Bài giảng dịch tễ học thú y part 2

Chia sẻ: Safskj Aksjd | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:16

Thêm vào BST

Báo xấu

224
lượt xem 45
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'bài giảng dịch tễ học thú y part 2', khoa học tự nhiên, nông - lâm phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng dịch tễ học thú y part 2

Sơ đ chu trình nghiên c u d ch t Hình thành gi thuy t Nghiên c u Ki m đ nh gi Nghiên c u phân tích thuy t mô t Nghiên c u can thi p Nghiên c u th c nghi m Đánh giá Xây d ng mô hình d c h t CHƯƠNG 2 KHÁI NI M VÀ THU T NG DÙNG TRONG D CH T H C I. QUÁ TRÌNH T NHIÊN C A B NH • B t kỳ m t b nh nào cũng có th i gian ti n tri n nh t đ nh trên cơ th đ ng v t t tr ng thái kh e m nh, sau đó kh i ho c đ l i di ch ng ho c ch t. • Trong cùng m t lo i b nh có th khác nhau v m c đ , nhưng nhìn chung m i lo i b nh đ u có m t quá trình di n bi n t nhiên theo m t quy lu t riêng trong m t th i gian nh t đ nh. Quá trình đó đư c g i là quá trình t nhiên c a b nh, nghĩa là quá trình di n bi n c a b nh không có s can thi p đi u tr . • C n ph i xác đ nh quá trình t nhiên c a b nh m i có nh ng đ c p khác nhau trong vi c phòng ng a và ki m soát b nh. 17
1. Giai đo n c m nhi m • Đ nh nghĩa: là giai đo n b nh chưa phát tri n nhưng cơ th đã b t đ u có phơi nhi m v i y u t nguy cơ, có th làm cho cơ th s xu t hi n b nh tương ng. • Các y u t nguy cơ là nh ng y u t lý, hoá, sinh h c, xã h i h c… mà tác đ ng c a chúng làm tăng kh năng có th phát tri n m t b nh nh t đ nh. • Trong giai đo n này có nh ng y u t không thay đ i: tu i, tính bi t, loài, gi ng... và nh ng y u t có th thay đ i: v sinh, khí đ c, s c kh e, th c ăn, nư c u ng, các b nh khác... Chính nh ng y u t này có th làm tăng ho c gi m nguy cơ phát b nh. • Như v y, n u xác đ nh đư c các y u t nguy cơ thì s có th làm gi m ho c không phát b nh. Tuy nhiên không ph i t t c m i cá th có phơi nhi m v i các y u t nguy cơ đ u phát b nh, cũng không đ m b o r ng t t c m i cơ th không phơi nhi m v i y u t nguy cơ đ u s không phát b nh. • Do m i b nh đ u có nh ng lư i nguy cơ riêng không th phát hi n đư c h t trong các nghiên c u c a mình và không có d u hi u nào đ phát hi n m t cơ th đ ng v t đang giai đo n này. • Nhưng dù sao giai đo n c m nhi m này, vi c làm gi m nh , gi m hoàn toàn phơi nhi m v i y u t nguy cơ ch c ch n s làm gi m đư c kh năng phát tri n b nh hơn là các giai đo n mu n sau đó. • Nên đ h n ch kh năng phát b nh c n: chăm sóc t t, làm gi m hoàn toàn phơi nhi m v i y u t nguy cơ, làm gi m các y u t nguy cơ. 18
