Giáo trình về đa dạng sinh học - part 4

Chia sẻ: Nguyễn Thị Ngọc Huỳnh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

109
lượt xem 22
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'giáo trình về đa dạng sinh học - part 4', khoa học tự nhiên, công nghệ sinh học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình về đa dạng sinh học - part 4

nhiªn cã thÓ sÏ dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ lín. VÝ dô: Mét vïng ®ång cá sa van ®−îc b¶o vÖ ®Ó tr¸nh khái bÞ ch¸y do con ng−êi g©y ra cã thÓ sÏ chuyÓn thμnh rõng, tõ ®ã dÉn ®Õn sù mÊt ®i cña nh÷ng loμi chØ cã ë sa van. Tuy nhiªn, viÖc ®−a ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng ra khái khu b¶o tån cã thÓ l¹i lμ sù lùa chän duy nhÊt khi mμ tμi nguyªn thiªn nhiªn ®ang bÞ khai th¸c tíi møc sù toμn vÑn cña c¸c quÇn x· sinh vËt bÞ ®e däa. T×nh tr¹ng t−¬ng tù x¶y ra cã thÓ lμ do ch¨n th¶ gia sóc qu¸ møc, khai th¸c å ¹t cñi hay n¹n s¨n b¾n ®éng vËt. Tèt h¬n hÕt lμ t×m ra ®−îc nh÷ng gi¶i ph¸p trung hßa tr−íc khi t×nh h×nh trªn x¶y ra. 2.2.1 KhuyÕn khÝch lîi Ých kinh tÕ Trong bÊt kú kÕ ho¹ch cña mét khu b¶o tån nμo th× viÖc sö dông khu b¶o tån cña ng−êi ®Þa ph−¬ng vμ du kh¸ch cÇn ph¶i lμ néi dung trung t©m, kÓ c¶ ë quèc gia ph¸t triÓn lÉn quèc gia ®ang ph¸t triÓn. Nh÷ng ng−êi d©n tõ ngμn ®êi nay ®· sö dông c¸c s¶n phÈm trong khu vùc, nay ®ét nhiªn kh«ng ®−îc phÐp vμo trong ®ã n÷a, sÏ mÊt ®i quyÒn ®−îc tiÕp cËn c¸c nguån tμi nguyªn c¬ b¶n cÇn cho cuéc sèng cña hä. Trong c¸c tr−êng hîp nh− vËy, xung ®ét x¶y ra lμ ®iÒu hiÓn nhiªn. HiÖu qu¶ c«ng t¸c b¶o tån phô thuéc phÇn lín vμo møc ®é ñng hé hay thï ®Þch cña nh÷ng ng−êi sö dông tμi nguyªn ë c¸c khu vùc nμy. NhiÒu n−íc trªn thÕ giíi hiÖn ®ang cã chñ tr−¬ng khuyÕn khÝch lîi Ých kinh tÕ ®èi víi c¸c céng ®ång d©n ®Þa ph−¬ng sèng bªn trong vμ xung quanh khu b¶o tån. §ã cã thÓ lμ nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc nh»m thóc ®Èy tèt h¬n cho ho¹t ®éng b¶o tån, trong ®ã coi träng lîi Ých cña ng−êi d©n vμ g¾n lîi Ých kinh tÕ cña ng−êi d©n víi c«ng t¸c b¶o tån. Mét sè quèc gia cho phÐp ng−êi d©n ®−îc vμo c¸c khu b¶o tån theo mét lÞch tr×nh nhÊt H×nh 6.1: Ng−êi d©n ®−îc thu ®Þnh ®Ó khai th¸c l©m s¶n theo mét ®Þnh møc cho phÐp. l−îm cá tranh theo ®Þnh møc VÝ dô: mét sè khu b¶o tån ë Ch©u Phi, cho phÐp ng−êi trong mét VQG t¹i Nªpan d©n ®Þa ph−¬ng khai th¸c mét sè loμi thó theo quy ®Þnh ®Ó lμm thùc phÈm. Khu b¶o tån tª gi¸c 1 sõng ë Nepan, cho phÐp ng−êi d©n ®−îc h−ëng tßan bé thu nhËp tõ viÖc ®−a vμ h−íng dÉn kh¸ch du lÞch tham quan khu b¶o tån b»ng Voi,… Khi céng ®ång d©n ®Þa ph−¬ng ®−îc h−ëng lîi tõ lîi Ých cña b¶o tån th× ¸p lùc tõ phÝa hä sÏ gi¶m vμ ng−îc l¹i, cã thÓ hä sÏ trë thμnh nh÷ng ng−êi ®i ®Çu trong viÖc b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc t¹i c¸c khu b¶o tån ë ®Þa ph−¬ng. 2.2.2 Phèi hîp víi ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng trong c¸c ho¹t ®éng b¶o tån Mét chiÕn l−îc tá ra rÊt cã hiÖu qu¶ lμ phèi hîp víi d©n ®Þa ph−¬ng trong ho¹t ®éng b¶o tån, ®ã lμ viÖc thiÕt lËp c¸c Dù ¸n Phèi hîp b¶o tån vμ ph¸t triÓn (Intergrated Conservation and Development Projects - ICDPs). ICDP ®−îc c¸c tæ chøc WWF vμ UNEP coi lμ gi¶i ph¸p h÷u hiÖu nhÊt trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®èi víi c«ng t¸c b¶o tån ®a d¹ng sinh häc trªn thÕ giíi. Dù ¸n ®−îc thiÕt kÕ nh»m tháa m·n hai môc ®Ých c¬ b¶n lμ ph¸t triÓn bÒn v÷ng tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña tr¸i ®Êt vμ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi loμi ng−êi. XuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng ®a d¹ng sinh häc cña c¸c quèc gia ®· vμ ®ang bÞ suy tho¸i. Tuy c¸c n−íc ®· cã nhiÒu nç lùc ®Ó b¶o vÖ nh÷ng hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c qu¶n lý rÊt thÊp. NhiÒu quèc gia, trong ®ã cã ViÖt Nam ®· cã kh«ng Ýt c¸c dù ¸n vÒ b¶o tån. NhiÒu dù ¸n, ho¹t ®éng ®· kÕt thóc nh−ng tμi nguyªn ë c¸c khu b¶o tån vÉn bÞ mÊt; nhiÒu khu thËm chÝ kh«ng cßn ®ñ gi¸ trÞ ban ®Çu ®Ó b¶o tån. Nguyªn nh©n cña sù thÊt b¹i nμy lμ thiÕu sù 46
