n m gi m t t tr ng th ph n chi ph i toàn h th ng. B ng 2.2 cho bi t th ph n c a các ngân hàng thương m i t năm 1993 n năm 1996. B ng 2.2. Th ph n các ngân hàng thương m i Vi t Nam giai o n 1993-1996 ơn v : % Năm/lo i hình T ng th ph n ti n g i T ng th ph n tín d ng 1993 1994 1995 1996 1993 1994 1995 1996 1. NHTM NN 91 88 80 76 89 85 75 74 2. NHTMCP 6 8 9 10 7 11 15 14 3. NH LD 1 2 3 3 1 2 3 5 4. CN NH nư c ngoài 2 2 8 11 3 2 7 7 Ngu n: Hideto Saito th i báo kinh t Vi t Nam s 69, 28/8/1999
72 c bi t khi Lu t Ngân Hàng Nhà Nư c Vi t Nam và Lu t Các T Ch c Tín D ng ư c Qu c H i thông qua ngày 2/12/1997 và có hi u l c thi hành vào ngày 1/10/1998 ã th c s t o ra m t sân chơi bình ng và m t n n t ng pháp lý v ng ch c cho ho t ng c a các ngân hàng Vi t Nam. Cơ c u t ch c h th ng ngân hàng Vi t Nam theo Lu t ngân hàng năm 1997 có th ư c mô t khái quát trong Sơ 2.3. H th ng Ngân hàng Vi t Nam Các ngân hàng thương m i Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam Chi nhánh NH Nhà nư c VN NHLD & NH NN NH TM NN NH TMCP NHNT NHCP ô th NH LD NHNo NHCP nông thôn Chi nhánh NHNN NH T&PT NHCT NHPT nhà BSCL Sơ 2.3. T ch c h th ng ngân hàng thương m i Vi t Nam hi n nay Chính s hoàn thi n v khuân kh pháp lý trong th i kỳ này ã y nhanh t c gia tăng d n tín d ng cho n n kinh t và ngày càng chi n m t t tr ng khá l n trong t ng dư n cho vay. i u này cho th y vai trò c a h th ng ngân hàng thương m i ngày càng ã óng vai trò tích c c hơn trong
73 vi c t o v n cho n n kinh t và thông qua ó óng góp m t ph n không nh vào vi c thúc y tăng trư ng kinh t Vi t Nam trong th p niên 1990. B ng 2.3. Dư n tín d ng c a h th ng ngân hàng thương m i i v i n n kinh t th i kỳ 1991-1999 ơn v : t ng Ch tiêu 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 GDP 76.701 110.528 140.257 178.534 228.892 272.038 313.617 361.024 399.938 Cho vay 9.505 13.868 22.467 32.283 43.670 54.393 67.013 83.310 98.891 n n kinh t % so v i 12,4% 12,5% 16,0% 18,1% 19,1% 20,0% 21,4% 23,1% 24,7% GDP Ngu n: Niên giám th ng kê, Ngân hàng Nhà nư c, % so v i GDP tác gi t tính. Tuy các ngân hàng Vi t Nam ã có nhi u n l c trong vi c hoàn thi n cơ ch qu n lý, a dang hóa các lo i hình cho vay và huy ng v n nhưng ho t ng chính c a các ngân hàng v n d a ch y u vào ho t ng cho vay chính i u này y các ngân hàng thương m i ph i gánh ch u nhi u r i ro như không thu h i ư c n ho c khó thu h i n và ây cũng là th i kỳ n x u gia tăng m nh t i t t c các ngân hàng. 14 13.7 13.2 12.4 12 12 11.1 10 9.3 8 7.8 6 6 4 2 0 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 th 2.1. N quá h n/t ng dư n c a h th ng ngân hàng thương m i Vi t Nam th i kỳ 1992-1999 Ngu n: Th i báo Kinh t VN 2/1998, và th ng kê c a Ngân hàng th gi i 2001.
