Sáng kiến kinh nghiệm: Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Địa lí lớp 12 - Cơ bản

Chia sẻ: Thanhbinh225p Thanhbinh225p | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:19

Thêm vào BST

Báo xấu

310
lượt xem 33
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến kinh nghiệm "Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Địa lí lớp 12 - Cơ bản" được nghiên cứu nhằm mục đích: Phát huy tính tích cực của học sinh trong việc lĩnh hội tri thức, bằng các cuộc trao đổi, thảo luận; Tạo cho các em có tính năng động, tự lực, sáng tạo và chủ động hơn trong quá trình học tập; Giúp học sinh có khả năng nhận thức kiến thức và nắm vững kiến thức, tự hoàn thiện kiến thức trong và sau bài học; Góp phần thực hiện chủ trương nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập bộ môn Địa lí.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm: Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Địa lí lớp 12 - Cơ bản

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HÓA TRƯỜNG THPT VĨNH LỘC. -------- & &-------- SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP THẢO LUẬN NHÓM TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 12 CƠ BẢN. Người thực hiện: Phạm Thị Bình Chức vụ: Giáo viên Sáng kiến kinh nghiệm thuộc môn: Địa lí. 1
THANH HÓA NĂM 2013 MỤC LỤC Trang A. ĐẶT VẤN ĐỀ...............................................................................................2 I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI.......................................................................................2 II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU..............................................................................2 III. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU.............................................................................2 IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU......................................................................3 V. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU............................................................................3 VI. PHẠM VI VÀ THỜI GIAN NGHIÊN CỨU.......................................................3 B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ.................................................................................3 I. CƠ SỞ LÍ LUẬN ............................................................................................3 II. CƠ SỞ THỰC TIỄN........................................................................................4 1. Thực trạng sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy và học Địa lí ở Trường THPT.......................................................................4 2. Giải pháp khắc phục..................................................................................5 III. GIẢI PHÁP VÀ TỔ CHỨC THỰC HIỆN..............................................................5 1. Một số kinh nghiệm về việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Địa lí cấp THPT...................................................................5 2. Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong bài giảng cụ thể: Bài 14 “Sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên”, Địa lí 12 Cơ bản............8 3. Kết quả nghiên cứu...................................................................................12 C. KẾT LUẬN...................................................................................................14 D. TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................16 2
A. ĐẶT VẤN ĐỀ. I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI: Như chúng ta đã biết mục tiêu của nền Giáo dục là đào tạo ra những con người phát triển hài hòa về nhiều mặt: Đức, trí, thể, mỹ và bồi dưỡng cho học sinh năng lực tư duy, sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề. Mục tiêu này lại được cụ thể hóa trong mục tiêu của các môn học, trong chương trình dạy học ở trường Trung học phổ thông. Để thực hiện tốt mục tiêu này, bên cạnh việc nắm vững hệ thống kiến thức của chương trình, nội dung kiến thức và mục tiêu của từng phân môn, thì cần phải đổi mới phương pháp dạy học. Trong quá trình công tác, tôi luôn nghiên cứu, tìm tòi những phương pháp giảng dạy trong từng bài, từng phần sao cho phù hợp với trình độ của từng đối tượng học sinh, để giúp các em nắm vững kiến thức và tạo sự say mê trong học tập môn Địa lí. Từ thực tiễn của việc Đổi mới chương trình, Sách giáo khoa Địa lí và thực tiễn của việc giảng dạy môn Địa lí ở trường THPT trong các năm vừa qua, nhằm góp phần nâng cao khả năng và giúp học sinh có khả năng nhận thức kiến thức và tự hoàn thiện kiến thức. Tôi nhận thấy rằng, việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Địa