Tác dụng dự phòng buồn nôn và nôn của nhĩ châm bộ huyệt thần môn-vị-não trong điều trị ung thư phổi bằng hóa chất

TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> <br /> TÁC DỤNG DỰ PHÒNG BUỒN NÔN VÀ NÔN<br /> CỦA NHĨ CHÂM BỘ HUYỆT THẦN MÔN - VỊ - NÃO<br /> TRONG ĐIỀU TRỊ UNG THƯ PHỔI BẰNG HÓA CHẤT<br /> Lê Thị Minh Phương1, Nguyễn Kim Cương1,<br /> Đỗ Thị Phương1, Nguyễn Song An2, Lương Thị Ngọc Yến3<br /> 1<br /> <br /> Trường Đại học Y Hà Nội, 2Bệnh viện Việt Nam - Thụy Điển Uông Bí<br /> 3<br /> Viện Y dược học dân tộc Thành phố Hồ Chí Minh<br /> <br /> Buồn nôn và nôn là tác dụng phụ thường gặp ở bệnh nhân ung thư điều trị hóa chất. Nghiên cứu nhằm<br /> (1) Đánh giá tác dụng giảm nôn của bộ huyệt thần môn - vị - não trong điều trị ung thư phổi bằng hóa chất.<br /> (2) Đánh giá tác dụng giảm buồn nôn của nhĩ châm bộ huyệt thần môn - vị - não trong điều trị ung thư phổi<br /> bằng hóa chất. Thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên, có đối chứng, mù đơn trên 90 bệnh nhân ung thư phổi<br /> điều trị hóa chất bằng carboplastin hoặc ciplastin, được dự phòng nôn bằng phác đồ nền, trong đó 45 bệnh<br /> nhân được kết hợp dự phòng nôn bằng nhĩ châm bộ huyệt thần môn - vị - não và 45 bệnh nhân giả châm<br /> cứu. Kết quả cho thấy nhĩ châm bộ huyệt thần môn - vị - não có tác dụng giảm buồn nôn cấp tính (tỉ lệ buồn<br /> nôn ở nhóm nhĩ châm và đối chứng là 8,89% và 24,44%), nhưng chưa thấy tác dụng lên mức độ buồn nôn;<br /> giảm tỉ lệ nôn ở nhóm nhĩ châm (tỉ lệ nôn trước can thiệp và sau can thiệp 37,78% và 15,56%) với p > 0,05,<br /> nhưng chưa thấy tác dụng lên mức độ nôn (p < 0,05).<br /> Từ khóa: Nhĩ châm, buồn nôn, nôn do điều trị hóa chất, y học cổ truyền<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Ung thư phổi là sự tăng sinh ác tính của tế<br /> bào biểu mô phế quản, đây là bệnh lý ác tính<br /> có xu hướng ngày càng gia tăng. Theo báo<br /> cáo của Tổ chức Y tế Thế giới, ung thư phổi<br /> chiếm 13% tổng số ca ung thư, khoảng 1,8<br /> triệu người mắc mới mỗi năm [1; 2]. Hóa trị là<br /> phương pháp điều trị căn bản đối với ung thư<br /> phổi tuy nhiên phương pháp điều trị này có<br /> nhiều tác dụng phụ, trong đó buồn nôn và nôn<br /> là biến chứng nặng và thường gặp ở 70 –<br /> 80% các bệnh điều trị hóa chất [3]. Mặc dù<br /> hiện nay đã có nhiều thuốc chống nôn có hiệu<br /> quả tốt trong dự phòng và điều trị buồn nôn,<br /> nôn do điều trị hóa chất, tuy nhiên tỉ lệ bệnh<br /> Địa chỉ liên hệ: Lê Thị Minh Phương, Khoa Y học cổ<br /> <br /> nhân gặp tác dụng phụ này vẫn còn khá cao<br /> (40 - 50%), đòi hỏi cần kết hợp nhiều phương<br /> pháp trong điều trị và chăm sóc giảm nhẹ [4].