74 Như v y, giai o n này ch ng ki n th y s thay i m nh m chưa t ng th y t trư c t i nay v s thay i c a h th ng ngân hàng Vi t Nam c v s lư ng và ch t lư ng. Nh ng ti n cơ b n ban u áp ng nh ng cam k t ã ký trong quá trình h i nh p c a khu v c ngân hàng ã ư c t o l p. T o i u ki n thu n l i cho h th ng ngân hàng v ng bư c h i nh p kinh t qu c theo xu hư ng c a n n kinh t và th i i. Tuy nhiên, ho t ng c a h th ng ngân hàng hi n nay v n còn có nhi u t n t i và tr thành các thách th c l n i ngành ngân hàng Vi t Nam trong th i kỳ h i nh p như: h u qu c a cơ ch cũ l i, h th ng pháp lu t còn nhi u h n ch , n n kinh t phát tri n chưa n nh, trình c a i ngũ cán b ngân hàng còn nhi u b t c p. 2.1.3. H th ng ngân hàng Vi t Nam giai o n 2000-2005 ây là giai o n các ngân hàng thương m i nhà nư c y m nh ti n trình tái cơ c u l i toàn di n h th ng ngân hàng theo án tái cơ c u l i ngân hàng thương m i nhà nư c ư c chính ph phê duy t 10/2001 nh m cơ c u l i t ch c b máy, tăng cư ng năng l c ho t ng, qu n lý kinh doanh, năng l c tài chính, phân bi t ch c năng cho vay c a ngân hàng chính sách v i ch c năng kinh doanh ti n t c a ngân hàng thương m i. Còn i v i các ngân hàng thương m i c ph n ã ư c c ng c và phát tri n theo hư ng tăng cư ng năng l c qu n lý v tài chính, ng th i gi i th , sát nh p, h p nh t ho c bán l i các ngân hàng thương m i c ph n y u kém v hi u qu kinh doanh. B o m quy n kinh doanh c a các ngân hàng và t ch c tài chính nư c ngoài theo các cam k t ã ký trư c h t là hi p nh thương m i Vi t-M , hi p nh khung v thương m i d ch v (AFAS) c a ASEAN. Th i kỳ này s lư ng các ngân hàng c ph n có gi m xu ng m t chút so v i nhưng năm cu i c a th p k 1990, tuy nhiên s các chi nhánh và i di n c a các ngân hàng nư c ngoài có xu hư ng gia tăng (xem b ng 2.4).
75 B ng 2.4. Cơ c u h th ng ngân hàng thương m i Vi t Nam th i kỳ 2001 -2005 Lo i hình ngân hàng 2001 2003 2005 Ngân hàng thương m i Nhà nư c2 5 5 5 Ngân hàng c ph n 39 37 37 Ngân hàng liên doanh 4 4 5 Chi nhánh ngân hàng nư c ngoài 26 27 31 T ng c ng 74 73 78 Ngu n: Báo cáo c a Ngân hàng Nhà nư c Dù v y, trong giai o n này các ngân hàng Vi t Nam ã t rõ vai trò quan tr ng i v i n n kinh t . Hi n ngân hàng ang là kênh huy ng, cung ng v n chính cho n n kinh t v i 30% v n u tư phát tri n hàng năm và 40% t ng nhu c u v n c a các doanh nghi p ư c tài tr b i tín d ng ngân hàng. Tuy còn th p hơn so v i m t s nư c khác, nhưng t ng dư n tín d ng qua h th ng ngân hàng u tăng và n cu i năm 2005 ã t 65,6% GDP, cao hơn m c bình quân chung c a các nư c có thu nh p th p. B ng 2.5. Dư n tín d ng c a h th ng ngân hàng iv i n n kinh t th i kỳ 2000-2005 ơn v : T ng Năm 2000 2001 2002 2003 2004 2005 GDP 441.646 481.295 535.762 613.443 715.307 839.211 T ng tín d ng 155.720 189.103 231.078 296.737 420.335 550.673 % so v i GDP 35,3% 39,3% 43,1% 48,4% 58,8% 65,6% Ngu n: Ngân hàng Nhà Nư c, % so v i GDP tác gi t tính 2 Ngân hàng Ngo i thương, Ngân hàng Công thương, Ngân hàng u tư và Phát tri n, Ngân hàng Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn, Ngân hàng Nhà ng b ng sông C u long.
