Sức khỏe và hệ thống y tế ở Đông Nam Á: Đa dạng và dịch chuyển

| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> Söùc khoûe vaø heä thoáng y teá ôû Ñoâng Nam AÙ<br /> SÖÏ ÑA DAÏNG VAØ DÒCH CHUYEÅN<br /> Virasakdi Chongsuvivatwong, Kai Hong Phua, Mui Teng Yap,<br /> Nicola S Pocock, Jamal H Hashim, Rethy Chhem,<br /> Siswanto Agus Wilopo, Alan D Lopez<br /> Ngöôøi dòch: Ñoã Mai Hoa vaø Phaïm Thuøy Linh<br /> <br /> Ñoâng Nam AÙ laø khu vöïc voâ cuøng ña daïng veà xaõ<br /> hoäi, kinh teá vaø chính trò taïi moãi quoác gia cuõng nhö<br /> treân toaøn khu vöïc. Söï ña daïng naøy ñöôïc ñònh hình<br /> bôûi lòch söû, vò trí ñòa lyù vaø vai troø laø ñaàu moái giao<br /> dòch thöông maïi, trung chuyeån haøng hoùa vaø dòch vuï.<br /> Nhöõng yeáu toá naøy khoâng chæ goùp phaàn phaân hoùa tình<br /> traïng söùc khoûe cuûa nhöõng ngöôøi daân trong khu vöïc,<br /> maø coøn taïo neân söï ña daïng cho caùc heä thoáng y teá cuûa<br /> caùc quoác gia trong khu vöïc. Söï phaùt trieån kinh teá<br /> nhanh choùng nhöng khoâng ñoàng ñeàu, ñi keøm vôùi tyû<br /> leä dòch chuyeån daân soá vaø dòch teã hoïc khaùc nhau ñaõ<br /> laøm gia taêng cheânh leäch tình traïng söùc khoûe vaø taïo<br /> ra nhöõng thaùch thöùc y teá coâng coäng to lôùn ñoái vôùi heä<br /> thoáng y teá cuûa caùc quoác gia, nhaát laø ñoái vôùi vieäc<br /> kieåm soaùt nhöõng beänh truyeàn nhieãm môùi xuaát hieän<br /> vaø söï gia taêng cuûa caùc beänh khoâng truyeàn nhieãm ôû<br /> ngöôøi cao tuoåi. Khi trong khu vöïc nhöõng hình thaùi<br /> chaêm soùc y teá môùi ñang ñöôïc hình thaønh nhö töï chuû<br /> hoùa heä thoáng y teá coâng (chính phuû sôû höõu nhöng vaän<br /> <br /> 4<br /> <br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br /> <br /> haønh theo caùc nguyeân taéc töï chuû vaø coù söï tham gia<br /> cuûa lónh vöïc y teá tö nhaân) vaø caùc cô cheá taøi chính<br /> nhaèm ñaït ñöôïc ñoä bao phuû toaøn daân, vaãn coù nhöõng<br /> baøi hoïc cô baûn veà caûi caùch vaø phaân quyeàn hoùa heä<br /> thoáng y teá. Nhöõng thaùch thöùc môùi noåi leân cuøng vôùi<br /> söï gia taêng thöông maïi trong caùc dòch vuï y teá, söï di<br /> cö cuûa nhaân löïc y teá, vaø y teá du lòch. Naèm giöõa hai<br /> neàn kinh teá lôùn môùi troãi daäy laø Trung Quoác vaø AÁn<br /> Ñoä, caùc quoác gia trong khu vöïc ñang noã löïc ñeå taïo<br /> ra moät baûn saéc chung cho khu vöïc, baát chaáp söï ña<br /> daïng cuûa caùc quoác gia, nhaèm tìm ra nhöõng giaûi phaùp<br /> phuø hôïp vaø hieäu quaû cho nhöõng thaùch thöùc y teá trong<br /> khu vöïc. Trong soá ñaàu tieân cuûa loaït saùu baøi veà söùc<br /> khoûe ôû Ñoâng Nam AÙ, chuùng toâi xin giôùi thieäu ñeán<br /> ñoäc giaû moät böùc tranh toång quan veà nhöõng thay ñoåi<br /> daân soá vaø dòch teã hoïc chính trong khu vöïc, nhöõng<br /> thaùch thöùc maø caùc heä thoáng y teá ñang phaûi ñöông<br /> ñaàu, vaø thu huùt moái quan taâm cuûa ñoäc giaû tôùi khaû<br /> naêng hôïp taùc khu vöïc trong lónh vöïc y teá.