lí là rất cần thiết. Thông qua đó, tạo cho học sinh có kĩ năng học tập hợp tác, chia sẻ, giúp đỡ và tôn trọng nhau, tăng cường sự tham gia và nâng cao hiệu quả học tập. Ngoài ra còn có thể trang bị cho học sinh có đủ kiến thức, kĩ năng trong học tập, trong giao tiếp và trong cuộc sống hàng ngày. Từ những lí do thực tế trên, trong quá trình nghiên cứu, tôi đã chọn đề tài “Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Địa lí lớp 12 Cơ bản”. II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU: Thông qua đề tài nghiên cứu nhằm: Phát huy tính tích cực của học sinh trong việc lĩnh hội tri thức, bằng các cuộc trao đổi, thảo luận. Tạo cho các em có tính năng động, tự lực, sáng tạo và chủ động hơn trong quá trình học tập. Giúp học sinh có khả năng nhận thức kiến thức và nắm vững kiến thức, tự hoàn thiện kiến thức trong và sau bài học. 3
Góp phần thực hiện chủ trương nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập bộ môn Địa lí. III. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU: Xuất phát từ nhiệm vụ được giao trong năm học 20122013, tôi đã đảm nhiệm giảng dạy chương trình Địa lí 12 Cơ bản. Với việc vận dụng phương pháp thảo luận nhóm trong quá trình dạy và học môn Địa lí là rất cần thiết. Tuy nhiên, do thời gian nghiên cứu có hạn, trong năm học 20122013, tôi mới chỉ thực hiện phương pháp thảo luận nhóm trong giảng dạy chương trình Địa lí 12, mà chưa thể áp dụng cho toàn bộ các khối lớp ở cấp THPT. IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: Phương pháp kháo sát, thống kê. Phương pháp phân nhóm và giao nhiệm vụ cho nhóm. Phương pháp đàm thoại, gợi mở, phát vấn. Phương pháp báo cáo và đánh giá kết quả. Phương pháp sử dụng phương tiện trực quan. V. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU: Để thực hiện được bài dạy theo thiết kế của mình, tôi chọn các lớp 12 Cơ bản, tại Trường Trung học phổ thông Vĩnh Lộc, năm học 20122013 mà tôi đang trực tiếp giảng dạy để thực nghiệm, đó là các lớp 12A5, 12A6, 12A7. VI. PHẠM VI VÀ THỜI GIAN NGHIÊN CỨU: Đề tài nghiên cứu tập trung trong việc phát huy tính tích cực của học sinh, thông qua phương pháp thảo luận nhóm, được lấy dẫn chứng từ bài 14: “Sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên” Địa lí 12 Cơ bản. Nghiên cứu đề tài, có liên quan đến việc sử dụng các phương tiện dạy học cần thiết như: Hình ảnh, bản đồ, bảng số liệu, vi deo clip, máy chiếu..., để học sinh có thể khai thác kiến thức trong sách giáo khoa đầy đủ và đạt hiệu quả cao nhất. Đề tài được tiến hành trong thời gian của năm học: 20122013. B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ. I. CƠ SỞ LÍ LUẬN: Để có thể giảng dạy và học tập bộ môn Địa lí trong trường phổ thông có hiệu quả, thông qua việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm, thì cả giáo viên và học sinh cần phải hiểu phương pháp thảo luận nhóm là phương pháp như thế nào, thực hiện ra sao, kết quả thu được là gì? Phương pháp thảo luận nhóm, thực chất đây là phương pháp thể hiện sự trao đổi ý kiến về một chủ đề giữa học sinh và giáo viên, cũng như giữa người học với nhau. Phương pháp này được hiểu cụ thể là giáo viên tổ chức 4
cho học sinh hoạt động trong những nhóm nhỏ để học sinh cùng thực hiện một nhiệm vụ nhất định trong một thời gian nhất định. Trong nhóm dưới sự chỉ đạo của nhóm trưởng, học sinh kết hợp giữa làm việc cá nhân, làm việc cặp, chia sẻ kinh nghiệm và hợp tác cùng nhau để giải quyết nhiệm vụ được giao. Nhiệm vụ học tập giao cho học sinh cần phải khuy ến khích sự phối hợp của các thành viên trong nhóm (nhóm trưởng, thư kí, người quản lí thời gian...). Cần hình thành thói quen học tập hợp tác cho học sinh. Trong học tập theo phương pháp thảo luận nhóm, học sinh học cách tư duy sáng tạo, học tập chủ động. Còn giáo viên là người định hướng cho học sinh trong quá trình học tập. Để đạt được các yêu cầu đó, đòi hỏi giáo viên phải có sự chuẩn bị chu đáo trong các bài giảng, cần phải tham khảo thêm các tài liệu có liên quan để đưa ra được hệ thống câu hỏi chính xác và trọng tâm nhất. Có chuẩn bị tốt được các yêu cầu trên thì mới điều hành học sinh thảo luận nhóm một cách chủ động và đạt kết quả cao trong việc lĩnh hội tri thức từ các bài học Địa lí. Tuy nhiên, trong quá trình giảng dạy, phương pháp thảo luận nhóm cũng phải được sử dụng đúng bài, đúng phần, đúng mục thì mới phát huy được tính tích cực của học sinh, tránh việc sử dụng tràn lan, không đúng yêu cầu sẽ làm giảm sự hứng thú và phân tán tư tưởng của học sinh trong quá trình học tập và lĩnh hội tri thức. II. CƠ SỞ THỰC TIỄN: 1.Thực trạng sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy và học địa lí ở Trường Trung học phổ thông: a. Về phía giáo viên: Việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong các bài giảng đã và đang được áp dụng.Tuy