Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Thiết kế và sử dụng các bài tập thí nghiệm nhằm rèn luyện kỹ năng, nâng cao năng lực tư duy cho học sinh trong chương trình Sinh học 10

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:58

Thêm vào BST

Báo xấu

15
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Sáng kiến kinh nghiệm nghiên cứu thiết kế và sử dụng các bài tập thí nghiệm trong nội dung chương trình Sinh học 10 nhằm nâng cao kỹ năng, năng lực tư duy cho học sinh góp phần nâng cao chất lượng dạy học cho học sinh ở trường trung học phổ thông.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Sáng kiến kinh nghiệm THPT: Thiết kế và sử dụng các bài tập thí nghiệm nhằm rèn luyện kỹ năng, nâng cao năng lực tư duy cho học sinh trong chương trình Sinh học 10

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƢỜNG THPT NAM ĐÀN 2 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI : THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG CÁC BÀI TẬP THÍ NGHIỆM NHẰM RÈN LUYỆN KỸ NĂNG, NÂNG CAO NĂNG LỰC TƢ DUY CHO HỌC SINH TRONG CHƢƠNG TRÌNH SINH HỌC 10 LĨNH VỰC: SINH HỌC Tác giả: Nguyễn Trọng Đông Nguyễn Thị Hiền Đơn vị công tác: Trƣờng THPT Nam Đàn 2 Điện thoại: 0984.696.798 0348.233.855 Năm học: 2022 - 2023
MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT .............................................................. PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ .......................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài. ................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu. ............................................................................................ 1 3. Nhiệm vụ nghiên cứu. ........................................................................................... 1 4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu. ..................................................................... 2 5. Phƣơng pháp nghiên cứu. ...................................................................................... 2 6. Thời gian nghiên cứu ............................................................................................ 2 7. Những đóng góp mới của sáng kiến kinh nghiệm. ............................................... 3 PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ................................................................. 4 I. Cơ sở lý luận và cở sở thực tiễn của đề tài. ........................................................... 4 1. Cơ sở lý luận của đề tài. ........................................................................................ 4 1.1. Tổng quát về bài tập thí nghiệm ..................................................................... 4 1.1.1. Bài tập thí nghiệm: .................................................................................... 4 1.1.2. Vai trò của bài tập thí nghiệm:.................................................................. 4 1.1.3. Các dạng bài tập thí nghiệm. .................................................................... 4 1.1.4. Phƣơng pháp sử dụng bài tập thí nghiệm trong dạy - học Sinh học......... 4 1.2. Kỹ năng tƣ duy của học sinh ........................................................................... 5 1.2.1. Kỹ năng. .................................................................................................... 5 1.2.2. Một số kỹ năng tƣ duy. ............................................................................. 5 1.3. Quy trình thiết kế bài tập thí nghiệm để rèn luyện một kỹ năng, năng lực nhận thức cho học sinh trong dạy-học Sinh học. .................................................. 5 2. Cơ sở thực tiễn của đề tài. ..................................................................................... 6 2.1. Thực trạng giảng dạy Sinh học của giáo viên. ................................................ 6 2.2. Thực trạng việc học tập bộ môn Sinh học của học sinh. ................................ 8 3. Khảo sát tính cấp thiết và khả thi của đề tài.......................................................... 9 3.1. Mục đích khảo sát .............................................................................................. 9 3.2. Nội dung và phƣơng pháp khảo sát ................................................................ 9 3.2.1. Nội dung khảo sát ..................................................................................... 9 3.2.2. Phƣơng pháp khảo sát ............................................................................... 9
3.3. Đối tƣợng khảo sát ........................................................................................ 10 3.4. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đã đề xuất .............................................................................................................................. 10 3.4.1. Sự cấp thiết của các giải pháp đã đề xuất ............................................... 10 2.4.2. Tính khả thi của các giải pháp đề xuất ................................................... 14 II. Thiết kế và sử dụng các bài tập thí nghiệm nhằm rèn luyện kỹ năng, nâng cao năng lực tƣ duy cho học sinh trong chƣơng trình Sinh học 10. .............................. 16 1. Thiết kế các bài tập thí nghiệm. .......................................................................... 16 2. Quy trình sử dụng bài tập thí nghiệm.................................................................. 22 2.1. Quy trình chung. ........................................................................................... 22 2.2. Một số minh chứng sử dụng bài tập thí nghiệm trong dạy học Sinh học 10.23 2.2.1. Sử dụng bài tập thí nghiệm để rèn luyện kỹ năng phân tích thí nghiệm. 23 2.2.2. Sử dụng bài tập thí nghiệm để rèn luyện kỹ năng so sánh. .................... 24 2.2.3. Sử dụng bài tập thí nghiệm để rèn luyện kỹ năng phán đoán thí nghiệm. ........................................................................................................................... 26 2.2.4. Sử dụng bài tập thí nghiệm để rèn luyện thiết kế thí nghiệm. ................ 28 III. Kết quả thực nghiệm ......................................................................................... 30 PHẦN III. KẾT LUẬN ......................................................................................... 32 1. Kết luận. .............................................................................................................. 32 2. Kiến nghị. ............................................................................................................ 32 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 33 PHỤ LỤC ...................................................................................................................
DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT THPT Trung học phổ thông BTTN Bài tập thí nghiệm GV Giáo viên HS Học sinh TN Thí nghiệm CoV-19 Covid - 19 THTN Thực hành thí nghiệm CSVC Cơ sở vật chất GD - ĐT Giáo dục – Đào tạo TH Thực hành
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1: Quy trình thiết kế BTTN ............................................................................. 6 Bảng 2. Tổng hợp các đối tƣợng khảo sát............................................................... 10 Bảng 3. Đánh giá sự cấp thiết của các giải pháp đề xuất đối với học sinh ............. 11 Bảng 4. Đánh giá sự cấp thiết của các giải pháp đề xuất đối với giáo viên............ 12 Bảng 5. Đánh giá tính khả thi của các giải pháp đề xuất đối với học sinh ............. 14 Bảng 6. Đánh giá tính khả thi của các giải pháp đề xuất đối với giáo viên ............ 15 Bảng 7. Quy trình chung vận dụng BTTN .............................................................. 22 Bảng 8. Rèn luyện kỹ năng phân tích kết quả thí nghiệm ...................................... 23 Bảng 9. So sánh kết quả thí nghiệm ........................................................................ 25 Bảng 10. Rèn luyện ký năng phán đoán kết quả thí nghiệm................................... 27 Bảng 11: Kết quả thực nghiệm sƣ phạm trên các đối tƣợng nghiên cứu. ............... 30
DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1. Biểu đồ thực trạng giảng dạy bộ môn Sinh học của các nhà trƣờng hiện nay. ............................................................................................................................ 7 Hình 2. Biểu đồ việc sử dụng BTTN trong giảng dạy bộ môn Sinh học của các nhà trƣờng hiện nay.......................................................................................................... 7 Hình 3. Biểu đồ thực trạng học tập bộ môn Sinh học của các nhà trƣờng hiện nay. 8 Hình 4. Biểu đồ việc sử dụng BTTN trong học tập bộ môn Sinh học của các nhà trƣờng hiện nay.......................................................................................................... 8 Hình 5. Biểu đồ đánh giá sự cấp thiết của học sinh đối với giải pháp 1 ................. 11 Hình 6. Biểu đồ đánh giá sự cấp thiết của học sinh đối với giải pháp 2 ................. 12 Hình 7. Biểu đồ đánh giá sự cấp thiết của giáo viên đối với giải pháp 1 ............... 13 Hình 8. Biểu đồ đánh giá sự cấp thiết của giáo viên đối với giải pháp 2 ............... 13 Hình 9. Biểu đồ đánh giá tính khả thi của học sinh đối với giải pháp 1 ................. 14 Hình 10. Biểu đồ đánh giá tính khả thi của học sinh đối với giải pháp 2 ............... 15 Hình 11. Biểu đồ đánh giá tính khả thi của giáo viên đối với giải pháp 1.............. 16 Hình 12. Biểu đồ đánh giá tính khả thi của giáo viên đối với giải pháp 2.............. 16 Hình 13. Một số hình ảnh sử dụng bài tập thí nghiệm để rèn luyện kỹ năng phân tích thí nghiệm. ........................................................................................................ 24 Hình 14. Một số hình ảnh sử dụng bài tập thí nghiệm để rèn luyện kỹ năng so sánh. ................................................................................................................................. 