hîp t¸c qu¶n lý gi÷a céng ®ång d©n ®Þa ph−¬ng víi Ban qu¶n lý c¸c khu b¶o tån. ICDP ®−îc x©y dùng vμ thùc hiÖn dùa trªn nh÷ng tháa thuËn, bμn b¹c vÒ c¸ch thøc b¶o tån, yªu cÇu b¶o tån, gi¶i ph¸p n©ng cao ®êi sèng kinh tÕ x· héi cho céng ®ång d©n c− sèng trong vμ quanh khu b¶o tån. C¸c ho¹t ®éng cña dù ¸n ®−îc ng−êi d©n tham gia tõ khi lËp kÕ ho¹ch ®Õn khi triÓn khai, kÓ c¶ gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ dù ¸n. ChØ khi ng−êi d©n thùc sù tham gia vμo ho¹t ®éng b¶o tån, ng−îc l¹i c¸c ho¹t ®éng b¶o tån thùc sù mang l¹i nh÷ng lîi Ých kinh tÕ cho céng ®ång d©n téc ®Þa ph−¬ng th× lóc ®ã míi thu ®−îc kÕt qu¶. Tæ chøc v¨n hãa, khoa häc vμ gi¸o dôc cña Liªn HiÖp Quèc ®· khëi x−íng mét c¸ch tiÕp cËn trong c«ng t¸c b¶o tån v× ng−êi d©n vμ do d©n thùc hiÖn d−íi sù gi¸m s¸t vμ cung cÊp c¸c dÞch vô cña nhμ n−íc, víi ch−¬ng tr×nh con ng−êi vμ sinh quyÓn (MAB). Ch−¬ng tr×nh nμy ®· thμnh lËp mét sè c¸c khu b¶o tån sinh quyÓn trªn kh¾p thÕ giíi nh»m cè g¾ng ®−a c¸c ho¹t ®éng cña con ng−êi, c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu vμ b¶o vÖ m«i tr−êng thiªn nhiªn vμo cïng mét ®Þa ®iÓm. Khu b¶o tån sinh quyÓn bao gåm mét khu trung t©m trong ®ã c¸c quÇn x· sinh vËt vμ c¸c hÖ sinh th¸i ®−îc b¶o vÖ nghiªm ngÆt; xung quanh nã lμ vïng ®Öm trong ®ã c¸c ho¹t ®éng truyÒn thèng cña ng−êi d©n nh− thu h¸i c¸c lo¹i d−îc liÖu, kiÕm gç cñi nhá ®−îc gi¸m s¸t vμ nh÷ng ho¹t ®éng nghiªn cøu kh«ng cã tÝnh hñy ho¹i còng ®−îc tiÕn hμnh trong vïng nμy; xung quanh vïng ®Öm lμ vïng chuyÓn tiÕp trong ®ã mét sè ho¹t ®éng ph¸t triÓn cã tÝnh bÒn v÷ng nh− canh t¸c qui m« nhá, mét sè ho¹t ®éng khai th¸c tμi nguyªn thiªn nhiªn nh− khai th¸c gç cã lùa chän vμ c¸c thö nghiÖm khoa häc ®−îc phÐp tiÕn hμnh. ChiÕn l−îc tæng qu¸t vÒ mét vïng trung t©m ®−îc bao bäc xung quanh bëi vïng ®Öm vμ vïng chuyÓn tiÕp cã thÓ cã mét sè hiÖu qu¶ ®¸ng mong −íc. Thø nhÊt: ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng ®−îc khuyÕn khÝch tham gia thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña khu b¶o tån. Thø hai: mét sè ®Æt ®iÓm c¶nh quan do con ng−êi t¹o ra cã thÓ ®−îc g×n gi÷. Vμ thø ba: vïng ®Öm cã thÓ t¹o ®iÒu kiÖn cho ®éng vËt ph¸t t¸n vμ chuyÓn dÞch gen gi÷a vïng trung t©m ®−îc b¶o vÖ nghiªm ngÆt víi c¸c vïng chuyÓn tiÕp cã ®«ng d©n c− vμ kh«ng ®−îc b¶o vÖ. M« h×nh chung cña mét khu b¶o tån sinh quyÓn MAB bao gåm: Vïng lái lμ khu b¶o tån nghiªm ngÆt, ®−îc bao Vïng ®Öm quanh bëi mét vïng ®Öm Vïng cho phÐp trong ®ã c¸c ho¹t ®éng truyÒn thùc hiÖn b¶o vÖ Vïng ph¸t mét sè ho¹t nghiªm thèng cña con ng−êi ®−îc triÓn bÒn ®éng truyÒn ngÆt vòng (Nghiªn qu¶n lý vμ gi¸m s¸t, c¸c ho¹t thèng quan tr¾c vμ cøu kh¶o ®éng nghiªn cøu khoa häc nghiªn cøu nghiÖm) còng ®−îc tiÕn hμnh t¹i ®©y. khoa häc Bao quanh vïng ®Öm lμ vïng chuyÓn tiÕp trong ®ã cã ho¹t ®éng thö nghiÖm vμ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. S¬ ®å 6.1: M« h×nh mét khu b¶o tån sinh quyÓn MAB 47
Ch−¬ng 3 §a d¹ng sinh häc vμ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc ë ViÖt Nam Môc ®Ých: Cung cÊp cho sinh viªn nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ®a d¹ng sinh häc ë ViÖt Nam vμ th¸i ®é cÇn thiÕt tr−íc thùc tr¹ng suy tho¸i vμ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, gãp phÇn n©ng cao nhËn thøc vμ tham gia trong ho¹t ®éng b¶o tån. Môc tiªu: Sau khi häc xong ch−¬ng nμy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng : • Gi¶i thÝch ®−îc c¬ së t¹o nªn §DSH ë ViÖt nam vμ m« t¶ ®−îc c¸c ®Æc ®iÓm §DSH ë ViÖt Nam. • Ph©n tÝch ®−îc thùc tr¹ng vμ gi¶i thÝch ®−îc c¸c nguyªn nh©n g©y suy tho¸i §DSH ë ViÖt Nam. • Tr×nh bμy ®−îc c¬ së luËt ph¸p, ho¹t ®éng vμ ®Þnh h−íng trong b¶o tån §DSH ëViÖt Nam Khung ch−¬ng tr×nh tæng quan toμn ch−¬ng B μi Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian • Bμi 7 Gi¶i thÝch ®−îc + Tr×nh bμy + Tμi liÖu ph¸t 5 tiÕt C¬ së t¹o nªn §DSH Giíi c¬ së t¹o nªn tay. ë ViÖt Nam thiÖu §DSH ë ViÖt + OHP. §DSH nam + B¶n ®å • ë ViÖt M« t¶ ®−îc c¸c + Tr×nh bμy + Tμi liÖu ph¸t Møc ®é §DSH ë ViÖt nam ®Æc ®iÓm §DSH + Phillip tay. nam • ë ViÖt nam + OHP TÝnh ®a d¹ng trong + Slides, B¶n ®å c¸c vïng ®Þa lý sinh + thÎ mμu, A0, vËt ViÖt Nam b¶ng ghim/lËt. • Bμi 8 : Ph©n tÝch ®−îc + Tr×nh bμy + Tμi liÖu ph¸t 4 tiÕt Thùc tr¹ng suy tho¸i Suy thùc tr¹ng suy + §éng n·o. tay. §DSH ë ViÖt nam tho¸i tho¸i §DSH + Xem h×nh ¶nh + OHP. §DSH + Slides, B¨ng häc ë video (nÕu cã) • ViÖt Gi¶i thÝch ®−¬c + Th¶o luËn + ThÎ mμu, A0, Nguyªn nh©n g©y suy Nam nguyªn nh©n nhãm. b¶ng ghim/lËt. tho¸i §DSH ë ViÖt suy tho¸i + Tr×nh bμy + OHP nam : + Xem h×nh ¶nh + Slides, B¨ng video • Bμi 9: Tr×nh bμy ®−îc + Tr×nh bμy + OHP 4 tiÕt LuËt ph¸p ViÖt Nam B¶o tån c¬ së luËt ph¸p + Th¶o luËn + ThÎ mμu, b¶ng liªn quan ®Õn b¶o tån §DSH ë liªn quan, ho¹t + Xem h×nh ¶nh + Slides, h×nh §DSH. • ViÖt ®éng vμ ®Þnh ¶nh,b¨ng video Ho¹t ®éng b¶o tån Nam h−íng trong b¶o §DSH • tån §DSH. §Þnh h−íng trong b¶o tån §DSH 48