76 Ngoài ra, các s n ph m d ch v , nh t là d ch v ngân hàng bán l , ngày càng a d ng và phong phú hơn. S c nh tranh gi a các ngân hàng ngày càng gia tăng, các ngân hàng thương m i c ph n, ngân hàng nư c ngoài ngày càng óng vai trò tích c c hơn trong ngành. B ng 2.6. Th ph n các ngân hàng thương m i Vi t Nam ( %) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 A. T ng th ph n ti n g i 1. NHTM NN 76,0 74,0 72,7 75,3 78,7 75,5 67,7 2. NHTMCP 18,0 20,5 20,1 13,4 12,0 14,6 21,6 3. CN NH NNg và LD 6,0 5,5 7,3 11,3 9,3 9,9 10,7 B. T ng th ph n tín d ng 1. NHTM NN 75,3 75,4 73,0 72,1 72,0 73,1 70.7 2. NHTMCP 18,7 18,1 18,0 15,8 15,8 16,5 19,6 3. CN NH NNg và LD 6,0 6,5 9,0 12,1 12,2 10,4 9,7 Ngu n: tính toán c a tác gi trên ngu n s li u thu th p ư c t tài c p b , mã s B2005.38.129 i h c KTQD và Ngân hàng Nhà nư c. B ng 2.6 cho th y th ph n c a NHTM NN có xu hư ng gi m nh nhưng v n chi m m t t tr ng cao n tháng 12/2006 th ph n ti n g i c a các NHTM NN (g m 5 ngân hàng thương m i và ngân hàng chính sách) là 67,72% và th ph n tín d ng là 70,7%. Th ph n ti n g i và tín d ng c a các NHTM CP có xu hư ng gia tăng tính n tháng 12/2006 th ph n c a các lo i hình ngân hàng này tương ương là 21,6%; 19,6% còn i v i các NHTM Nư c Ngoài và Liên Doanh có th ph n tương ương là 10,7%; 9,7%. V cơ b n các ngân hàng ã trang b m i ki n th c v ho t ng ngân hàng trong cơ ch th trư ng cho h u h t cán b ch ch t và chuyên viên ngân hàng, trên cơ s ó m t quá trình chuy n t i công ngh m i v i u hành và ho t ng kinh doanh ngân hàng ã ư c tri n khai khá ng b , t o ra m t
77 i m xu t phát m i v tư duy và trình ho t ng ngân hàng trong quá trình ti n t hoá n n kinh t và thương m i hoá các ngu n v n Vi t Nam. 50.0% 40.0% 30.0% 20.0% 10.0% DEPO CRED 0.0% 2001 2002 2003 2004 2005 th 2.2. T c tăng trư ng tín d ng (CRED) và huy ng v n (DEPO) c a h th ng ngân hàng thương m i Vi t Nam 2001-05 Ngu n: Tác gi t tính d a trên s li u c a Ngân hàng Nhà nư c T c tăng trư ng ngu n v n huy ng c a các ngân hàng qua các năm khá cao và cơ c u huy ng cũng a d ng hơn t các hình th c huy ng như ti t ki m, ch ng ch ti n g i, ti n g i thanh toán n vi c phát hành kỳ phi u, trái phi u. 2005 2004 2003 2002 2001 2000 0 .0 0 % 2 .0 0 % 4 .0 0 % 6 .0 0 % 8 .0 0 % 10 .0 0 % 12 .0 0 % th 2.3. N quá h n/t ng dư n c a h th ng ngân hàng Vi t Nam Ngu n: Ngân hàng nhà nư c.