<br /> <br /> | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> Giôùi thieäu<br /> Ñoâng Nam AÙ bao goàm möôøi quoác gia ñoäc laäp<br /> naèm doïc rìa luïc ñòa chaâu AÙ vaø caùc quaàn ñaûo ngoaøi<br /> khôi - Brunei, Singapore, Malaysia, Thaùi Lan,<br /> Philippines, Indonesia, Vieät Nam, Laøo, Campuchia,<br /> vaø Myanmar (Burma) (Hình 1) - ñöôïc bieát ñeán vôùi<br /> teân goïi chung laø Hieäp hoäi caùc quoác gia Ñoâng Nam<br /> AÙ (ASEAN). Khu vöïc coù hôn nöûa tyû ngöôøi, phaân boá<br /> ôû caùc quoác gia ña daïng, töø nhöõng quoác gia coù neàn<br /> kinh teá maïnh nhö Singapore tôùi caùc neàn kinh teá<br /> ngheøo hôn nhö Laøo, Campuchia, vaø Myanmar (xem<br /> baûng) [1-7].<br /> <br /> •<br /> <br /> •<br /> <br /> •<br /> <br /> •<br /> <br /> •<br /> <br /> Thoâng ñieäp chính<br /> Söï ña daïng ñòa lyù, lòch söû cuõng nhö vaên hoùa,<br /> kinh teá, xaõ hoäi ñaõ goùp phaàn taïo neân söï phaân hoùa<br /> cao trong tình hình söùc khoûe vaø heä thoáng y teá<br /> trong moãi quoác gia cuõng nhö treân toaøn khu vöïc<br /> Ñoâng Nam AÙ.<br /> Söï chuyeån dòch daân soá ñang dieãn ra vôùi toác ñoä<br /> nhanh nhaát so vôùi caùc khu vöïc khaùc treân theá<br /> giôùi, döôùi daïng giaûm tyû suaát sinh, giaø hoùa daân<br /> soá vaø chuyeån dòch töø noâng thoân leân thaønh thò.<br /> Söï chuyeån dòch dòch teã hoïc cuõng ñang dieãn ra,<br /> gaùnh naëng beänh taät chuyeån töø caùc beänh truyeàn<br /> nhieãm sang caùc beänh maïn tính.<br /> Toác ñoä ñoâ thò hoùa nhanh choùng, chuyeån dòch<br /> daân soá vaø maät ñoä daân soá cao ñang laøm daáy leân<br /> nhöõng quan ngaïi veà nhöõng beänh truyeàn nhieãm<br /> môùi xuaát hieän, ñoàng thôøi nhöõng vuï dòch buøng<br /> phaùt cuõng thuùc ñaåy hôïp taùc trong khu vöïc ñeå<br /> chia seû thoâng tin vaø tieán boä trong heä thoáng giaùm<br /> saùt dòch beänh.<br /> Ñaëc ñieåm ñòa chaát khaùc thöôøng ñaõ khieán khu vöïc<br /> Ñoâng Nam AÙ trôû thaønh khu vöïc coù nhieàu thieân<br /> tai nhaát treân theá giôùi, nhaïy caûm hôn vôùi caùc<br /> thaûm hoïa töï nhieân vaø nhaân taïo aûnh höôûng tôùi söùc<br /> khoûe nhö ñoäng ñaát, baõo luït vaø oâ nhieãm moâi<br /> tröôøng. Bieán ñoåi khí haäu cuøng vôùi söï phaùt trieån<br /> kinh teá nhanh choùng coù theå taêng toác ñoä laây lan<br /> cuûa caùc beänh truyeàn nhieãm môùi xuaát hieän.<br /> Caùc heä thoáng y teá trong khu vöïc keát hôïp giöõa<br /> coâng vaø tö, veà cô cheá cung caáp vaø taøi chính, vôùi<br /> nhöõng hình thaùi toå chöùc môùi nhö beänh vieän coâng<br /> töï chuû, vaø caûi tieán cung caáp dòch vuï nhaèm caïnh<br /> tranh vôùi thò tröôøng y teá tö nhaân vaø söï phaùt<br /> trieån y teá du lòch.<br /> <br /> • Caùc heä thoáng y teá trong khu vöïc raát ña daïng, töø<br /> cô cheá taøi chính döïa treân nguoàn thueá ñeán baûo<br /> hieåm xaõ hoäi vaø chi traû tröïc tieáp. Ñaõ coù noã löïc lôùn<br /> hôn nhaèm taêng ñoä bao phuû cho toaøn quaàn theå<br /> nhöng vaãn caàn nhieàu noã löïc hôn ñeå ñaûm baûo<br /> ngöôøi ngheøo coù theå tieáp caän dòch vuï y teá.