Giáo trình về đa dạng sinh học - part 6

Chia sẻ: Nguyễn Thị Ngọc Huỳnh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

109
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'giáo trình về đa dạng sinh học - part 6', khoa học tự nhiên, công nghệ sinh học phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình về đa dạng sinh học - part 6

+ Sù suy gi¶m diÖn tÝch rõng ®· lμm suy tho¸i c¸c hÖ sinh th¸i tù nhiªn, thu hÑp n¬i c− tró cña c¸c loμi ®éng vËt hoang d·, diÖn tÝch ®åi nói träc t¨ng. Sù chia c¾t c¸c hÖ sinh th¸i do viÖc x©y dùng c¸c c«ng tr×nh giao th«ng, khai ph¸ rõng ®Ó trång c©y c«ng nghiÖp. + D©n sè ngμy mét t¨ng, trong vßng 40 n¨m d©n sè ViÖt Nam t¨ng gÊp 2 lÇn, hiÖn ®Õn 78 triÖu d©n; trong khi ®ã tμi nguyªn thiªn nhiªn, c¬ së vËt chÊt cña sù sèng l¹i cã h¹n. N¹n di d©n tù do tõ miÒn B¾c vμo vïng cao nguyªn vμ c¸c tØnh phÝa Nam. + Cßn nhiÒu céng ®ång d©n c− ®ang sèng trong ph¹m vi vμ xung quanh khu vùc vïng ®Öm c¸c KBT. Nguån lîi thiªn nhiªn ë ®©y lμ nguån sèng chÝnh cña hä. Do vËy, c¸c ho¹t ®éng sèng còng nh− s¶n xuÊt cña hä ®· lμm tæn h¹i ®Õn c¸c KBT vμ lμm cho chÊt l−îng c¸c KBT gi¶m sót mét c¸ch nhanh chãng. + Lμm thÕ nμo ®Ó kh«ng t¹o thªm nh÷ng ®èi lËp gi÷a d©n ®Þa ph−¬ng vμ KBT, mμ ph¶i céng t¸c víi hä mét c¸ch chÆt chÏ, chÊp nhËn nh÷ng yªu cÇu thÝch ®¸ng cña hä, ®iÒu quan träng lμ hä ®−îc h−ëng nh÷ng lîi Ých trùc tiÕp tõ KBT. 4.1.3 Tæ chøc qu¶n lý ®a d¹ng sinh häc t¹i c¸c khu b¶o tån ViÖt nam Cho ®Õn thêi gian gÇn ®©y, míi chØ cã 45 khu b¶o tån cã tæ chøc qu¶n lý b¶o vÖ vμ cã sù quan t©m cña Nhμ n−íc, sè cßn l¹i ë t×nh tr¹ng hoang s¬. §¸ng chó ý lμ mét sè khu ®· x©y dùng cã bé m¸y qu¶n lý nh−ng rõng vÉn bÞ tμn ph¸, thËm chÝ cã n¬i cßn bÞ xo¸ sæ. Céng ®ång d©n c− sèng ë trong vμ xung quanh c¸c KBT nμy vÉn ch−a ®−îc gióp ®ì ®óng møc ®Ó hä tham gia vμo viÖc b¶o vÖ vμ qu¶n lý tμi nguyªn ®a d¹ng sinh häc. V−ên Quèc gia Cóc Ph−¬ng vμ mét sè KBT kh¸c võa qua ®· tæ chøc di chuyÓn mét sè hé d©n c− sèng trong c¸c khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt ra ngoμi vïng ®Öm. Tuy nhiªn, mÆt dï cã gióp ®ì vÒ tμi chÝnh vμ kü thuËt cña c¸c ch−¬ng tr×nh ë vïng ®Öm, cuéc sèng cña ng−êi d©n míi chuyÓn ra vÉn cßn rÊt nhiÒu khã kh¨n. Hä ®· lμm mÊt ®i nhiÒu nÐt v¨n ho¸ cña chÝnh hä, nhiÒu