2. Giai đo n ti n lâm sàng • Cơ th chưa có tri u ch ng c a b nh nhưng b t đ u có nh ng thay đ i b nh lý do tác đ ng qua l i gi a cơ th và các y u t nguy cơ tuy nhiên nh ng thay đ i này dư i ngư ng b nh lý. Thí d : Trong m t s b nh truy n nhi m, trư c khi con v t có nh ng bi u hi n lâm sàng thì ngư i ta đã th y có s thay đ i v lư ng h ng c u trong máu, tuy nhiên s thay đ i này không nh hư ng đ n ch c năng sinh lý bình thư ng c a cơ th . 3. Giai đo n lâm sàng • Cơ th đã có nh ng thay đ i v ch c năng các tri u ch ng và d u hi u đ c trưng c a b nh đã th hi n ra bên ngoài. Do v y có th ch n đoán b nh qua nh ng bi u hi n lâm sàng. • Th c ra cho đ n nay, ngư i ta v n chưa hi u bi t đyđ v quá trình t nhiên đ i v i nhi u b nh, cũng như chưa đ v vi c t i sao có nh ng cá th phơi nhi m v i m t s y u t nguy cơ l i không có ti n tri n lâm sàng c a b nh. 4. Giai đo n sau lâm sàng • Sau giai đo n lâm sàng nhi u b nh ti n t i kh i hoàn toàn do t kh i ho c do đi u tr , sau m t giai đo n ph c h i ng n có ho c không có nh ng bi n ch ng c p tính. • Nhưng đ i v i m t s b nh dư i nh ng đi u ki n nh t đ nh, sau giai đo n lâm sàng có th đ l i di ch ng nh t th i (Newcastle, T huy t trùng, Lao…) ho c vĩnh vi n (Brucellosis, Đ u mùa...). 19
II. ĐI U KI N Đ B NH PHÁT SINH PHÁT TRI N 1. Quan ni m v nguyên nhân đa y u t • B nh tr ng phát sinh ra trong m t h sinh thái nh t đ nh, nên m t đ c p sinh thái h c là r t c n thi t trong d ch t h c đ gi i thích s n y sinh m t b nh tr ng. • Trong quan ni m và phương pháp d ch t h c hi n đ i ngư i ta không nh n m nh v m t y u t nào trong các đi u ki n đ b nh phát tri n. • “B t kỳ m t b nh nào đó n y sinh không ch liên quan đ n m t y u t đơn thu n mà liên quan đ n nhi u y u t khác nhau”. • Cho nên, trong quá trình phân tích d ch t h c c a b t kỳ b nh nào ph i ti n hành tìm hi u nguyên nhân, đó ph i bao g m m t chu i nh ng y u t tác đ ng ph i h p qua l i l n nhau. • Như v y, s phát sinh và phát tri n c a m t b nh nào đó liên quan đ n nhi u y u t căn nguyên khác nhau và s tác đ ng qua l i c a các y u t đó, g i đó là nguyên nhân đa y u t . • Do đó: “M t nguyên nhân đ y đ ” có th đư c xem như m t t p h p nh ng hi n tư ng, nh ng đi u ki n, nh ng đ c tính t i thi u không th tránh kh i đ gây nên b nh. 2. Nh ng y u t c n thi t và cơ b n đ b nh phát sinh • Y u t gây b nh hay tác nhân gây b nh: g m các y u t sinh h c, lý h c, hóa h c... Là đi u ki n c n thi t nhưng chưa đ đ gây nên b nh vì nó còn c n ph i có các đi u ki n h tr c a y u t bên trong là v t ch và y u t bên ngoài là môi trư ng ngo i c nh thì b nh m i phát sinh. Nhưng là m t y u t b t bu c ph i có, là đi u ki n c n thi t đ b nh phát sinh, phát tri n. 20
• Y u t bên trong (v t ch ): Là cơ th đ ng v t v i nh ng đ c trưng c a chúng như loài, gi ng, tu i, gi i tính, đ c tính di truy n, tr ng thái sinh lý, tr ng thái b nh lý... Tình tr ng c a v t ch b t kỳ lúc nào cũg là k t qu c a tác đ ng qua l i c a các y u t n i sinh di truy n v i ngo i c nh trong su t cu c đ i mà ngày nay ngư i ta m i bi t rõ m t s đi m, còn nhi u đi m khác chưa đư c bi t rõ ràng đ y đ . Tuy nhiên, qua nh ng hi u bi t ít i đó, cũng cho phép chúng ta ít nh t là xác đ nh ra nh ng cá th có xác su t l n trong kh năng phát tri n m