<br /> Nhiều nghiên cứu cho thấy các phương pháp<br /> điều trị không dùng thuốc của y học cổ truyền<br /> như châm cứu, điện châm, bấm huyệt, có hiệu<br /> quả giảm buồn nôn và nôn trong kết hợp điều<br /> trị dự phòng nôn ở bệnh nhân ung thư điều trị<br /> hóa chất [5 - 7]. Tuy nhiên, đa số các phương<br /> pháp này có nhiều bất tiện cho bệnh nhân,<br /> hoặc đòi hỏi có nhân viên y tế thường xuyên<br /> giám sát thực hiện. Nhĩ châm là một phương<br /> pháp điều trị thuận tiện, dễ thực hiện, được<br /> chỉ định trong điều trị các triệu chứng cơ năng<br /> như nôn, mất ngủ, đau đầu, mệt mỏi cũng<br /> như bệnh lý thực thể như thoái hóa khớp, đau<br /> <br /> truyền, Trường Đại học Y Hà Nội<br /> <br /> thần kinh hông to, liệt nửa người [8; 9]. Một số<br /> <br /> Email: lethiminhphuong@hmu.edu.vn<br /> <br /> nghiên cứu cho thấy nhĩ châm có tác dụng<br /> <br /> Ngày nhận: 10/6/2018<br /> <br /> giảm đau, giảm stress [8]. Thử nghiệm lâm<br /> <br /> Ngày được chấp thuận: 15/8/2018<br /> <br /> sàng trên 10 bệnh nhi ung thư điều trị hóa<br /> <br /> 100<br /> <br /> TCNCYH 113 (4) - 2018<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> chất, bước đầu cho thấy có tác dụng giảm<br /> <br /> Bệnh nhân trong tình trạng đe dọa tính mạng:<br /> <br /> buồn nôn và nôn [10]. Để có được bằng<br /> <br /> suy hô hấp, suy tuần hoàn.<br /> <br /> chứng đầy đủ hơn về tác dụng dự phòng nôn<br /> của điện châm trên bệnh nhân ung thư, chúng<br /> <br /> 3. Phương pháp<br /> <br /> tôi tiến hành nghiên cứu này tại khoa Ung<br /> <br /> 3.1. Thiết kế nghiên cứu<br /> <br /> bướu Bệnh viện Phổi Trung ương với mục<br /> <br /> - Thử nghiệm lâm sàng, ngẫu nhiên có đối<br /> <br /> tiêu:<br /> 1. Đánh giá tác dụng giảm buồn nôn của<br /> nhĩ châm bộ huyệt thần môn-vị-não trong điều<br /> trị ung thư phổi bằng hóa chất.<br /> <br /> chứng, mù đơn<br /> - Bệnh nhân được chọn lựa ngẫu nhiên<br /> vào các nhóm bằng bảng số.<br /> + Nhóm can thiệp: bệnh nhân ung thư phổi<br /> <br /> 2. Đánh giá tác dụng giảm nôn của nhĩ<br /> <br /> được dự phòng nôn theo phác đồ chuẩn và<br /> <br /> châm bộ huyệt thần môn-vị-não trong điều trị<br /> <br /> được gài kim tại các điểm thần môn, vị, não, ở<br /> <br /> ung thư phổi bằng hóa chất.<br /> <br /> cả hai bên tai trước truyền hóa chất.<br /> <br /> II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> <br /> + Nhóm chứng: bệnh nhân ung thư phổi<br /> được dự phòng nôn theo phác đồ chuẩn và<br /> <br /> 1. Địa điểm và thời gian nghiên cứu<br /> Khoa Ung bướu – Bệnh viện Phổi Trung<br /> ương, từ tháng 6/2014 đến tháng 1/2017.