kiÕn thøc, kinh nghiÖm cæ truyÒn vÒ sö dông c¸c tμi nguyªn rõng, nhiÒu phong tôc x−a ®· biÕn mÊt, …Nguy c¬ trë l¹i ph¸ rõng ë c¸c KBT cã thÓ x¶y ra nÕu chóng ta kh«ng biÕt c¸ch tæ chøc thÝch hîp. Mét vÊn ®Ò lín ®−îc ®Æt ra lμ c¸c Ban qu¶n lý V−ên Quèc gia vμ Khu b¶o tån thiªn nhiªn ph¶i cïng víi chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng tæ chøc vËn ®éng nh©n d©n ®Þa ph−¬ng tham gia tÝch cùc vμo viÖc b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc. NÕu chØ cã lùc l−îng kiÓm l©m nhá bÐ th× kh«ng thÓ nμo b¶o vÖ ®−îc rõng. Ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng: tõng hé d©n, tõng b¶n lμng, tõng céng ®ång d©n ®Þa ph−¬ng nªn ®−îc giao tr¸ch nhiÖm cô thÓ, ®−îc h−ëng quyÒn lîi cô thÓ trong viÖc b¶o vÖ rõng víi t− c¸ch lμ ng−êi chñ thùc sù, tÊt nhiªn theo quy chÕ cña v−ên Quèc gia. Chóng ta cÇn s¸ng t¹o ra nhiÒu h×nh thøc tæ chøc phong phó kÕt hîp gi÷a nhμ n−íc víi nh©n d©n ®Ó b¶o vÖ rõng. Chóng ta cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu cô thÓ ho¸ c¸c chÝnh s¸ch, vÝ dô nh−: chÝnh s¸ch giao ®Êt kho¸n rõng ®èi víi c¸c khu rõng ®Æc dông, chÝnh s¸ch di d©n ®i x©y dùng vïng kinh tÕ míi, quy chÕ qu¶n lý b¶o vÖ c¸c khu rõng phßng hé vμ khu rõng ®Æc dông sao cho phï hîp vμ cã hiÖu qu¶, l©u dμi ... Môc tiªu c¬ b¶n cña c¸c chÝnh s¸ch lμ ®éng viªn søc m¹nh toμn d©n, m¹nh d¹n trao quyÒn tù chñ, s¸ng t¹o cho ng−êi d©n vμ c¸c céng ®ång ®Þa ph−¬ng, ®éng viªn hä tham gia chñ ®éng vμo c«ng viÖc qu¶n lý b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n ®Þa ph−¬ng th«ng qua c¸c ho¹t ®éng b¶o tån vμ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Cuéc sèng vËt chÊt vμ t×nh thÇn cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng ph¶i ®−îc n©ng cao, nh÷ng truyÒn thèng v¨n ho¸ tèt ®Ñp cña hä vÉn ®−îc b¶o tån, chØ cã nh− vËy míi cã thÓ b¶o vÖ ®−îc c¸c khu b¶o tån. ChØ cã khi nμo nh©n d©n ®Þa ph−¬ng cïng tham gia tÝch cùc vμ chñ ®éng th× viÖc qu¶n lý ®a d¹ng sinh häc trong c¸c v−ên quèc gia vμ khu b¶o tån míi thμnh c«ng ®−îc. 75