<br /> • Chi tieâu y teá tö ñang taêng leân so vôùi chi tieâu cuûa<br /> chính phuû, vôùi nhieàu hình thaùi taøi chính môùi<br /> nhö phí söû duïng, caûi thieän muïc tieâu bao caáp, vaø<br /> thu hoài chi phí. Taøi chính y teá coù theå ñöôïc taùi<br /> caáu truùc maïnh hôn nhaèm ñaùp öùng vôùi söï chuyeån<br /> dòch tyû leä phuï thuoäc trong daân soá töông lai, ví<br /> duï nhö aùp duïng tieát kieäm y teá vaø baûo hieåm xaõ<br /> hoäi trong chaêm soùc laâu daøi.<br /> <br /> · Hình thöùc coâng-tö keát hôïp coù tieàm naêng cuøng<br /> vôùi söï taêng tröôûng kinh teá thoâng qua hoäi nhaäp<br /> ASEAN vaø hôïp taùc y teá khu vöïc, maëc duø hieän taïi<br /> vaãn ñöôïc chia trong hai khu vöïc khaùc nhau<br /> thuoäc Toå chöùc Y teá Theá giôùi.<br /> <br /> Chieán löôïc tìm kieám vaø tieâu chí choïn löïa<br /> Chuùng toâi söû duïng soá lieäu ñònh löôïng vaø ñònh<br /> tính töø caùc taøi lieäu haøn laâm vaø taøi lieäu chöa ñöôïc<br /> ñaêng taûi chính thoáng ñeå xem xeùt thöïc traïng söùc<br /> khoûe ôû Ñoâng Nam AÙ. Chuùng toâi söû duïng caùc thuaät<br /> ngöõ tìm kieám laø "söùc khoûe/y teá", "thoáng keâ y teá",<br /> "caùc heä thoáng y teá", "phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi",<br /> vaø "Ñoâng Nam AÙ". Soá lieäu ñöôïc thu thaäp sau khi<br /> caùc chuyeân gia khu vöïc keâu goïi thu thaäp thoâng tin<br /> veà moät soá chuû ñeà lieân quan tôùi y teá (ñòa lyù, lòch söû,<br /> daân soá, dòch teã vaø heä thoáng y teá). Soá lieäu ñöôïc thu<br /> thaäp töø thaùng 6 naêm 2009 ñeán thaùng 6 naêm 2010.<br /> Soá lieäu ñònh löôïng ñöôïc hoài cöùu töø cô sôû döõ lieäu<br /> cuûa Toå chöùc Y teá Theá giôùi (TCYTTG), Ngaân haøng<br /> Theá giôùi vaø Quyõ daân soá Lieân Hieäp Quoác (LHQ),<br /> cuõng nhö töø caùc taøi lieäu khoa hoïc khaùc. Thoâng tin<br /> ñònh tính ñöôïc thu thaäp töø taøi lieäu chöa ñöôïc ñaêng<br /> taûi chính thoáng (nhö caùc baùo caùo cuûa TCYTTG)<br /> cuõng nhö caùc taøi lieäu haøn laâm, bao goàm caû caùc baøi<br /> baùo ñaõ ñöôïc phaûn bieän vaø caùc chöông töø nhöõng<br /> cuoán saùch ñaõ xuaát baûn. Soá lieäu ñöôïc thaåm ñònh<br /> chaët cheõ vaø phaân tích ñeå tìm ra xu höôùng, döï ñoaùn<br /> vaø caùc moái lieân quan giöõa tình traïng kinh teá xaõ hoäi<br /> vôùi nhöõng ño löôøng veà söùc khoûe quaàn theå.<br /> Khi so saùnh vôùi AÁn Ñoä vaø Trung Quoác, Ñoâng<br /> Nam AÙ ít noåi baät hôn trong neàn kinh teá vaø chính trò<br /> cuõng nhö trong neàn y hoïc toaøn caàu.<br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br /> <br /> 5<br /> <br /> | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> Baøi baùo ñaàu tieân trong loaït saùu baøi veà söùc khoûe<br /> ôû Ñoâng Nam AÙ naøy phaân tích nhöõng dòch chuyeån<br /> daân soá vaø dòch teã hoïc cuûa khu vöïc nhaèm chæ ra<br /> nhöõng thaùch thöùc maø caùc heä thoáng y teá phaûi ñöông<br /> ñaàu vaø nhaán maïnh tieàm naêng hôïp taùc khu vöïc treân<br /> lónh vöïc y teá. Baøi toång quan naøy ñöa ra boái caûnh ñeå<br /> chuùng ta coù theå baøn luaän kyõ hôn veà nhöõng vaán ñeà y<br /> teá cuï theå seõ ñöôïc trình baøy trong 5 baùo caùo tieáp theo<br /> trong soá naøy veà söùc khoûe baø meï vaø treû em[8] caùc<br /> beänh truyeàn nhieãm[9], caùc beänh khoâng truyeàn<br /> nhieãm[10], nhöõng thaùch thöùc vôùi nguoàn nhaân löïc y<br /> teá[11] vaø caûi caùch taøi chính y teá[12].