78 Tuy nhiên, t l n quá h n v n còn cao, th 2.3 cho th y trong th i gian qua t l ph n trăm n quá h n có xu hư ng gi m, song tính s tuy t i thì ây là kho n n quá h n khá l n c a n n kinh t . N u s n này tr thành n khó òi, n x u thì s nh hư ng không nh n ho t ng c a ngân hàng thương m i và ho t ng kinh doanh c a các doanh nghi p vay v n trong n n kinh t . th 2.4 dư i ây kh o sát n quá h n c a 6 nư c trong kh i ASIAN và Vi t Nam cho th y, n th i i m 2005 ch có 3 trong 6 nư c ó là Hongkong, Singapore, ài loan có m c n x u dư i 5%, các nư c còn l i có n quá h n u trên 5% trong ó n quá h n c a h th ng ngân hàng Thái Lan là l n nh t trong 7 nư c ư c kh o sát (10,2%). Như v y, n quá h n c a h th ng ngân hàng thương m i Vi t Nam n th i i m 2005 cũng ch là m c trung bình so v i các nư c trong khu v c. 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2003 2004 2005 HONGKONG INDONESIA MALAYSIA SINGAPORE TAIWAN THAILAND VIETNAM th 2.4. N quá h n/t ng dư n c a h th ng ngân hàng m t s nư c trong khu v c và Vi t Nam
79 2.2. Nh ng h n ch và nguyên nhân y u kém c a h th ng ngân hàng Vi t Nam hi n nay Trong th i gian qua quá trình toàn c u hóa và khu v c hóa ang di n ra nhanh chóng và ph c t p, m c dù ngành ngân hàng ã ch ng và tích c c m r ng các ho t ng h p tác và h i nh p qu c t trong lĩnh v c ngân hàng, cùng v i các ngành khác bư c vào ti n trình h i nh p chung c a n n kinh t . Tuy nhiên, cùng v i ti n trình này ngành Ngân hàng Vi t Nam ngày càng ph i i m t v i nhi u yêu c u khó khăn hơn c v khách quan và ch quan trong quá trình m c a và t do hóa n n kinh t . 2.2.1. Nguyên nhân khách quan. Trong báo cáo phát tri n g n ây c a Ngân hàng Th gi i, lĩnh v c c i cách ch m nh t trong n n kinh t Vi t Nam th i gian qua chính là ho t ng c a ngành ngân hàng. M c dù, không h n ng tình v i nh n nh này nhưng NHNN cũng th a nh n r ng ho t ng d ch v ngân hàng c a Vi t Nam xu t phát i m còn th p v trình phát tri n th trư ng, ti m l c v v n y u, công ngh và t ch c ngân hàng l c h u và trình qu n lý th p hơn so v i nhi u nư c trong khu v c cũng như trên th gi i. - M t ph n nh ng y u kém trên là do n n kinh t Vi t Nam có xu t phát i m th p, cơ c u kinh t không h p lý, th h ng c nh tranh th p –theo b ng x p h ng năng l c c nh tranh toàn c u do di n àn kinh t th gi i (World Economic Forum_WEF) ti n hành năm trong nh ng năm g n ây cho th y ví trí c nh c a n n kinh t Vi t Nam luôn b t t h ng: n u năm 2002 v trí c nh tranh c a n n kinh t Vi t Nam là 65 (trong ó ch s chi n lư c và ho t ng kinh doanh c a doanh nghi p 67, ch s v tham nhũng 71) thì sang các năm 2003, 2004, 2005 v trí c nh tranh c a n n kinh t Vi t Nam v n ti p t c không ư c c i thi n. Theo công b m i nh t c a WEF ngày 26/9/2006 thì năng l c c nh tranh c a n n kinh t vi t Nam ng th 77 t t 3
80 b c so v i năm 2005, trong kh i ASEAN Vi t Nam ch x p trên Cambodia (103). Môi trư ng pháp lý cho ho t ng kinh doanh nói chung c a Vi t Nam và nói riêng cho ho t ng c a ngân hàng thương m i chưa hoàn thi n (theo công b c a WEF năm 2006 thì ch s v th ch c a Vi t Nam ư c x p th 74) . B i v y, trong i u ki n toàn c u hoá và n n kinh t th gi i có nhi u bi n ng như hi n nay, ã làm cho r i ro c a các doanh nghi p ngày càng gia tăng và h th ng NHTM Vi t Nam cũng không n m ngoài b i c nh này. Hi u qu ho t ng ngân hàng ph n ánh hi u qu ho t ng c a các doanh nghi p, c a n n kinh t : s thành t c a khách hàng là s thành tc a ngân hàng. i u này ng nghĩa v i r i ro c a NHTM tăng lên g p b i do tính b t n nh, khó d oán c a th trư ng và tính lan truy n r i ro c a th i i công ngh thông tin. - Hơn n a, ho t ng c a các ngân hàng Vi t Nam n m trong b i c nh c a m t n n kinh t phát tri n t cơ ch t p trung chuy n sang cơ ch th trư ng v i nh ng cơ ch chính sách chưa hoàn ch nh và ng b , chưa nh t quán và thích h p v i các quy nh và chu n m c qu c t ; các th trư ng phát tri n còn d ng sơ khai như th trư ng ch ng khoán, th trư ng lao ng, th trư ng b t ng s n... - Cơ s h t ng công ngh và k thu t còn nhi u h n ch , c bi t là h th ng công ngh thông tin và vi n thông qu c gia ã có nh ng nh hư ng khá nhi u n hi u qu ho t ng c a h th ng ngân hàng Vi t Nam. - Khuôn kh pháp lý trong ho t ng c a ngân hàng nói chung và ho t ng thanh toán ngân hàng nói riêng chưa phù h p và ng b , nhi u quy nh và chính sách trong lĩnh v c ngân hàng chưa phù h p v i nguyên t c th trư ng.
