thuật tư tưởng: phần 2

Phần thứ nhì<br /> <br /> <br /> Chương I<br /> THUẬT TƯ TƯỞNG<br /> <br /> “Luôn luôn lo tránh sự sai lầm,<br /> đó là tất cả tư cách làm việc<br /> theo khoa học”<br /> (Gustave Lanson)<br /> <br /> Biết được các điều ã nói trước đây là đã có vừa đủ một cái vốn<br /> hiểu biết cần thiết để suy nghĩ đúng đắn.<br /> <br /> Tôi nói: “Có một vài vốn hiểu biết vừa đủ để suy nghĩ đúng đắn”,<br /> chớ không phải bảo “các bạn sẽ suy nghĩ đúng đắn”. Có một cái vốn<br /> để suy nghĩ là một việc; mà biết dùng đến nó để suy nghĩ cho đúng<br /> đắn lại là một việc khác.<br /> <br /> Biết bao nguyên nhân làm cho ta suy nghĩ sai lầm. Thay vì luyện<br /> tập trí não mình để tìm chân lý, cần phải tập cho nó biết phòng ngừa<br /> lấy những sự sai lầm trước đã. Suy nghĩ mà đừng sai lầm đã là một<br /> việc khó khăn hết sức rồi. Mỗi người thiếu tư cách về tinh thần như<br /> thiếu can đảm, thiếu nhẫn nại, thiếu công bình, thiếu liêm sỉ… nhất là<br /> thiếu ý chí, thì nhất định là không bao giờ suy nghĩ mà khỏi sai lầm.<br /> Bởi vậy, đâu phải “suy nghĩ ít sai lầm” là dễ dàng…<br /> <br /> Ở đây tôi sẽ không bàn về phương pháp đi tìm chân lý, mà chỉ bàn<br /> về sự sai lầm về những nguyên nhân tạo ra nó để phòng khi suy nghĩ<br /> thôi.<br /> <br />  <br /> Tìm phải dùng đến Trực Giác, không thể dùng đến Lý Trí được<br /> nữa. Bởi vậy, ở đây tôi chỉ vụ lấy sự thiết thực thôi, nghĩa là tìm cách<br /> để hành động, chớ không phải tư tưởng để tìm chân lý, cái chân lý<br /> của nhà triết học hay tôn giáo.<br /> <br /> <br /> Tư tưởng là gì?<br /> <br /> Mỗi khi ta thấy cần phải suy nghĩ, quyết là vì đã có một vấn đề gì<br /> hiện ra trong đầu óc, mà mình phải tìm cho nó một giải quyết rõ ràng<br /> và thiết thực. Vậy tư tưởng tức là để ý đến một vấn đề nào.<br /> <br /> Những vấn đề thường xảy đến cho ta thường ngày, thật là phiền<br /> phức, ta cũng có thể phân nó ra làm hai loại:<br /> <br /> <br /> A. Vấn đề thuộc về hành động<br /> <br /> a) Ta muốn làm gì? Ta muốn điều gì?<br /> b) Muốn đạt đến những mục đích ấy phải làm cách nào? Phải<br /> dùng đến những phương pháp nào?<br /> <br /> <br /> Phải tổ chức công việc như thế nào cho chu đáo? Đó là những vấn<br /> đề thuộc về tổ chức.<br /> <br /> Phải làm cách nào để chỉ huy công việc hoc có kết quả chắc chắn<br /> và mau lẹ với mớ tài liệu của ta có sẵn đây? Đó là những vấn đề thuộc<br /> về phương pháp.