<br /> <br /> Söï chuyeån dòch daân soá vaø söùc khoûe<br /> Ñoâ thò hoùa<br /> Ñoâng Nam AÙ coù khoaûng 600 trieäu daân, chieám<br /> 9% daân soá theá giôùi, vôùi Indonesia coù daân soá ñoâng<br /> nhaát (xeáp thöù tö treân theá giôùi) vaø Brunei coù ít daân<br /> nhaát (xem baûng). Gaàn moät nöûa daân soá khu vöïc<br /> (43%) soáng ôû thaønh thò, ít hôn trung bình cuûa theá<br /> giôùi, nhöng dao ñoäng lôùn giöõa caùc quoác gia, töø 15%<br /> <br /> Xi’an<br /> <br /> I<br /> <br /> ng<br /> <br /> H<br /> ng<br /> <br /> Cha<br /> <br /> C<br /> <br /> N<br /> <br /> Shanghai<br /> East<br /> China<br /> S ea<br /> <br /> Wuhan<br /> <br /> A<br /> <br /> Ji a<br /> <br /> T’ai-pei<br /> <br /> Hong Kong<br /> ne<br /> pi<br /> ip<br /> il<br /> Ph<br /> <br /> I r ra<br /> <br /> wa d<br /> d<br /> <br /> y<br /> <br /> TAIWAN<br /> <br /> Salween<br /> <br /> M<br /> <br /> ek<br /> <br /> on<br /> <br /> g<br /> <br /> S<br /> <br /> e<br /> <br /> a<br /> <br /> Hanoi<br /> S o u th<br /> LAOS<br /> MYANMAR<br /> China<br /> Vientiane<br /> Hue<br /> Manila<br /> Yangon<br /> Da Nang S e a<br /> THAILAND<br /> Moulmein<br /> PHILIPPINES<br /> CAMBODIA VIETNAM<br /> Bangkok<br /> Ho Chi Minh<br /> Phnom<br /> Penh<br /> Bandar Seri BegawanC e l e b e s<br /> BRUNEI<br /> Sea<br /> <br /> PAPUA<br /> NEW GUINEA<br /> <br /> Kuala LumpurM A L A Y S I A<br /> E<br /> <br /> SINGAPORE<br /> A<br /> <br /> Pontianak<br /> I<br /> <br /> N<br /> <br /> D<br /> <br /> O<br /> <br /> S<br /> <br /> T<br /> Jakarta<br /> <br /> I<br /> <br /> N<br /> <br /> D<br /> <br /> I<br /> <br /> N<br /> E<br /> <br /> E<br /> <br /> S<br /> <br /> I<br /> <br /> A<br /> <br /> S<br /> <br /> Hình 1. Khu vöïc Ñoâng Nam AÙ<br /> <br /> ôû Campuchia ñeán 100% ôû Singapore. Maät ñoä daân soá<br /> trung bình cuûa khu vöïc laø 133ngöôøi/km², song laïi coù<br /> söï khaùc bieät thöïc söï giöõa caùc quoác gia vaø trong moät<br /> soá quoác gia caù bieät. Maät ñoä daân soá thay ñoåi töø möùc<br /> thaáp vôùi 27ngöôøi/km² ôû Laøo tôùi cao vôùi<br /> 7.022ngöôøi/km² ôû Singapore[16]. Maät ñoä daân soá ôû<br /> hai thaønh phoá lôùn cuûa Ñoâng Nam AÙ, laø Jakarta vaø<br /> Manila, coøn cao hôn nhieàu, ôû möùc hôn<br /> 10.000ngöôøi/km²[17]. Maëc duø coù toång soá daân töông<br /> 6<br /> <br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br /> <br /> ñöông nhau (vaøo khoaûng 14 trieäu), nhöng dieän tích<br /> traûi daøi hôn cuûa Manila vaø Jakarta giuùp hai thaønh<br /> phoá naøy coù maät ñoä daân soá ít daøy ñaëc hôn Mumbai<br /> vaø Delhi (ñöùng thöù 15 vaø 17 treân theá giôùi so vôùi thöù<br /> 1 vaø thöù 13). Thaønh phoá lôùn tieáp theo ôû Ñoâng Nam<br /> AÙ, Bangkok, ñöùng thöù 39. Maëc duø ñoâ thò hoùa ñöôïc<br /> döï baùo seõ tieáp tuïc gia