Bμi 7: Giíi thiÖu ®a d¹ng sinh häc ë viÖt nam Môc tiªu: KÕt thóc bμi häc sinh viªn cã kh¶ n¨ng: + Gi¶i thÝch ®−îc c¬ së ®Ó t¹o nªn ®a d¹ng sinh häc ë ViÖt nam. + M« t¶ ®−îc c¸c ®Æc ®iÓm ®a d¹ng sinh häc ë ViÖt nam. 1 C¬ së t¹o nªn ®a d¹ng sinh häc ë ViÖt Nam ViÖt Nam lμ mét trong nh÷ng quèc gia n»m ë phÇn ®«ng b¸n ®¶o §«ng D−¬ng, thuéc trung t©m cña khu vùc §«ng Nam ¸ víi tæng diÖn tÝch phÇn ®Êt liÒn lμ 330.541km2, kÐo dμi 15 vÜ ®é tõ B¾c xuèng Nam (tõ vÜ tuyÕn 8o30' - 23o22' ®é vÜ B¾c) vμ tr¶i réng trªn 7 kinh tuyÕn (tõ 102o10' - 109o21' ®é kinh §«ng). B¾c gi¸p Trung Hoa, T©y gi¸p Lμo vμ Campuchia, §«ng vμ §«ng Nam lμ biÓn §«ng. Bê biÓn ViÖt Nam dμi 3.260km. §Þa h×nh ViÖt Nam kh¸ ®a d¹ng, trong ®ã ba phÇn t− diÖn tÝch lμ ®åi nói vμ cao nguyªn. Khèi nói cao nhÊt lμ d·y Hoμng Liªn S¬n, ph©n chia B¾c bé lμm hai phÇn T©y B¾c vμ §«ng B¾c cã ®iÒu kiÖn sinh th¸i kh¸c biÖt nhau, tiÕp ®Õn lμ d·y Tr−êng S¬n kÐo dμi ch¹y suèt tõ Trung bé ®Õn vïng cùc nam, tiÕp nèi víi ®ång b»ng Nam bé. Vïng B¾c Bé, khu vùc nói §«ng B¾c h×nh vßng cung ch¹y theo h−íng §«ng B¾c - T©y Nam, ®é cao trung b×nh 1000m, chØ ë ®Çu nguån c¸c con s«ng L«, Ch¶y, G©m míi cã nh÷ng ®Ønh nói cao trªn 2000m. Vïng nói T©y B¾c cã nh÷ng ®Ønh nói cao nhÊt n−íc, ®é cao trung b×nh 2000m, cao nhÊt lμ ®Ønh Phan Xi P¨ng, thuéc d·y nói Hoμng Liªn S¬n, cao 3.143m; h−íng nói chñ yÕu lμ T©y B¾c - §«ng Nam, gièng nh− m¸i nhμ khæng lå dèc xuèng phÝa ®ång b»ng s«ng Hång. Vïng nói B¾c Bé vμ Trung Bé cã nhiÒu d·y nói ®¸ v«i víi nhiÒu hang ®éng. Kho¶ng gi÷a d·y Tr−êng S¬n lμ vïng nói trung b×nh, cã ®é cao tõ 800 - 1000m.Vïng cao nguyªn trung phÇn cã nhiÒu cao nguyªn bËc thang ®Êt ®á ba- zan. LiÒn kÒ víi cao nguyªn trung phÇn lμ vïng ®åi ®Êt x¸m §«ng Nam Bé. Gê nói phÝa ®«ng cña hÖ cao nguyªn rÊt phøc t¹p vÒ ®Þa h×nh vμ dèc ®øng vÒ phÝa biÓn. Mét phÇn t− diÖn tÝch cßn l¹i lμ ®ång b»ng víi hai ®ång b»ng ch©u thæ réng lín lμ ®ång b»ng B¾c Bé (s«ng Hång) vμ Nam Bé (s«ng Cöu Long), ë gi÷a lμ d·i hÑp cña c¸c ®ång b»ng vïng Duyªn H¶i miÒn Trung. HÖ thèng s«ng ngßi ViÖt Nam dμy ®Æc, chØ tÝnh nh÷ng con s«ng dμi trªn 10km ®· cã trªn 2.500 s«ng. Trung b×nh cø c¸ch 20km l¹i cã mét con s«ng ®æ n−íc ra biÓn. Hai con s«ng lín lμ s«ng Hång vμ s«ng Cöu Long. HÇu hÕt c¸c s«ng ®æ ra biÓn, mét vμi con s«ng ë phÝa b¾c ®æ vÒ phÝa Trung Quèc (s«ng Nμ R×, Kú Cïng) vμ mét sè s«ng ë cao nguyªn miÒn Trung ®æ ra phÝa t©y vμo l−u vùc s«ng Mª K«ng. PhÇn lín c¸c con s«ng ®Òu dèc m¹nh, ch¶y xiÕt, nhiÒu ghÒnh th¸c. L−îng m−a trung b×nh 1.700-1.800 mm/n¨m. ë miÒn nói cã n¬i trªn 3.000mm. Cã vμi n¬i l−îng m−a chØ cã 500mm. §é Èm kh«ng khÝ t−¬ng ®èi lín, kho¶ng 80%. Sè ngμy m−a nhiÒu, trung b×nh trªn 100 ngμy/n¨m, cã n¬i trªn 150 ngμy/n¨m. Do ¶nh h−ëng cña chÕ ®é giã mïa nªn l−îng m−a ph©n bè kh«ng ®Òu, h×nh thμnh 2 mïa: mïa kh« vμ mïa m−a. Mïa m−a kÐo dμi 6-7 th¸ng/n¨m, l−îng m−a mïa nμy chiÕm 80-85% l−îng m−a c¶ n¨m. MÆc dï n»m trong vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi, song v× vÞ trÝ ®Þa lý kÐo dμi 15 ®é vÜ tõ B¾c xuèng Nam, l¹i ¶nh h−ëng cña ®é cao, ®Þa h×nh nªn khÝ hËu kh«ng ®ång nhÊt trong 49