26 Hình 15. Một số hình ảnh sử dụng bài tập thí nghiệm để rèn luyện kỹ năng phán đoán thí nghiệm. ...................................................................................................... 28 Hình 16. Một số hình ảnh sử dụng bài tập thí nghiệm để rèn luyện thiết kế thí nghiệm. .................................................................................................................... 29 Hình 17. Biểu đồ so sánh kết quả học tập của 4 lớp 10C1, 10C3 và 10C2, 10C8 . 30 Hình 18. Biểu đồ đánh giá sự yêu thích khi sử dụng BTTN trong học tập ........... 31 môn Sinh học 10 ...................................................................................................... 31
PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lí do chọn đề tài. Đối với các nƣớc trên thế giới thì dạy học bằng phƣơng pháp thí nghiệm đã đƣợc nghiên cứu và ứng dụng từ rất lâu và khá phổ biến. Các nhà khoa học cũng nhƣ nhiều nhà giáo dục nổi tiếng nhƣ Galile, I.A.Konmenxki…đều coi trọng giáo dục lí thuyết phải gắn liền với giáo dục thực hành thí nghiệm, cần phải phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của ngƣời học. Ở Việt Nam giáo dục đang hƣớng tới nền giáo dục toàn diện về mọi mặt cho học sinh, trong đó phát triển năng lực đƣợc xác định là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất. Học sinh không những chỉ học những kiến thức cơ bản mà còn biết ứng dụng các kiến thức đó vào giải quyết các vấn đề thực tiễn. Điều đó đƣợc quan tâm rõ rệt trong việc dạy học lí thuyết kết hợp với dạy học thực hành thí nghiệm. Việc đƣa học sinh vào một bài tập thí nghiệm, nhằm kích thích tƣ duy của các em là hƣớng đƣợc các nhà khoa học hiện nay quan tâm. Tuy nhiên, thực trạng hiện nay phƣơng pháp dạy học còn mang tính thụ động, hạn chế khả năng sáng tạo, tƣ duy của ngƣời học. Do đó việc đi sâu nghiên cứu lý luận, thiết kế và sử dụng các bài tập thí nghiệm để rèn luyện kỹ năng, nâng cao năng lực tƣ duy trong học tập cho học sinh, đặc biệt chú trọng kỹ năng tƣ duy trong dạy học Sinh học là rất cần thiết. Qua hai năm đại dịch CoV-19 việc các bài thực hành thí nghiệm đƣợc tinh giảm nên phần nào ảnh hƣởng đến hứng thú học tập của học sinh, làm ảnh hƣởng đến một số kĩ năng, năng lực tƣ duy của học sinh. Chính vì vậy, chúng tôi quyết định chọn đề tài nghiên cứu: “Thiết kế và sử dụng các bài tập thí nghiệm nhằm rèn luyện kỹ năng, nâng cao năng lực tư duy cho học sinh trong chương trình Sinh học 10”. 2. Mục đích nghiên cứu. Sáng kiến kinh nghiệm nghiên cứu thiết kế và sử dụng các bài tập thí nghiệm trong nội dung chƣơng trình Sinh học 10 nhằm nâng cao kỹ năng, năng lực tƣ duy cho học sinh góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học cho học sinh ở trƣờng trung học phổ thông. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu. - Tổng hợp tài liệu liên quan đến lý thuyết bài tập thí nghiệm, hệ thống các kỹ năng tƣ duy của học sinh. - Nghiên cứu quy trình, nguyên tắc, kỹ thuật thiết kế và sử dụng các bài tập thí nghiệm trong dạy học. - Thiết kế và xây dựng các bài tập thí nghiệm nhằm rèn luyện một số kỹ năng nhận thức cho học sinh trong chƣơng trình Sinh học 10 1