taêng trong khu vöïc, daân cö khu<br /> oå chuoät coøn thieáu thoán hôn ôû baát cöù nôi naøo khaùc,<br /> vôùi khoaûng ¼ soáng trong ñieàu kieän thieáu thoán cuøng<br /> cöïc (theo ñònh nghóa nhaø ôû cuûa LHQ, moät ngoâi nhaø<br /> oå chuoät thieáu töø 3 ñieàu kieän trôû leân trong soá sau: tieáp<br /> caän vôùi nguoàn nöôùc, tieáp caän vôùi veä sinh, tieáp caän<br /> vôùi ñaát an cö, caáu truùc nhaø beàn vöõng, vaø ñuû khoâng<br /> gian soáng)[18,19].<br /> <br /> Xu höôùng beänh taät vaø töû vong<br /> Maëc duø tuoåi thoï ôû taát caû caùc quoác gia trong khu<br /> vöïc ñaõ ñöôïc caûi thieän, nhöng vaãn coù söï khaùc bieät lôùn<br /> veà tyû leä caûi thieän. Haàu heát caùc quoác gia ñaõ coù tuoåi<br /> thoï taêng lieân tuïc töø nhöõng naêm 1950. Trong moät soá<br /> tröôøng hôïp (nhö Myanmar, Campuchia) cheá ñoä<br /> chính trò vaø nhöõng maâu thuaãn trong lòch söû ñaõ taùc<br /> ñoäng tôùi tieán trình beänh dòch, ví duï nhö dòch HIV ôû<br /> Thaùi Lan (Hình 2). Toác ñoä taêng tuoåi thoï bò chaäm laïi<br /> chuû yeáu do toác ñoä giaûm tyû leä töû vong ôû ngöôøi tröôûng<br /> thaønh chaäm[15]. Trong suoát 50 naêm qua, vieäc giaûm<br /> cheânh leäch tuoåi thoï giöõa caùc quoác gia ñaõ coù raát ít tieán<br /> trieån, khoaûng caùch vaãn coøn ôû möùc xaáp xæ 20 naêm.<br /> ÔÛ moät soá quoác gia khaùc, giaûm tyû suaát sinh laïi laø<br /> yeáu toá chính khieán cho daân soá bò giaø hoùa. Toác ñoä vaø<br /> thôøi gian giaûm tyû suaát sinh thay ñoåi raát lôùn giöõa caùc<br /> quoác gia trong khu vöïc (phuï luïc treân web, trang 1).<br /> Singapore coù tyû leä giaûm sôùm nhaát vaø nhanh nhaát toång tyû suaát sinh giaûm töø 6 treû/1 phuï nöõ vaøo naêm<br /> 1957 xuoáng coøn 2,1 vaøo giöõa thaâp nieân 70 vaø töø<br /> naêm 2003, Singapore naèm trong soá nhöõng quoác gia<br /> coù tyû suaát sinh sieâu thaáp (baûng)[20]. Tyû suaát sinh<br /> cuûa Thaùi Lan cuõng töông töï nhö Singapore, duø baét<br /> ñaàu giaûm muoän hôn moät chuùt; hieän nay ñaây laø quoác<br /> gia duy nhaát trong khu vöïc coù tyû suaát sinh thaáp hôn<br /> tyû suaát thay theá.<br /> Vieät Nam, Brunei, vaø Indonesia ñeàu coù tyû suaát<br /> sinh xaáp xæ tyû suaát thay theá. Trong khi toång tyû suaát<br /> sinh ôû Laøo, Campuchia vaø Philippines seõ tieáp tuïc<br /> taêng leân treân 3 treû/1 phuï nöõ.<br /> Söï phaùt trieån kinh teá nhanh choùng vaø caùc<br /> chöông trình keá hoaïch hoùa gia ñình maïnh meõ döôøng<br /> nhö coù taùc ñoäng tôùi giaûm tyû suaát sinh. Ñieàu thuù vò laø<br /> <br /> | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> Baûng. Caùc chæ soá daân soá cô baûn<br /> <br /> khaúng ñònh treân ñuùng vôùi Indonesia, nhöng laïi<br /> khoâng ñuùng laém ñoái vôùi Brunei vaø Malaysia, maëc<br /> duø caû ba quoác gia ñeàu coù chung moät toân giaùo chuû<br /> ñaïo laø Ñaïo Hoài[21] Malaysia tieán haønh chính saùch<br /> khuyeán khích sinh ñeû töø cuoái thaäp nieân 70 döôùi thôøi<br /> Thuû töôùng Mahathir Mohammad[22] Ñaïo Thieân<br /> chuùa cuøng vôùi nhöõng chuaån möïc vaên hoùa uûng hoä gia<br /> ñình ñoâng con cuõng laø yeáu toá taùc ñoäng lôùn tôùi tyû leä<br /> söû duïng dòch vuï keá hoaïch hoùa gia ñình thaáp ôû<br /> Philippines[23].