81 2.2.2. Nguyên nhân ch quan: nh ng y u kém n y sinh t n i t i h th ng NHTM Vi t Nam Xu t phát i m h i nh p c a h th ng ngân hàng Vi t Nam là th p thi u chi n lư c phát tri n t ng th dài h n cùng v i l trình và các gi i pháp tri n khai c th , c ng v i t c c i cách th ch , công ngh , qu n lý i u hành h th ng ngân hàng di n ra ch m, theo ki u l n mò, thi u quy t sách mang tính t phá. Cho n nay, nh hư ng phát tri n NHNN và NHTM ch y u mang tính i phó. Nh ng chính sách bi n pháp i u ch nh c a ngân hàng Nhà nư c ph bi n mang tính tình th và ng n h n trong khi môi trư ng ti n t , ngân hàng luôn b tác ng b i quá trình c i cách h i nh p qu c t . Hơn n a s y u kém c a h th ng ngân hàng Vi t Nam còn xu t phát t nh ng y u kém n y sinh trong ho t ng c a h th ng NHTM như: ti m l c v v n còn y u, công ngh và t ch c ngân hàng l c h u, trình qu n lý th p...ph n dư i ây s ánh giá m t cách y nh ng y u kém hi n nay mà các NHTM Vi t Nam ang ph i i m t. 2.2.2.1. T ch c b máy còn nhi u b t c p Mô hình t ch c hi n nay c a h u h t các NHTM VN ư c t ch c theo ki u truy n th ng ó là căn c vào lo i hình nghi p v phân nh ch c năng các phòng, ban. Trong khi các ngân hàng tiên ti n, các ho t ng hư ng t i khách hàng c a h l i ư c phân theo tiêu th c i tư ng khách hàng - s n ph m nh m áp ng t t hơn các yêu c u c a khách hàng và nâng cao ch t lư ng ph c v khách hàng. Trong i u ki n các NHTM ho t ng v i quy mô nh , tính ch t ơn gi n như hi n nay thì mô hình trên v n t ra phù h p v i m c t p trung quy n l c cao. Song khi ngân hàng phát tri n v i quy mô ngày càng l n, v i s lư ng chi nhánh ngày càng m r ng, kh i lư ng và tính ch t công vi c ngày càng nhi u và ph c t p thì mô hình trên s b c l nh ng i m b t h p lý.