c¶ n−íc. NhiÖt ®é trung b×nh hμng n¨m t¨ng dÇn tõ B¾c xuèng Nam vμ cμng lªn cao th× nhiÖt ®é cμng gi¶m. §Æc ®iÓm næi bËt cña khÝ hËu ViÖt Nam lμ nãng Èm vμ m−a nhiÒu theo mïa. VÞ trÝ ®Þa lý, ®Þa h×nh vμ chÕ ®é giã mïa ®· t¹o cho thêi tiÕt ë tõng vïng rÊt kh¸c nhau. MiÒn B¾c cã mïa hÌ nãng Èm, l−îng m−a lín, mïa ®«ng Ýt m−a vμ rÊt l¹nh do chÞu ¶nh h−ëng cña giã mïa §«ng B¾c, mïa xu©n cã m−a phïn. MiÒn Trung cã mïa ®«ng ng¾n vμ Ýt l¹nh h¬n miÒn B¾c, m−a tËp trung vμo nh÷ng th¸ng cuèi n¨m, mïa hÌ chÞu ¶nh h−ëng cña giã mïa T©y Nam rÊt nãng vμ kh«. MiÒn Nam nãng quanh n¨m, cã hai mïa m−a vμ kh« râ rÖt. §Æc ®iÓm vÒ vÞ trÝ ®Þa lý, ®Þa h×nh, khÝ hËu, ®Êt ®ai vμ c¸c nh©n tè sinh th¸i kh¸c ®· h×nh thμnh c¸c hÖ sinh th¸i ®a d¹ng. Mçi mét hÖ sinh th¸i mang ®Æc thï riªng, tÊt c¶ t¹o nªn nguån tμi nguyªn sinh vËt phong phó, ®a d¹ng vμ rÊt ®éc ®¸o. ViÖt Nam ®−îc thiªn nhiªn −u ®·i vÒ nguån tμi nguyªn sinh vËt rÊt phong phó vμ ®−îc thÕ giíi c«ng nhËn lμ mét trong nh÷ng trung t©m ®a d¹ng sinh häc cña vïng §«ng Nam ¸. 2 Møc ®é ®a d¹ng sinh häc ë ViÖt Nam KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ khoa häc c¬ b¶n trªn l·nh thæ ViÖt Nam, nhiÒu nhμ khoa häc trong vμ ngoμi n−íc ®Òu nhËn ®Þnh r»ng ViÖt Nam lμ mét trong 10 quèc gia ë Ch©u ¸ cã nguån tμi nguyªn thiªn nhiªn (Natural Resources) rÊt phong phó, ®a d¹ng. Bªn c¹nh c¸c loμi ®Æc h÷u (Endemic) mang tÝnh b¶n ®Þa cßn cã nhiÒu loμi thuéc c¸c trung t©m l©n cËn di c− sang. C¸c hÖ sinh th¸i ë ViÖt nam ®−îc tiÕp nhËn 3 luång di c− chÝnh: + Luång tõ Nam Trung Quèc + Luång tõ d·y nói Hymalaya - Mianma. + Luång tõ Indonesia - Malaysia. 2.1 §a d¹ng di truyÒn BiÕn dÞ di truyÒn tån t¹i trong tÊt c¶ c¸c loμi sinh vËt, trong c¸c quÇn thÓ cã sù ng¨n c¸ch ®Þa lý vμ ë c¸c c¸ thÓ trong mét quÇn thÓ nh−ng cã thÓ ë c¸c møc ®é kh¸c nhau. §a d¹ng di truyÒn quan träng vμ cÇn thiÕt ®èi víi bÊt kú mét loμi sinh vËt nμo ®Ó cho phÐp c¸c loμi thÝch øng ®−îc víi sù thay ®æi cña m«i tr−êng. ViÖt Nam hiÖn n»m trong t×nh h×nh chung lμ ®a d¹ng di truyÒn (gen) hiÖn nay ch−a thÓ ®Þnh l−îng ®−îc, song ®a d¹ng loμi vμ ®a d¹ng hÖ sinh th¸i ë ViÖt Nam tuy ch−a hßan toμn cô thÓ nh−ng ®· ®−îc x¸c ®Þnh. Cã thÓ kÓ ra ®©y mét sè vÝ dô minh chøng cho tÝnh ®a d¹ng di truyÒn cña sinh vËt ë ViÖt Nam nh−: • Th«ng ba l¸ (Pinus kesiya) lμ loμi c©y b¶n ®Þa cña ViÖt Nam, cã ph©n bè t¹i nhiÒu ®Þa ph−¬ng kh¸c nhau nh− Hμ Giang, Lai Ch©u, T©y Nguyªn. Rõng ®Æc dông Th−îng §a Nhim (nay lμ khu B¶o tån Bidoup) míi chØ cã kh¶ n¨ng l−u gi÷ c¸c nguån gen cña loμi t¹i L©m §ång, cßn c¸c nguån gen cña loμi t¹i c¸c vïng kh¸c cña T©y Nguyªn, Lai Ch©u, Hμ Giang hiÖn ch−a ®−îc quan t©m b¶o vÖ. Riªng t¹i L©m §ång, Th«ng ba l¸ cã ph©n bè kÐo dμi suèt tõ ®é cao 900 - 2000m, v× vËy viÖc b¶o vÖ mäi d¹ng biÕn dÞ di truyÒn theo ®é cao còng cÇn ®−îc quan t©m. • Lim xanh (Erythrophloeum fordii) lμ loμi c©y hä ®Ëu næi tiÕng tõ nhiÒu n¨m tr−íc ®©y, cã ph©n bè tù nhiªn t¹i nhiÒu tØnh phÝa b¾c ViÖt Nam, tËp trung chÝnh ë c¸c 50
tØnh Qu¶ng Ninh, B¾c Ninh, B¾c Giang, L¹ng S¬n, Phó Thä, VÜnh Phóc, Hμ T©y, Hßa B×nh, Thanh Hãa, NghÖ An, Hμ TÜnh, Qu¶ng B×nh vμ mét quÇn thô lim xanh n÷a còng ®· ®−îc t×m thÊy ë §«ng Giang (B×nh ThuËn).` • Nh÷ng loμi quý hiÕm, ph©n bè hÑp th−êng ®¬n ®iÖu vÒ gen so víi nh÷ng loμi phæ biÕn, ph©n bè réng vμ hËu qu¶ lμ nh÷ng loμi nμy th−êng rÊt nh¹y c¶m víi sù biÕn ®æi cña m«i tr−êng vμ dÔ bÞ tuyÖt chñng. T¹i ViÖt Nam, mét sè loμi c©y rõng cã ph©n bè hÑp, ®ang n»m trong t×nh tr¹ng ®e däa vÉn cã ph©n bè ë mét ®Þa ph−¬ng nh−: Thñy tïng (Glyptostrobus pensilis), Th«ng hai l¸ dÑt (Ducampopinus krempfii), Th«ng 5 l¸ §μ L¹t (Pinus dalatensis), SÕn mËt (Madhuca pasquieri), B¸ch xanh (Calocedrus macrolepis), P¬ mu (Fokienia hodginsii) ph©n bè r·i r¸c ë ®é cao tõ 900 - 2500m, Hång Tïng (Dacrydium pierrei) ph©n bè ë V−ên quèc gia B¹ch M· (Thõa Thiªn- HuÕ) ë ®é cao 1000 - 1450m, ë vïng Bidoup (L©m §ång) ë ®é cao > 1500m, TrÇm h−¬ng H×nh 7.1: Th«ng 2 l¸ dÑt ë L©m §ång (Aquilaria crassna), Th«ng ®á (Taxus chinensis), Kim giao (Podocarpus fleuryi), mét sè loμi tre tróc (luång, tróc sμo, tróc cÇn c©u, tróc vu«ng, tróc hãa long)... 2.2 §a d¹ng loμi ®éng thùc vËt TÝnh chÊt ®a d¹ng sinh häc ®−îc thÓ hiÖn bëi cÊu tróc quÇn thÓ cña c¸c loμi. §a d¹ng loμi cã tÇm quan träng ®Æc biÖt v× nã t¹o cho c¸c quÇn x· sinh vËt kh¶ n¨ng ph¶n øng vμ thÝch nghi tèt h¬n ®èi víi nh÷ng thay ®æi cña ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh. Sù ®a d¹ng vÒ loμi ®−îc biÓu hiÖn b»ng tæng sè loμi cã trong c¸c nhãm ®¬n vÞ ph©n lo¹i. B¶ng 7.1: §a d¹ng thμnh phÇn loμi ë ViÖt nam so víi thÕ giíi. Nhãm ®éng thùc vËt Sè loμi ë ViÖt Nam Sè loμi trªn thÕ giíi Tû lÖ (%) 1. Thùc vËt (a): + NÊm 600 70.000 0,8 + T¶o 1.000 26.900 3,7 + Thùc vËt bËc cao 11.080 302.750 3,6 2. §éng vËt (b): + C«n trïng 5.000 751.000 0,7 + C¸ 3.109 19.056 16,3 + Õch nh¸i 82 4.184 1,9 + Bß s¸t 258 6.300 4,1 + Chim 828 9.040 9,2 + Thó 276 4.629 5,9 Nguån: (a): Wilson, 1988; NguyÔn NghÜa Th×n, 1999_ (b): Mai §×nh Yªn, 1995; NguyÔn V¨n S¸ng, Hå Thu Cóc, 1995; Vâ Quý, NguyÔn Cö, 1995; §Æng Huy Huúnh vμ nnk, 1994. ViÖt Nam ®−îc coi lμ mét trong nh÷ng trung t©m ®a d¹ng sinh häc cña vïng §«ng Nam ¸. 51
