Luận án Tiến sĩ Hóa học: Nghiên cứu thành phần hóa học và hoạt tính sinh học của lá Schefflera sessiliflora De P. V. thuộc họ ngũ gia bì (araliaceae) ở Việt Nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ NGUYỄN TẤN PHÁT NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN HÓA HỌC VÀ HOẠT TÍNH SINH HỌC CỦA LÁ SCHEFFLERA SESSILIFLORA DE P. V. THUỘC HỌ NGŨ GIA BÌ (ARALIACEAE) Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ HÓA HỌC TP. HỒ CHÍ MINH, 2016 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ NGUYỄN TẤN PHÁT NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN HÓA HỌC VÀ HOẠT TÍNH SINH HỌC CỦA LÁ SCHEFFLERA SESSILIFLORA DE P. V. THUỘC HỌ NGŨ GIA BÌ (ARALIACEAE) Ở VIỆT NAM CHUYÊN NGÀNH: HÓA HỌC CÁC HỢP CHẤT THIÊN NHIÊN MÃ SỐ: 62.44.01.17 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. TS. MAI ĐÌNH TRỊ 2. TS. LÊ TIẾN DŨNG TP. HỒ CHÍ MINH, 2016 LỜI CẢM ƠN ----------Với tấm lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc nhất, tôi xin kính gửi lời cảm ơn đến TS. MAI ĐÌNH TRỊ và TS. LÊ TIẾN DŨNG Viện Công Nghệ Hóa Học Đã tận tình hướng dẫn và quan tâm thường xuyên đến suốt quá trình thực hiện công trình nghiên cứu của tôi. PGS.TS. TRẦN CÔNG LUẬN và TS. VƯƠNG CHÍ HÙNG Trung tâm Sâm và Dược liệu Tp. Hồ Chí Minh Đã cung cấp mẫu nguyên liệu để tôi thực hiện luận án. Cố DS. PHAN VĂN ĐỆ Đã phát hiện và định danh mẫu nguyên liệu để tôi thực hiện luận án. Cố PGS.TS. NGUYỄN NGỌC HẠNH Đã truyền đạt cho tôi những kiến thức nền tảng vững chắc trong suốt thời gian làm việc chung. Quý anh chị, các bạn đồng nghiệp công tác tại Viện Công Nghệ Hóa học. Cuối cùng con xin cảm ơn gia đình đã động viên, tạo mọi điều kiện từ vật chất đến tinh thần cho con học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án này. Xin chân thành cảm ơn. TP. Hồ Chí Minh, năm 2016 NGUYỄN TẤN PHÁT LỜI CAM ĐOAN Luận án Tiến sĩ Hóa học: “Nghiên cứu thành phần hóa học và hoạt tính sinh học của lá Schefflera sessiliflora De P. V. thuộc họ Ngũ gia bì (Araliaceae) ở Việt Nam” do tôi thực hiện, các số liệu, kết quả đều là trung thực. Tp. Hồ Chí Minh, năm 2016 Nghiên cứu sinh Nguyễn Tấn Phát i MỤC LỤC DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT......................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG, SƠ ĐỒ ............................................................................ vi DANH MỤC CÁC HÌNH .......................................................................................... vii MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ...................................................................... 2 1.1. Giới thiệu chung về loài Schefflera sessiliflora De P. V. ................................ 2 1.1.1. Mô tả thực vật ................................................................................................ 2 1.1.2. Các nghiên cứu về dược lý ............................................................................. 2 1.1.3. Các nghiên cứu về thành phần hóa học ........................................................... 3 1.2. Giới thiệu chung về chi Schefflera .................................................................. 3 1.2.1. Khái quát ........................................................................................................ 3 1.2.2. Thành phần hóa học chi Schefflera ................................................................. 4 1.3. Giới thiệu chung về hoạt tính ức chế enzyme α-glucosidase ......................... 30 1.3.1. Tổng quan về enzyme α-glucosidase ............................................................ 30 1.3.2. Phân loại ...................................................................................................... 31 1.3.3. Cơ chế phản ứng[68] ...................................................................................... 31 1.3.4. Mục đích ức chế enzyme α-glucosidase[6] ..................................................... 33 1.3.5. Một số chất ức chế α-glucosidase[20,53] .......................................................... 33 1.3.6. Nguyên tắc chung[46,92] ................................................................................. 36 CHƯƠNG 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................................ 38 2.1. Mẫu nguyên liệu ........................................................................................... 38 2.2. Phương pháp phân lập ....................................................................................... 38 2.2.1. Sắc ký lớp mỏng (TLC) ................................................................................ 38 2.2.2. Sắc ký cột (CC) ............................................................................................ 38 2.3. Phương pháp xác định cấu trúc .......................................................................... 38 2.3.1. Độ quay cực [α]D .......................................................................................... 38 2.3.2. Phương pháp phổ tử ngoại (UV) ................................................................... 38 2.3.3. Phương pháp phổ hồng ngoại (IR) ................................................................ 38 2.3.4. Phương pháp khối phổ (MS) ........................................................................ 38 2.3.5. Phương pháp phổ cộng hưởng từ hạt nhân (NMR) ....................................... 39 2.3.6. Phương pháp sắc ký khí ghép khối phổ (GC-MS) ......................................... 39 2.4. Phương pháp thử hoạt tính ức chế enzyme α-glucosidase ............................. 39 2.5. Phương pháp thử hoạt tính gây độc tế bào .................................................... 39 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM ................................................................................. 40 3.1. Điều chế các cao chiết .................................................................................. 40 3.2. Phân lập các hợp chất ................................................................................... 40 3.3. Hằng số vật lý và dữ kiện phổ của các hợp chất phân lập được..................... 42 3.3.1. Acid oleanolic (SS06) .................................................................................. 42 3.3.2. Scheffleraside I (SS12) ................................................................................. 43 3.3.3. Copteroside B (SS13) ................................................................................... 43 3.3.4. Acid 3-O-[α-L-rhamnopyranosyl-(13)]- -D-glucuronopyranosyloleanolic (SS17).................................................................................................................... 44 3.3.5. 3-O-[α-L-rhamnopyranosyl-(13)]- -D-glucuronopyranosylhederagenin (SS18).................................................................................................................... 44 3.3.6. Chikusetsusaponin IVa (SS19) ..................................................................... 45 3.3.7. Chikusetsusaponin IVa methyl ester (SS14) ................................................. 45