4.2 B¶o tån chuyÓn chç (Ex-situ conservation) Cïng víi viÖc thiÕt lËp hÖ thèng khu b¶o tån, gi¶i ph¸p b¶o tån Ex-situ còng ®· ®−îc quan t©m trong b¶o tån ®a d¹ng sinh häc ë n−íc ta. Mét sè lo¹i h×nh b¶o tån Ex- situ ®· triÓn khai thùc hiÖn vμ ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng kÓ. 4.2.1 C¸c v−ên thùc vËt ë ViÖt Nam tõ n¨m 1988, c«ng t¸c b¶o tån nguån gen c©y thuèc ®· ®−îc triÓn khai. Mét sè v−ên c©y thuèc ®· ®−îc thμnh lËp. Tuy vËy, trong sè h¬n 3.200 loμi c©y thuèc ®−îc x¸c ®Þnh cÇn b¶o tån, míi chØ cã 120 loμi vμ loμi phô ®−îc b¶o tån trong mét sè vïng vμ c¸c c¬ së nghiªn cøu. Ngoμi ra, hiÖn nay cã mét sè v−ên s−u tËp thùc vËt tù nhiªn kh¸c còng ®−îc thμnh lËp nh−: v−ên Tr¶ng Bom (§ång Nai) cã 118 loμi, v−ên CÇu Hai (VÜnh Phóc) cã110 loμi, v−ên Lang HÝnh 8.3: Gi©m hom loμi Th«ng ®á t¹i §μ L¹t, L©m §ång Hanh (L©m §ång)… Trong sè c¸c v−ên thùc vËt, ph¶i kÓ ®Õn v−ên B¸ch Th¶o (Hμ Néi) ®· ®−îc h×nh thμnh tõ h¬n 100 n¨m nay víi hμng tr¨m loμi c©y, phÇn lín lμ c¸c loμi c©y b¶n ®Þa. 4.2.2 V−ên ®éng vËt/ V−ên thó HiÖn nay ë n−íc ta cã hai c¬ së nu«i nhèt ®éng vËt lín nhÊt ViÖt Nam lμ V−ên thó thμnh phè Hå ChÝ Minh (Th¶o CÇm Viªn) ®· ®−îc x©y dùng h¬n 100 n¨m nay, hiÖn cã trªn 120 loμi víi kho¶ng gÇn 530 c¸ thÓ vμ V−ên thó Hμ Néi, míi ®−îc thμnh lËp h¬n 30 n¨m nay, hiÖn cã kho¶ng gÇn 100 loμi víi kho¶ng 500 c¸ thÓ. Ngoμi hai v−ên thó kÓ trªn, mét sè ®èi t−îng hoang d· kh¸c còng ®· ®−îc nu«i trong c¸c trang tr¹i quy m« võa vμ nhá (chñ yÕu cña t− nh©n). Tuy nhiªn, phÇn lín c¸c thμnh c«ng trong g©y nu«i ®éng vËt trong thêi gian qua ®Òu xuÊt ph¸t tõ môc ®Ých th−¬ng m¹i, kinh tÕ h¬n lμ môc ®Ých b¶o tån. 4.2.3 Tr¹m cøu hé ®éng vËt Lo¹i h×nh nμy míi chØ ®−îc thμnh lËp tõ n¨m 1992 trë l¹i ®©y nh»m phôc håi vμ duy tr× søc kháe mét sè loμi ®éng vËt ®−îc lùc l−îng kiÓm l©m tÞch thu cña bän bu«n lËu tr¸i phÐp, tr−íc khi cã thÓ tr¶ chóng vÒ víi thÕ giíi hoang d·. Trung t©m cøu hé ®éng vËt ®Çu tiªn lμ Trung t©m cøu hé Linh tr−ëng ë VQG Cóc Ph−¬ng, ë ®©y ®· nu«i ®−îc 12 loμi khØ quý hiÕm. HiÖn nay t¹i Cóc Ph−¬ng cßn cã Trung t©m cøu hé vμ nghiªn cøu Rïa. Mét trung t©m kh¸c lμ Trung t©m cøu hé ®éng vËt Sãc S¬n (Hμ Néi) míi chØ ho¹t ®éng tõ n¨m 1998. Ngoμi c¸c trung t©m cøu hé kÓ trªn, cßn cã thªm mét trung t©m cøu hé kh¸c ë NghÖ An míi ®−îc thμnh lËp. 4.2.4 Ng©n hμng gièng ViÖc l−u gi÷ nguån gièng míi chØ ®−îc thùc hiÖn ë mét sè c¬ së nghiªn cøu. HiÖn nay ngμnh N«ng nghiÖp ViÖt Nam cã 4 c¬ quan cã kho b¶o qu¶n l¹nh: ViÖn KHKT N«ng nghiÖp ViÖt Nam, ViÖn KHKT N«ng nghiÖp MiÒn Nam, Tr−êng §¹i häc CÇn Th¬ vμ ViÖn c©y l−¬ng thùc vμ thùc phÈm. §Õn nay, ®· cã 6.500 gièng cña 34 loμi c©y cã h¹t 76