t s b nh và hư ng nh ng c g ng d phòng vào đó. • Y u t bên ngoài (môi trư ng ngo i c nh): Các y u t bên ngoài hay các y u t c a môi trư ng có r t nhi u và đ u có th nh hư ng đ n s phát sinh và phát tri n b nh thông qua các y u t bên trong c a cơ th ). Y ut t nhiên: khí h u, th i ti t, đ a lý, đ a hình, nhi t đ , ánh sáng, không khí, đ m... Các y u t do con ngư i t o ra: chu ng tr i, v sinh, chăm sóc, d ng c nuôi dư ng... 3. Các d ng liên k t c a các y u t (nhân t ) • M c tiêu c a nghiên c u các d ng liên k t này nh m xác đ nh tác nhân liên quan t i s phát sinh b nh. Sau khi tác nhân đã đư c xác đ nh ta có th đánh giá tác nhân đó gây b nh như th nào? N u th y có s ph i h p nguyên nhân gi a tác nhân và b nh đang t n t i, thì tác nhân đó đư c g i là y u t quy t đ nh. • Như v y, s liên k t gi a các y u t có th đư c hi u n u m c đ ph i h p c a các tác nhân càng cao thì d ch b nh s x y ra thư ng xuyên hơn trong qu n th . Ngư c l i n u chúng ta lo i tr chính xác s ph i h p c a các tác nhân gây b nh đó thì d ch b nh s gi m ho c không x y ra. 21
4. Nguyên nhân t i thi u • D ch t h c quan ni m b t c m t b nh nào cũng không ph i x y ra m t cách ng u nhiên, vô c mà ph i có nh ng nguyên nhân nh t đ nh c a chúng, nh ng nguyên nhân này có th xác đ nh đư c. • M t thu t ng đư c đ c p đ n đó là “nguyên nhân t i thi u v a đ ” khái ni m này đã có t lâu, thí d như: LD50, ID50, CPE50, TCID50, EID50... Nguyên nhân t i thi u v a đ v a mang ý nghĩa c a li u đáp ng, v a mang ý nghĩa c a th i gian đáp ng, nghĩa là m i li u đáp ng t i thi u đ u ng v i m t th i gian đáp ng t i thi u nh t đ nh và ngư c l i. Hay nói cách khác s xu t hi n c a m t b nh nào đó là do lư ng nguyên nhân quá ngư ng tác đ ng trong m t th i gian nh t đ nh, li u càng cao thì th i gian tác đ ng càng ng n và ngư c l i. IV. CÁC MÔ HÌNH C A D CH B NH 1. Mô hình sinh thái h c • Mô hình sinh thái h c chính là s tương tác c a t t c các y u t v i nhau cùng tác đ ng lên cơ th v t ch . • Mô hình này đư c thi t l p nh m tìm ra cơ ch , h u qu c a t t c nh ng tác đ ng đó đ i v i vi c hình thành, xu t hi n b nh như th nào? • Tìm ra đư c nguyên nhân nào là ch y u nh hư ng t i tình tr ng s c kh e c a qu n th đàn gia súc hay c a m t cá th m t th i đi m nh t đ nh đ đi u ch nh k p th i và gi thăng b ng cho cơ th . 22
• Có nh ng y u t trong h sinh thái thay đ i, nhưng không gây nh hư ng t i s c kh e qu n th đàn gia súc, thì không c n ph i đi u ch nh, vì có các y u t khác trong h sinh thái đó có kh năng t bù đ p t đi u ch nh l i nh ng nh hư ng đó. • Ngư c l i có nh ng thay đ i dù nh nhưng l i nh hư ng t i s c kh e c a qu n th đàn gia súc, d n t i b nh t t thì ph i đi u ch nh ngay. Môi trư ng V t ch D ch b nh 1 b a G Tác nhân c Hình 1: Sơ đ mô hình tam giác Hình 2: Sơ đ mô hình bánh xe • Mô hình tam giác G m 3 thành ph n: Tác nhân- V t ch - Môi trư ng Mô hình này cho r ng trong b t c d ch b nh nào cũng ph i phân tích đ y đ 3 thành ph n trên, n u có b t kỳ m t thành ph n nào thay đ i s kéo theo s gia tăng ho c gi m th p t n s c a b nh. Tuy nhiên v i quan ni m v các y u t bên trong và bên ngoài, ng v i tính c m th c a cơ th và kh năng phơi nhi m đ i v i các y u t c a môi trư ng bên ngoài thì thành ph n “tác nhân” ch là m t trong các y u t c a môi trư ng bên ngoài. 23