- Sử dụng một số bài tập thí nghiệm để nâng cao kỹ năng, năng lực tƣ duy cho học sinh. - Thực nghiệm sƣ phạm xác định hiệu quả rèn luyện một số kỹ năng, năng lực nhận thức qua việc sử dụng các bài tập thí nghiệm. 4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu. - Khách thể: Học sinh lớp 10C1, 10C2, 10C3, 10C8 trƣờng trung học phổ thông Nam Đàn 2. - Đối tƣợng nghiên cứu: Xây dựng hệ thống bài tập thí nghiệm và phƣơng pháp sử dụng chúng để nâng cao năng lực tƣ duy cho học sinh trung học phổ thông. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu. 5.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lý thuyết. - Nghiên cứu các tài liệu, về hệ thống các kỹ năng của học sinh trung học phổ thông. - Nghiên cứu các tài liệu về bài tập thí nghiệm, giáo trình lí luận dạy học và các tài liệu định hƣớng đổi mới về phƣơng pháp dạy học và về các kỹ năng nhận thức của học sinh. - Nghiên cứu cấu trúc, nội dung chƣơng trình Sinh học 10. 5.2. Phƣơng pháp chuyên gia. Liên hệ, gặp gỡ cùng trao đổi với các thầy (cô) có kinh nghiệm về lĩnh vực mình đang nghiên cứu để định hƣớng cho việc triển khai nghiên cứu đề tài. 5.3. Phƣơng pháp điều tra cơ bản. Điều tra về thực trạng của việc rèn luyện kỹ năng nâng cao năng lực tƣ duy cho học sinh và việc sử dụng bài tập thí nghiệm trong dạy học Sinh học ở nhà trƣờng phổ thông. 5.4. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm. Tiến hành ở trƣờng trung học phổ thông nhằm đánh giá hiệu quả sử dụng bài tập thí nghiệm để rèn luyện một số kỹ năng, nâng cao năng lực tƣ duy cho học sinh. 5.5. Phƣơng pháp thống kê toán học - Thu thập và thống kê số liệu từ kết quả của tất cả các lần tiến hành thực nghiệm sau đó xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS. - Sử dụng phần mềm excel để tính toán các tham số phù hợp . 6. Thời gian nghiên cứu Từ tháng 9 năm 2021 đến tháng 4 năm 2023 2
7. Những đóng góp mới của sáng kiến kinh nghiệm. - Xây dựng đƣợc một số bài tập thí nghiệm trong chƣơng trình Sinh học 10 để rèn luyện một số kỹ năng, nâng cao năng lực tƣ duy cho học sinh. - Bƣớc đầu vận dụng một số bài tập điển hình đã xây dựng để rèn luyện một số kỹ năng tƣ duy. Góp phần vào việc kích thích tính tích cực học tập của học sinh, nâng cao chất lƣợng giảng dạy và học tập bộ môn Sinh học nói chung và Sinh học lớp 10 nói riêng. 3
PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU I. Cơ sở lý luận và cở sở thực tiễn của đề tài. 1. Cơ sở lý luận của đề tài. 1.1. Tổng quát về bài tập thí nghiệm 1.1.1. Bài tập thí nghiệm: Theo Nguyễn Đức Thâm bài tập THTN là bài tập đòi hỏi học sinh khi giải phải làm thí nghiệm, qua đó hình thành nên các kiến thức và rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo. Nguyễn Thƣợng Chung cho rằng, BTTN là bài tập đòi hỏi HS phải vận dụng một cách tổng hợp các kiến thức lí thuyết và thực nghiệm, các kỹ năng hoạt động trí óc và chân tay để tự mình giải quyết vấn đề, đề ra phƣơng án, lựa chọn phƣơng tiện, tiến hành thí nghiệm…nhằm rút ra kết luận khoa học. 1.1.2. Vai trò của bài tập thí nghiệm: BTTN giữ vai trò rất quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu đào tạo, hình thành nhân cách của HS và phát huy đƣợc tính tự giác, sáng tạo của học sinh, cụ thể: - Qua BTTN, học sinh tự tìm mối quan hệ giữa cấu trúc và chức năng, giữa hiện tƣợng và bản chất, giữa nguyên nhân và kết quả, giúp các em nắm vững tri thức. - BTTN tạo sự tò mò, ham hiểu biết của HS trong quá trình học tập. Từ đó tạo nên các tình huống có vấn đề, kích thích sự ham hiểu biết của HS, tạo niềm tin và hứng thú học tập. - BTTN tạo điều kiện cho HS quan sát, tiếp xúc sử dụng các thiết bị TN. Nhờ đó rèn luyện các thao tác tƣ duy, các