Xây dựng tiêu chuẩn kiểm nghiệm viên nang bổ khí hoạt huyết

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> <br /> XÂY DỰNG TIÊU CHUẨN KIỂM NGHIỆM VIÊN NANG BỔ KHÍ HOẠT<br /> HUYẾT<br /> Lâm Bích Thảo*, Dương Thị Mộng Ngọc*, Nguyễn Phương Dung**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Dựa vào những bài thuốc cổ truyền và những thành tựu nghiên cứu khoa học gần đây về các<br /> thảo dược, chế phẩm viên nang Bổ Khí Hoạt Huyết” đã được các nhà nghiên cứu của Khoa Y học Cổ truyền Đaị học Y Dược TP. HCM điều chế. Chế phẩm này được dùng để nghiên cứu về tác dụng ổn định lipid máu<br /> trên các bệnh nhân rối loạn chuyển hóa lipid.<br /> Mục tiêu: Xây dựng tiêu chuẩn kiểm nghiệm viên nang Bổ khí hoạt huyết làm cơ sở cho các nghiên cứu<br /> thực nghiệm lâm sàng tiếp theo..<br /> Phương pháp: Định tính các hợp chất saponin, alkaloid, flavonoid và paeoniflorin bằng phản ứng hoá học<br /> và sắc kí lớp mỏng. Định lượng paeoniflorin trong chế phẩm bằng phương pháp đo quang phổ tử ngoại khả kiến.<br /> Kết quả: Đã xây dựng được tiêu chuẩn kiểm nghiệm viên nang Bổ Khí Hoạt Huyết. Định tính bằng phản<br /> ứng hoá học và sắc ký lớp mỏng cho thấy trong chế phẩm có sự hiện diện của các hợp chất saponin, flavonoid,<br /> alkaloid và paeoniflorin. Lượng paeoniflorin trong một viên nang là 6,3 mg.<br /> Kết luận: Viên nang Bổ Khí Hoạt Huyết đã được tiêu chuẩn hóa giúp ích cho việc ổn định quy trình sản<br /> xuất cũng như ổn định chất lượng sản phẩm. Phương pháp phân tích này đáng tin cậy. Kết quả của nghiên cứu<br /> này sẽ được áp dụng cho các nghiên cứu triển khai tiếp theo.<br /> Từ khoá:Viên nang Bổ Khí Hoạt Huyết, paeoniflorin.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> STUDY ON THE STANDARDIZATION OF BO KHI HOAT HUYET CAPSULES<br /> Lam Bich Thao, Duong Thi Mong Ngoc, Nguyen Phuong Dung<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 16 - Supplement of No 1 – 2012 : 224 – 229<br /> Background: Based on folk remedies and recently scientific achievements in traditional medicine, the preparation<br /> “Bo Khi Hoat Huyet capsule” was prepared by the researchs from Faculty of Traditional Medicine - University of<br /> Medicine and Pharmacy at Ho Chi Minh City. The hypocholesterolemic effect on dyslipidemic patients will be<br /> investigated in clinical trials.<br /> Objectives: The aim of the study was to build the standard for analyzing the Bo Khi Hoat Huyet capsules<br /> Methods: Chemical reactions and thin layer chromatography were used to identify the presence of saponins,<br /> alkaloids, flavonoids and paeoniflorin in Bo Khi Hoat Huyet capsules. Quantitatitive determination of<br /> paeoniflorin in the capsules was carried by spectrophotometric method..<br /> Results: Standards for testing of Bo Khi Hoat Huyet capsules were establised. Identification by chemical<br /> reactions and TLC showed the presence of saponin, alkaloid, flavonoid compounds and paeoniflorin in the product.<br /> Amount of paeoniflorin in a capsule was determined to be 6.3 mg.