Khi nghiên c u d ch t h c c a các b nh truy n nhi m thì vi c tách riêng các VSV gây b nh ra kh i các y u t c a môi trư ng thành lo i tác nhân là chính xác, nh m làm sáng t nguyên nhân chính gây ra b nh. Nhưng v i quan ni m và phương pháp nghiên c u d ch t h c hi n nay áp d ng cho m i lo i b nh, ngư i ta s không nh n m nh vào y u t đ c thù nào, ngay c đ i v i các b nh đã bi t đư c “tác nhân” gây b nh. Mô hình sinh thái h c đư c hình thành, không nh n m nh đ n “tác nhân” mà quan tâm đ n các tác đ ng qua l i gi a v t ch và môi trư ng, nghĩa là quan tâm đ n tác đ ng gi a y u t bên trong và bên ngoài. • Mô hình bánh xe Mô hình bánh xe là mô hình đư c đ c p đ phát hi n nh ng m i quan h gi a cơ th và môi trư ng, đó là các vòng tròn l n, nh khác nhau đư c l ng vào nhau. gi a là m t vòng tròn bi u th cho cơ th v t (1) ch v ih th ng thông tin di truy n c a nó (G). Xung quanh là môi trư ng, chia thành 3 m nh, bi u th cho các lo i môi trư ng: môi trư ng sinh h c (a), môi trư ng lý h c (b) và môi trư ng xã h i (c). Đ l n c a t ng thành ph n c a “bánh xe” ph thu c vào t ng b nh c th : b nh do di truy n, b nh truy n nhi m, b nh không truy n nhi m Mô hình này xác đ nh đư c nhi u y u t căn nguyên c a b nh mà không c n nh n m nh đ n tác nhân. VD: trong b nh D i không c n nh n m nh đ n virus D i, mà ph i nh n m nh đ n gia súc m c b nh là ch a virus đó và môi trư ng. Phân chia ra các y u t c a v t ch và các y u t môi trư ng r t có l i trong phân tích d ch t h c. 24
2. Mô hình Reed Frost • Mô hình phát tri n c a d ch b nh có th đư c s d ng đ đánh giá, đ d đoán và đ ra nh ng chi n lư c không ch , ngăn ch n s phát tri n c a các d ch b nh khác nhau. • Mô hình Reed Frost là m t trong nh ng mô hình đơn gi n nh t, nhưng l i r t h u ích trong d ch t h c, mô hình Reed Frost nh n xét: S nhi m b nh tr c ti p t cá th b nhi m sang cá th m n c m b ng m t lo t các phơi nhi m nh t đ nh đư c g i là “phơi nhi m đ y đ ”. B tc cá th nào chưa đư c mi n d ch ho c chưa m n c m trong nhóm, đàn, qu n th phơi nhi m v i m t cá th m c b nh b nh truy n nhi m trong m t giai đo n nh t đ nh s phát tri n thành b nh và có kh năng lây lan cho các cá th khác trong nhóm, đàn, qu n th và trong giai đo n ti p theo, sau đó s có kh năng hoàn toàn mi n d ch. M i m t cá th có m t xác su t c đ nh đ “phơi nhi m đ y đ ” và hoàn toàn ng u nhiên v i cá th đ c bi t khác trong nhóm, đàn, qu n th trong m t kho ng th i gian nh t đ nh, xác su t này cũng tương ng cho m i thành viên trong nhóm, đàn, qu n th khác. Nh ng cá th đã b nhi m “đư c coi như tách kh i” nh ng cá th trong nhóm, đàn, qu n th . Kho ng cách th i gian cho giai đo n nhi m b nh b ng bình quân đ dài c a kho ng cách ti n phát. 25