kỹ năng, ứng dụng tri thức vào đời sống, rèn luyện đức tính tự lực, cẩn thận, kiên trì, rèn luyện cho HS kỹ năng diễn đạt và năng lực giao tiếp. - Qua việc giải BTTN, các quan niệm sai lệch, các thao tác tƣ duy chƣa hoàn thiện của học sinh đƣợc bộc lộ, từ đó có biện pháp thích hợp để khắc phục. 1.1.3. Các dạng bài tập thí nghiệm. - Bài tập rèn luyện kỹ năng phân tích thí nghiệm. - Bài tập rèn luyện kỹ năng so sánh kết quả thí nghiệm. - Bài tập rèn luyện kỹ năng phán đoán kết quả thí nghiệm. - Bài tập rèn luyện kỹ năng thiết kế thí nghiệm. 1.1.4. Phương pháp sử dụng bài tập thí nghiệm trong dạy - học Sinh học. - Sử dụng BTTN trong khâu nghiên cứu bài học mới: BTTN đƣợc dùng nhƣ là một bài tập tình huống, đặt ra vấn đề mới mà khi giải xong HS sẽ lĩnh hội đƣợc kiến thức mới và hình thành nên kỹ năng mới. HS phải tự mình tiến hành TN, quan 4
sát hiện tƣợng…để rút ra kết luận. Vai trò của GV là hƣớng dẫn học sinh bằng các câu hỏi định hƣớng. - Sử dụng BTTN trong khâu củng cố - hoàn thiện kiến thức: Thƣờng đƣợc tiến hành sau khâu dạy bài mới, vào cuối tiết học, giờ thực hành…các bài tập này có tác dụng lớn trong việc chính xác hóa các khái niệm, tính hệ thống các kiến thức và rèn luyện kỹ năng. - Sử dụng BTTN trong khâu kiểm tra đánh giá: Có thể dùng để kiểm tra miệng, viết, trắc nhiệm khách quan…có tác dụng kiểm tra đƣợc kiến thức, kỹ năng. 1.2. Kỹ năng tƣ duy của học sinh 1.2.1. Kỹ năng. Là năng lực hay khả năng của chủ thể thực hiện thuần thục một hay một chuỗi hành động trên cơ sở hiểu biết nhằm tạo ra kết quả mong đợi. 1.2.2. Một số kỹ năng tư duy. - Kỹ năng phân tích - tổng hợp: Phân tích là sự phân chia trong tƣ duy đối tƣợng hay hiện tƣợng thành những yếu tố hợp thành, các dấu hiệu, đặc tính riêng biệt của đối tƣợng hay hiện tƣợng đó thành những yếu tố nhỏ hơn hoặc những mối quan hệ giữa toàn thể và bộ phận nhằm tìm kiếm bản chất của chúng. Tổng hợp là sự kết hợp trong tƣ duy các yếu tố, các thành phần của sự vật, hiện tƣợng trong một chỉnh thể. - Kỹ năng so sánh: Là sự phân tích những điểm giống nhau và khác nhau giữa các đối tƣợng nhằm phân loại sự vật, hiện tƣợng thành những loại khác nhau. - Kỹ năng khái quát hoá: Là hoạt động trí tuệ cấp cao nhằm gom các đối tƣợng có cùng thuộc tính và bản chất vào một nhóm, là quá trình chuyển từ cái đơn nhất lên cái chung. - Kỹ năng suy luận (phán đoán): Là hình thức của tƣ duy nhờ đó rút ra phán đoán mới từ một hay nhiều phán đoán theo các quy tắc lôgic xác định. Bất kỳ suy luận nào cũng gồm tiền đề, kết luận và lập luận. Tiền đề là phán đoán chân thực từ đó rút ra phán đoán mới. Kết luận là phán đoán mới thu đƣợc bằng con đƣờng lôgic từ các tiền đề. - Kỹ năng thiết kế thí nghiệm: Khi thiết kế TN, học sinh có thể dựa vào các dụng cụ, mẫu vật, hóa chất đã có sẵn hoặc tự nghĩ ra các dụng cụ, hóa chất để tự thiết kế TN để kiểm tra một phán đoán hay một mệnh đề nào đó. 1.3. Quy trình thiết kế bài tập thí nghiệm để rèn luyện một kỹ năng, năng lực nhận thức cho học sinh trong dạy-học Sinh học. - Các yêu cầu khi thiết kế bài tập thí nghiệm: Phù hợp với nội dung chƣơng trình bài học, gắn liền với đời sống thực tiễn, tạo khả năng để HS đƣa ra nhiều 5