®ang ®−îc b¶o qu¶n t¹i kho l¹nh vμ cã 76 gièng cña c¸c loμi c©y sinh s¶n v« tÝnh (khoai lang, khoai t©y, døa, d©u t©y…) ®−îc b¶o qu¶n in-vitro. §èi víi ®éng vËt, viÖc b¶o tån nguyªn liÖu di truyÒn d−íi d¹ng tinh ®«ng viªn còng chØ míi ®−îc thùc hiÖn víi bß. Ngoμi ra, viÖc l−u gi÷ mét sè c¸c chñng vi sinh vËt lμ t¶o ®¬n bμo còng ®−îc thùc hiÖn ë mét sè c¸c c¬ së nghiªn cøu vμ ®μo t¹o. Tõ n¨m 1988 ®Õn nay, c¸c c¬ së nghiªn cøu thñy s¶n ®· l−u gi÷ trong c¸c ao nu«i 36 dßng thuéc 25 loμi c¸ kinh tÕ n−íc ngät víi tæng sè 4.406 c¸ thÓ. 5 §Þnh h−íng trong ho¹t ®éng b¶o tån ®a d¹ng sinh häc 5.1 KÕ ho¹ch hμnh ®éng ®a d¹ng sinh häc cña ViÖt Nam Ngμy 22 th¸ng 12 n¨m 1995, Thñ t−íng ChÝnh phñ ®· phª duyÖt “KÕ ho¹ch hμnh ®éng ®a d¹ng sinh häc cña ViÖt Nam” gäi t¾t lμ KHH§§DSH hay BAP.VÒ mÆt ph¸p lý vμ thùc tiÔn, KHH§§DSH lμ c¬ së quan träng, lμ nÒn t¶ng cho viÖc sö dông, b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn bÒn v÷ng nguån tμi nguyªn sinh vËt vμ c¸c hÖ sinh th¸i ë ViÖt Nam. NhiÒu chiÕn l−îc qu¶n lý ®a d¹ng sinh häc ®· ®−îc v¹ch ra trong KHH§§DSH. Trong ®ã chiÕn l−îc qu¶n lý c¸c khu b¶o vÖ (KBV) ®· cã nh÷ng thay ®æi. KHH§§DSH còng ®· tuyªn bè nhiÖm vô chÝnh lμ lμm thÕ nμo ®Ó qu¶n lý ®−îc c¸c KBV v× ®ã lμ nh÷ng trung t©m ®a d¹ng sinh häc ë ViÖt Nam. KHH§§DSH ®· ®−a ra 4 chuyªn ®Ò lín: • Chuyªn ®Ò I: T×nh tr¹ng b¶o tån ®a d¹ng sinh häc ë ViÖt Nam. Chuyªn ®Ò nμy ®· tËp hîp c¸c tμi liÖu quan träng vÒ rõng, biÓn vμ ®Êt −ít; cung cÊp nh÷ng th«ng tin kh¶o s¸t cËp nhËt, tßan diÖn nhÊt vÒ tÝnh §DSH vμ nh÷ng ®e däa ®èi víi §DSH ë ViÖt Nam. • Chuyªn ®Ò II: Nh÷ng khuyÕn nghÞ vÒ chÝnh s¸ch vμ ch−¬ng tr×nh b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. Chuyªn ®Ò nμy ®−a ra nh÷ng khuyÕn nghÞ liªn quan ®Õn c¸c vÊn ®Ò: + Tr¸ch nhiÖm cña c¸c tæ chøc nhμ n−íc vμ sù phèi hîp gi÷a c¸c ngμnh; + §iÒu chØnh luËt, quy chÕ vμ t¨ng c−êng viÖc thi hμnh luËt; + Nh×n nhËn l¹i chÝnh s¸ch l©m nghiÖp vμ thùc tiÔn; + VÊn ®Ò c¸c khu b¶o tån liªn quèc gia + Nghiªn cøu chÝnh s¸ch. • Chuyªn ®Ò III: Nh÷ng thay ®æi ®−îc ®Ò xuÊt trong viÖc qu¶n lý c¸c khu rõng ®Æc dông: + LËp thø tù −u tiªn cho c¸c khu rõng ®Æc dông; + Söa ®æi hÖ thèng rõng ®Æc dông; + T¨ng c−êng c«ng t¸c qu¶n lý c¸c KBTTN vμ VQG; + Ch−¬ng tr×nh b¶o tån biÓn; + Ch−¬ng tr×nh b¶o tån c¸c khu ®Êt −ít. • Chuyªn ®Ò IV: Nh÷ng hμnh ®éng ®ång bé ®èi víi c«ng t¸c b¶o tån ®a d¹ng sinh häc 77