• Mô hình Reed Frost mô t d ch b nh b ng phương trình sau: C = St (1- Qct) (t+1) • Trong đó: t là giai đo n th i gian xác đ nh b i th i kỳ nung b nh c a tác nhân (đư c đo b ng đơn v gi , ngày, tháng). C(t+1) là s trư ng h p b nh b nhi m trong th i gian t St là s đ ng v t d phơi nhi m trong th i gian t Q là kh năng c a m t cá th không đư c phơi nhi m đ y đ trong m t giai đo n th i gian. Giá tr c a Q đư c xác đ nh b ng 1 - P, mà P là kh năng c a m t cá th đư c phơi nhi m đ y đ , nên: Q=1-P Kh năng phơi nhi m đ y đ P có th đư c xác đ nh b ng K/(N – 1) K là s lư ng phơi nhi m có hi u qu c a m t cá th trong m t giai đo n xác đ nh, còn N là quy mô c a qu n th . • Mô hình Reed Frost có th xác đ nh đư c s đ ng v t m i b nhi m trong giai đo n v sau n u bi t đư c s lư ng hi n t i nh ng đ ng v t d nhi m, s lư ng các ca b nh hi n t i và kh năng phơi nhi m có hi u qu . • Mô hình Reed Frost nghiên c u d ch t h c hi n hành, ch ng minh r ng d ch b nh s tàn l i hay k t thúc khi s phơi nhi m đ y đ (P) m c đ th p và khi s lư ng đ ng v t d nhi m (S) gi m: Khi mà P x S > 1 thì d ch b nh có th x y ra Ngư c l i khi P x S < 1 thì d ch b nh s không x y ra ho c k t thúc Còn n u như d ch b nh không m t h t, có th là do có s thay đ i v đ c l c c a VSV gây b nh. 26
• Mô hình Reed Frost cho bi t n u s đ ng v t d nhi m trong qu n th gi m do tăng t l đ ng v t đư c mi n d ch thì m c đ c a d ch b nh và th i gian c a d ch b nh có th s gi m nhi u. Đi u này nêu lên khái ni m v “mi n d ch đàn”. “Mi n d ch đàn” đư c coi như s b o v c a qu n th kh i nhi m d ch b nh b ng mi n d ch c a các cá th trong qu n th . N u như t l đ ng v t đư c mi n d ch trong qu n th gi m dư i m c quy đ nh, thì d ch b nh s tăng cao đó là đi u t t y u. • Do v y tiêm vacxin phòng b nh cho đàn gia súc là phương pháp t o và duy trì nh ng đ ng v t có mi n d ch trong qu n th , b o v t ng cá th gia súc kh i m c ph i d ch b nh, đem l i l i ích cho c ng đ ng, đem l i l i ích cho cá nhân. • Đây chính là nh ng lý do t i sao chúng ta ph i tiêm các lo i vacxin phòng b nh cho đàn gia súc. V. M T S THU T NG THƯ NG DÙNG 1. Nguy cơ, y u t nguy cơ • Trong các b nh nhi m khu n, nguyên nhân gây b nh là do các VSV gây nên. Tuy nhiên ngày nay khái ni m này đư c m r ng nó bao g m t t c các y u t bên trong và bên ngoài có liên quan, nh hư ng đ n vi c hình thành, di n bi n c a b nh trong m t qu n th . • Chúng đ u đư c nhìn nh n là nh ng y u t nguy cơ c a b nh nhưng các m c đ khác nhau tùy thu c vào k t qu xác đ nh đó là y u t nguy cơ nghi ng hay y u t nguy cơ căn nguyên. 27