hƣớng giải quyết bài tập. Các dụng cụ, hóa chất TN đơn giản, đầy đủ, các thao tác TN không quá khó. - Khi soạn thảo bài tập thí nghiệm cần chú ý: Mô tả đặc điểm nổi bật của BTTN; Mục đích dạy học đạt đƣợc thông qua BTTN; Nội dung BTTN phải đủ thông tin để phân tích, giải quyết; Nhiệm vụ học sinh cần giải quyết. - Quy trình thiết kế bài tập thí nghiệm và đƣa bài tập thí nghiệm vào rèn luyện kỹ năng, nâng cao năng lực nhận thức của học sinh. Bảng 1: Quy trình thiết kế BTTN Xác định mục tiêu và nội dung kiến thức trong bài có thể sử dụng BTTN. Xác định các kỹ năng tƣ duy của học sinh cần rèn luyện. Tiến hành thí nghiệm hoặc tìm kiếm các tƣ liệu về quá trình thí nghiệm, kết quả thí nghiệm cho nội dung bài học. Xây dựng hệ thống BTTN và tổ chức giải quyết các BTTN để rèn luyện một số kỹ năng nhận thức cho HS. Hình thành ở học sinh một số kỹ năng cơ bản của hoạt động nhận thức. - Kỹ thuật thiết kế bài tập thí nghiệm phải đảm bảo các yêu cầu: + Chọn nguồn thiết kế BTTN từ câu phát biểu trả lời trên lớp và bài kiểm tra của HS hoặc kỹ năng TH của các em. + Hình thức diễn đạt BTTN phải phù hợp, biến đổi linh hoạt mức độ khó của từng BTTN cho phù hợp với từng đối tƣợng HS. 2. Cơ sở thực tiễn của đề tài. Để có cơ sở thực tiễn của đề tài chúng tôi đã khảo sát, quan sát sƣ phạm, dự giờ các đồng chí trong tổ chuyên môn, tham khảo giáo án, trao đổi ý kiến với các giáo viên bộ môn; thăm dò học sinh ở trƣờng trung học phổ thông Nam Đàn 2 nhằm nắm vững về thực trạng dạy và học Sinh học, đặc biệt là Sinh học lớp 10 hiện nay. 2.1. Thực trạng giảng dạy Sinh học của giáo viên. 6
Hình 1. Biểu đồ thực trạng giảng dạy bộ môn Sinh học của các nhà trường hiện nay. Hình 2. Biểu đồ việc sử dụng BTTN trong giảng dạy bộ môn Sinh học của các nhà trường hiện nay. Qua khảo sát 22 giáo viên Sinh học trong tỉnh Nghệ An về thực trạng dạy học và sử dụng BTTN trong dạy học thể hiện trong 2 biểu đồ hình 1, hình 2, đồng thời nghiên cứu giáo án, dự giờ đồng nghiệp chúng tôi nhận thấy phƣơng pháp dạy học còn mang tính thụ động, việc sử dụng phƣơng pháp tích cực còn rất hạn chế. Đại bộ phận giáo viên còn ngại sử dụng các BTTN khi dạy học vì phải đầu tƣ nhiều trong chuyên môn, tốn nhiều thời gian. Chính vì vậy mà giáo viên đang dạy chay, dạy chủ yếu bằng lí thuyết còn phổ biến, chƣa chú trọng rèn luyện các kỹ năng thực hành cho học sinh. Nên chúng tôi mạnh dạn đƣa BTTN vào giảng dạy nhằm rèn luyện kỹ năng, nâng cao năng lực tƣ duy cho học sinh. 7
2.2. Thực trạng việc học tập bộ môn Sinh học của học sinh. Phần lớn học sinh chƣa có hứng thú với môn học, các em xem nhẹ môn Sinh học không xem nó là môn chủ đạo trong quá trình học của mình, cảm giác nhàm chán vì học chủ yếu là lí thuyết, học sinh chƣa đƣợc tƣ duy, chủ động sáng tạo trong môn học. Khi thăm dò học sinh khối 10, chúng tôi khẳng định phƣơng pháp dạy học có sử dụng bài tập thí nghiệm chƣa đƣợc chú trọng. Hình 3. Biểu đồ thực trạng học tập bộ môn Sinh học của các nhà trường hiện nay. Hình 4. Biểu đồ việc sử dụng BTTN trong học tập bộ môn Sinh học của các nhà trường hiện nay. Qua khảo sát 123 em HS trong tỉnh Nghệ An về thực trạng dạy học và sử dụng BTTN trong dạy học thể hiện trong 2 biểu đồ hình 3, hình 4, đồng thời qua điều tra thực trạng dạy- học Sinh học, tôi nhận thấy muốn nâng cao chất lƣợng dạy và học Sinh học ở trƣờng THPT thì cần tập trung nghiên cứu xây dựng các bài tập thí 8