82 2.2.2.2. Năng l c qu n lý, i u hành còn nhi u h n ch so v i yêu c u c a NHTM hi n i Các công c và cách th c qu n lý i u hành c a NHTM VN còn chưa theo k p v i yêu c u c a NHTM hi n i. Chi n lư c kinh doanh c a các NHTM VN hi n t p trung ch y u u tư theo chi u r ng ch không ph i ch t lư ng theo tiêu chu n qu c t . H th ng thông tin, theo dõi n , qu n lý r i ro không k p th i chính xác, d n t i s thi u minh b ch trong ho t ng tài chính ngân hàng. Các NHTM VN ch y u v n coi tài s n th ch p là cơ s m b o ti n cho vay, k c i v i tín d ng ng n h n. Các ngân hàng còn xem nh b o m theo d án, trong khi vi c x lý tài s n th ch p thu h i n là v n khó khăn do vư ng m c v m t pháp lý, vì v y khó thu h i ư c v n vay. Kh năng chi tr c a các NHTM VN r t th p (t l gi a tài s n Có có th thanh toán và tài s n N ph i thanh toán ngay c a nhi u NHTM VN thư ng nh hơn 1, th p xa so v i t l này các nư c trong khu v c và th gi i). 2.2.2.3. V n i u l , v n t có và t l an toàn v n còn th p V n i u l là m t ch tiêu ph n ánh ti m l c tài chính, m b o an toàn trong ho t ng tài chính c a NHTM và t o lòng tin v i công chúng. Tuy nhiên, hi n nay v n i u l c a NHTM VN còn nh bé, k c các NHTM nhà nư c. M c dù trong quá trình th c hi n án cơ c u l i các ngân hàng thương m i nhà nư c, Nhà nư c ã "bơm" v n cho các ngân hàng này t i 4 l n, nhưng t ng v n i u l c a các ngân hàng thương m i nhà nư c g m 5 ngân hàng thương m i nhà nư c và m t ngân hàng chính sách xã h i tính n năm 2005 m i t kho ng 22.394 t ng, làm h n ch kh năng huy ng và cung ng tín d ng cho toàn n n kinh t .
83 B ng 2.7. V n t có c a các ngân hàng thương m i Vi t Nam ơn v : T ng 4 Ngân hàng NHCS và NH Các t ch c T ng c h Năm Nhà nư c nhà BSCL tín d ng khác th ng 2000 5.414 1.115 10.1340 16.668 2001 5.421 1.515 10.953 17.889 2002 10.061 1.715 11.153 22.929 2003 14.517 2.269 12.398 29.185 2004 17.363 3.076 14.860 35.299 2005 18.430 3.964 19.355 41.749 Ngu n: Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam Năng l c tín d ng cung ng cho n n kinh t ch t 35,3% GDP vào năm 2000 (các ngân hàng các nư c trong khu v c 60%) m c dù t l này có gia tăng qua các năm nhưng n năm 2005 t l dư n tín d ng cũng ch b ng 65,6% GDP, th p xa so v i m c trên 80% c a các nư c trong khu v c. Bình quân m c v n t có c a các ngân hàng thương m i nhà nư c n 8/2006 kho ng 6.231 t ng hay x p x 390 tri u USD (trong ó hi n nay Ngân hàng Nông nghi p và Ngân hàng Ngo i thương có m c v n cao nh t cũng ch kho ng 9,4 nghìn t hay 590 tri u USD và 8 nghìn t hay 500 tri u USD), ch b ng m t ngân hàng c trung bình trong khu v c; còn l i h u h t các ngân hàng c ph n (tính c ngân hàng c ph n ô th và nông thôn) thì m c v n t có bình quân ch kho ng t 500 t ng hay x p x 32 tri u USD (trong ó có 3 ngân hàng thương m i c ph n ô th hi n nay có s v n l n nh t là Ngân hàng Sài gòn Thương tín (2,4 nghìn t hay 151 tri u USD), Ngân hàng Á Châu (1,4 nghìn t hay 86 tri u USD) và Ngân hàng Nhà Hà N i (1,2 nghìn t hay 74 tri u USD).