• Nguy cơ: Là kh năng m c m t b nh nào đó Nguy cơ đư c đ nh nghĩa là xác su t xu t hi n m t bi n c không có l i đ i v i s c kh e c a m i cá th ho c c a m t qu n th . Có th nh n th y khái ni m nguy cơ là m t khái ni m xác su t trìu tư ng có th x y ra và cũng có th không x y ra. • Y u t nguy cơ: B t kỳ m t y u t nào, dù có b n ch t nào (v t lý, hóa h c, sinh h c...) góp ph n làm cho m t cơ th đang kh e m nh mà m c b nh thì y u t đó đư c g i là y u t nguy cơ. Như v y, khác h n v i nguy cơ, y u t nguy cơ là m t khái ni m v t ch t c th . Nên khi nói đ n nguy cơ chúng ta bao gi cũng ph i g n li n v i y u t nguy cơ n u không s không có ý nghĩa gì v m t d ch t h c và cũng s không mang l i m t l i ích gì khi mu n can thi p đ b o v cá th ho c qu n th đó. N u không kh c ph c đư c y u t nguy cơ thì h u qu t t nhiên là d ch b nh s x y ra. 2. Tương tác quan h nhân qu • M t b nh x y ra là h u qu do tác đ ng c a nhi u y u t nguyên nhân khác nhau, trong d ch t h c, ngư i ta g i các hi n tư ng đó là “lư i nguyên nhân”. • B i vì m t b nh có th đư c hình thành do nhi u nguyên nhân khác nhau. • Ngư c l i, m t y u t nguyên nhân cũng có th gây tác đ ng hình thành nhi u h u qu khác nhau, ngư i ta g i đó là “lư i h u qu ”. 28
• Vì v y, trong các gi thuy t nhân qu không ch quan sát nh ng “di n bi n” c a b nh mà ph i n m đư c “ch t tác đ ng” lên “di n bi n” đó cũng như bi u hi n c a các “di n bi n” đó. • Ngoài ra trong khái ni m lư i nguyên nhân và lư i h u qu , còn c n ph i chú ý t i nh ng tác đ ng hi p đ ng c a các y u t nguy h i đ i v i cơ th , cũng như s cân b ng gi a các ph n ng c a cơ th v i môi trư ng xung quanh. • S hi p đ ng này có khi ch là m t tác đ ng ph i h p đơn thu n (b ng t ng các tác đ ng) có khi l i là m t s ph i h p tăng ho c gi m (l n hơn ho c nh hơn t ng các tác đ ng). • Trong m i tương tác quan h nhân qu , m t v n đ không th b qua đư c đó là các quan h v li u đáp ng và th i gian đáp ng. 3. Qu n th • Qu n th đư c hi u m t cách khái quát là t p h p nhi u cá th trong m t ph m trù nh t đ nh, là t ng s cá th trong m t ph m trù x y ra b nh ho c các cá th có phơi nhi m v i y u t nguy cơ c a b nh c n nghiên c u. • Có th chia ra các lo i qu n th sau: Qu n th toàn b : là m t t p h p các cá th có chung nh ng đ c đi m, tính ch t nh t đ nh trong m t th i gian và không gian nh t đ nh. 29
Qu n th đ nh danh: là m t t p h p nh ng cá th có chung nh ng tính ch t nh t đ nh, hình thành m t xác su t m c tương t đ i v i m t b nh nào đó trư c nh ng y u t nguy cơ nh t đ nh. T c là các cá th đó ph i đ ng nh t v i nhau v nhi u tính ch t và đ ng nh t t i đa v nguy cơ m c b nh. Trong qu n th đ nh danh có th chia ra: Qu n th d nhi m còn g i là qu n th m c tiêu Qu n th có nguy cơ Qu n th b đe d a • Chúng ta có th ch n b t kỳ qu n th nào tùy theo m c đích nghiên c u, nhưng ph i xác đ nh đư c s cá th có trong qu n th đó ho c s cá th có trong th i đi m nghiên c u (nghiên c u ng n) ho c ph i xác đ nh đư c s cá th trung bình có trong th i gian nghiên c u ho c giai đo n nghiên c u (nghiên c u dài). Vì các cá th này s đư c dùng làm m u s