nghiêm trong dạy học Sinh học, đặc biệt Sinh học 10 ở trƣờng THPT vì các em mới bƣớc vào giai đoạn đầu tiên của HS THPT là điều rất cần thiết. Có nhƣ vậy các em sẽ có động lực phấn đấu, đam mê, tìm tòi nghiên cứu môn Sinh học, tạo tiền đề cho việc học môn Sinh học 11 và 12 trong những năm tiếp theo. 3. Khảo sát tính cấp thiết và khả thi của đề tài 3.1. Mục đích khảo sát - Khảo sát đƣợc tiến hành nhằm kiểm nghiệm giả thuyết khoa học của đề tài qua thực tiễn dạy học, nghĩa là kiểm nghiệm tính khả thi và tính cấp thiết của giải pháp. - Khảo sát về thực trạng giảng dạy và học tập bộ môn Sinh học tại các nhà trƣờng hiên nay. - Khảo sát việc sử dụng các BTTN trong giảng dạy và học tập trong các nhà trƣờng. - Khảo sát việc thiết kế và sử dụng các bài tập thí nghiệm nhằm rèn luyện kỹ năng, nâng cao năng lực tƣ duy cho học sinh trong chƣơng trình Sinh học 10. 3.2. Nội dung và phƣơng pháp khảo sát Để có thêm cơ sở khoa học và cơ sở thực tiễn kiểm chứng, chúng tôi tiến hành lấy ý kiến của 123 em học sinh lớp 10 và 22 giáo viên sinh học trong tỉnh. Phƣơng pháp đƣợc sử dụng để khảo sát là trao đổi bằng bảng hỏi về tính mới, tính khả thi và sự cấp thiết của các giải pháp. 3.2.1. Nội dung khảo sát Đánh giá về sự cấp thiết, tính khả thi về việc thiết kế và sử dụng bài tập thí nghiệm nhằm rèn luyện kỹ năng, nâng cao năng lực tƣ duy cho học sinh trong chƣơng trình sinh học 10. Đánh giá về sự cấp thiết, tính khả thi về việc vận dụng các BTTN nằm giải quyết vấn đề, rèn luyện kỹ năng, nâng cao năng lực tƣ duy cho học sinh. 3.2.2. Phương pháp khảo sát Phƣơng pháp đƣợc dùng để khảo sát là: Trao đổi bằng bảng hỏi với thang đánh giá 4 mức (tƣơng ứng với điểm số từ 1 đến 4) Tạo Google Forms chứa nội dung câu hỏi tƣơng ứng cho các giải pháp gửi qua zalo, gmail cho các giáo viên khảo sát lấy ý kiến và gửi cho các em học sinh thuộc đối tƣợng khảo sát. Sau đó tổng hợp câu trả lời. Không cấp thiết; Ít cấp thiết; Cấp thiết; Rất cấp thiết. Không khả thi; Ít khả thi; Khả thi; Rất khả thi. 9
Bƣớc 1: Xây dựng câu hỏi khảo sát Để khảo sát sự cấp thiết, tính khả thi của đề tài, chúng tôi xây dựng hệ thống câu hỏi khảo sát dành cho giáo viên và học sinh. Bƣớc 2: Lựa chọn khách thể khảo sát Khách thể khảo sát là học sinh lớp 10 và giáo viên Sinh học trong tỉnh Nghệ An Bƣớc 3: Xây dựng đƣờng link lấy ý kiến khảo sát GV và HS Link tiến hành khảo sát học sinh: https://forms.gle/pxwYZNDn3yEyrk5c7 Link tiến hành khảo sát giáo viên: https://forms.gle/hecX75h882SnWMsT7 Bƣớc 4: Tổng hợp ý kiến và xử lý kết quả Để đánh giá về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp, định hƣớng ý kiến đánh giá bằng cách cho điểm nhƣ sau: - Mức rất cấp thiết/ rất khả thi: 4 điểm - Mức cấp thiết/ khả thi: 3 điểm - Mức ít cấp thiết/ ít khả thi: 2 điểm - Mức không cấp thiết/ không khả thi: 1 điểm Tính điểm trung bình X theo phần mềm Excel. 3.3. Đối tƣợng khảo sát Bảng 2. Tổng hợp các đối tƣợng khảo sát TT Đối tƣợng Số lƣợng 1 Giáo viên 22 2 Học sinh lớp 10 123 3 Σ 145 3.4. Kết quả khảo sát về sự cấp thiết và tính khả thi của các giải pháp đã đề xuất 3.4.1. Sự cấp thiết của các giải pháp đã đề xuất 10