<br /> <br /> Rồi lại còn phải nghĩ đến những vấn đề qui pháp nữa. Làm cách<br /> nào cho kẻ dưới tay hay người cộng sự với mình biết thừa hành mạng<br /> lệnh của mình? Vì hiếm kẻ làm chủ, chẳng luận làm chủ hãng hay<br /> công sở, họ chỉ thấy có cái điều cần phải làm, chớ không nghĩ đến<br /> cách phải làm như thế nào, và cũng không thèm nghĩ đến phải làm<br /> sao cho kẻ khác thi hành việc cho đúng theo ý muốn của mình. Bấy<br /> nhiêu vấn đề ấy liên lạc nhau rất mật thiết. Phàm muốn thi hành một<br /> ý nghĩ nào, cần phải để ý đến ngần ấy vấn đề mới được: Vấn đề tổ<br /> chức, vấn đề phương pháp, vấn đề quy pháp…<br /> <br /> <br /> <br /> B. Vấn đề thuộc về tri thức<br /> <br /> a) Để giải quyết những vấn đề ở trên, công việc đầu tiên của<br /> chúng ta là đi tìm tài liệu và tìm tài liệu chuyên môn. Thiếu tài liệu,<br /> nhất định không nên quyết đoán một điều gì cả.<br /> <br /> Ở đây ta nên để ý điều này: Học biết rộng nhưng thiếu chuyên<br /> môn, đó là học để tiêu khiển, không thể ứng dụng được một cách rõ<br /> <br /> ràng. Trái lại chuyên môn mà thiếu học rộng, thì sự hiểu biết hẹp hòi,<br /> phán đoán thường sai lầm mà cũng không tinh tấn gì được nữa. Có<br /> vừa một cái học rộng rãi vừa một cáià một điều rất cần thiết cho bất<br /> kỳ kẻ nào muốn hiểu biết một cách chính đính, dầu ở trong ngành<br /> hoạt động nào.<br /> <br /> b) Tuy nhiên, hiểu biết không phải chỉ thu trữ được rất nhiều sự<br /> hiểu biết của kẻ khác, mà chính nhờ sự quan sát suy nghĩ riêng của<br /> mình. Ta cũng nên biết rằng, dầu là ở nơi học đường hay hơi công<br /> xưởng không bao giờ ai dạy mình được tất cả mọi việc, không thể dạy<br /> được. Chỉ có làm lấy, rồi thì vừa học vừa tìm ra những cái bí quyết<br /> của việc làm của mình thôi. “Có rèn, mới trở nên anh thợ rèn”. Có<br /> viết văn, có làm sách thời mới biết được cách làm nhà văn, nhà trước<br /> thuật.<br /> <br /> Bởi vậy, ngoài vấn đề tìm tài liệu, ta còn phải quan tâm đến vấn<br /> đề tìm tòi của riêng mình nữa. Trang Tử có bài ngụ ngôn rất lý thú<br /> này “Vua Hoàn Công đọc sách trên lầu. Có người thợ mộc đang đẽo<br /> bánh xe ở dưới nghe đọc, bỏ chàng, đục, chạy lên nói vua rằng: – Cả<br /> dám hỏi nhà vua học những gì thế? – Hoàn Công đáp: Những câu<br /> của Thánh nhân.<br /> <br /> - Thánh nhân hiện nay còn sống không?<br /> - Đã chết rồi.<br /> - Thế những câu nhà vua học chỉ là những cặn bã của cổ nhân<br /> đấy thôi.<br /> - Ta đang đọc sách, sao dám nghị luận như thế? Hễ nói có lẽ, thì<br /> ta tha; không có lẽ, thì ta bắt tội.<br /> - Tôi đây cứ lấy việc làm mà xem. Khi đẽo cái bánh xe, để rộng<br /> thì mộng cho vào dễ, nhưng không chắc; để hẹp thì mộng cho<br /> vào khó, nhưng không ăn. Còn làm không rộng không hẹp, vừa<br /> vặn đúng đắn, thì trật tự tâm tôi liệu mà nẩy ra tay tôi làm như<br /> đã có cái phép nhất định chớ miệng tôi không có thể nói ra<br /> được. Cái khéo ấy tôi không có thể dạy được cho con tôi, con tôi<br /> <br />