cho tính toán các t l sau này. • Đ i v i m t qu n th l n (nghiên c u trong ph m vi r ng và th i gian dài) thì không nên tính t ng s cá th , vì s không chính xác. Trong trư ng h p này nên l y s th ng kê t ng đàn gia súc có trong khu v c gi a th i kỳ nghiên c u. • Đ i v i các qu n th nh , mà quan sát l i đư c ti n hành trong ph m vi h p và th i gian ng n thì t s c a các t l c n ph i là s chính xác c a các trư ng h p gia súc m c b nh, gia súc ch t còn m u s là t ng đàn gia súc có trong th i gian ng n đó. 30
4. Th i đi m phát b nh • Xác đ nh th i đi m phát b nh là r t c n thi t, trong vi c thi t l p các t l m c b nh, t l ch t và đ c bi t là t l m i m c. • Có b nh có th xác đ nh đư c th i đi m phát b nh m t cách d dàng và chính xác. Có b nh thì khó xác đ nh hơn ho c nhi u khi không xác đ nh đư c chính xác. Trong trư ng h p này ta có th coi th i đi m phát hi n nh ng tri u ch ng đ u tiên s m nh t ho c là lúc có ch n đoán chính xác là th i đi m phát b nh. 5. Th i kỳ quan sát • Khi xác đ nh các t l luôn luôn ph i bao ph m t kho ng th i gian nh t đ nh, thư ng là: 1 tháng, 3 tháng, 6 tháng, 1 năm... ho c có th bao g m m t kho ng th i gian dài ng n b t kỳ nào. Nói chung kho ng th i gian đó ph i đ dài đ có th đ m b o đư c s n đ nh c a t s khi tính các t l . • Th i kỳ quan sát là kho ng th i gian đư c tính t ngày phát b nh đ n ngày có con v t m c b nh cu i cùng trong m t v d ch. VI. THU T NG DÙNG TRONG B NH TRUY N NHI M 1. Th i kỳ nung b nh (incubation period) • Là kho ng cách th i gian gi a kh năng b lây t m t tác nhân truy n nhi m và s xu t hi n nh ng tri u ch ng đ u tiên c a m t b nh nghi v n. 2. Th i kỳ ti n phát (prepatent period) • Là kho ng th i gian gi a s nhi m t i khi bài xu t m m b nh truy n nhi m. 31
3. Đ ng v t mang trùng (carier) • Là đ ng v t b nhi m ch a m t tác nhân gây nhi m đ c bi t mà không có tri u ch ng lâm sàng rõ r t nhưng là ngu n d ch cho các đ ng v t khác. • Tr ng thái mang trùng có th là không rõ r t trong su t quá trình b nhi m hay có th x y ra trong th i kỳ nung b nh ho c trong th i kỳ h i ph c. 4. Đ ng v t nhi m b nh • Là đ ng v t chưa có nh ng tri u ch ng đi n hình c a b nh đó, nhưng có nh ng bi u hi n tương t như đ ng v t m c b nh. 5. Đ ng v t nghi nhi m b nh • Là đ ng v t d nhi m đã phơi nhi m ho c gn đ ng v t m c b nh ho c nghi m c b nh. 6. Ngu n d ch (reservoir) • Là vi sinh v t s ng ký sinh trên cơ th đ ng v t hay trong môi trư ng ngo i c nh (đ t, nư c, không khí…) mà đó chúng có kh năng t n t i, duy trì s s ng, nhân lên, chúng có th gây b nh làm lây lan b nh. 7. S nhi m (infection) • Là tác nhân truy n nhi m có kh năng xâm nh p, phát tri n và nhân lên trong cơ th đ ng v t s ng. 8. S ô nhi m (contamination) • Là s có m t c a các tác nhân gây nhi m trong môi trư ng v i m t s lư ng vư t quá ch tiêu cho phép. 9. Tính cư ng đ c (virulence) • Là kh năng c a m t tác nhân có th gây b nh n ng cho đ ng v t. 32