Bảng 3. Đánh giá sự cấp thiết của các giải pháp đề xuất đối với học sinh Các thông số TT Các giải pháp Ghi chú ̅ Mức Rất cấp thiết: 72 Đánh giá sự cấp thiết về Rất cấp Cấp thiết: 47 việc thiết kế và sử dụng bài tập thí nghiệm nhằm rèn luyện kỹ thiết Ít cấp thiết: 4 1 3.55 năng, nâng cao năng lực tƣ Không cấp thiết: 0 duy cho học sinh trong chƣơng trình Sinh học 10. ( 3.55) Rất cấp thiết: 76 Đánh giá sự cấp thiết về Cấp thiết: 44 việc vận dụng các BTTN nằm Rất 2 3.58 cấp Ít cấp thiết: 2 giải quyết vấn đề, rèn luyện kỹ năng, nâng cao năng lực tƣ thiết Không cấp thiết: 1 duy cho học sinh. 3.58 Trung bình chung 3.565 Rất cấp thiết Hình 5. Biểu đồ đánh giá sự cấp thiết của học sinh đối với giải pháp 1 Kết quả giải pháp 1: Có 78/123 em chọn mức rất cấp thiết chiếm 63,4%; có 42/123 em chọn mức cấp thiết chiếm 34,1%; có 2/123 em chọn mức ít cấp thiết chiếm 1,6%; có 1/123 em chọn mức không cấp thiết chiếm 0,8%. Qua số liệu cho 11
chúng ta thấy sự cấp thiết của việc thiết kế và sử dụng các bài tập thí nghiệm nhằm rèn luyện kỹ năng, nâng cao năng lực tƣ duy cho học sinh trong chƣơng trình Sinh học 10 đƣợc đánh giá rất cao. Hình 6. Biểu đồ đánh giá sự cấp thiết của học sinh đối với giải pháp 2 Kết quả giải pháp 2: Có 72/123 em chọn mức rất cấp thiết chiếm 58,5%; có 47/123 em chọn mức cấp thiết chiếm 38,2%; có 4/123 em chọn mức ít cấp thiết chiếm 3,3%. Qua số liệu cho chúng ta thấy sự cấp thiết của việc vận dụng các bài tập thí nghiệm nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề, rèn luyện kỹ năng, nâng cao năng lực tƣ duy cho học sinh đƣợc đánh giá rất cao. Bảng 4. Đánh giá sự cấp thiết của các giải pháp đề xuất đối với giáo viên Các thông số TT Các giải pháp Ghi chú ̅ Mức Rất cấp thiết: 13 Đánh giá sự cấp thiết về Cấp thiết: 9 việc thiết kế và sử dụng bài tập thí nghiệm nhằm rèn luyện Rất cấp Ít cấp thiết: 0 1 3.59 kỹ năng, nâng cao năng lực tƣ thiết Không cấp thiết: 0 duy cho học sinh trong chƣơng trình sinh học 10. ( 3.59) 12
Rất cấp thiết: 14 Đánh giá sự cấp thiết về Cấp thiết: 8 việc vận dụng các BTTN nằm Rất cấp Ít cấp thiết: 0 2 giải quyết vấn đề, rèn luyện kỹ 3.64 thiết năng, nâng cao năng lực tƣ Không cấp thiết: 0 duy cho học sinh. 3.64 Trung bình chung 3.62 Rất cấp thiết Hình 7. Biểu đồ đánh giá sự cấp thiết của giáo viên đối với giải pháp 1 Kết quả giải pháp 1: Có 13/22 GV chọn mức rất cấp thiết chiếm 59,1%; có 9/22 GV chọn mức cấp thiết chiếm 40,9%. Qua số liệu cho chúng ta thấy sự cấp thiết của việc thiết kế và sử dụng các bài tập thí nghiệm nhằm rèn luyện kỹ năng, nâng cao năng lực tƣ duy cho học sinh trong chƣơng trình Sinh học 10 đƣợc đánh giá rất cao. Hình 8. Biểu đồ đánh giá sự cấp thiết của giáo viên đối với giải pháp 2 13
Kết quả giải pháp 2: Có 14/22 GV chọn mức rất cấp thiết chiếm 63,6%; có 8/22 GV chọn mức cấp thiết chiếm 36,4%. Qua số liệu cho chúng ta thấy sự cấp thiết của việc vận dụng các bài tập thí nghiệm nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề, rèn luyện kỹ năng, nâng cao năng lực tƣ duy cho học sinh đƣợc đánh giá rất cao. 2.4.2. Tính khả thi của các giải pháp đề xuất Bảng 5. Đánh giá tính khả thi của các giải pháp đề xuất đối với học sinh Các thông TT Các giải pháp số Ghi chú ̅ Mức Rất khả thi: 77 Đánh giá tính khả thi về Khả thi: 44 việc thiết kế và sử dụng bài Rất 1 tập thí nghiệm nhằm rèn luyện 3.61 khả Ít khả thi: 2 kỹ năng, nâng cao năng lực tƣ thi Không khả thi: 0 duy cho học sinh trong chƣơng trình sinh học 10. ( 3.61) Rất khả thi: 80 Đánh giá tính khả thi về Khả thi: 39 việc vận dụng các BTTN nằm Rất 2 3.63 khả Ít khả thi: 5 giải quyết vấn đề, rèn luyện kỹ năng, nâng cao năng lực tƣ thi Không khả thi: 0 duy cho học sinh. 3.63 Trung bình chung 3.62 Rất khả thi Hình 9. Biểu đồ đánh giá tính khả thi của học sinh đối với giải pháp 1 14