Một số yếu tố liên quan tới lo âu, trầm cảm ở bệnh nhân ung thư vú tại Hà Nội

TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> <br /> MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN TỚI LO ÂU, TRẦM CẢM<br /> Ở BỆNH NHÂN UNG THƯ VÚ TẠI HÀ NỘI<br /> Trần Thị Thanh Hương1,2, Nguyễn Thị Thúy Linh2, Trần Văn Thuấn2<br /> 1<br /> <br /> Viện đào tạo Y học Dự phòng &Y tế Công cộng, Trường Đại học Y Hà Nội<br /> 2<br /> Viện Ung thư quốc gia, Bệnh viện K<br /> <br /> Ung thư vú là loại ung thư phổ biến nhất ở nữ giới tại Việt Nam. Người bệnh ung thư vú không những<br /> chịu đựng nỗi đau về thể xác mà còn về tinh thần. Tuy nhiên, rất ít các nghiên cứu ở Việt Nam tìm hiểu về<br /> tình trạng lo âu, trầm cảm trên nhóm đối tượng này. Nghiên cứu mô tả cắt ngang, với thang đo lo âu, trầm<br /> cảm của bệnh viện HADS (Anxiety, Depression in Hospital Scale) được sử dụng để phỏng vấn 264 bệnh<br /> nhân ung thư vú tại Hà Nội. Kết quả cho thấy bệnh nhân ung thư vú có lo âu thực sự, trầm cảm thực sự, vừa<br /> có lo âu thực sự và vừa có trầm cảm thực sự chiếm 28,8%, 15,9% 13,3% một cách tương ứng. Những yếu<br /> tố liên quan đến lo âu được xác định là số năm học, phương pháp điều trị, trong khi đó, những yếu tố liên<br /> quan đến trầm cảm là số năm học, tình trạng tham gia bảo hiểm y tế. Cần có can thiệp thích hợp trên nhóm<br /> phụ nữ bị ung thư vú với tình trạng lo âu, trầm cảm để đảm bảo chất lượng cuộc sống của họ.<br /> Từ khóa: lo âu, trầm cảm, ung thư vú, thang đo HADS<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> <br /> không mong muốn do các phương pháp điều<br /> <br /> Ung thư vú là loại ung thư phổ biến nhất ở<br /> <br /> trị gây ra thì bệnh nhân ung thư vú thường<br /> <br /> phụ nữ cả ở các nước phát triển và các nước<br /> <br /> phải đối mặt với những vấn đề về tâm lý như<br /> <br /> đang phát triển. Tại Việt nam, theo số liệu ghi<br /> <br /> lo âu, trầm cảm [3].<br /> <br /> nhận ung thư năm 2010, ung thư vú đứng<br /> hàng đầu ở nữ giới với tỷ lệ mắc chuẩn theo<br /> tuổi trung bình trong cả nước là 29,9/100.000<br /> dân. Ước tính năm 2020, con số này là<br /> 38,1/100.000 [1; 2]. Ung thư vú không những<br /> trở thành mối đe dọa cho sức khỏe của phụ<br /> nữ về thể chất và tinh thần mà còn mang tới<br /> gánh nặng về kinh tế xã hội.<br /> Người phụ nữ khi được chẩn đoán mắc<br /> ung thư vú đã phải trải qua rất nhiều cung bậc<br /> <br /> Nhiều nghiên cứu trên thế giới đã chỉ ra sự<br /> hỗ trợ để giải quyết các vấn đề tâm lý xã hội<br /> đem lại lợi ích rất lớn trong việc hỗ trợ điều trị<br /> cho bệnh nhân ung thư vú cũng như nâng cao<br /> chất lượng sống cho họ [4]. Tuy nhiên, tại Việt<br /> Nam, những nghiên cứu về vấn đề này còn<br /> rất hạn chế. Vì vậy, chúng tôi thực hiện đề tài<br /> với mục tiêu nhằm xác định một số yếu tố liên<br /> quan tới lo âu, trầm cảm của bệnh nhân ung<br /> thư vú tại Hà Nội năm 2015.