<br /> Conclusions: The Bo Khi Hoat Huyet capsules have been standardized for stabilizing the producing process<br /> <br /> <br /> Trung tâm Sâm và Dược liệu TP. HCM<br /> ** Khoa Y học cổ truyền - Đại học Y Dược Tp. HCM<br /> Tác giả liên lạc: DS Lâm Bích Thảo ĐT: 0909325233<br /> <br /> 224<br /> <br /> Email: thaonhi19842002@yahoo.com<br /> <br /> Chuyên Đề Y Học Cổ Truyền<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> as well as the quality of product. The analytical method was proven to be reliable. This result is used to further<br /> study.<br /> Keywords: Bo Khi Hoat Huyet capsules, paeoniflorin.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Bổ Khí Hoạt Huyết (BKHH) có nguồn gốc từ<br /> bài thuốc cổ truyền Bổ Dương Hoàn Ngũ<br /> Thang, gia thêm Nhân sâm, Bạch thược. Bài<br /> thuốc đã được sử dụng tại Cơ sở 3 – Bệnh viện<br /> Đại học Y dược TPHCM theo hướng phòng<br /> chống tăng cholesterol máu dưới dạng viên<br /> hoàn cứng. Hạn chế của dạng bào chế cổ truyền<br /> này là người bệnh phải uống số lượng khá lớn<br /> viên hoàn 15 – 30 viên/ lần, không thuận tiện khi<br /> sử dụng điều trị dài ngày Để tiện lợi hơn trong<br /> việc sử dụng thuốc cho người bệnh, Bộ môn Bào<br /> chế Đông dược – Đại học Y Dược TPHCM đã<br /> nghiên cứu chuyển từ dạng hoàn sang dạng<br /> viên nang cứng với thành phần và công dụng<br /> tương tự như dạng bào chế cũ. Trong khuôn<br /> khổ đề tài này, chúng tôi áp dụng các phương<br /> pháp lý hóa để khảo sát độ ẩm, độ tro, độ rã,<br /> định tính các nhóm hoạt chất chủ yếu có trong<br /> chế phẩm. Áp dụng phương pháp sắc ký lớp<br /> mỏng để xác định sự hiện diện của các dược liệu<br /> trong thành phần chế phẩm. Đồng thời, áp dụng<br /> phương pháp đo quang phổ ở bước sóng 228<br /> nm để định lượng hoạt chất paeoniflorin – hoạt<br /> chất có tác dụng hạ cholesterol máu của Bạch<br /> thược, Xích thược 7 trong viên nang Bổ Khí Hoạt<br /> Huyết. Từ đó, góp phần tiêu chuẩn hóa và kiểm<br /> nghiệm chất lượng chế phẩm trong các nghiên<br /> cứu triển khai, tiến tới giới thiệu một sản phẩm<br /> mới cho cộng đồng.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG – PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Nguyên liệu<br /> Viên nang Bổ Khí Hoạt Huyết (BKHH) được<br /> sản xuất bởi Bộ môn Bào chế Đông dược – Khoa<br /> Y học cổ truyền – Đại học Y Dược TPHCM.<br /> Thành phần gồm 9 dược liệu (Hoàng kỳ, Hồng<br /> hoa, Đào nhân, Nhân sâm, Đương qui, Địa long,<br /> Xích thược, Bạch thược, Xuyên khung): NSX<br /> 170810, mỗi lọ chứa 50 viên nang số 0. Bột trong<br /> <br /> Chuyên Đề Y Học Cổ Truyền<br /> <br /> nang có màu nâu đậm, vị nhẫn đắng, mùi thơm<br /> đặc trưng.<br /> <br /> Phương tiện<br /> Hóa chất: methanol (TQ và Merck); anhydric<br /> acetic (Merck); ethyl acetate (TQ và Merck);<br /> chloroform (TQ); paeoniflorin chuẩn (Sigma Aldrich, 099K1305, độ tinh khiết ≥ 98%).Dụng<br /> cụ: máy siêu âm (lma, LC60H); tủ sấy; bể cách<br /> thủy; bình sắc kí; cân 4 số lẻ (Mettler Tolerdo,<br /> AB204); máy quang phổ tử ngoại khả kiến<br /> (Thermo Spectronic - Heios )<br /> <br /> Phương pháp khảo sát độ ẩm, độ tan rã, độ<br /> đồng đều khối lượng1<br /> Khảo sát độ ẩm (mất khối lượng do sấy khô)<br /> theo DĐVN IV, mục 9.6, trang PL-182: Cân 0,5g<br /> bột chế phẩm, sấy ở 1050C đến khối lượng<br /> không đổi. Lặp lại thí nghiệm 3 lần.Khảo sát độ<br /> tan rã theo DĐVN IV, mục 11.6, trang PL-226:<br /> Thực hiện với 6 viên lấy ngẫu nhiên, trong môi<br /> trường nước.Khảo sát độ đồng đều khối lượng theo<br /> DĐVN IV, mục 11.3, trang PL-221 (khối lượng<br /> trung bình viên ± 7,5%): Thực hiện với 20 viên<br /> nang lấy ngẫu nhiên.