nhiên, việc áp dụng phương pháp này vẫn chưa thường xuyên và đồng bộ, nên việc dạy và học Địa lí vẫn chưa đạt kết quả cao. Có nhiều nguyên nhân giải thích tình hình này: Có thể do thời gian eo hẹp, sự sắp xếp thời khóa biểu chưa hợp lí hoặc cơ sở vật chất thiếu thốn. Nhưng nguyên nhân chính là do phương pháp này chưa được chú trọng đúng mức, chưa được coi như phương pháp dạy học chính thức. Vì vậy, việc nghiên cứu và áp dụng phương pháp thảo luận nhóm để đi đến ứng dụng cho tất cả giáo viên dạy Địa lí có một ý nghĩa lí luận và thực tiễn rất lớn. Thông qua kinh nghiệm giảng dạy môn Địa lí cấp THPT trong những năm qua và thực hiện Đổi mới chương trình, sách giáo khoa Địa lí, thì việc thực hiện phương pháp thảo luận nhóm trong các bài giảng, đặc biệt trong một số phần của bài 14: “ Sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên” Địa lí 12 Cơ bản, tôi đã thực hiện có hiệu quả. 5
Đây không phải là một đề tài mới, nhưng trong quá trình dạy và học môn Địa lí, thì ở một số bài, một số phần, nếu không áp dụng phương pháp này thì kết quả dạy và học sẽ không cao. b. Về phía học sinh: Do quan niệm đây là bộ môn phụ, nên học sinh chưa quan tâm, đầu tư thời gian thích đáng cho việc học tập bộ môn. Phần vì kiến thức Địa lí khá trừu tượng, nhất là phần Địa lí tự nhiên, và bản chất vẫn xem đây là một môn học khô khan nên học sinh chưa thực sự say mê với môn học. Đề tài có thể dùng cho học sinh nghiên cứu và học tập để hình thành kĩ năng và phương pháp học tốt hơn. Khi bắt đầu nghiên cứu đề tài giảng dạy ở một số lớp khối 12, xuất phát từ cơ sở lí luận và yêu cầu của thực tiễn, để bổ sung kiến thức cho chính bản thân mình, để giúp các em học sinh học tập môn Địa lí đạt kết quả cao, đồng thời tạo hứng thú học tập của học sinh với bộ môn Địa lí được tốt hơn, tôi mạnh dạn chon đề tài “Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Địa lí” và lấy dẫn chứng cụ thể trong bài 14: “Sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên” Địa lí 12 để nghiên cứu. Tuy nhiên, đối với phương pháp này chưa thực hiện được ở một số lớp vì có những hạn chế như lớp học quá đông, thời gian eo hẹp, một số học sinh chưa có tính tự giác trong quá trình học tập, nên để thực hiện được đồng bộ ở tất cả các lớp là rất khó. 2. Giải pháp khắc phục: Trong điều kiện cơ sở vật chất của Nhà trường và một số chủ quan và khách quan. Do vậy, người giáo viên phải biết linh hoạt vận dụng mọi biện pháp, khả năng có thể để áp dụng phương pháp thảo luận nhóm trong các bài giảng cần thiết. Như vậy, để chuẩn bị tốt buổi thảo luận, giáo viên cần quan tâm đến hai khâu công việc rất quan trọng là: chuẩn bị nội dung thảo luận và tổ chức việc thảo luận. Chuẩn bị nội dung thảo luận: Tức là chọn bài, chọn vấn đề thích hợp cho học sinh thảo luận. Giáo viên nhắc nhở học sinh nghiên cứu trước ở nhà, để chuẩn bị ý kiến phát biểu. Tổ chức thảo luận: chia lớp thành các nhóm và giao nhiệm vụ cho từng nhóm.Yêu cầu các nhóm lần lượt báo cáo, các nhóm còn lại bổ sung. Cuối cùng giáo viên bổ sung kiến thức, giải thích thêm và kết luận. Ra bài tập, câu hỏi có liên quan đến bài học để học sinh về nhà làm. III. GIẢI PHÁP VÀ TỔ CHỨC THỰC HIỆN: 1. Một số kinh nghiệm về việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong dạy học Địa lí cấp THPT: 6
Để việc thảo luận đạt kết quả tốt, giáo viên cần quan tâm đến các khâu quan trọng sau: Chuẩn bị nội dung thảo luận. Tiến hành thảo luận. 1.1.Chuẩn bị nội dung thảo luận: Trước hết giáo viên cần chọn bài, chọn vấn đề thích hợp cho học sinh thảo luận. Những bài cho học sinh thảo luận thường là những bài không khó về mặt nội dung, nhưng được nhiều người quan tâm, có nhiều cách giải quyết khác nhau, đặc biệt phải gần gũi với học sinh. Nhất thiết không nên chọn những vấn đề mà cách giải quyết đã rõ. Việc thảo luận trong trường hợp này, sẽ biến thành một cuộc tham gia minh họa, làm rõ thêm vấn đề. Vấn đề thứ hai cần lưu ý khi chọn đề tài thảo luận là phải nghiên cứu xem học sinh đã biết gì, cảm thấy gì, sẽ suy nghĩ gì về chủ đề sẽ nêu ra. Nội dung thảo luận có thể lấy từ sách giáo khoa Địa lí. Đó là các vấn đề về tài nguyên, môi trường, dân số, phát triển kinh tế xã hội của địa phương, của đất nước. Phương pháp này sẽ thúc đẩy, nảy sinh sự hứng thú và sự tò mò giữa các học sinh. Khi đã chọn được vấn đề thảo luận đúng yêu cầu, giáo viên cần báo cho học sinh chuẩn bị, ý kiến phát biểu của học sinh phải được ghi ra giấy. Từ đó, học sinh sẽ ý thức được yêu cầu, nội dung của đề tài, các nguồn tài liệu chính, phương pháp tiến hành, kế hoạch thực hiện và nhiệm vụ của tập thể cũng như của từng cá nhân. Học sinh cần nghiên cứu sách báo và tài liệu có liên quan, nếu cần thì phải tiến hành quan sát, tham quan các đối tượng cần thiết, phải thí nghiệm, phải đàm thoại với những người có thể