<br /> <br /> cảm xúc như sốc, lo lắng, sợ hãi, từ chối điều<br /> trị. Trong quá trình điều trị, bên cạnh những<br /> đau đớn về thể chất và các tác dụng<br /> Địa chỉ liên hệ: Trần Thị Thanh Hương, Viện Đào tạo<br /> Y học Dự phòng và Y tế công cộng, Trường Đại học Y<br /> Hà Nội<br /> Email: huongtranthanh@hmu.edu.vn<br /> Ngày nhận: 30/5/2018<br /> Ngày được chấp thuận: 15/8/2018<br /> <br /> TCNCYH 113 (4) - 2018<br /> <br /> II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> 1. Thời gian và địa điểm<br /> Nghiên cứu được tiến hành tại Bệnh viện<br /> K, Bệnh viện Ung bướu Hà Nội, Trung tâm Y<br /> học hạt nhân và Ung bướu – Bệnh viện Bạch<br /> Mai Hà Nội từ tháng 1/2015 đến tháng 6/2016.<br /> 2. Thiết kế nghiên cứu: mô tả cắt ngang.<br /> 139<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> 3. Đối tượng<br /> <br /> 5. Công cụ và kỹ thuật thu thập thông<br /> <br /> Tiêu chuẩn lựa chọn bệnh nhân<br /> - Bệnh nhân nữ đã được chẩn đoán xác<br /> định là ung thư vú nguyên phát trong vòng 2<br /> năm tính đến thời điểm phỏng vấn và đang<br /> điều trị tại bệnh viện.<br /> - Bệnh nhân từ 18 tuổi trở lên.<br /> <br /> tin<br /> 5.1. Công cụ thu thập thông tin: sử dụng<br /> thang đo lo âu, trầm cảm tại bệnh viện HADS<br /> (Hospital<br /> <br /> Anxiety<br /> <br /> and<br /> <br /> Depression Scale),<br /> <br /> gồm có 14 câu trong đó 7 câu đánh giá về lo<br /> âu và 7 câu đánh giá về trầm cảm [5]. Bệnh<br /> nhân cần cung cấp các thông tin liên quan tới<br /> <br /> - Bệnh nhân đồng ý tham gia nghiên cứu.<br /> <br /> các dấu hiệu này theo 4 mức độ từ 0 tới 3<br /> <br /> Tiêu chuẩn loại trừ<br /> <br /> điểm. Kết quả được phân tích theo điểm trung<br /> <br /> - Bệnh nhân đang trong tình trạng quá yếu,<br /> không thể tham gia nghiên cứu.<br /> - Không đủ thể lực và tinh thần để hoàn<br /> thành phỏng vấn.<br /> - Bệnh nhân không đồng ý tham gia nghiên<br /> cứu.<br /> <br /> bình của tổng điểm mỗi loại câu hỏi A (lo âu)<br /> hay D (trầm cảm) và theo các mức độ:<br /> - Từ 0 đến 7 điểm: bình thường.<br /> - Từ 8 đến 10 điểm: gợi ý có thể có triệu<br /> chứng của lo âu hoặc trầm cảm.<br /> - Từ 11 đến 21 điểm: lo âu hoặc trầm cảm<br /> <br /> 4. Cỡ mẫu và chọn mẫu nghiên cứu<br /> <br /> (lo âu hay trầm cảm thực sự).<br /> <br /> 4.1.Cỡ mẫu: được xác định dựa trên công<br /> <br /> 6. Kỹ thuật thu thập thông tin: Phỏng<br /> vấn bệnh nhân theo bộ câu hỏi.<br /> <br /> thức tính cỡ mẫu cho nghiên cứu ngang mô tả<br /> với độ tin cậy 95%, sai số ước lượng là 0,17;<br /> tỷ lệ ước tính tỷ lệ lo âu là 0,35 như sau:<br /> (p.