<br /> Tyû suaát sinh cao ôû Campuchia vaø Laøo lieân quan<br /> tôùi trình ñoä hoïc vaán thaáp, phaûn aùnh qua tyû leä hoïc<br /> sinh trung hoïc cô sôû ôû möùc 25-44%, so vôùi nhöõng<br /> nôi khaùc trong khu vöïc ôû möùc 61-90% (vaø Vieät Nam<br /> ôû möùc 72%)[24]. Theo Cleland[25], maëc duø hoïc vaán<br /> aùm chæ khaû naêng nhaän thöùc ñeå coù theå söû duïng caùc<br /> bieän phaùp traùnh thai, kyõ naêng xaõ hoäi vaø taâm lyù coù<br /> ñöôïc do hoïc vaán cao hôn coù theå giuùp moïi ngöôøi "theå<br /> hieän mong muoán trì hoaõn hay giôùi haïn soá laàn sinh<br /> con thoâng qua söû duïng caùc bieän phaùp traùnh thai…<br /> [vaø] hoï coù nhieàu khaû naêng söû duïng caùc dòch vuï y teá<br /> caân ñoái hôn cho moät loaït nhu caàu khaùc nhau bao<br /> goàm chaêm soùc tröôùc vaø trong khi sinh, tieâm chuûng<br /> cho treû vaø chöõa trò beänh [giuùp cho treû coù khaû naêng<br /> soáng cao hôn]".<br /> <br /> Di daân<br /> Phaùt trieån kinh teá vaø<br /> daân soá ñaõ taïo ra söï di daân<br /> treân toaøn khu vöïc, chuû<br /> yeáu ñeå laøm caùc coâng vieäc<br /> thôøi vuï, ñoàng thôøi cuõng ñeå<br /> taùi ñònh cö[26]. Taêng<br /> tröôûng kinh teá nhanh<br /> choùng vaø toác ñoä taêng<br /> tröôûng daân soá cuõng nhö<br /> nhaân coâng noäi ñòa chaäm<br /> laïi do giaûm tyû suaát sinh ñaõ<br /> khieán cho caùc quoác gia<br /> nhö Singapore môû cöûa<br /> cho ngöôøi ngoaïi quoác vôùi<br /> moïi loaïi trình ñoä, kyõ naêng<br /> khaùc nhau nhaäp cö tìm<br /> vieäc laøm, vaø cho pheùp<br /> nhöõng lao ñoäng kyõ thuaät<br /> cao ñöôïc ñònh cö vónh<br /> vieãn.<br /> Philippines,<br /> Indonesia, vaø Vieät Nam laø<br /> nhöõng quoác gia xuaát khaåu<br /> lao ñoäng chính trong khi<br /> Malaysia vaø Thaùi Lan vöøa nhaäp lao ñoäng vöøa xuaát<br /> lao ñoäng ra nöôùc ngoaøi. Beân caïnh thò tröôøng lao<br /> ñoäng trong khu vöïc, caùc quoác gia ôû Ñoâng Nam AÙ<br /> cuõng göûi lao ñoäng ra ngoaøi khu vöïc vaø nhaän lao<br /> ñoäng töø khu vöïc khaùc. Tuy nhieân, töø thaäp nieân 80,<br /> lao ñoäng di cö ñaõ thay ñoåi ñieåm ñeán töø caùc quoác gia<br /> nhö Myõ vaø Trung Ñoâng sang caùc quoác gia trong<br /> chaâu AÙ[26].<br /> Coù raát nhieàu di cö traùi pheùp hoaëc khoâng coù giaáy<br /> tôø cuõng nhö phong traøo di chuyeån nôi aên choán ôû<br /> trong khu vöïc[27,28]. Nhöõng nhoùm naøy ñaëc bieät deã<br /> bò toån thöông bôûi "ngöôøi daân di cö khoâng coù giaáy tôø<br /> phôi nhieãm vôùi nhieàu nguy cô söùc khoûe hôn nhieàu<br /> do ñieàu kieän laøm vieäc thieáu thoán vaø söï di cö khoâng<br /> chính thoáng, nhöng laïi ít khi tìm kieám dòch vuï y teá<br /> hôn, vaø cuõng thöôøng naèm ngoaøi caùc chöông trình hoã<br /> trôï trong caùc tröôøng hôïp khaån caáp vaø thaûm<br /> hoïa"[27].