Phẫu thuật bắt cầu động mạch não trong bệnh lý moyamoya

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> <br /> PHẪU THUẬT BẮT CẦU ĐỘNG MẠCH NÃO<br /> TRONG BỆNH LÝ MOYAMOYA<br /> Trần Minh Trí*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Bệnh Moyamoya là bệnh lý mạch máu não hiếm gặp, được mô tả trong các tài liệu nghiên cứu ở<br /> Châu Á. Để tìm hiểu những đặc điểm lâm sàng và kết quả điều trị bệnh Moyamoya tại Việt Nam. Tác giả phân<br /> tích kinh nghiệm điều trị tại bệnh viện Chợ Rẫy, thành phố Hồ Chí Minh - Việt Nam. Chúng tôi trình bày một số<br /> trường hợp bệnh nhân bệnh Moyamoya được điều trị, và chi tiết dịch tễ học, đặc điểm lâm sàng, và kết quả lâm<br /> sàng theo dõi lâu dài.<br /> Phương pháp: Dữ liệu nghiên cứu gồm 12 trường hợp Moyamoya được phẫu thuật từ 2008 đến 2012.<br /> Nghiên cứu tiền cứu đặc điểm lâm sàng, dich tễ học liên quan đến đánh giá, theo dõi các dấu thần kinh sau phẫu<br /> thuật.<br /> Kết quả: Tác giả thực hiện 12 phẫu thuật bắt cầu động mạch trên 12 bệnh nhân (tuổi trung bình 39,6). Phẫu<br /> thuật bắt cầu động mạch trực tiếp được thực hiện trên 100% bệnh nhân. Thời gian theo dõi trung bình 1,8 năm,<br /> với tỉ lệ tai biến và tử vong 0%. Nguy cơ đột quị và tử vong sau thời gian theo dõi lâu nhất 4 năm là 0%. Nhìn<br /> chung có sự cải thiện đáng kể về chất lượng cuộc sống của bệnh nhân sau phẫu thuật.<br /> Kết luận: Phẫu thuật bắt cầu động mạch não ở bệnh lý Moyamoya với tỉ lệ tai biến thấp, có hiệu quả trong<br /> việc ngăn chặn nguy cơ nhồi máu não tái phát, cũng như giảm nguy cơ xuất huyết não và cải thiện chất lượng<br /> cuộc sống. Bệnh nhân bị bệnh Moyamoya có biểu hiện lâm sàng nặng nên được đặt vấn đề phẫu thuật bắt cầu<br /> động mạch.<br /> Từ khoá: bệnh Moyamoya, phẫu thuật bắc cầu động mạch não<br /> <br /> ABSTRACTS<br /> EC-IC BYPASS<br /> Tran Minh Tri* Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 17 - Supplement of No 1 - 2013: 248 - 252<br /> Objective: Moyamoya disease (MMD) is a rare cerebrovascular disease mainly described in the Asian<br /> literature. To address a lack of data on clinical characteristics and long-term outcomes in the treatment of MMD<br /> in Vietnam. The authors analyzed their experience at Cho Ray hospital, Hochiminh city, Vietnam. They report on<br /> a consecutive series of patients treated for MMD and detail their demographics, clinical characteristics, and longterm surgical outcomes.<br /> Methods: Data obtained in consecutive series of 12 patients with MMD treated microsurgical between 2009<br /> and 2012 were analyzed. Demographic, clinical, and surgical data were prospectively gathered and neurological<br /> outcomes assessed in postoperative follow-up.<br /> Results: The author treated a total of 12 adult patients undergoing 12 procedures (mean age 39.6<br /> years).Direct revascularization technique was used in 100% of adults . In 12 patients undergoing 12 procedures<br /> (mean follow-up 1.8 years), the surgical morbidity and mortality rate was 0% .The cumulative 4-year risk of<br /> <br /> * Khoa Ngoại thần kinh, BV Chợ Rẫy<br /> Tác giả liên lạc: ThS.BS Trần Minh Trí, ĐT: 0908908224, Email: drtmtri@gmail.com<br /> <br /> 248<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2012<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> perioperative or subsequent stroke or death was 0%. Overall, there was a significant improvement in quality of<br /> life.<br /> Conclusion: Revascularization surgery in patients with MMD carries a low risk, is effective at preventing<br /> future ischemic events, as well as future strokes and improves quality of life. Patients in whom symptomatic<br /> MMD is diagnosed should be offered revascularization surgery.<br /> MMD (Moyamoya disease), EC-IC bypass (Extracranial-Intracranial bypass)<br /> Keywords: MMD (Moyamoya disease), EC-IC bypass (Extracranial-Intracranial bypass).<br /> điều chỉnh ngay sự cung cấp máu cũng như tái<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> tạo tuần hoàn mới. Nhìn chung đáp ứng với<br /> Bệnh Moya Moya là bệnh lý tắc nghẽn tiến<br /> điều trị phẫu thuật rất rõ ràng, đặc biệt làm giảm<br /> triển đoạn cuối của động mạch cảnh trong liên<br /> nguy cơ thiếu máu não tái phát hoặc tái xuất<br /> quan tới hẹp thứ phát của đa giác Willis. Những<br /> huyết não. Qua bài báo này chúng tôi đưa ra<br /> búi mạch tuần hoàn bàng hệ hình thành ở sàn sọ<br /> những đánh giá kết quả nghiên cứu ban đầu về<br /> có thể thấy được trên ảnh chụp mạch máu xóa<br /> điều trị phẫu thuật bắt cầu động mạch cho bệnh<br /> nền những hình ảnh “khói thuốc“ hoặc<br /> lý Moyamoya tại bệnh viện Chợ Rẫy.