cung cấp những thông tin có ích, phải thu thập hiện vật có thể minh họa khi thảo luận. Trước khi tiến hành thảo luận, giáo viên phải kiểm tra tới từng chi tiết: Học sinh chuẩn bị nội dung như thế nào? Tâm, thế đã sẵn sàng tham gia thảo luận hay chưa? Các điều kiện khác đã được chuẩn bị ra sao? Ví dụ: Việc kê bàn ghế, ánh sáng... 1.2. Tiến hành thảo luận: Khi tiến hành thảo luận, giáo viên nên thông báo về chủ đề, nội dung cần thảo luận, quy trình và thủ tục thảo luận. Giáo viên phân công nhóm học tập và bố trí vị trí hoạt động của nhóm phù hợp theo thiết kế: Nhóm trưởng, thư kí và các thành viên. Tùy theo nhiệm vụ có thể có các cách tổ chức khác nhau: Cặp hai học sinh, nhóm 3 học sinh hoặc nhóm đông hơn 6 10 học sinh. Trong hoạt động nhóm, học sinh ngồi đối diện nhau để tạo ra sự tương tác trong quá trình học tập, tránh trường hợp chia 2 dãy bàn một nhóm, học sinh bàn sau chỉ nhìn vào lưng của học sinh bàn trước. 7
Nên chú ý tạo điều kiện cho tất cả học sinh đều có thể tham gia vai trò là nhóm trưởng, thư kí qua các hoạt động, để tạo cơ hội phát triển kĩ năng học tập và kĩ năng lãnh đạo, điều khiển cho tất cả học sinh. Giao nhiệm vụ cho mỗi nhóm học sinh: có thể giao cho mỗi nhóm học sinh một nhiệm vụ riêng biệt trong gói nhiệm vụ chung hoặc tất cả các nhóm cùng thực hiện một nhiệm vụ. Giáo viên cần nêu rõ thời gian thực hiện và yêu cầu rõ sản phẩm của mỗi nhóm. Hướng dẫn hoạt động của nhóm học sinh: Nhóm trưởng điều khiển hoạt động nhóm. Học sinh hoạt động cá nhân, theo cặp, chia sẻ kinh nghiệm và thảo luận, thống nhất kết quả chung của nhóm, thư kí ghi kết quả của nhóm, phân công đại diện trình bày kết quả trước lớp. * Trong quá trình học sinh thảo luận, giáo viên cần phải chú ý: + Làm nhiệm vụ quan sát, theo dõi mà không tham gia ý kiến thảo luận, không cắt ngang lời học sinh, không phản ứng nếu câu trả lời, tranh luận không đúng với ý mình. Tuy nhiên, để nhằm tăng thêm hứng thú của cuộc thảo luận, giáo viên cũng có thể đưa ra các câu hỏi hoặc nêu ra cách thảo luận để tạo không khí sôi nổi cho buổi thảo luận (nếu cần). + Nên tiếp xúc với học sinh bằng ánh mắt, nụ cười và có cử chỉ thân mật với những học sinh đang trả lời hoặc với học sinh nêu câu hỏi để khuyến khích học sinh. Nhạy cảm đối với thái độ của lớp học, tạo sự thích nghi dễ dàng với buổi thảo luận đó. + Khuyến khích sự tham gia của mỗi cá nhân học sinh, biểu thị sự hài lòng hoặc thích thú với những câu trả lời hoặc bình luận chính xác, tập trung vào những đóng góp tích cực của học sinh. + Một số học sinh cố tình đưa ra những thông tin ngoài lề hoặc những sự kiện không thích hợp, hoặc hỏi những câu hỏi ngờ nghệch, giả vờ thú vị. Giáo viên nên nhanh chóng làm cho học sinh nhận thức được sự không phù hợp của những hành động đó mà không làm tổn thương đến cảm xúc của học sinh. + Khi thảo luận, giáo viên phải chú ý nghe những điều học sinh nói để họ hiểu họ định nói gì. Nếu không sẽ rất khó nhớ để tổng kết các ý kiến thảo luận của học sinh. Nên ghi chép lại những điểm cơ bản của mỗi ý kiến để phát hiện những mâu thuẫn trong các ý kiến phát biểu, kịp thời nêu vấn đề cho học sinh giải quyết, tránh được tình trạng thảo luận miên man ngoài lề. Tổ chức học sinh báo cáo kết quả và đánh giá: Giáo viên yêu cầu mỗi nhóm sẽ hoàn thiện kết quả của nhóm và cử đại diện nhóm báo cáo kết quả chia sẻ kinh nghiệm với nhóm khác, yêu cầu học sinh khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung. Giáo viên hướng dẫn học sinh lắng nghe và phản hồi tích cực. Tổng kết thảo luận: 8
Sau khi học sinh nhận xét, phản hồi, giáo viên chốt lại kiến thức cơ bản, tránh tình trạng giáo viên giảng lại toàn bộ các vấn đề học sinh đã trình bày làm mất thời gian. + Có những ý kiến chưa thống nhất thì giáo viên có thể cho học sinh sắp xếp thời gian, thảo luận tiếp vào giờ tự học và việc tổng kết sẽ để vào buổi thảo luận sau. + Giáo viên đánh giá các ý kiến phát biểu, nhận xét về tinh thần, thái độ làm việc chung của tập thể hoặc của nhóm, của cá nhân. + Cuối cùng, giáo viên có thể đưa ra các câu hỏi ở cuối bài học hoặc các đề thi tốt nghiệp, cao đẳng, đại học hoặc thi học sinh giỏi, yêu cầu những học sinh có học lực khá giỏi trả lời, để học sinh khắc sâu những kiến thức cơ bản và trọng tâm của bài học. * Một số kỹ thuật đặc biệt cho giai đoạn đầu và cuối của buổi thảo luận: + Kinh nghiệm cho thấy: Bắt đầu buổi thảo luận không khí rất trầm. Để khắc phục tình trạng đó, nên kích thích xúc cảm của học sinh “Mồi nước vào bơm để cho máy bơm vận hành” và kích thích học sinh để “thoát ra” một số năng lượng xúc cảm của họ bằng cách cung cấp cho nhóm (lớp) các xúc cảm thông thường như đưa ra các tình huống, các mẩu báo mới, các tờ rơi dưới dạng hình vẽ, số liệu về chủ đề thảo luận để học sinh có chỗ dựa mà thảo luận. Đó là con đường đáng tin cậy nhất để đảm bảo rằng: Họ sẽ sẵn sàng nói. + Giáo viên còn phải biết kết thúc thảo luận, sau khi phần lớn học sinh đã trao đổi ý kiến. Giáo viên có thể thông báo cho học sinh việc kết thúc buổi thảo luận bằng câu hỏi : “Còn ý kiến nào khác không trước khi chúng ta thống nhất vấn đề này?’ để cho học sinh chưa bao giờ được nói biết rằng: Họ cần phải nói ngay lúc đó. Như vậy, việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm có ý nghĩa rất to lớn. Muốn sử dụng có hiệu quả thì cần phải thực hiện đầy đủ các bước trên. Bởi tất cả các thao thao tác đó luôn luôn gắn bó với nhau, là những yếu tố quyết định cho sự thành công của buổi thảo luận. 2. Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong bài giảng cụ thể: Bài 14 “ Sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên” Địa lí 12. Cơ bản. Việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong bài: “Sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên” là rất cần thiết và phù hợp. Bởi thông qua buổi thảo luận sẽ giúp học sinh chủ động, sáng tạo hơn trong việc lĩnh hội tri thức. Qua bài học, giúp học sinh biết được tình trạng, nguyên nhân, hậu quả việc suy giảm tài nguyên rừng và suy giảm đa dạng sinh học, cũng như tài nguyên đất và các tài nguyên khác. Để từ đó có các biện pháp bảo vệ các tài nguyên này. Các em còn được nhận thấy tình trạng và biện pháp cần được 9
bảo vệ các tài nguyên ngay tại nơi mình đang sinh sống, giúp các em sống có trách nhiệm hơn với các loại tài nguyên này. Qua việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong bài học, còn rèn luyện cho học sinh có được những kĩ năng phân tích bảng số liệu, bản đồ, kĩ năng nhận xét các hình ảnh và vi deo clip... Để minh chứng cho những điều nói trên, tôi có thể đưa ra một số kinh nghiệm về việc thực hiện phương pháp thảo luận nhóm ở một số lớp khối 12, năm học: 20122013 tại Trường THPT Vĩnh Lộc, cụ thể trong bài 14: “Sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên” Địa lí 12. Cơ bản. * Các bước thảo luận nhóm được tiến hành trong bài giảng cụ thể như sau: a. Chuẩn bị nội dung thảo luận: Trong bài 14: “Sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên”, giáo viên không áp dụng phương pháp thảo luận cho cả bài, mà chỉ áp dụng phương pháp này trong một số phần cụ thể như phần 1 (Sử dụng và bảo vệ tài nguyên sinh vật) và phần 3 (Sử dụng và bảo vệ các tài nguyên khác), còn phần 2 (Sử dụng và bảo vệ tài nguyên đất) cho học sinh hoạt động cả lớp thích hợp hơn, mặt khác do thời gian có hạn nên phải lựa chọn phần nào cần thiết nhất khi áp dụng phương pháp thảo luận nhóm, để đem lại kết quả cao nhất. b. Tổ chức thực hiện: * Giáo viên nêu ngắn gọn về mục đích, yêu cầu và nội dung cần thảo luận. * Tiến hành hoạt động dạy và học theo phương pháp thảo luận nhóm: Bài 14: “Sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên” Địa lí 12. Cơ bản, nội dung cho học sinh thảo luận nhóm là phần 1 (Sử dụng và bảo vệ tài nguyên sinh vật). Hoạt động 1: Thảo luận nhóm. Bước 1: Giáo viên chia lớp thành 4 nhóm, mỗi nhóm từ 810 học sinh và phân nhiệm vụ cho mỗi nhóm. Mỗi nhóm đều có nhóm trưởng, thư kí và các thành viên. Nhóm 1 và nhóm 3: Dựa vào bảng số liệu 14.1, phân tích sự biến động diện tích các loại rừng ở nước ta, giải thích nguyên nhân, hậu quả và biện pháp sử dụng hợp lí. Liên hệ với địa phương. Nhóm 2 và nhóm 4: Dựa vào bảng 14.2 phân tích thực trạng, nguyên nhân, hậu quả và biện pháp sử dụng hợp lí đa dạng sinh học ở nước ta. Liên hệ với địa phương. Bốn nhóm thảo luận và hoàn thành bảng với nội dung: Nội dung Tài nguyên rừng Đa dạng sinh học Thực trạng 10
Nguyên nhân Hậu quả Biện pháp Bước 2: Sau khi đã giao nhiệm vụ cho các nhóm, giáo viên yêu cầu 4 nhóm chuẩn bị trong vòng 5 phút. Bước 3: Khi chuẩn bị xong, các nhóm cử đại diện lên trình bày nội dung thảo luận của nhóm mình (Thời gian cho mỗi nhóm trả lời là 3 phút). Bước 4: Cứ sau mỗi nhóm trình bày xong, thì các nhóm còn lại sẽ nhận xét và bổ sung thêm. Bước 5: Giáo viên có thể bổ sung thêm các câu hỏi. Giáo viên cho học sinh theo dõi đoạn video clip nói về hiện tượng cháy rừng ở nước ta, sau đó yêu cầu học sinh cho biết: Có những nguyên nhân nào khiến cho hiện tượng cháy rừng ở nước ta trở nên phổ biến? Một số nguyên nhân như: Khí hậu có một mùa khô sâu sắc, thiếu nước và hạn hán thường xuyên diễn ra, thực vật nước ta chủ yếu là các cây họ dầu, dễ cháy và sức lan của nó rất nhanh, ý thức của người dân chưa cao trong việc bảo vệ tài nguyên rừng. Nước ta có 6 khu “dự trữ sinh quyển” là: Cần Giờ, Cát Bà, Cát Tiên, cửa sông của vùng châu thổ sông Hồng (Xuân Thủy, Tiền Hải), U Minh Thượng, Tây Nghệ An. Nước ta đã đưa 360 loài thực vật và 350 loài động vật vào Sách đỏ Việt Nam. Bước 6: Sau khi học sinh nhận xét, phản hồi, giáo viên chốt lại kiến thức cơ bản bằng