2.2.1 §a d¹ng loμi thùc vËt MÆc dï cã nh÷ng tæn thÊt quan träng vÒ diÖn tÝch rõng trong mét thêi gian do chiÕn tranh kÐo dμi nh−ng hÖ thùc vËt ViÖt nam vÉn cßn phong phó vÒ thμnh phÇn loμi. Tuy ®Õn nay ch−a cã mét tμi liÖu nμo thèng kª m« t¶ mét c¸ch chi tiÕt thμnh phÇn loμi thùc vËt nh−ng theo sè liÖu trong phÇn ®Þa lý thùc vËt ViÖt Nam cña NguyÔn NghÜa Th×n (1999) th× hÖ thùc vËt ViÖt Nam ®· thèng kª ®−îc 11.080 loμi, thuéc 2.428 chi vμ 395 hä thùc vËt bËc cao, 600 loμi nÊm, 1000 loμi t¶o. Nh− vËy sè loμi thùc vËt ViÖt Nam ®· biÕt hiÖn nay lμ 12.680 loμi. B¶ng 7.2: Thμnh phÇn loμi trong c¸c ngμnh thùc vËt ë ViÖt Nam Ngμnh thùc vËt bËc cao Sè l−îng TT Hä Chi Loμi 793 Rªu(Bryophyta) 182 1 60 2 L¸ Th«ng (Psilotophyta) 1 2 1 56 Th«ng ®¸ (Lycopodiophyta) 4 3 2 3 Cá th¸p bót (Equisetophyta) 2 4 2 713 D−¬ng xØ (Polypodiophyta) 170 5 26 51 23 6 8 H¹t trÇn (Gymnospermae) 9.462 2.046 7 296 H¹t kÝn (Angiospermae) Tæng céng 395 2428 11080 Nguån: NguyÔn NghÜa th×n, 1999. C¸c nhμ ph©n lo¹i häc thùc vËt dù ®o¸n r»ng, nÕu ®iÒu tra tØ mØ th× th× thμnh phÇn loμi thùc vËt ViÖt Nam cã thÓ lªn tíi 15.000 loμi (NguyÔn NghÜa Th×n, 1999). Møc ®é ®a d¹ng loμi cña hÖ thùc vËt ViÖt Nam cßn thÓ hiÖn trong c¸c hä giμu loμi nhÊt (trªn 100 loμi) (b¶ng7.3). NhiÒu hä cã Ýt loμi, nh−ng giμu vÒ sè l−îng c¸ thÓ biÓu thÞ møc ®é tËp trung cña mçi loμi. §ã lμ nh÷ng hä gi÷ vai trß quan träng trong thμnh phÇn loμi c©y cña c¸c th¶m thùc vËt nh− hä DÇu (Dipterocarpaceae), hä Xoan (Meliaceae), hä Bå hßn (Sapindaceae) ... TÝnh ®a d¹ng sinh häc cña thùc vËt nhiÖt ®íi ViÖt Nam cßn thÓ hiÖn ë sù phong phó vÒ c¸c loμi d©y leo vμ thùc vËt nöa phô sinh (kho¶ng 750 loμi), thùc vËt phô H×nh 7.2: ú th¶o - mét loμi sinh (kho¶ng 600 loμi), thùc vËt ký sinh (kho¶ng 50 phong lan ë rõng ViÖt Nam loμi). B¶ng 7.3: C¸c hä giμu loμi nhÊt cña hÖ thùc vËt ViÖt Nam STT Hä thùc vËt Sè loμi Tªn ViÖt Nam Tªn khoa häc Orchidaceae 1 Lan 800 Fabaceae 2 §Ëu 557 Gramineae 3 Hä phô Lóa 467 Euphorbiaceae 4 ThÇu dÇu 425 52
STT Hä thùc vËt Sè loμi Tªn ViÖt Nam Tªn khoa häc Poaceae 5 Hßa th¶o 400 Rubiaceae 6 Cμ phª 400 Cyperaceae 7 Cãi 304 Asteraceae 8 Cóc 291 Lauraceae 9 Long n·o 246 Fagaceae 10 DÎ 211 Acanthaceae 11 ¤ r« 177 Annonaceae 12 Na 173 Apocynaceae 13 Tróc ®μo 171 Lamiaceae 14 Hoa m«i 144 Moraceae 15 D©u t»m 140 Scrophulariaceae 16 Mâm sãi 131 Verbenaceae 17 TÕch 120 Polypodiaceae 18 D−¬ng xØ 113 Araliaceae 19 §inh L¨ng 110 Myrtaceae 20 Sim 107 Rutaceae 21 Cam 100 Rosaceae 22 Hoa hång 100 Nguån: NguyÔn NghÜa Th×n, 1999. H¬n n÷a hÖ thùc vËt ViÖt Nam cã møc ®é ®Æc h÷u cao. Tuy hÖ thùc vËt ViÖt Nam kh«ng cã c¸c hä ®Æc h÷u nh−ng cã kho¶ng 3% sè chi vμ 27,5% sè loμi ®Æc h÷u (Th¸i V¨n Trõng, 1978). C¸c loμi vμ chi ®Æc h÷u ph©n bè chñ yÕu ë c¸c vïng cã hÖ sinh th¸i ®éc ®¸o nh−: khu vùc nói cao Hoμng Liªn S¬n, Phan Xi P¨ng ë miÒn B¾c, Khu vùc nói cao Ngäc Linh (Kon Tum) ë miÒn Trung, Cao nguyªn - vïng Ch− Yang Sin vμ d·y Bi Doup (L©m §ång) ë phÝa nam vμ khu vùc rõng Èm nói thÊp ë phÇn B¾c Trung bé(§Æng Huy Huúnh, 1998). ChØ tÝnh riªng mét cïng ë phÝa t©y Qu¶ng Nam, trong n¨m 1997 ®· ph¸t hiÖn thªm c¸c loμi thùc vËt míi nh−: Chß chØ lμo (Parashorea buchananii), NghiÕn Qu¶ng Nam (Burretiodendron sp), Nøa lãng dμi (Cephalostachyum sp), Tre qu¶ thÞt (Dinochloa maclellandii), Giang ®Æc (Melocalamus sp). NhiÒu loμi ®Æc h÷u ®Þa ph−¬ng chØ gÆp trong mét vïng hÑp víi sè l−îng c¸c thÓ Ýt, nh− Th«ng 5 l¸ §μ L¹t (Pinus dalatensis), Th«ng 2 l¸ dÑt (Ducampopinus krempfii), Thñy tïng (Glyptostrobus pensilis), M¾c niÔng (Ebehartis tonkinensis), Chß ®·i (Amorasia tonkinensis)... Thùc vËt rõng n−íc ta cßn nhiÒu loμi cã gi¸ trÞ cao nh− Gâ ®á (Afzelia xylocarpa), Gô mËt (Sindora cochinchinensis), Hoμng ®μn (Cupressus turulosa), P¬ mu (Fokienia hodginsii), Hoμng liªn ch©n gμ (Coptis chinensis), Ba kÝch (Morinda officinalis). 2.2.2 §a d¹ng loμi ®éng vËt HÖ ®éng vËt ViÖt Nam còng hÕt søc phong phó. Cho ®Õn nay ch−a cã mét tμi liÖu nμo thèng kª ®Çy ®ñ sè loμi trong c¸c líp ®éng vËt cña khu hÖ ®éng vËt ViÖt nam. Song trªn c¬ së c¸c th«ng b¸o vÒ thμnh phÇn loμi cña c¸c nhãm ph©n loμi cña mét sè t¸c gi¶, cã thÓ ghi nhËn thμnh phÇn loμi cña c¸c nhãm ph©n lo¹i ®«ng vËt ë ViÖt Nam nh− sau. B¶ng 7.4: Thμnh phÇn loμi ë c¸c nhãm ph©n lo¹i cña hÖ ®éng vËt ViÖt nam Nhãm ph©n lo¹i Hä Loμi C«n trïng (a) 121 5.000 53