Chuyªn ®Ò nμy ®· ®Ò cËp vμ ph©n tÝch t×nh h×nh còng nh− nh÷ng viÖc cÇn thiÕt ph¶i lμm trong c¸c lÜnh vùc: + X©y dùng ng©n hμng gen quèc gia; + B¶o tån ®a d¹ng sinh häc n«ng nghiÖp; + KiÓm so¸t kinh doanh c¸c loμi nguy cÊp; + KiÓm so¸t ch¸y rõng; + Phôc håi c¸c sinh c¶nh tù nhiªn; + Ch−¬ng tr×nh kiÓm so¸t ®a d¹ng sinh häc; + Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu; + §ßi hái ®èi víi b¶o tån Ex-situ; + Ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc vμ truyÒn th«ng; + Nh÷ng ph−¬ng diÖn kinh tÕ, x· héi cña mét ch−¬ng tr×nh ®a d¹ng sinh häc; + Hîp t¸c quèc tÕ. 5.2 Quy ho¹ch míi hÖ thèng rõng ®Æc dông ë ViÖt Nam N¨m 2000, ViÖt Nam ®· tiÕn hμnh quy ho¹ch míi hÖ thèng rõng ®Æc dông, thÓ hiÖn qua c¸c thμnh qu¶ chÝnh sau: 5.2.1 §Ò xuÊt hÖ thèng ph©n h¹ng míi HÖ thèng ph©n h¹ng cã vai trß quan träng trong viÖc qu¶n lý vμ ph©n cÊp qu¶n lý c¸c khu rõng ®Æc dông. HÖ thèng rõng ®Æc dông cò víi 3 h¹ng (1986): v−ên Quèc gia; khu b¶o tån thiªn nhiªn; khu v¨n hãa, lÞch sö m«i tr−êng víi qui chÕ qu¶n lý cña nã ®· thÓ hiÖn mét sè bÊt hîp lý trong t×nh h×nh hiÖn nay, ®Æc biÖt lμ ch−a kÕt hîp ®−îc ph−¬ng ch©m “B¶o tån kÕt hîp víi ph¸t triÓn”. V× vËy, trong quy ho¹ch hÖ thèng rõng ®Æc dông n¨m 2000 ®· ¸p dông hÖ thèng ph©n h¹ng míi cña IUCN, 1994 vμ ®Ò xuÊt hÖ thèng ph©n h¹ng míi cña ViÖt Nam víi 4 h¹ng nh− sau: H¹ng 1: V−ên Quèc gia (National Park) Lμ mét diÖn tÝch trªn ®Êt liÒn hoÆc trªn biÓn, ch−a hoÆc míi bÞ t¸c ®éng nhÑ do c¸c ho¹t ®éng cña con ng−êi, cã c¸c loμi ®éng thùc vËt quý hiÕm vμ ®Æc h÷u hoÆc cã c¸c c¶nh quan ®Ñp cã tÇm cì quèc gia hoÆc quèc tÕ. Môc tiªu b¶o vÖ cña VQG lμ: + B¶o vÖ c¸c hÖ sinh th¸i vμ c¸c loμi ®éng, thùc vËt quý hiÕm cã tÇm quan träng quèc gia hoÆc quèc tÕ. + Nghiªn cøu khoa häc. + Ph¸t triÓn du lÞch sinh th¸i. H¹ng 2: Khu b¶o tån thiªn nhiªn (Nature Reserve) Lμ c¸c khu vùc cã diÖn tÝch t−¬ng ®èi réng cã c¸c hÖ sinh th¸i tiªu biÓu hoÆc c¸c loμi ®éng, thùc vËt cã gi¸ trÞ b¶o tån cao cßn t−¬ng ®èi nguyªn vÑn. Môc tiªu b¶ovÖ: 78