(1 - p)<br /> n = Z2(1- α/2)<br /> <br /> (ε2.p2<br /> <br /> 7. Xử lý và phân tích số liệu<br /> Số liệu sau khi đã làm sạch thì được nhập<br /> bằng phần mềm Epidata 3.1, sau đó được xử<br /> lý và phân tích bằng các thuật toán thống kê y<br /> học trên phần mềm STATA 12.0. Các test<br /> <br /> Trong đó: n: cỡ mẫu tối thiểu cần thiết; α:<br /> <br /> thống kê được sử dụng là Chi bình phương và<br /> <br /> độ tin cậy. Tương ứng với độ tin cậy 95%, p:<br /> tỷ lệ bệnh nhân ung thư vú bị lo âu trong<br /> <br /> Fisher’s exact test, sử dụng mô hình hồi quy<br /> <br /> nghiên cứu năm 2011 ở Thổ Nhĩ Kỳ [4]; Ɛ: sai<br /> số mong muốn. Đưa vào công thức ta tính<br /> <br /> số yếu tố liên quan đến lo âu, trầm cảm.<br /> <br /> được cỡ mẫu tối thiểu là 247 bệnh nhân.<br /> 4.2. Chọn mẫu<br /> Sử dụng kỹ thuật chọn mẫu thuận tiện.<br /> Lựa chọn tất cả bệnh nhân ung thư vú<br /> <br /> logistic đơn biến hoặc đa biến để xác định một<br /> <br /> 8. Đạo đức nghiên cứu<br /> Trước khi tham gia nghiên cứu, tất cả các<br /> đối tượng nghiên cứu được cung cấp thông<br /> tin rõ ràng liên quan đến mục tiêu nội dung<br /> <br /> nguyên phát đang điều trị tại các cơ sở<br /> chuyên khoa ung bướu ở Hà Nội đồng ý tham<br /> <br /> nghiên cứu và tự nguyện quyết định tham gia<br /> <br /> gia nghiên cứu cho tới khi đủ số bệnh nhân.<br /> <br /> thoả thuận đồng ý tham gia nghiên cứu.<br /> <br /> 140<br /> <br /> vào nghiên cứu thông qua việc ký tên vào bản<br /> <br /> TCNCYH 113 (4) - 2018<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> <br /> III. KẾT QUẢ<br /> Bảng 1. Một số đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu<br /> Đặc điểm đối tượng nghiên cứu<br /> <br /> Số lượng = 264<br /> <br /> %<br /> <br /> 27 - 39<br /> <br /> 39<br /> <br /> 14,8<br /> <br /> 40 - 49<br /> <br /> 72<br /> <br /> 27,3<br /> <br /> 50 - 59<br /> <br /> 92<br /> <br /> 34,8<br /> <br /> ≥ 60<br /> <br /> 61<br /> <br /> 23,1<br /> <br /> Nhóm tuổi<br /> <br /> Tuổi trung bình<br /> <br /> 51,1 ± 10,6 (min = 27; max = 77)<br /> <br /> Tình trạng hôn nhân<br /> Sống chung với chồng/bạn tình<br /> <br /> 229<br /> <br /> 86,7<br /> <br /> Ly hôn/goá chồng/độc thân<br /> <br /> 35<br /> <br /> 13,3<br /> <br /> 0-5<br /> <br /> 23<br /> <br /> 8,7<br /> <br /> 6 – 12<br /> <br /> 209<br /> <br /> 79,2<br /> <br /> > 12<br /> <br /> 32<br /> <br /> 12,1<br /> <br /> Số năm học đã hoàn thành<br /> <br /> Số năm học trung bình<br /> <br /> 8,9 ± 3,2 (min = 1; max = 18)<br /> <br /> Loại Bảo hiểm y tế được chi trả<br /> 0% (không có bảo hiểm y tế)<br /> <br /> 11<br /> <br /> 40%<br /> <br /> 6<br /> <br /> 80%<br /> <br /> 147<br /> <br /> 95%<br /> <br /> 31<br /> <br /> 100%<br /> <br /> 69<br /> <br /> Thời gian được chẩn đoán bệnh (tháng)<br /> < 3 tháng<br /> <br /> 49<br /> <br /> 3 - 6 tháng<br /> <br /> 125<br /> <br /> 7 - 12 