C¸ (b) 3.109 Õch nh¸i (c) 82 8 (c) 258 Bß s¸t 21 Chim (d) 1.026 81 Thó (e) 276 39 Nguån: (a):Mai Quý vμ nnk; (b): Mai §×nh Yªn, 1995; (c): NguyÔn V¨n S¸ng, Hå Thu Cóc, 1995; (d): Vâ Quý- NguyÔn Cö, 1995; (e): §Æng Huy Huúnh vμ nnk, 1994 Ngoμi nh÷ng nhãm ®−îc thèng kª ë trªn, cßn cã hμng ngμn loμi ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng. §iÒu ch¾c ch¾n r»ng sè l−îng loμi thèng kª trong b¶ng 4 lμ ch−a ph¶n ¸nh hÕt tÝnh ®a d¹ng cña khu hÖ ®éng vËt ViÖt nam. V× r»ng sau gÇn 60 n¨m, kÓ tõ khi ph¸t hiÖn loμi Bß x¸m (Bos sauveli) n¨m 1937, c¸c nhμ ®éng vËt häc nghÜ r»ng ®ã lμ loμi thó lín cuèi cïng ph¸t hiÖn trªn thÕ giíi, th× trong 5 n¨m gÇn ®©y (1992-1997) c¸c nhμ khoa häc ViÖt Nam cïng phèi hîp víi Quü ®éng vËt hoang d· quèc tÕ ®· ph¸t hiÖn thªm 3 loμi thó lín vμ 2 loμi thó nhá n÷a lμ Sao la (Pseudoryx nghetinhensis), Mang lín (Megamuntiacus vuquangensis) t¹i Hμ TÜnh vμ NghÖ An, Mang Tr−êng S¬n (Canninmuntiacus truongsonensis), Bß sõng xo¾n (Pseunovibos spiralis) vμ CÇy T©y Nguyªn cïng mét sè loμi c¸ ë khu vùc s«ng Lam. NÕu kÓ c¶ c¸c loμi ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng (c«n trïng, ký sinh trïng) th× trong thêi gian trªn, c¸c nhμ khoa häc trong vμ ngoμi n−íc ®· ph¸t hiÖn thªm hμng tr¨m loμi míi cho khoa häc. Còng nh− thùc vËt, giíi ®éng vËt ViÖt Nam cã nhiÒu loμi vμ ph©n loμi ®Æc h÷u. Trong sè loμi ®éng vËt cã x−¬ng sèng ë c¹n ®· biÕt th× cã h¬n 100 loμi vμ ph©n loμi chim , 78 loμi vμ ph©n loμi thó, 33 loμi bß s¸t, 21 loμi Õch nh¸i vμ 35 loμi c¸ n−íc ngät lμ ®Æc h÷u. (§Æng Huy Huúnh vμ nnk, 1994) Theo Mackinnon (1986), ViÖt Nam lμ quèc gia kh¸ giμu vÒ vÒ thμnh phÇn loμi vμ cã møc ®é cao vÒ tÝnh ®Æc h÷u so víi c¸c n−íc trong vïng phô §«ng D−¬ng: cã 21 loμi Linh tr−ëng trong vïng phô nμy th× ViÖt nam cã 15 loμi trong ®ã cã 7 loμi vμ ph©n loμi ®Æc h÷u (Eudey, 1987); cã 49 loμi chim ®Æc h÷u trong vïng phô nμy th× ViÖt Nam cã 33 loμi, trong ®ã cã 11 loμi lμ ®Æc h÷u cña ViÖt Nam, so s¸nh víi MiÕn §iÖn, Th¸i Lan, M· Lai, H¶i Nam, mçi n¬i chØ cã 2 loμi, Lμo 1 loμi vμ Campuchia kh«ng cã loμi ®Æc h÷u. C¸c trung t©m ph©n bè cña c¸c loμi chim vμ thùc vËt b¶n ®Þa th−êng tËp trung chñ yÕu ë vïng nói cao, däc theo d·y nói Hoμng Liªn S¬n, d·i Tr−êng S¬n vμ cao nguyªn ë T©y Nguyªn. C¸ n−íc ngät cã 60 loμi vμ nhiÒu loμi c«n trïng. Theo HiÖp héi quèc tÕ b¶o vÖ chim (ICBP), 1992 th× ViÖt nam cã 3 khu vùc chim ®Æc h÷u trong sè 221 khu vùc ®Æc h÷u trªn tßan thÕ giíi. NhiÒu loμi vμ ph©n loμi lμ ®Æc h÷u hÑp nh− Voäc mòi hÕch (Rhinopithecus avunculus), Voäc ®Çu tr¾ng (Trachypithecus francoisi poliocephalus), Voäc g¸y tr¾ng (Trachypithecus francoisi hatinhensis), Gμ l«i lam mμo ®en (Lophura edwarsi), Gμ l«i lam ®u«i tr¾ng (Lophura hatinhensis), Gμ l«i lam mμo tr¾ng (Lophura imperialis). NhiÒu loμi kh¸c cã gi¸ trÞ b¶o tån kh«ng chØ trong n−íc mμ c¶ trªn thÕ giíi nh− Voi (Elephas maximus), Tª gi¸c 1 sõng (Rhinoceros sondaicus), Bß x¸m (Bos sauveli), Bß rõng (Bos javanicus), Bß tãt (Bos gaurus), Tr©u rõng (Bubalus bubalis), Hæ (Panthera tigris), b¸o hoa mai (Panthera pardus), Nai cμ t«ng (Cervus eldi), Chμ v¸ (Pygathryx nemaeus), SÕu cæ trôi (Grus antigon), Cß qu¾m c¸nh xanh (Pseudibis davisoni), C¸ sÊu n−íc ngät (Crocodylus siamensis)... 54