+ B¶o vÖ vμ duy tr× c¸c hÖ sinh th¸i vμ c¸c loμi ®éng, thùc vËt trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn. + Phôc vô c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc, qu¶n lý m«i tr−êng vμ gi¸o dôc. + Du lÞch sinh th¸i ë ®©y bÞ h¹n chÕ. H¹ng 3: Khu b¶o tån c¸c loμi hay sinh c¶nh (Species/Habitat management protected area) Lμ mét khu vùc cã diÖn tÝch réng hay hÑp , ®−îc h×nh thμnh nh»m: + B¶o vÖ mét hay nhiÒu quÇn thÓ ®éng, thùc vËt cã nguy c¬ bÞ tiªu diÖt vμ n¬i sèng cña chóng nh»m duy tr× vμ ph¸t triÓn c¸c loμi nμy vÒ l©u dμi. + §Ó b¶o vÖ c¸c môc tiªu trong khu b¶o tån, con ng−êi cã thÓ tiÕn hμnh mét sè ho¹t ®éng cho phÐp nÕu nã kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn c¸c môc tiªu b¶o vÖ. H¹ng 4: Khu b¶o vÖ c¶nh quan (Protected Landscape or Seascape) Lμ c¸c khu vùc cã diÖn tÝch trung b×nh hay hÑp, ®−îc thμnh lËp nh»m: + B¶o vÖ c¸c c¶nh quan ®éc ®¸o cña thiªn nhiªn hoÆc c¸c c«ng tr×nh v¨n hãa cã gi¸ trÞ quèc gia. + B¶o vÖ c¸c rõng c©y ®Ñp, c¸c hang ®éng, th¸c n−íc, doi c¸t, ®¶o san h«, miÖng nói löa, … So víi b¶n ph©n h¹ng c¸c khu rõng ®Æc dông cña ViÖt Nam tr−íc ®©y, hÖ thèng ph©n lo¹i míi cã thªm mét h¹ng, ®ã lμ khu B¶o tån loμi hay sinh c¶nh. C¸c KBT nμy cã quy chÕ ho¹t ®éng réng r·i h¬n so víi quy chÕ qu¶n lý tr−íc ®©y nªn ch¾c sÏ ®−îc chÝnh quyÒn vμ nh©n d©n ®Þa ph−¬ng ñng hé h¬n. H¹ng 4 cña hÖ thèng ph©n h¹ng míi ®· lo¹i bít ®èi t−îng lμ c¸c khu v¨n hãa, lÞch sö ®¬n thuÇn. Môc tiªu b¶o vÖ cña h¹ng nμy lμ b¶o vÖ c¶nh quan vμ m«i tr−êng. 5.2.2 Nh÷ng thay ®æi trong hÖ thèng rõng ®Æc dông cña ViÖt Nam Theo ®Ò nghÞ cña c¸c nhμ khoa häc vμ qu¶n lý trong lÜnh vùc B¶o tån thiªn nhiªn ®Õn n¨m 2001 n−íc ta ®· cã mét sè thay ®æi trong hÖ thèng rõng ®Æc dông nh− sau: • §Ò nghÞ lo¹i bá hoÆc chuyÓn quyÒn qu¶n lý cña 7 khu b¶o tån thiªn nhiªn, 17 khu V¨n hãa lÞch sö m«i tr−êng. • §· chuyÓn h¹ng 5 khu b¶o tån thiªn nhiªn sang V−ên quèc gia. • Mét sè khu míi thμnh lËp sau QuyÕt ®Þnh 194/CT ngμy 9/8/1986: 22 khu b¶o tån thiªn nhiªn, 7 khu V¨n hãa lÞch sö m«i tr−êng. • X¸c nhËp vμ ®æi tªn 10 khu rõng ®Æc dông. • §Ò xuÊt 18 khu rõng ®Æc dông míi. Theo danh môc hÖ thèng c¸c Khu b¶o tån thiªn nhiªn cña ViÖt Nam quy ho¹ch ®Õn n¨m 2010, bao gåm c¶ c¸c khu B¶o tån biÓn vμ §Êt ngËp n−íc (s¾p xÕp theo hÖ thèng ph©n h¹ng míi ®−îc ®Ò xuÊt th× ViÖt Nam sÏ cã tæng céng lμ 129 khu b¶o tån, bao gåm: • 31 V−ên quèc gia • 50 Khu b¶o tån thiªn nhiªn 79