<br /> 2. Đối tượng<br /> Bệnh nhân ung thư phế quản phổi được<br /> điều trị hóa chất.<br /> <br /> dán các điểm sau tai trước truyền hóa chất.<br /> 3.2. Công thức tính cỡ mẫu<br /> n = [(Zα/2 + Zβ)2 × {(p1 (1-p1) + (p2 (1 p2))}]/(p1 - p2)2 = 42<br /> n = cỡ mẫu của mỗi nhóm;<br /> p1: Tỉ lệ nôn ở nhóm được dùng thuốc<br /> <br /> 2.1. Tiêu chuẩn thu nhận<br /> <br /> chống nôn (40%).<br /> p2: Tỉ lệ nôn ở nhóm được dùng thuốc<br /> <br /> Bệnh nhân ung thư phổi phế quản có chỉ<br /> <br /> chống nôn + nhĩ châm (14%).<br /> <br /> định điều trị hóa chất Carboplastin hoặc<br /> Ciplastin; Tuổi ≥ 18; Có buồn nôn trong lần<br /> điều trị hóa chất trước tham gia nghiên cứu;<br /> Bệnh nhân đồng ý tham gia nghiên cứu.<br /> 2.2. Tiêu chuẩn loại trừ<br /> Dị ứng với các thuốc chống nôn; Có bệnh<br /> lý da tại vị trí nhĩ châm; Có bệnh lý là nguyên<br /> nhân hoặc đang có tình trạng nôn, buồn nôn<br /> cấp tính và mạn tính;<br /> Tổn thương di căn não, màng não trên<br /> chụp cắt lớp vi tính sọ não, nghi ngờ trên lâm<br /> sàng (buồn nôn hoặc nôn do hội chứng tăng<br /> áp lực nội sọ hoặc hội chứng màng não);<br /> <br /> TCNCYH 113 (4) - 2018<br /> <br /> p1 - p2 = Giả định khác biệt giữa hai nhóm<br /> = 0,28.<br /> Zα/2: mức độ ý nghĩa thống kê, với 5% là<br /> 1,96; Zβ: độ mạnh, với 80% là 0,84.<br /> Cỡ mẫu nghiên cứu là 45 bệnh nhân cho<br /> mỗi nhóm.<br /> 3.3. Các kỹ thuật và nguyên liệu sử<br /> dụng trong nghiên cứu<br /> 3.3.1. Phác đồ điều trị hóa chất<br /> Cisplastin<br /> <br /> 75<br /> <br /> -<br /> <br /> 100<br /> <br /> mg/m2<br /> <br /> da<br /> <br /> +<br /> <br /> Gemcitabine 1000 mg/m2 da.<br /> Carboplatin 300 - 450 mg/m2 da +<br /> Paclitaxel 170 - 175 mg/m2 da.<br /> <br /> 101<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> 3.3.2. Phác đồ chống nôn<br /> - Chất đối kháng thụ thể 5 - HT3.<br /> Odansetron: 8 mg/4ml, tiêm tĩnh mạch<br /> trước khi truyền hóa chất 30 phút.<br /> Palononsetron: 0,25 mg/5ml, tiêm tĩnh<br /> mạch trước khi truyền hóa chất 30 phút.<br /> - Methyl prednisolon: 40mg x 2 lọ truyền<br /> tĩnh mạch trước truyền hóa chất 30 phút.<br /> - Thuốc Cimetidine: 20mg x 2ống tiêm tĩnh<br /> mạch trước truyền hóa chất.<br /> <br /> Điểm 3 là giao điểm của đường A và<br /> đường ngang qua góc dái tai và da đầu<br /> Điểm 2 nằm giữ điểm 1 và 3.<br /> Bệnh nhân được dán các điểm trên ở cả<br /> hai bên tai.