việc đưa ra bảng đã được chuẩn bị sẵn. Nội Tài nguyên rừng Đa dạng sinh học dung Thực Diện tích suy giảm nhanh, đặc biệt từ Thành phần loài đa trạng 1943 đến 1983 (Diện tích rừng tự nhiên dạng nhưng đang giảm mạnh). Độ che phủ rừng và chất giảm sút: Thực vật lượng rừng cũng giảm. dưới nước giảm, Mặc dù diện tích rừng tăng lên nhưng nhiều loài có nguy cơ chất lượng rừng suy thoái (70% rừng tuyệt chủng, giảm nghèo và rừng mới phục hồi). mức độ tập trung. Bình quân diện tích rừng đầu nguồn thấp: 0,14 ha (thế giới là 1,6 ha) Nguyên Khai thác quá mức (du canh du cư, khai Khai thác quá mức. nhân thác bừa bãi...). Kĩ thuật lạc hậu. Chưa có những chủ trương, biện pháp Ý thức con người khai thác kịp thời và hữu hiệu. chưa cao. Do chiến tranh, cháy rừng. 11
Hậu Với môi trường: Tăng diện tích đất Mất dần nguồn gen quả trống đồi núi trọc, xói mòn đất, nguồn quý. gen giảm sút, sinh vật tuyệt chủng, mất cân bằng tài nguyên nước , tai biến thiên nhiên. Với kinh tế xã hội: Ảnh hưởng đến các ngành kinh tế, mất nguồn sống của đồng bào dân tộc, đe dọa môi trường sống. Biện Trồng rừng, phủ xanh đất trống đồi núi Xây dựng hệ thống pháp trọc. vườn Quốc gia và khu Ban hành luật bảo vệ tài nguyên rừng. bảo tồn. Giáo dục ý thức cho mọi tầng lớp nhân Ban hành “ Sách đỏ” dân. Dùng pháp luật để hạn chế vi phạm. Phần liên hệ với địa phương: Phần này giáo viên gọi một số học sinh thuộc các xã miền núi như Vĩnh Quang, Vĩnh Hưng, Vĩnh Long... lên để tự liên hệ về thực trạng về tài nguyên rừng, cũng như các loài động thực vật ở các địa phương, để từ đó các em có ý thức cao trong việc bảo vệ các tài nguyên thiên nhiên và môi trường ngay tại nơi mình đang sinh sống. Hoạt động 2: Cả lớp. Đối với phần 2 (Sử dụng và bảo vệ tài nguyên đất), Giáo viên cho học sinh hoạt động cả lớp để biết được hiện trạng sử dụng đất và nguyên nhân dẫn đến sự suy thoái tài nguyên đất ở nước ta? Hoạt động 3: Hoạt động nhóm. Bước 1: Giáo viên: Tương tự như việc tìm hiểu vấn đề sử dụng và bảo vệ tài nguyên sinh vật, giáo viên chia lớp thành 4 nhóm, mỗi nhóm từ 810 học sinh và phân nhiệm vụ cho mỗi nhóm. Mỗi nhóm đều có nhóm trưởng, thư kí và các thành viên. Nhóm 1: Tìm hiểu vấn đề sử dụng tài nguyên nước. Nhóm 2: Tìm hiểu vấn đề sử dụng tài nguyên khoáng sản. Nhóm 3: Tìm hiểu vấn đề sử dụng tài nguyên du lịch. Nhóm 4: Tìm hiểu vấn đề sử dụng tài nguyên khí hậu và tài nguyên biển. Lưu ý: Mỗi nhóm cần liên hệ với địa phương mình về việc sử dụng các loại tài nguyên này. Các nhóm trao đổi thông tin, dựa vào kiến thức hiểu biết của mình hoàn thành phiếu học tập có nội dụng sau: Tài nguyên Tình hình sử dụng Các biện pháp bảo vệ 12
Nước Khoáng sản Du lịch Khí hậu Biển Bước 2: Sau khi đã giao nhiệm vụ cho các nhóm, giáo viên yêu cầu 4 nhóm chuẩn bị trong vòng 3 phút. Bước 3: Khi chuẩn bị xong, các nhóm cử đại diện lên trình bày nội dung thảo luận của nhóm mình ( Thời gian cho mỗi nhóm trả lời là 2 phút). Bước 4: Cứ sau mỗi nhóm trình bày xong, thì các nhóm còn lại sẽ nhận xét và bổ sung thêm. Bước 5: Giáo viên yêu cầu học sinh trả lời thêm một số câu hỏi: Ví dụ: + Tại sao cần phải sử dụng có hiệu quả, đảm bảo sự cân bằng và chống ô nhiễm môi trường nước? + Tại sao cần phải quản lí chặt chẽ việc khai thác tài nguyên khoáng sản? + Đối với tài nguyên du lịch, tài nguyên khí hậu, tài nguyên biển cần phải chú ý để tìm ra biện pháp nhằm khai thác các tài nguyên còn dưới dạng tiềm năng này. Bước 6: Sau khi học sinh nhận xét, phản hồi, giáo viên chốt lại kiến thức cơ bản bằng việc đưa ra bảng đã được chuẩn bị sẵn. Tài Tình hình sử dụng Các biện pháp bảo vệ nguyên Nước Sử dụng chưa hợp lí. Xây dựng các công trình chứa Chưa khai thác hết tiềm năng, nước. hiệu quả thấp. Quy hoạch, sử dụng nguồn Khai thác nước ngầm quá nước hiệu quả. mức, hạ thấp mực nước, lún Có các biện pháp hành chính đất. để xử lí các trường hợp vi Ô nhiễm và thiếu nước ngọt. phạm. Tuyên truyền, giáo dục ý thức người dân. Khoáng Nước ta có nhiều mỏ khoáng Cần xử lí chặt chẽ việc khai sản sản, nhưng phần lớn là mỏ thác. nhỏ, phân tán, khó khai thác, Xử lí các vi phạm về việc gây lãng phí tài nguyên, ô khai thác tài nguyên khoáng nhiễm môi trường. sản bừa bãi. Du lịch Ô nhiễm môi trường, khiến Cần phải bảo tồn, tôn tạo cảnh quan du lịch suy thoái. các giá trị du lịch. Phát triển du lịch sinh thái. 13