tháng<br /> <br /> 57<br /> <br /> > 12 tháng<br /> <br /> 33<br /> <br /> Thời gian trung bình được chẩn đoán (tháng)<br /> <br /> 6,7 ± 5,5 (min = 1; max = 24)<br /> <br /> Phương pháp đã điều trị<br /> Một phương pháp<br /> <br /> 104 (39,4%)<br /> <br /> Từ 2 phương pháp trở lên<br /> <br /> 160 (60,4%)<br /> <br /> TCNCYH 113 (4) - 2018<br /> <br /> 141<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Độ tuổi trung bình của đối tượng nghiên cứu là 51 tuổi (51,1 ± 10,6). Nhóm tuổi từ 50 - 59<br /> chiếm tỷ lệ cao nhất với 34,8%. Trong số đối tượng tham gia nghiên cứu, nhóm bệnh nhân đã kết<br /> hôn hoặc chưa kết hôn nhưng đang chung sống cùng bạn tình chiếm tỷ lệ 86,7%. Về trình độ học<br /> vấn: số năm học trung bình là 9 năm (8,9 ± 3,2). Hầu hết bệnh nhân đều có bảo hiểm y tế được<br /> hưởng ở các mức độ khác nhau trong đó bệnh nhân được hưởng bảo hiểm y tế 80% chiếm tỷ lệ<br /> cao nhất là 57,7%. Về đặc điểm liên quan tới bệnh, thời gian mắc bệnh trung bình của đối tượng<br /> nghiên cứu tại thời điểm nghiên cứu là 6,7 tháng (SD = 5,5); nhóm có thời gian mắc từ 3 - 6<br /> tháng chiếm tỷ lệ cao nhất với 47,3%. Trong số các đối tượng tham gia nghiên cứu, có tới 60,4%<br /> bệnh nhân ung thư vú đã được điều trị từ hai phương pháp trở lên.<br /> <br /> Biểu đồ 1. Tỷ lệ lo âu và trầm cảm của đối tượng nghiên cứu<br /> Biểu đồ 1 cho thấy có 28,8% bệnh nhân ung thư vú có rối loạn lo âu thực sự và 23,1% bệnh<br /> nhân ung thư vú có triệu chứng của lo âu; 23,9% bệnh nhân ung thư vú có triệu chứng của trầm<br /> cảm và 15,9% bệnh nhân ung thư vú cho thấy tình trạng trầm cảm thực sự. Khi xem xét sự kết<br /> hợp của nhóm lo âu và trầm cảm này thì có 19,7% bệnh nhân ung thư vú có cả triệu chứng lo âu<br /> và trầm cảm và có đến 13,3% bệnh nhân ung thư vú vừa có rối loạn lo âu và vừa có rối loạn trầm<br /> cảm thực sự.<br /> Bảng 2. Phân bố tỷ lệ lo âu và trầm cảm theo một số đặc điểm<br /> về nhân khẩu học và tình trạng bệnh<br /> Đặc điểm<br /> <br /> Lo âu<br /> <br /> p<br /> <br /> Trầm cảm<br /> <br /> Không<br /> <br /> Có n (%)<br /> <br /> Không<br /> <br /> Nhóm tuổi<br /> 27 - 39<br /> <br /> 24 (61,5)<br /> <br /> 15 (38,5)<br /> <br /> 35 (89,7)<br /> <br /> 4 (10,3)<br /> <br /> 40 - 55<br /> 50 - 59<br /> <br /> 53 (73,6)<br /> 67 (72,8)<br /> <br /> 19 (26,4)<br /> 25 (27,2)<br /> <br /> 62 (86,1)<br /> 73 (79,4)<br /> <br /> 10 (13,9)<br /> 19 (20,7)<br /> <br /> ≥ 60<br /> <br /> 44 (72,1)<br /> <br /> 17 (27,9)<br /> <br /> 52 (85,3)<br /> <br /> 9 (14,8)<br /> <br /> 142<br /> <br /> 0,547*<br /> <br /> p<br /> <br /> Có<br /> <br /> 0,480<br /> **<br /> <br /> TCNCYH 113 (4) - 2018<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Đặc điểm<br /> <br /> p<br /> <br /> Lo âu<br /> Không<br /> n (%)<br /> <br /> Có<br /> n (%)<br /> <br /> Trầm cảm<br /> Không<br /> n (%)<br /> <br /> Có<br /> n (%)<br /> <br /> 194(84,7)<br /> <br /> 35(15,3)<br /> <br /> 28(80,0)<br /> <br /> 7(20,0)<br /> <br /> 16(69,6)<br /> 175 (83,7)<br /> <br /> 7(30,4)<br /> 34(16,3)<br /> <br /> 31(96,9)<br /> <br /> 1(3,1)<br /> <br /> p<br /> <br /> Tình trạng hôn nhân<br /> Sống chung với chồng/bạn tình<br /> <br /> 163(71,2)<br /> <br /> 66(28,8)<br /> <br /> Ly hôn/góa/độc thân<br /> <br /> 25(71,4)<br /> <br /> 10(28,6)<br /> <br /> Số năm học đã hoàn thành<br /> 0-5<br /> 6 - 12<br /> <br /> 15(65,2)<br /> 143(68,4)<br /> <br /> 8(34,8)<br /> 66(32,6)<br /> <br /> >12<br /> <br /> 30(93,4)<br /> <br /> 2(6,3)<br /> <br /> Tình trạng công việc<br /> Bán thời gian<br /> <br /> 24(75,0)<br /> <br /> 8(25,0)<br /> <br /> Không làm việc<br /> Toàn thời gian<br /> <br /> 52(72,2)<br /> 112(70,0)<br /> <br /> 20(27,8)<br /> 48(30,0)<br /> <br /> Bảo hiểm y tế<br /> Không có bảo hiểm y tế<br /> <br /> 6(54,6)<br /> <br /> 5(45,5)<br /> <br /> Có bảo hiểm y tế<br /> <br /> 182(71,9)<br /> <br /> 71(28,1)<br /> <br /> Thời gian được chẩn đoán<br /> bệnh (tháng)<br /> ≤ 6 tháng<br /> > 6 tháng<br /> <br /> 61(67,8)<br /> 127(73,0)<br /> <br /> 29(32,2)<br /> 47(27,1)<br /> <br /> 8(44,4)<br /> <br /> 10(55,6)<br /> <br /> 180(73,2)<br /> <br /> 66(26,8)<br /> <br /> 7(16,7)<br /> <br /> 35(83,3)<br /> <br /> 181(81,5)<br /> <br /> 41(18,5)<br /> <br /> Đang điều trị<br /> ≥ 2 phương pháp<br /> 1 phương pháp<br /> Trầm cảm<br /> Có<br /> Không<br /> <br /> 0,976<br /> <br /> 0,005<br /> <br /> 0,829**<br /> <br /> 0,212**<br /> <br /> 0,375*<br /> <br /> 0,009*<br /> <br /> 0,000*<br /> <br /> 30(93,6)<br /> <br /> 2(6,3)<br /> <br /> 60(83,3)<br /> 132(82,5)<br /> <br /> 12(16,7)<br /> 28(17,5)<br /> <br /> 0,477<br /> <br /> 0,019**<br /> <br /> 0,301**<br /> <br /> 6(54,6)<br /> <br /> 5(45,5)<br /> <br /> 216(85,4)<br /> <br /> 37(14,6)<br /> <br /> 74(82,2)<br /> 148(85,1)<br /> <br /> 16(17,8)<br /> 26(14,9)<br /> <br /> 0,550*<br /> <br /> 14(77,8)<br /> <br /> 4(22,2)<br /> <br /> 0,501**<br /> <br /> 208(84,6)<br /> <br /> 38(15,5)<br /> <br /> 0,006**<br /> <br /> 14(77,8)<br /> 208(84,6)<br /> <br /> Lo âu<br /> Có<br /> <br /> 41(54,0)<br /> <br /> 35(46,0)<br /> <br /> Không<br /> <br /> 181(96,3)<br /> <br /> 7(3,7)<br /> <br /> 0,000*<br /> <br /> (*) test ᵪ2; (**): Fisher's exact test.<br /> Đối với rối loạn lo âu, tỷ lệ bệnh nhân lo âu ở nhóm có số năm đi học 0-5 năm (34,8%) cao<br /> hơn nhóm có số năm đi học trên 5 năm và sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê (p < 0,05). Tỷ lệ<br /> bệnh nhân ung thư vú bị lo âu mà đang điều trị từ 2 phương pháp trở lên cao gấp đôi so với bệnh<br /> <br /> TCNCYH 113 (4) - 2018<br /> <br /> 143<br /> <br />