<br /> <br /> Giaø hoùa daân soá<br /> Caáu truùc tuoåi cuûa daân soá moãi quoác gia trong khu<br /> vöïc thay ñoåi raát khaùc nhau do söï khaùc bieät töø tyû suaát<br /> sinh, tyû leä töû vong vaø xu höôùng di daân (Hình 3). Veà<br /> phaàn mình, nhöõng xu theá naøy chòu taùc ñoäng bôûi söï<br /> <br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br /> <br /> 7<br /> <br /> | TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br /> <br /> cô naøy gaàn gioáng vôùi UÙc vaø Nhaät Baûn (7-8%). Söï<br /> khaùc bieät naøy cuõng töông töï ôû phuï nöõ, nhöng thaáp<br /> hôn con soá 20-30% nhö ôû nam giôùi[15].<br /> <br /> phaùt trieån kinh teá, xaõ hoäi, vaên hoùa vaø chính trò.<br /> Singapore vaø Thaùi Lan laø hai trong soá nhöõng quoác<br /> gia coù tyû leä giaø hoùa daân soá nhanh nhaát treân theá giôùi<br /> vôùi tyû leä ngöôøi giaø ñöôïc döï baùo seõ taêng gaáp ñoâi töø<br /> 7% leân 14% trong 19 naêm (Singapore) vaø 22 naêm<br /> (Thaùi Lan) - ít hôn con soá 26 naêm ñoái vôùi Nhaät Baûn<br /> 29-31 do tyû suaát sinh cuûa hai quoác gia naøy giaûm<br /> nhanh hôn. Cuøng vôùi tuoåi thoï ñöôïc taêng cöôøng, toác<br /> ñoä gia taêng daân soá giaø (nhöõng ngöôøi giaø hôn hoaëc<br /> baèng 80 tuoåi) ôû Ñoâng Nam AÙ ñöôïc döï baùo seõ vöôït<br /> qua Ñoâng AÙ trong giai ñoaïn 2025-50[32]. Söï gia<br /> taêng naøy coù yù nghóa quan troïng trong vieäc quaûn lyù<br /> gaùnh naëng beänh taät vaø cung caáp dòch vuï y teá cho<br /> ngöôøi cao tuoåi.<br /> <br /> Thay ñoåi gaùnh naëng beänh taät<br /> <br /> 8<br /> <br /> 4<br /> <br /> –0<br /> <br /> –9<br /> 9<br /> <br /> 00<br /> <br /> 95<br /> <br /> 20<br /> <br /> 4<br /> <br /> 19<br /> <br /> –9<br /> <br /> 9<br /> <br /> –8<br /> <br /> 90<br /> <br /> 19<br /> <br /> 4<br /> <br /> –8<br /> <br /> 85<br /> <br /> 19<br /> <br /> –7<br /> 9<br /> <br /> 80<br /> <br /> 19<br /> <br /> –7<br /> 4<br /> <br /> 75<br /> <br /> 19<br /> <br /> –6<br /> 9<br /> <br /> 70<br /> <br /> 19<br /> <br /> 4<br /> <br /> 65<br /> <br /> –6<br /> <br /> 60<br /> <br /> 19<br /> <br /> –5<br /> 9<br /> <br /> 19<br /> <br /> 55<br /> <br /> 19<br /> <br /> 19<br /> <br /> 50<br /> <br /> –5<br /> <br /> 4<br /> <br /> Tuổi thọ trung bình khi sinh (năm)<br /> <br /> Tyû leä töû vong<br /> Giaûm gaùnh naëng töø caùc beänh truyeàn nhieãm, töû<br /> vong meï hay cheát chu sinh giuùp taêng cöôøng tuoåi thoï<br /> (nhoùm beänh taät 1; phuï luïc treân web trang 2), trong<br /> khi caùc quoác gia coù daân soá giaø laïi chòu nhieàu gaùnh<br /> naëng töø caùc beänh khoâng truyeàn nhieãm hôn (nhoùm<br /> beänh taät 2). Ñieåm caàn löu yù laø tyû leä töû vong do hai<br /> nhoùm beänh taät naøy cuõng nhö do chaán thöông laïi coù<br /> Giaûm tyû leä töû vong cuõng laø moät yeáu toá goùp phaàn<br /> töông quan vôùi nhau. Caùc quoác gia coù tyû leä töû vong<br /> gaây ra giaø hoùa daân soá. Hình 4 cho thaáy öôùc tính caùc<br /> do caùc beänh truyeàn nhieãm cao ñoàng thôøi cuõng coù tyû<br /> xu höôùng cuûa nguy cô töû vong treû em (töø khi sinh ra<br /> leä töû vong do beänh maïn tính cao (phuï luïc treân web<br /> tôùi khi ñöôïc 5 tuoåi) cuûa caùc quoác gia trong khu vöïc<br /> trang 2). Töû vong do beänh truyeàn nhieãm vaãn chieám<br /> trong boán thaäp kyû qua. Tyû leä treû soáng soùt ñaõ ñöôïc<br /> ña soá ôû Campuchia, Myanmar, vaø Laøo. Chaán thöông<br /> caûi thieän lieân tuïc ôû moïi quoác gia, ñaëc bieät laø ôû<br /> laø moät nguyeân nhaân töû vong quan troïng ôû moïi quoác<br /> Indonesia, Vieät Nam, Thaùi Lan, Malaysia, Brunei,<br /> gia nhöng ít quan troïng hôn ôû Singapore vaø Brunei.