Khí hậu Chưa được khai thác hợp lí và Xây dựng các ngành kinh tế để sử dụng hiệu quả. sử dụng hiệu quả. Biển Khoáng sản, hải sản đang được Khai thác tổng hợp. khai thác bừa bãi, ô nhiễm môi trường. Phần liên hệ với địa phương: Phần này giáo viên gọi một số học sinh lên để tự liên hệ về tình hình sử dụng các tài nguyên như tài nguyên nước, khoáng sản, du lịch, khí hậu và biển ở các địa phương nơi các em đang sinh sống, để từ đó các em có ý thức cao trong việc sử dụng hợp lí và bảo vệ các tài nguyên này. Cuối cùng, giáo viên yêu cầu học sinh trả lời các câu hỏi 1,2,3 trang 61 sách giáo khoa để một lần nữa học sinh khắc sâu được những kiến thức cơ bản của bài học. Giáo viên có thể đưa ra một số câu hỏi, bài tập trong các đề thi có liên quan đến nội dung bài học để học sinh về nhà làm. Như vậy, việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong mỗi bài, mỗi phần là rất cần thiết (tùy thuộc vào mỗi bài để lựa chọn phương pháp thảo luận cho phù hợp). Vì qua đó, mới phát huy được tính tích cực của học sinh trong quá trình lĩnh hội tri thức, học sinh không còn thụ động trong học tập, mà thông qua thảo luận nhóm các em có thể học cách chia sẻ, giúp đỡ, tôn trọng lẫn nhau, tăng cường sự tham gia và nâng cao hiệu quả học tập. 3. Kết quả nghiên cứu: a. Đối với giáo viên: Qua nghiên cứu đề tài tôi nhận thấy: * Khi dạy phương pháp thảo luận nhóm, giáo viên cần chú ý: Chọn bài, nội dung và các phần cần thảo luận cho thích hợp. Giáo viên chuẩn bị tốt hệ thống câu hỏi để cung cấp cho học sinh thảo luận. Trong quá trình thảo luận, giáo viên cần kết hợp với các phương pháp, kĩ thuật dạy học khác như phương pháp đặt và giải quyết vấn đề, kĩ thuật khăn phủ bàn, kĩ thuật mảnh ghép... Giáo viên cần chuẩn bị và đưa ra các thiết bị dạy học cần thiết như bản đồ, bảng số liệu, hình ảnh, video clip... có liên quan đến nội dung thảo luận. Giáo viên cần thiết kế hoạt động nhóm một cách cụ thể như giao nhiệm vụ phù hợp với khả năng của học sinh, nêu mục đích, nhiệm vụ của nhóm, cách chia nhóm, phân công nhóm trưởng, thư kí và nhiệm vụ cụ thể cho các thành viên trong nhóm. Thiết kế các phiếu giao việc tạo điều kiện cho học sinh có thể dễ dàng hiểu rõ nhiệm vụ và thể hiện rõ kết quả hoạt động của cá nhân hoặc cả nhóm. 14
Chú ý xác định thời gian phù hợp cho hoạt động nhóm để thực hiện có hiệu quả, tránh hình thức. Cần thiết kế các hoạt động kết hợp cá nhân, theo cặp, theo nhóm để thay đổi hoạt động, tạo hứng thú và nâng cao kết quả học tập của học sinh. Phần củng cố, đánh giá: Tổ chức đánh giá kết quả hoạt động của nhóm qua việc đại diện các nhóm trình bày kết quả, các nhóm khác nhận xét, bổ sung. Giáo viên có thể thiết kế thêm một số bài tập củng cố chung hoặc dưới hình thức trò chơi học tập theo nhóm, khuyến khích học sinh tích cực và thoải mái nhưng cần chú ý tới thời gian của lớp học. * Giáo viên cần tích cực: Đầu tư nghiên cứu, chuẩn bị tốt nội dung thảo luận phù hợp với từng bài, từng phần, nhằm nâng cao chất lượng dạy và học. b. Đối với học sinh: Về kiến thức: Thông qua phương pháp thảo luận nhóm, giúp học sinh tham gia tích cực, chủ động hơn và lĩnh hội kiến thức nhanh hơn, học sinh có thể tiếp nhận thông tin địa lí nhẹ nhàng hơn, kiến thức nắm được vững vàng hơn và bước đầu học sinh yêu thích học tập bộ môn Địa lí và giờ học sôi nổi, hứng thú hơn. Về kĩ năng: Giúp học sinh có được các kĩ năng phân tích bảng số liệu, phân tích bản đồ, hình ảnh...có liên quan đến nội dung thảo luận. Ngoài ra còn rèn luyện cho học sinh các kĩ năng xã hội như: Lắng nghe tích cực, đặt câu hỏi, đưa thông tin phản hồi tích cực, thuyết phục, ra quyết định... Và kĩ năng đánh giá của nhóm, cũng như các nhóm khác. Về thái độ, tình cảm: Học sinh yêu thích học tập bộ môn, yêu mến thiên nhiên, từ đó có ý thức trong việc sử dụng hợp lí tài nguyên và bảo vệ tài nguyên môi trường, có niềm tin vào khả năng của con người để chinh phục tự nhiên, cải tạo tự nhiên để phục vụ cuộc sống. Từ đó giúp các em có ý thức bảo vệ môi trường xung quanh “Xanh Sạch Đẹp”, bảo vệ môi trường sống trong lành. Giữ gìn vệ sinh trường, lớp, có ý thức chăm sóc và bảo vệ cảnh quan xung quanh nơi mình đang sinh sống và học tập. Việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm đã được tôi áp dụng trong vài năm học, bắt đầu từ khi thực hiện theo phương pháp mới: Phương pháp lấy học sinh làm trung tâm. Nhưng cho đến năm học này, năm học 20122013, tôi mới áp dụng triệt để phương pháp thảo luận nhóm trong bài 14: “Sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên” Địa lí 12, ở các lớp 12A5, 12A6, 12A 7 và kết quả đạt được thông qua bài kiểm tra đạt kết quả khả quan hơn, số học sinh khá giỏi nhiều 15