84 Năng l c tài chính và qui mô ho t ng c a các t ch c tín d ng nhìn chung th p so v i ngân hàng trong khu v c và thông l qu c t . Do v n t có th p, nên t l an toàn v n th p, theo thông l qu c t thì t l v n t có so v i t ng tài s n có r i ro t i thi u là 8% . Tuy nhiên hi n nay trong th c t , n u s d ng t ng v n ch s h u/ t ng tài s n có ph n ánh t l an toàn v n thì h u h t các ngân hàng Vi t Nam, nh t là h th ng các NHTM NN, ch áp ng ư c t l kho ng 5% (năm 2001 t l này bình quân c a 4 NHTM NN là 4,2% và năm 2005 là 5,6%), th p xa so v i yêu c u c a chu n m c qu c t là 8%. Tình tr ng này c a các ngân hàng c ph n khá hơn, nhưng vào th i i m cu i 12/2003 cũng có n 16/37 ngân hàng c ph n có t l này dư i 7% và vào năm 2005 là 11/37. N u l y v n t có xác nh thì t l này còn th p hơn n a (v i 4 NHTM NN thì trung bình t l này năm 2001 ch là 2,7% và năm 2005 là 3,1%). V i v n t có th p, v n ư c phép huy ng cũng s th p, do ó h n ch ho t ng u tư, nh t là u tư vào các d án l n, nguy cơ r i ro, nh t là i v i các t ch c tín d ng lo i nh ang chi m a s v s lư ng. M c v n t có nh còn làm h n ch kh năng m r ng cho vay b o lãnh i v i các d án l n c a các NHTM vì theo c a Lu t các t ch c tín d ng ( i u 79) quy nh t ng dư n cho vay i v i m t khách hàng không ư c quá 15% v n t có c a t ch c tín d ng. Hơn n a, t l v n an toàn t i thi u không nh ng ph n ánh năng l c v n c a các ngân hàng d ng tĩnh mà còn th hi n năng l c này trong m i quan h v i hi u qu c a quá trình s d ng v n. Hi n nay, b ph n v n dài h n (l n hơn 5 năm) chi m m t t tr ng còn nh trong cơ c u ngu n v n c a h th ng Ngân hàng Vi t Nam. ô la hoá k t h p v i tâm lý s r i ro xu t phát t s thi u tin tư ng vào h th ng ngân hàng và nh ng bi n ng vĩ mô trong th i gian qua khi n cho ph n l n ngư i ti t ki m ch quan tâm t i lo i ti n g i có kỳ h n dư i 12 tháng. B ph n
85 ngu n v n huy ng qua phát hành trái phi u trung và dài h n có tăng lên nhưng th i h n ch y u kho ng t 1 - 2 năm và t tr ng nói chung còn nh . T l này các ngân hàng ngoài thương m i nhà nư c còn th p hơn n a, kho ng 1-2%. 2.2.2.4. Trình cán b nhân viên ngân hàng chưa áp ng ư c yêu c u c a cơ ch th trư ng Hi n nay ch t lư ng và trình cán b ư c các NHTM VN c bi t quan tâm và coi ó là m t y u t quan tr ng c a vi c nâng cao năng l c c nh tranh. Trong th i gian qua do các ngân hàng m r ng m ng lư i ho t ng quá nhanh do v y có nhu c u c n tuy n d ng thêm cán b tăng r t m nh tuy nhiên vi c tuy n d ng i ngũ cán b , nhân viên m i v n theo truy n th ng ki u cũ, trình h n ch v m i m t, làm cho chi phí ho t ng tăng và nh hư ng n hi u qu ho t ng c a h th ng NHTM VN. Như có nhi u cán b ngân hàng không có trình ngo i ng hay kh năng s d ng công ngh thông tin. Nhi u cán b ngân hàng chưa hình dung ư c nh ng d ch v ngân hàng tiên ti n trên th gi i ư c gi i thi u qua báo, ài. Ti m n r i ro tín d ng cao là m t minh ch ng cho s chưa thành th o nghi p v tín d ng. S ngư i hi u bi t tư ng t n lu t qu c t , các quy nh chung c a t ch c th gi i không nhi u. 2.2.2.5. Máy móc, công ngh ngân hàng còn l c h u Máy móc, công ngh là nh ng y u t căn b n thu c v “l c lư ng s n xu t” c a ho t ng ngân hàng, hi n nay còn y u kém, các công ngh ch y u v n còn d a và k năng truy n th ng, các ti n ích ngân hàng còn nghèo nàn. M c dù trong th i gian qua, các ngân hàng ã y m nh u tư vào công ngh thông tin, trang thi t b máy móc. Song nhi u NHTM, máy móc trang b v n còn l c h u so v i m t b ng chung c a th gi i. Nhi u máy móc ư c trang b t các năm trư c ây cũng ã tr nên l c h u, trong khi ó các