<br /> Định tính bằng phương pháp hóa học<br /> Thực hiện các phản ứng hóa học để xác định<br /> sự hiện diện của các hợp chất alkaloid,<br /> flavonoid, saponin trong chế phẩm.Hợp chất<br /> alkaloid: Dùng dịch chiết H2SO4 5% của 5 g bột<br /> chế phẩm, siêu âm 30 phút, làm các phản ứng<br /> màu với thuốc thử (TT) đặc trưng của hợp chất<br /> alkaloid (Mayer, Bouchardat, Dragendroff).Hợp<br /> chất flavonoid: Dùng dịch chiết ethanol 96% của 5<br /> g bột chế phẩm, siêu âm nóng 30 phút, làm các<br /> phản ứng màu đặc trưng của hợp chất flavonoid<br /> (NaOH 10%, FeCl3 10%, chì acetat 5%).Hợp chất<br /> saponin: Cân khoảng 5 g bột chế phẩm, thêm 20<br /> ml ethanol 96%, siêu âm nóng 30 phút, lọc. Lấy<br /> 2 ml dịch lọc cô đến cắn. Hòa cắn với 0,5 ml<br /> anhydric acetic, 1 ml chloroform và cho vào ống<br /> <br /> 225<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> <br /> nghiệm, cho từ từ vào ống nghiệm H2SO4 đđ<br /> (phản ứng Lieberman).<br /> <br /> Định tính bằng phương pháp sắc kí lớp mỏng6<br /> Dung dịch mẫu thử Hoàng kỳ, Đào nhân, Hồng<br /> hoa: Cân 20 g bột chế phẩm hoặc dược liệu, thêm<br /> 200 ml nước cất, đun sôi 20 phút, cách thủy 30<br /> phút, lọc qua bông, để nguội. Lắc dịch lọc với<br /> ether ethylic (3 lần x 100ml). Tập trung dịch<br /> ether ethylic cô còn 2ml dùng để làm dung dịch<br /> chấm sắc kí.<br /> Dung dịch mẫu thử Địa long, Xuyên khung:<br /> Cân 20 g bột chế phẩm hoặc dược liệu. thêm<br /> 200 ml nước cất, đun sôi 20 phút, cách thủy 30<br /> phút, lọc qua bông, để nguội. Dịch lọc lắc với<br /> ether ethylic (3 lần x 100 ml). Lấy phần dịch<br /> nước lắc tiếp với chloroform (3 lần x 100 ml),<br /> loại dịch chloroform. Lấy phần dịch nước lắc<br /> với ethyl acetat (3 lần x 100 ml). Tập trung<br /> dịch ethyl acetat cô còn 2 ml dùng làm dung<br /> dịch chấm sắc kí<br /> Dung dịch mẫu thử Xuyên khung: Cân 20 g bột<br /> chế phẩm hoặc dược liệu, thêm 200 ml nước cất,<br /> đun sôi 20 phút, cách thủy 30 phút, lọc qua<br /> bông, để nguội. Dịch lọc được lắc với ether<br /> ethylic (3 lần x 100 ml), loại dịch ether ethylic.<br /> Dịch nước được lắc tiếp với chloroform (3 lần x<br /> 100 ml). Tập trung dịch chloroform cô còn 2ml<br /> dùng làm dung dịch chấm sắc kí.<br /> Dung dịch mẫu thử Nhân sâm: Cân 5 g bột chế<br /> phẩm hoặc dược liệu, thêm 50 ml methanol, siêu<br /> âm 30 phút, lọc. Tập trung dịch lọc, cô còn 2ml<br /> dùng để làm dung dịch chấm sắc kí.<br /> Dung dịch mẫu thử Bạch thược, Xích thược: Cân 5<br /> g bột chế phẩm hoặc dược liệu, thêm 50 ml<br /> ethanol 96%, siêu âm 30 phút, lọc. Tập trung<br /> dịch lọc, cô còn 2 ml dùng để làm dung dịch<br /> chấm sắc kí.<br /> Điều kiện sắc kí: Bản mỏng nhôm Silicagel<br /> 60F254 (dày 0,25 mm, 20 x 20 cm) Merck,<br /> Germany.