2.3 §a d¹ng hÖ sinh th¸i: Víi ®Æc ®iÓm ®Þa lý, tÝnh ®a d¹ng vÒ ®Þa h×nh, khÝ hËu ph©n hãa phøc t¹p ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc h×nh thμnh c¸c hÖ sinh th¸i kh¸c nhau ë ViÖt Nam nh−: hÖ sinh th¸i rõng ngËp mÆn, vïng c¸t ven biÓn, h¶i ®¶o, trung du rõng Èm th−êng xanh, rõng nöa rông l¸, rông l¸, nói cao vÒ hÖ sinh th¸i nh©n v¨n...Mçi mét hÖ sinh th¸i mang ®Æc thï riªng, thÓ hiÖn bëi c¸c yÕu tè m«i tr−êng sinh th¸i quyÕt ®Þnh ®Õn sù h×nh thμnh ®a d¹ng sinh häc. ViÖt Nam cã nhiÒu hÖ sinh th¸i rõng kh¸c nhau. Theo Th¸i V¨n Trõng (Th¶m thùc vËt rõng ViÖt Nam, 1978) ph©n rõng ViÖt Nam thμnh 14 kiÓu (trªn quan ®iÓm hÖ sinh th¸i): 1. Rõng kÝn th−êng xanh m−a Èm nhiÖt ®íi. 2. Rõng kÝn nöa rông l¸ Èm nhiÖt ®íi. 3. Rõng kÝn rông l¸ h¬i Èm nhiÖt ®íi. 4. Rõng kÝn l¸ cøng h¬i Èm nhiÖt ®íi. 5. Rõng th−a c©y l¸ réng h¬i kh« nhiÖt ®íi 6. Rõng th−a c©y l¸ kim h¬i kh« nhiÖt ®íi, 7. Tr¶ng c©y to, c©y bôi, cá cao kh« nhiÖt ®íi 8. Tru«ng bôi c©y gai h¹n nhiÖt ®íi. 9. Rõng kÝn th−êng xanh m−a Èm ¸ nhiÖt ®íi nói thÊp. 10. Rõng kÝn hçn hîp c©y l¸ réng, l¸ kim, Èm ¸ nhiÖt ®íi nói thÊp. 11. Rõng kÝn c©y l¸ kim m−a Èm «n ®íi. 12. Rõng th−a c©y l¸ kim h¬i kh« ¸ nhiÖt ®íi nói thÊp. 13. Rõng kh« vïng cao. 14. Rõng l¹nh vïng cao. Lª Méng Ch©n vμ Vò V¨n Dòng (1992) ®· tãm t¾t vμ giíi thiÖu 9 kiÓu rõng chÝnh ë ViÖt nam nh− sau: 1. KiÓu rõng kÝn l¸ réng th−êng xanh nhiÖt ®íi: cã diÖn tÝch lín, ph©n bè réng kh¾p trong c¶ n−íc ë ®é cao d−íi 700m ë miÒn B¾c vμ d−íi 1000m ë miÒn Nam. Thùc vËt rõng ë ®©y chñ yÕu lμ c¸c c©y nhiÖt ®íi, tÝnh ®a d¹ng loμi cao. Rõng cã cÊu tróc tõ 3 - 5 tÇng. HÖ ®éng vËt ë kiÓu rõng nμy còng kh¸ phong phó vÒ thμnh phÇn loμi. 2. KiÓu rõng l¸ réng nöa rông l¸ nhiÖt ®íi: ph©n bè ë ®é cao d−íi 700m ë miÒn B¾c, d−íi 1000m ë miÒn Nam. Th−êng gÆp kiÓu rõng nμy ë vïng §«ng B¾c, B¾c Trung Bé, Nam Trung Bé (T©y Nguyªn). Rõng cã cÊu tróc phøc t¹p, nhiÒu c©y cao, cã tõ 25-75% c¸ thÓ c©y rõng rõng rông l¸ trong tæ thμnh loμi c©y rõng. 3. KiÓu rõng kÝn l¸ réng rông l¸ nhiÖt ®íi: h×nh thμnh ë vïng cã l−îng m−a thÊp, tõ 1200-2500 mm, mïa kh« kÐo dμi. KiÓu nμy gÆp ë mét sè n¬i nh− Hμ B¾c, S¬n La, NghÖ An, Hμ TÜnh, §¾c L¾c, §ång Nai. Rõng cã cÊu tróc 2 tÇng, cã trªn 75% c©y rông l¸ trong tæ thμnh. 4. KiÓu rõng th−a c©y l¸ réng nhiÖt ®íi: hay cßn gäi lμ rõng khép, tËp trung ë T©y Nguyªn vμ mét sè tØnh §«ng Nam Bé, n¬i cã khÝ hËu kh« nãng, mét mïa kh« kÐo 55
dμi. CÊu tróc rõng ®¬n gi¶n, c©y cao to, mËt ®é thÊp, t¸n th−a, tæ thμnh loμi c©y kh«ng phøc t¹p. HÖ ®éng vËt ë ®©y ®Æc tr−ng bëi nhiÒu loμi thó cã guèc lín. 5. KiÓu rõng kÝn th−êng xanh Èm ¸ nhiÖt ®íi: ph©n bè ë ®é cao trªn 700m ë MiÒn B¾c vμ trªn 1000m ë MiÒn Nam, n¬i cã l−îng m−a 1200-2500mm/n¨m, nhiÖt ®é trung b×nh n¨m15-200C. KiÓu rõng nμy gÆp ë Lai Ch©u, Lμo Cai, Hμ Giang, Tuyªn Quang, Kon Tum, .... Rõng th−êng cã 2 tÇng, c©y rõng −u thÕ thuéc khu hÖ thùc vËt b¶n ®Þa ViÖt Nam. Th−êng tËp trung nhiÒu loμi ®éng vËt, thùc vËt ®Æc h÷u. 6. KiÓu rõng ngËp mÆn h×nh thμnh trªn ®Êt míi båi tô vïng ven biÓn, cöa s«ng: tËp trung ë Nam Bé vμ mét Ýt ë B¾c Bé. Rõng mét tÇng, tæ thμnh loμi c©y ®¬n gi¶n, thμnh phÇn loμi ®éng vËt nghÌo. 7. KiÓu rõng nói ®¸ v«i: gåm c¸c kiÓu phô thuéc kiÓu rõng kÝn th−êng xanh vμ nöa rông l¸ ph©n bè ë vμnh ®ai nhiÖt ®íi vμ ¸ nhiÖt ®íi trªn ®Êt ®¸ v«i ë c¸c tØnh phÝa B¾c. Rõng ®¸ v«i réng nhÊt lμ KÎ Bμng (Qu¶ng B×nh). Rõng th−êng cã 2 tÇng, loμi c©y −uthÕ th−êng lμ NghiÕn, Trai lý, M¹y tÌo, ¤ r«....§éng vËt th−êng ®Æc tr−ng bëi S¬n du¬ng, H−¬u x¹, c¸c loμi linh tr−ëng. 8. KiÓu rõng l¸ kim: ph©n bè tËp trung ë T©y Nguyªn vμ mét sè tØnh miÒn B¾c n¬i cã khÝ hËu t−¬ng ®èi kh« (l−îng m−a 600-1200 mm/n¨m), ®Êt xÊu. Rõng cã cÊu tróc 2- 3 tÇng, −u hîp chñ yÕu lμ th«ng nhùa, Th«ng ba l¸, Th«ng dÇu. 9. KiÓu rõng tre nøa: ®©y lμ kiÓu ®Æc thï th−êng ®−îc h×nh thμnh trªn ®Êt rõng tù nhiªn sau khai th¸c hoÆc sau n−¬ng rÉy vμ ph©n bè trªn toμn quèc. Ngoμi ra, ë ViÖt Nam cßn cã kiÓu rõng Trμm. HÖ sinh th¸i rõng Trμm ®−îc h×nh thμnh trªn ®Êt chua phÌn ngËp óng th−êng xuyªn hoÆc ®Þnh kú víi loμi Trμm (Melaleuca leucadendron) lμ loμi c©y chñ yÕu. Lo¹i hÖ sinh th¸i nμy chØ cßn tËp trung ë U Minh, vïng ®Êt phÌn §ång Th¸p M−êi vμ Tø Gi¸c Long Xuyªn (Vò V¨n Chuyªn, 1995). TÝnh ®a d¹ng hÖ sinh th¸i ®· t¹o nªn sù ®a d¹ng loμi ë c¸c lo¹i c¶nh quan. B¶ng 7.5 nªu mét sè vÝ dô vÒ tÝnh ®a d¹ng loμi ë c¸c kiÓu sinh c¶nh rõng ViÖt Nam. B¶ng 7.5: §a d¹ng loμi trong mét sè sinh c¶nh ë c¸c V−ên Quèc Gia vμ Khu b¶o tån thiªn nhiªn ViÖt Nam KiÓu sinh c¶nh DiÖn tÝch Thùc Thó Chim Bß s¸t Õch C¸c VQG & (ha) vËt nh¸i KBTTN Rõng nói cao 51.800 2.000 56 150 61 26 KBTTN Hoμng Liªn S¬n (Sa Pa) KBTTN M−êng NhÐ Rõng hçn giao 182.000 308 61 270 35 27 (Lai Ch©u) KBTTN Xu©n Nha Rõng hçn giao 60.000 48 160 35 27 (S¬n La) VQG Ba BÓ (B¾c Rõng th−êng xanh 7.610 417 38 111 30 16 56