<br /> Moyamoya theo tiếng Nhật. Lần đầu tiên được<br /> Trong nghiên cứu này chúng tôi thực hiện 12<br /> tác giả Takeuchi và Shimizu mô tả năm 1957(2,1,3),<br /> trường hợp phẫu thuật trên 12 bệnh nhân, và<br /> trước đây bệnh được xem như bệnh dịch chỉ có ở<br /> phân tích yếu tố dịch tễ học, lâm sàng, hình ảnh<br /> Nhật và các nước châu Á. Tuy nhiên bệnh vẫn<br /> học, kết quả theo dõi sau phẫu thuật.<br /> xuất hiện ở Châu Âu và các nước phương Tây,<br /> ĐỐI TƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU<br /> mặc dù tỉ lệ có thấp hơn. Triệu chứng ở trẻ em<br /> thường biểu hiện triệu chứng thiếu máu não do<br /> Tại khoa Ngoại thần kinh, bệnh viện Chợ<br /> những hoạt động dẫn đến tăng thông khí quá<br /> Rẫy, từ năm 2008 đến nay chúng tôi thực hiện 12<br /> mức như khóc, chạy, hoặc ngay cả ăn thức ăn<br /> trường hợp phẫu thuật trên 12 bệnh nhân bị<br /> nóng, ngược lại ở người lớn khoảng 50% bệnh<br /> bệnh Moyamoya, tất cả dữ liệu được nghiên cứu<br /> nhân biểu hiện với xuất huyết cạnh não thất,<br /> tiền cứu bước đầu ghi nhận những kết quả khả<br /> xuất huyết não thất do vỡ những mạch máu tăng<br /> quan sau phẫu thuật.<br /> sinh bất thường ở hạch nền hay còn gọi mạch<br /> Tất cả bệnh nhân được chẩn đoán dựa trên<br /> máu Moyamoya. Nguyên nhân chính xác của<br /> biểu hiện lâm sàng, hình ảnh học MRI, CT não,<br /> bệnh lý Moyamoya chưa được xác định. Hơn<br /> Xạ hình tưới máu não (spect scan) có Diamox<br /> nữa, bệnh lý mạch máu mãn tính có khuynh<br /> test, chụp mạch máu não xóa nền 4 động mạch<br /> hướng không đáp ứng với điều trị nội khoa.<br /> não và 2 động mạch cảnh ngoài. Tiêu chuẩn<br /> Năm 1967, sau những phát minh những<br /> chẩn đoán bệnh Moyamoya dựa trên guidline<br /> dụng cụ vi phẫu thuật, Yasargil và Donaghy<br /> của Bộ y tế và phúc lợi Nhật Bản.<br /> thực hiện ca phẫu thuật bắt cầu động mạch não<br /> Chỉ định phẫu thuật<br /> trong và ngoài sọ điều trị thiếu máu não. Năm<br /> Bệnh Moyamoya (hình 1) được chẩn đoán<br /> 1973, Kikuchi và Karasawa(7) dùng kỹ thuật bắt<br /> theo guidline Bộ Y tế và phúc lợi Nhật Bản(4)<br /> cầu động mạch não điều trị bệnh Moyamoya.<br /> Đánh giá tình trạng xuất huyết não trên CT<br /> Kỹ thuật bắt cầu động mạch trực tiếp và gián<br /> Scan,<br /> nhũn não trên MRI<br /> tiếp được thực hiện với mục đích tạo nên tuần<br /> hoàn mới, làm giảm sự hình thành tuần hoàn<br /> bàng hệ, và phục hồi áp lực tưới máu não. Phẫu<br /> thuật bắt cầu động mạch não trực tiếp có thể<br /> <br /> Triệu chứng thiếu máu não nặng, tái phát,<br /> không đáp ứng với triều trị nội khoa<br /> Có bằng chứng suy giảm tưới máu não trên<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2012<br /> <br /> 249<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 1 * 2013<br /> <br /> hình ảnh xạ hình có Diamox test (hình 2)<br /> <br /> Hình 1: Hình ảnh DSA bệnh Moyamoya<br /> <br /> Baseline<br /> <br /> Diamox<br /> Hình 2: Hình ảnh xạ hình não (Spect Scan)<br /> <br /> 250<br /> <br /> Kỹ thuật phẫu thuật<br /> Đối với bệnh Moyamoya 2 bên. Chúng tôi<br /> chọn lựa phẫu thuật bên có biểu hiện lâm sàng<br /> nặng hơn (thiếu máu não thoáng qua hoặc xuất<br /> huyết não). Trong trường hợp lâm sàng không<br /> có biểu hiện rõ dấu thần kinh khu trú bên nào,<br /> chúng tôi sẽ phẫu thuật bên bán cầu não không<br /> ưu thế trước. Riêng phía bên còn lại sẽ được<br /> phẫu thuật sau 1 đến 3 tháng tùy theo sự đáp<br /> ứng, và triệu chứng lâm sàng của bệnh nhân.<br /> Phẫu thuật bắt cầu động mạch não trực tiếp gồm<br /> cầu nối giữa động mạch thái dương nông và<br /> động mạch não giữa. Kích thước của nhánh trán<br /> và đính của động mạch thái dương nông được<br /> xác định dựa trên hình ảnh chụp DSA. Quyết<br /> định nối nhánh nào tùy thuộc vào đường kính<br /> mạch máu (đường kính trung bình từ 1 - 1,2<br /> mm), chúng tôi thực hiện 1 hoặc 2 cầu nối giữa<br /> nhánh trán hoặc đính với động mạch não giữa,<br /> trừ trường hợp nhánh còn lại có đường kính quá<br /> nhỏ