<br /> Các hệ dung môi khai triển<br /> <br /> ethyl acetat – acid formic – nước (10:3:2:1) để xác<br /> định sự hiện diện của Đương qui Chloroform –<br /> ethyl acetat (9:1) để xác định sự hiện diện của<br /> Xuyên khung, Hồng hoa Toluen – ethyl acetat<br /> (5:5) để xác định sự hiện diện của Hoàng kỳ,<br /> Đào nhân, Chloroform – ethyl acetat – methanol<br /> – nước (40:5:10:0,2) để xác định sự hiện diện của<br /> Bạch thược, Xích thược n-Butanol- acid aceticnước (7:1:2) để xác định sự hiện diện của Nhân<br /> sâm<br /> Thể tích chấm: 20µl dung dịch dược liệu đối<br /> chiếu, 20µl dung dịch chế phẩm, 5 µl dung dịch<br /> paeoniflorin chuẩn<br /> Phát hiện<br /> Soi UV 254 nm, 365 nm để phát hiện vết Đào<br /> nhân, Địa long, Xuyên khung, Hồng hoa,<br /> Đương qui Thuốc thử Anisaldehyd, 1050C để<br /> phát hiện vết Địa long, Hồng hoa Thuốc thử<br /> H2SO4 10% / cồn, 1050C để phát hiện vết Nhân<br /> sâm Thuốc thử Vanillin 5%/H2SO, 1050C để phát<br /> hiện vết Hoàng kỳ, Bạch thược, Xích thược.<br /> <br /> Định lượng paeoniflorin trong chế phẩm bằng<br /> phương pháp quang phổ dựa vào đường cong<br /> chuẩn của paeoniflorin chuẩn trong<br /> methanol<br /> Thiết lập giai mẫu: Cân chính xác 2 mg<br /> paeoniflorin chuẩn, hòa tan trong 10 ml methanol.<br /> Dùng micro pipette lấy chính xác dung dịch<br /> chuẩn có thể tích lần lượt là 100 µl, 200 µl, 300<br /> µl, 400 µl, 500 µl cho vào bình định mức 10 ml,<br /> thêm methanol tới vạch, lắc đều. Đo quang trên<br /> máy quang phổ tử ngọai khả kiến Thermo<br /> Spectromic HEIOS (max = 228 nm).<br /> Dịch methanol: Cân chính xác 0,5g bột chế<br /> phẩm, chiết kiệt nhiều lần bằng methanol. Cô<br /> dịch chiết còn khoảng 100 ml và qui vào bình<br /> định mức 100 ml, lắc đều. Dùng micro pipet hút<br /> chính xác 1 ml dịch chiết cô đến cắn. Hòa cắn<br /> bằng methanol vào bình định mức 10ml và thêm<br /> methanol tới vạch, lắc đều. Đo quang ở max =<br /> 228 nm.<br /> <br /> Toluen – ethyl acetat – acid formic (20:8:0,5)<br /> để xác định sự hiện diện của Địa longToluen –<br /> <br /> 226<br /> <br /> Chuyên Đề Y Học Cổ Truyền<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 16 * Phụ bản của Số 1 * 2012<br /> Công thức xác định lượng hoạt chất tính<br /> theo paeoniflorin trong mẫu thử dựa vào đường<br /> chuẩn y= 0,007x - 0,0069<br /> <br /> C ( mg / viên ) <br /> <br /> At  0,0069<br /> b<br /> x100 x x10  3<br /> 0,007<br /> p<br /> <br /> Trong đó:At: Độ hấp thu của mẫu thử.b:<br /> Khối lượng trung bình bột chế phẩm trong 1<br /> viên (g)p: Khối lượng bột chế phẩm thử (g)<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> Độ ẩm, độ rã, độ đồng đều khối lượng của<br /> viên nang BKHH<br /> Bảng 1: Độ ẩm, thời gian rã, độ đồng đều khối lượng<br /> của viên nang BKHH<br /> Số lần lặp<br /> Yêu cầu<br /> lại thí<br /> Trung bình<br /> phải đạt<br /> nghiệm<br /> Độ ẩm (%)<br /> 3<br /> 7,25 ± 0,02<br /> ≤9<br /> Thời gian rã (phút)<br /> 6<br /> 5,33 ± 0,77<br /> ≤ 30<br /> Khối lượng trung<br /> bình bột thuốc<br /> 20<br /> 0,4866 ± 0,0074<br /> trong 1 viên (g)<br /> Độ đồng đều khối<br /> ± 7,5 %<br /> 20<br /> 0,4501- 0,5231<br /> lượng (g)<br /> KLTB viên<br /> Chỉ tiêu<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Độ ẩm của viên nang BKHH là 7,25%Thời<br /> gian rã trung bình của viên nang BKHH là 5,33<br /> phút