KiÓu sinh c¶nh DiÖn tÝch Thùc Thó Chim Bß s¸t Õch C¸c VQG & (ha) vËt nh¸i KBTTN K¹n) trªn nói ®¸ v«i VQG Tam §¶o (VÜnh Rõng th−êng xanh 64 239 76 28 36.883 904 Phóc) nhiÖt ®íi vμ ¸ nhiÖt ®íi KBTTN Xu©n S¬n Rõng th−êng xanh 5.488 314 48 160 44 14 (VÜnh Phóc) nhiÖt ®íi KBTTN Xu©n Thuû Rõng ngËp mÆn 7.200 140 (Nam §Þnh) VQG Cóc Ph−¬ng Rõng th−êng xanh 22.000 1.944 71 319 33 16 (N×nh B×nh) VQG BÕn En Rõng th−êng xanh+ 38.153 597 66 195 39 29 nöa rông l¸ KBTTN Pï M¸t Rõng th−êng xanh 93.400 986 64 137 25 15 (NghÖ An) nhiÖt ®íi vμ ¸ nhiÖt ®íi KBTTN Vò Quang Rõng th−êng xanh 55.950 307 60 187 38 26 (Hμ TÜnh) nhiÖt ®íi + ¸ nhiÖt ®íi KBTTN Phong Nha Rõng th−êng xanh 41.132 577 65 120 60 35 (Qu¶ng B×nh) nhiÖt ®íi + rõng trªn nói ®¸ v«i VQG B¹ch M· (Thõa Rõng th−êng xanh 83 233 30 21 22.031 1.406 Thiªn) nhiÖt ®íi vμ ¸ nhiÖt ®íi KBTTN S¬n Trμ Rõng th−êng xanh 4.370 285 30 51 15 6 (Qu¶ng Nam) Èm nhiÖt ®íi KBTTN Ch− Mom Rõng th−êng xanh 48.658 508 76 208 51 17 R©y (Kon Tum) Èm nhiÖt ®íi + nöa rông l¸ KBTTN Kon Cha Rõng th−êng xanh 16.000 850 49 221 49 25 R¨ng (Gia Lai) Èm nhiÖt ®íi VQG Yok®«n (§¨k Rõng rông l¸ + nöa 58.200 464 62 196 40 13 L¨k) rông l¸ KBTTN Nam Ca Rõng kh« rông l¸ 56 140 34 16 (§¨k L¨k) VQG C¸t Tiªn (§ång Rõng l¸ réng th−êng 73.878 1.362 62 121 22 13 Nai) xanh + nöa rông l¸ 6 VQG Trμm chim HÖ sinh th¸i rõng 7.600 170 1 (§ång Th¸p) trμm. 3 VQG C«n §¶o (Bμ Rõng th−êng xanh 19.998 882 28 69 39 8 RÞa-Vòng Tμu) nhiÖt ®íi Èm Nguån: Ph¹m NhËt - tæng hîp theo c¸c nguån t− liÖu "C¸c v−ên Quèc Gia vμ Khu b¶o tån thiªn nhiªn ViÖt Nam, 1995"; Bæ sung thªm tõ t− liÖu "c¸c V−ên Quèc gia ViÖt Nam", 2001. 3 TÝnh ®a d¹ng trong c¸c vïng ®Þa lý sinh vËt ViÖt Nam 2.3 C¸c vïng ®Þa lý sinh vËt ViÖc ph©n chia c¸c vïng ®Þa lý sinh häc (§¬n vÞ ®Þa lý sinh häc - Biounit) ë c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®Òu dùa vμo c¸c yÕu tè sau: 1. YÕu tè ®Þa h×nh, 2. YÕu tè khÝ hËu, 57
3. YÕu tè ph©n bè ®Þa lý, 4. TÝnh thÝch nghi cña ®¬n vÞ loμi, 5. Sù ph©n bè cña c¸c th¶m thùc vËt, 6. Sù ph©n bè cña c¸c nhãm hoÆc líp ®éng vËt. 7. Sù kh¸c nhau vÒ tæ hîp loμi vμ c¸c giíi h¹n ph©n bè cña c¸c loμi chØ thÞ Trong ®ã, yÕu tè thø b¶y ®−îc coi lμ yÕu tè c¬ b¶n nhÊt ®èi víi viÖc ph©n chia c¸c vïng ®Þa lý sinh vËt. ViÖt Nam còng ®−îc coi lμ mét trong nh÷ng n−íc cã sù ®a d¹ng cao vÒ vïng ®Þa lý sinh häc. C¨n cø vμo c¸c yÕu tè trªn, c¸c nhμ sinh vËt ViÖt Nam (Th¸i V¨n Trõng, §μo V¨n TiÕn, Vâ QuÝ, §Æng Ngäc Thanh, Mai §×nh Yªn, Cao V¨n Sung, §Æng Huy Huúnh, TrÇn Kiªn, Phan KÕ Léc...) ®· chia ViÖt Nam thμnh 5 vïng ®Þa lý sinh häc nh− sau: 1. Vïng ®Þa lý sinh häc §«ng B¾c 2. Vïng ®Þa lý sinh häc T©y B¾c 3. Vïng ®Þa lý sinh häc B¾c Trung Bé 4. Vïng ®Þa lý sinh häc Nam Trung Bé vμ T©y Nguyªn 5. Vïng ®Þa lý sinh häc §«ng Nam Bé Khi nghiªn cøu vÒ c¸c vïng ®Þa lý sinh häc ViÖt Nam n¨m 1995, TiÕn sÜ Jorhn Mackinnon ®· chia vïng l·nh thæ ®Êt liÒn cña n−íc ta thμnh c¸c ®¬n vÞ sinh häc nhá h¬n bao gåm: 1. Vïng ®Þa lý sinh häc §«ng B¾c, 2. Vïng ®Þa lý sinh häc Hoμng Liªn S¬n, 3. Vïng ®Þa lý sinh häc B¾c Trung t©m §«ng D−¬ng, 4. Vïng ®Þa lý sinh häc Ch©u thæ S«ng Hång, 5. Vïng ®Þa lý sinh häc Nam Trung t©m §«ng D−¬ng, 6. Vïng ®Þa lý sinh häc B¾c Trung Bé, 7. Vïng ®Þa lý sinh häc Nam Trung Bé, 8. Vïng ®Þa lý sinh häc T©y Nguyªn, 9. Vïng ®Þa lý sinh häc cao nguyªn §μ L¹t, 10. Vïng ®Þa lý sinh häc Ch©u thæ s«ng Cöu Long. Theo Mackinnon th× c¸c vËt c¶n tù nhiªn ®· t¹o nªn sù h×nh thμnh c¸c trung t©m ®a d¹ng sinh häc cña ViÖt Nam vμ §«ng D−¬ng. Thø nhÊt. d·y nói chÝnh Tr−êng S¬n nh− mét barie ng¨n 2 vïng rõng Èm h¬n ë MiÒn §«ng vμ kh« h¬n ë MiÒn T©y, n¬i thuéc vïng ®Þa lý sinh häc l−u vùc s«ng Mª K«ng. Nh÷ng nói cao ë ®©y chøa ®ùng nhiÒu loμi vμ ph©n loμi ®Æc h÷u vμ lμ n¬i cã thÓ ®−îc ph©n chia nhá h¬n thμn 2 ®¬n vÞ ®Þa sinh häc phô lμ Cao nguyªn §μ L¹t vμ Trung t©m T©y Nguyªn. Vïng ®ång b»ng ch©u thæ s«ng Mª K«ng vÉn cßn nh÷ng nÐt ®Æc thï vÒ ph−¬ng diÖn sinh häc tr¶i tõ nh÷ng vïng ®åi nói ra tËn phÝa ®«ng. 58