<br /> 4. Các biến số nghiên cứu<br /> 4.1. Đặc điểm chung bệnh nhân nghiên<br /> cứu<br /> Tuổi, giới, nghề nghiệp, giai đoạn bệnh,<br /> các thuốc dùng trong phác đồ điều trị hóa<br /> <br /> 3.3.3. Nhĩ châm<br /> <br /> chất, số đợt điều trị hóa chất trước đây, tiền<br /> <br /> - Kim nhĩ áp, vô khuẩn, dùng một lần, bằng<br /> <br /> sử nôn và buồn nôn.<br /> <br /> thép không gỉ, dài 1,5 mm, đường kính 0,2<br /> mm. Đóng vỉ vô khuẩn 100 cái/hộp. Bảo quản<br /> ở điều kiện thường.<br /> - Các vị trí nhĩ châm:<br /> Điểm thần môn: đỉnh hố tam giác, nơi gặp<br /> nhau của 2 chân gờ đối vành.<br /> Điểm vị: ở xoắn tai, sát đầu tận cùng của<br /> rễ gờ vành xe.<br /> Điểm não: giữa đối bình tai.<br /> Bệnh nhân được gài kim ở cả 2 bên tai.<br /> - Kim được lưu và bệnh nhân được hướng<br /> dẫn tự ấn vào các vị trí gài kim.<br /> Ngày đầu: bệnh nhân tự ấn vào các điểm<br /> gài kim sau mỗi 3 tiếng kể từ sau khi kết thúc<br /> truyền hóa chất.<br /> Ngày 2 và 3: bệnh nhân tự ấn vào các<br /> điểm gài kim vào các thời điểm trong ngày lúc<br /> 8h, 11h, 14h, 17h, 20h.<br /> - Quy trình dán các điểm sau tai ở nhóm<br /> đối chứng.<br /> Bệnh nhân được dán tại 3 vị trí trên đường<br /> song song và cách 1 cm với đường tiếp nối<br /> loa tai và da đầu (A).<br /> Điểm 1 là giao điểm của đường A với<br /> đường này qua góc nhĩ luân và đầu.<br /> 102<br /> <br /> 4.2. Các biến số đánh giá tác dụng dự<br /> phòng nôn<br /> Tỉ lệ bệnh nhân buồn nôn, thời gian buồn<br /> nôn, mức độ buồn nôn, tần suất buồn nôn<br /> trong ngày 1, 2, 3 sau truyền hóa chất, tần<br /> suất nôn trong ngày 1, 2, 3 sau truyền hóa<br /> chất.<br /> 5. Thu thập số liệu<br /> Số liệu được phân tích theo phương pháp<br /> thống kê y sinh học trên phần mềm thống kê<br /> SPSS 20.0.<br /> 6. Đạo đức trong nghiên cứu<br /> Nghiên cứu được xem xét và chấp thuận<br /> bởi hội đồng khoa học và y đức bệnh viện<br /> Phổi Trung ương. Kết quả nghiên cứu đã<br /> được thông qua theo quyết định số 1414/QĐ<br /> BVPTƯ ngày 02/12/2016.<br /> <br /> III. KẾT QUẢ<br /> 1. Đặc điểm bệnh nhân nghiên cứu<br /> 1.1. Một số đặc điểm nhân khẩu – xã hội<br /> học<br /> Không có sự khác biệt về phân bố bệnh<br /> nhân theo tuổi, giới và nghề nghiệp của bệnh<br /> nhân nghiên cứu ở cả hai nhóm (p > 0,05).<br /> TCNCYH 113 (4) - 2018<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Bảng 1. Phân bố tuổi, giới, nghề nghiệp của bệnh nhân nghiên cứu<br /> Chỉ số<br /> <br /> Đối chứng<br /> <br /> Nhĩ châm<br /> <br /> Cộng<br /> <br /> p<br /> <br /> n = 45<br /> <br /> %<br /> <br /> n = 45<br /> <br /> %<br /> <br /> n = 90<br /> <br /> %<br /> <br /> 18 - 39<br /> <br /> 2<br /> <br /> 4,44<br /> <br /> 3<br /> <br /> 6,67<br /> <br /> 5<br /> <br /> 5,56<br /> <br /> 40 - 49<br /> <br /> 9<br /> <br /> 20<br /> <br /> 8<br /> <br /> 17,78<br /> <br /> 17<br /> <br /> 18,89<br /> <br /> 50 - 59<br /> <br /> 17<br /> <br /> 37,78<br /> <br /> 19<br /> <br /> 42,22<br /> <br /> 36<br /> <br /> 40<br /> <br /> > = 60<br /> <br /> 17<br /> <br /> 37,78<br /> <br /> 15<br /> <br /> 33,33<br /> <br /> 32<br /> <br /> 35,56<br /> <br /> Nam<br /> <br /> 39<br /> <br /> 86,67<br /> <br /> 37<br /> <br /> 82,22<br /> <br /> 76<br /> <br /> 84,44<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> 6<br /> <br /> 13,33<br /> <br /> 8<br /> <br /> 17,78<br /> <br /> 14<br /> <br /> 15,56<br /> <br /> Công nhân<br /> <br /> 3<br /> <br /> 6,67<br /> <br /> 4<br /> <br /> 8,89<br /> <br /> 7<br /> <br /> 7,78<br /> <br /> Làm ruộng<br /> <br /> 16<br /> <br /> 35,56<br /> <br /> 17<br /> <br /> 37,78<br /> <br /> 33<br /> <br /> 36,67<br /> <br /> Công chức<br /> <br /> 2<br /> <br /> 4,44<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2,22<br /> <br /> 3<br /> <br /> 3,33<br /> <br /> Hưu trí<br /> <br /> 11<br /> <br /> 24,44<br /> <br /> 14<br /> <br /> 31,11<br /> <br /> 25<br /> <br /> 27,78<br /> <br /> Khác<br /> <br /> 14<br /> <br /> 28,89<br /> <br /> 9<br /> <br /> 20<br /> <br /> 23<br /> <br /> 24,45<br /> <br /> Tuổi (năm)<br /> <br /> 0,920<br /> <br /> Giới tính<br /> 0,561<br /> <br /> Nghề nghiệp<br /> <br /> 0,790<br /> <br /> 1.2. Một số đặc điểm bệnh lý và điều trị<br /> Bảng 2. Phân loại bệnh nhân theo một số đặc điểm bệnh lý và điều trị<br /> Chỉ số<br /> <br /> Đối chứng<br /> n = 45<br /> <br /> Nhĩ châm<br /> <br /> Cộng<br /> <br /> %<br /> <br /> n = 45<br /> <br /> %<br /> <br /> n = 90<br /> <br /> %<br /> <br /> p<br /> <br /> Giai đoạn ung thư phổi<br /> Giai đoạn 1<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2,22<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 1<br /> <br /> 1,11<br /> <br /> Giai đoạn 3<br /> <br /> 11<br /> <br /> 24,44<br /> <br /> 14<br /> <br /> 31,11<br /> <br /> 25<br /> <br /> 27,78<br /> <br /> Giai đoạn 4<br /> <br /> 33<br /> <br /> 73,33<br /> <br /> 31<br /> <br /> 68,89<br /> <br /> 64<br /> <br /> 71,11<br /> <br /> 0,651<br /> <br /> Hóa chất được sử dụng<br /> Carboplatin<br /> <br /> 40<br /> <br /> 88,89<br /> <br /> 39<br /> <br /> 86,67<br /> <br /> 79<br /> <br /> 87,78<br /> <br /> Cisplastin<br /> <br /> 5<br /> <br /> 11,11<br /> <br /> 6<br /> <br /> 13,33<br /> <br /> 11<br /> <br /> 12,22<br /> <br /> 0,748<br /> <br /> Thuốc chống nôn được sử dụng<br /> Odansetron (1)<br /> <br /> 32<br /> <br /> 68,89<br /> <br /> 35<br /> <br /> 77,78<br /> <br /> 67<br /> <br /> 73,34<br /> <br /> Palonsetron (2)<br /> <br /> 8<br /> <br /> 17,78<br /> <br /> 6<br /> <br /> 13,33<br /> <br /> 14<br /> <br /> 15,56<br /> <br /> (1) + (2)<br /> <br /> 5<br /> <br /> 11,11<br /> <br /> 4<br /> <br /> 8,89<br /> <br /> 9<br /> <br /> 10,00<br /> <br /> TCNCYH 113 (4) - 2018<br /> <br /> 0,767<br /> 103<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Không có sự khác biệt về giai đoạn bệnh, hóa chất và thuốc chống nôn được sử dụng ở 2<br /> nhóm (p > 0,05). Đa số ở giai đoạn 3 và 4 (98,89%) sử dụng Carboplatin (87,78%) và chống nôn<br /> bằng Odansetron (73,24%).<br /> 3.2. Tác dụng dự phòng buồn nôn, nôn do truyền hóa chất của nhĩ châm<br /> 3.2.1. Tác dụng giảm buồn nôn do truyền hóa chất<br /> 3.2.1.1. Tác dụng lên thời điểm buồn nôn<br /> Bảng 3. Tỉ lệ bệnh nhân buồn nôn tại các thời điểm<br /> Chỉ số<br /> <br /> Đối chứng<br /> <br /> Nhĩ châm<br /> <br /> p<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> n<br /> <br /> %<br /> <br /> Ngay sau truyền hóa chất<br /> <br /> 11<br /> <br /> 24,44<br /> <br /> 4<br /> <br /> 8,89<br /> <br /> 0,048<br /> <br /> Ngày 1 sau truyền hóa chất<br /> <br /> 15<br /> <br /> 33,33<br /> <br /> 12<br /> <br /> 26,67<br /> <br /> 0,490<br /> <br /> Ngày 2 sau truyền hóa chất<br /> <br /> 21<br /> <br /> 46,67<br /> <br /> 19<br /> <br /> 42,22<br /> <br /> 1<br /> <br /> Ngày 3 sau truyền hóa chất<br /> <br /> 21<br /> <br /> 46,67<br /> <br /> 15<br /> <br /> 33,33<br /> <br /> 0,280<br /> <br /> p<br /> <br /> 0,180<br /> <br /> 0,004<br /> <br /> Ngay sau truyền hóa chất tỉ lệ buồn nôn ở nhóm nhĩ châm (8,89%) thấp hơn nhóm đối chứng<br /> (24,44%) với p < 0,05. Ngày 1, 2, 3 sau truyền hóa chất, tỉ lệ này của 2 nhóm không có sự khác<br /> biệt (p > 0,05).<br /> Bảng 4. Thời gian xuất hiện buồn nôn sau truyền hóa chất<br /> <br /> Chỉ số<br /> <br /> Đối chứng<br /> <br /> Nhĩ châm<br /> <br /> X ± SD(giờ)<br /> <br /> p<br /> <br /> n<br /> <br /> X ± SD(giờ)<br /> <br /> n<br /> <br /> Thời gian xuất hiện<br /> <br /> 33<br /> <br /> 0,58 ± 0,90<br /> <br /> 27<br /> <br /> 24,75 ± 47,5<br /> <br /> 0,111<br /> <br /> Thời điểm nặng nhất<br /> <br /> 33<br /> <br /> 8,80 ± 9,90<br /> <br /> 27<br /> <br /> 31,95 ± 35,06<br /> <br /> 0,049<br /> <br /> Thời gian trung bình xuất hiện buồn nôn sau truyền hóa chất của 2 nhóm không có sự khác<br /> biệt (p > 0,05). Thời điểm buồn nôn nặng nhất của nhóm đối chứng sau truyền hóa chất sớm hơn<br /> nhóm nhĩ châm với p < 0,05.<br /> 3.2.1.2. Tác dụng lên mức độ buồn nôn<br /> <br /> 104<br /> <br /> TCNCYH 113 (4) - 2018<br /> <br />