hơn so với những lớp mà tôi không áp dụng phương pháp thảo luận trong các phần của bài học như lớp 12A8, 12A9. Kết quả cụ thể như sau: Bảng tổng hợp điểm kiểm tra của học sinh. Lớp Sĩ Điểm số Giỏi Khá Trung bình Yếu Kém SL % SL % SL % SL % SL % Lớp 12A8 40 0 0 8 20, 21 52, 10 25, 1 2,5 đối 0 5 0 chứng 12A9 38 0 0 5 13, 20 52, 11 28, 2 5,3 2 6 9 Tổng 78 0 0 13 16, 41 52, 21 26, 3 3,8 số 7 6 9 Lớp 12A5 45 12 26, 17 37, 15 33, 1 2,2 0 0 thực 7 8 3 nghiệ 12A6 50 15 30, 19 38, 16 32, 0 0 0 0 m 0 0 0 12A7 49 16 32, 22 44, 11 22, 0 0 0 0 7 9 4 Tổng 144 43 29, 58 40, 42 29, 1 0,6 0 0 số 9 3 2 Như vậy, từ kết quả so sánh trên cho thấy việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm đã đem lại hiệu quả rất cao trong dạy học Địa lí, chất lượng ở các lớp thực nghiệm rất khả quan, đặc biệt học sinh đạt điểm giỏi chiếm tỉ lệ khá cao 29,9 %. Có thể nói, việc áp dụng lấy học sinh làm trung tâm (như phương pháp thảo luận nhóm) là đúng hướng, phù hợp với điều kiện thực tế, đáp ứng được yêu cầu của Đổi mới phương pháp, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học Địa lí ở trường phổ thông. Với cách làm này, chúng ta có thể vận dụng để giảng dạy trong các bài khác về tự nhiên, kinh tế xã hội ở tất cả các khối lớp để đạt hiệu quả và chất lượng cao hơn. C. KẾT LUẬN Qua quá trình giảng dạy tại trường THPT Vĩnh Lộc, bản thân tôi đã rút ra được những bài học bổ ích, những kinh nghiệm quý báu từ việc sử dụng phương pháp lấy học sinh làm trung tâm (như phương phương pháp thảo luận nhóm). 16
Thông qua đó, bước đầu đã hình thành cho các em tính tự lực trong việc lĩnh hội tri thức, tạo điều kiện cho các em học cách chia sẻ, giúp đỡ và tôn trọng lẫn nhau, tăng cượng sự tham gia và nâng cao hiệu quả học tập. Giúp cho các em có một buổi thảo luận sôi nổi, hào hứng và đạt hiệu quả giáo dục cao. * Ý kiến đề xuất: a. Đối với giáo viên trực tiếp giảng dạy Địa lí ở các khối lớp, cần quan tâm hơn nữa đến việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm. Trong giảng dạy, giáo viên cần xem đây là phương pháp không thể thiếu, phương pháp cần thiết, được ứng dụng trong các bài, các phần ở tất cả các khối lớp, đặc biệt là khối lớp cuối cấp. giáo viên cần đề cao vai trò trong việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm phù hợp với từng nội dung bài giảng thật thường xuyên, nghiêm túc, nhằm nâng cao chất lượng dạy và học. b. Về phía Ban giám hiệu Nhà trường: Trong điều kiện Đổi mới phương pháp dạy học hiện nay, việc sử dụng phương pháp thảo luận nhóm là rất cần thiết. Để thực hiện tốt được phương pháp này trong mỗi bài giảng thì cần phải có đủ cơ sở vật chất, thiết bị cần thiết để phục vụ bài giảng. Do vậy, Nhà trường cần trang bị thêm các phương tiện, thiết bị, đồ dùng dạy học...để tạo điều kiện tốt hơn nữa cho giáo viên trong việc thực hiện phương pháp này. Trên đây là những ý kiến chủ quan của cá nhân tôi từ thực tiễn giảng dạy. Trong quá trình làm đề tài cũng không tránh khỏi những thiếu sót và khiếm khuyết. Tôi rất mong nhận được sự góp ý chân thành của Hội đồng khoa học ngành Giáo dục Tỉnh, các thầy giáo, cô giáo và đồng nghiệp để cho đề tài của tôi được đầy đủ và hoàn thiện hơn, cũng như có thể thực hiện tốt hơn các đề tài lần sau. Tôi xin chân thành cảm ơn! XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ Thanh Hóa, ngày 10 tháng 5 năm 2013 .................................................................. Tôi xin cam đoan đây là SKKN .................................................................. của mình viết, không sao chép nội .................................................................. dung của người khác. .................................................................. .................................................................. Người viết .................................................................. .................................................................. .................................................................. .................................................................. Phạm Thị Bình .................................................................. 17
.................................................................. .................................................................. D. TÀI LIỆU THAM KHẢO. 1. Kĩ thuật dạy học Địa lí ở Trường THPT. Đặng Văn Đức; Nguyễn Thị Thu Hằng. Nhà xuất bản Giáo dục năm 1999. 2. Lí luận dạy học Địa lí. Nguyễn Dược; Nguyễn Trọng Phúc. Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội 1998. 3. Dạy và học tích cực: Một số phương pháp và kĩ thuật dạy học. Nguyễn Lăng Bình Đỗ hương Trà Nguyễn Phương Hồng Cao Thị Thặng. Nhà xuất bản Đại học sư phạm 2010. 4. Dạy học theo chuẩn kiến thức, kĩ năng. Lê Thông Đỗ Anh Dũng Vũ Đình Hòa Trần Thị Tuyến. Nhà xuất bản Đại học sư phạm 2009. 5. Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Địa lí lớp 12. Phạm Thị Sen Nguyễn Hải Châu Nguyễn Đức Vũ. 18
Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam 2009. 6. Tài liệu tập huấn giáo viên dạy học, kiểm tra đánh giá theo chuẩn kiến thức, kĩ năng trong chương trình giáo dục phổ thông môn Địa lí cấp THPT. Đỗ Anh Dũng Nguyễn Thị Minh Phương Nguyễn Thị Hương Bộ Giáo dục và Đào tạo 2010. 7. Sách giáo khoa, sách giáo viên Địa lí 12. Lê Thông Nguyễn Viết Thịnh Nguyễn Kim Chương Phạm Xuân Hậu Đặng Duy Lợi Phạm Thị Sen Phí Công Việt. Nhà xuất bản Giáo dục 2009. 19