<br /> Raát ít quoác gia trong khu vöïc coù heä<br /> thoáng ghi nhaän nguyeân nhaân töû vong hoaøn<br /> 90<br /> chænh ñeå giuùp cho hoaïch ñònh vaø chính saùch<br /> 80<br /> y teá, trong soá ñoù, chæ coù Singapore laø nöôùc<br /> 70<br /> coù heä thoáng chöùng nhaän vaø maõ hoùa nguyeân<br /> 60<br /> nhaân töû vong ñaùng tin caäy. Maëc duø noù khoâng<br /> ñaïi dieän cho tình hình söùc khoûe hieän nay cuûa<br /> 50<br /> caùc nöôùc laùng gieàng nhöng vieäc hieåu roõ söï<br /> Brunei<br /> 40<br /> Singapore<br /> thay ñoåi cuûa caùc nguyeân nhaân töû vong haøng<br /> Malaysia<br /> 30<br /> Thailand<br /> ñaàu ôû Singapore trong 40 naêm qua coù theå<br /> Philippines<br /> Indonesia<br /> 20<br /> giuùp caùc quoác gia khaùc trong khu vöïc naém<br /> Vietnam<br /> Laos<br /> roõ hôn nhöõng ñieàu maø hoï coù theå ñaït ñöôïc,<br /> Cambodia<br /> 10<br /> Myanmar<br /> vôùi ñieàu kieän laø caùc quoác gia ñoù cuõng coù söï<br /> 0<br /> cam keát maïnh meõ nhaèm kieåm soaùt beänh<br /> dòch vaø phoøng ngöøa chaán thöông. Hình 6<br /> Hình 2 - Tuoåi thoï trung bình khi sinh ôû Ñoâng Nam AÙ, 1950toång keát xu höôùng thay ñoåi cuûa caùc nguyeân<br /> 2010 (Soá lieäu töø caû hai giôùi, trích töø taøi lieäu tham khaûo 16)<br /> nhaân töû vong ôû caû hai giôùi ôû Singapore töø<br /> naêm 1963.<br /> Trong giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình dòch<br /> vaø Singapore, vôùi nguy cô töû vong treû em giôø ñaõ<br /> chuyeån dòch teã hoïc, chuùng ta ñaõ laøm giaûm ñaùng keå<br /> thaáp hôn 0,5% so vôùi 15-20% trong thaäp nieân<br /> caùc beänh truyeàn nhieãm nhö beänh lao, buø laïi bôûi söï<br /> 70[13]. Khi ño löôøng nguy cô töû vong ôû nhöõng ngöôøi<br /> gia taêng caùc beänh khoâng truyeàn nhieãm bao goàm caùc<br /> 15 ñeán 60 tuoåi, söï khaùc bieät veà tyû leä töû vong ôû ngöôøi<br /> beänh tim maïch vaø ung thö, cuõng nhö chaán thöông.<br /> tröôûng thaønh trong khu vöïc thaäm chí coøn lôùn hôn tyû<br /> Maëc duø töû vong do tai naïn giao thoâng sau ñoù ñaõ<br /> leä töû vong treû em (Hình 5). Ví duï ñieån hình laø, nguy<br /> giaûm vaø caùc beänh tim maïch döôøng nhö ñaõ ñaït<br /> cô töû vong trong ñoä tuoåi naøy ôû nam giôùi laø 20-30%,<br /> ngöôõng, ung thö vuù vaãn tieáp tuïc taêng. Ngoaïi tröø ung<br /> vaø cao hôn (32%) ôû Campuchia, Laøo vaø Myanmar<br /> thö daï daøy vaø coå töû cung, töû vong do caùc loaïi ung<br /> (26-27%), vaø thaáp hôn nhieàu ôû Singapore nôi nguy<br /> thö khaùc vaãn khoâng ngöøng gia taêng (soá lieäu chöa theå<br /> Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br /> <br />