• 29 Khu b¶o tån loμi/ sinh c¶nh • 19 Khu b¶o vÖ c¶nh quan. 80
Ch−¬ng 4 Gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc Môc ®Ých: Trang bÞ cho sinh viªn nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ®iÒu tra gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc. Môc tiªu Sau khi häc xong ch−¬ng nμy sinh viªn cã kh¶ n¨ng: • Tham gia ph©n tÝch x¸c ®Þnh nhu cÇu vμ lËp kÕ ho¹ch gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc trong c¸c khu b¶o tån. • Tr×nh bμy vμ vËn dông ®−îc c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra gi¸m s¸t vμ ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc t¹i c¸c khu b¶o tån. Khung ch−¬ng tr×nh tæng quan toμn ch−¬ng B μi Môc tiªu Néi dung Ph−¬ng ph¸p VËt liÖu Thêi gian • • Bμi 10: + Tr×nh bμy + OHP 6 VËn dông ®Ó Sù cÇn thiÕt LËp kÕ + Th¶o luËn + Tμi liÖu tham gia ph©n cña gi¸m s¸t, ho¹ch nhãm ph¸t tay tÝch nhu cÇu vμ ®¸nh gi¸ §DSH • ®iÒu tra, + §éng n·o + Bμi tËp lËp kÕ ho¹ch Ph©n tÝch x¸c gi¸m s¸t t×nh huèng gi¸m s¸t §DSH ®Þnh nhu cÇu • §DSH trong c¸c KBT LËp kÕ ho¹ch gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ §DSH. • • Bμi 10: 5 + Tr×nh bμy + OHP Tr×nh bμy vμ vËn §iÒu tra, gi¸m Ph−¬ng + Th¶o luËn + Tμi liÖu dông ®−îc c¸c s¸t ®a d¹ng loμi ph¸p nhãm ph¸t tay ph−¬ng ph¸p §V. • gi¸m s¸t, + §éng n·o + Bμi giao ®iÒu tra, ®¸nh gi¸ §iÒu tra, gi¸m ®¸nh gi¸ nhiÖm vô. vμ gi¸m s¸t s¸t ®a d¹ng loμi + GiÊy A0, §DSH. §DSH t¹i c¸c TV. • thÎ, b¶ng. KBT §iÒu tra, gi¸m s¸t t¸c ®éng cña con ng−êi 81
Bμi 10: LËp kÕ ho¹ch ®iÒu tra, gi¸m s¸t ®a d¹ng sinh häc Môc tiªu: §Õn cuèi bμi häc, sinh viªn cã kh¶ n¨ng: • VËn dông vμ tham gia ph©n tÝch x¸c ®Þnh nhu cÇu vμ lËp kÕ ho¹ch gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc trong c¸c khu b¶o tån. 6 Sù cÇn thiÕt cña gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc TÝnh ®a d¹ng sinh häc kh«ng ph¶i lóc nμo còng cè ®Þnh trong c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn. Theo sù biÕn ®æi cña thêi gian, khÝ hËu, sù c¹nh tranh ph¸t triÓn trong c¸c quÇn x·, diÔn thÕ tù nhiªn, di c−, sù t¸c ®éng cña con ng−êi... lμm cho tÝnh ®a d¹ng sinh häc trong c¸c khu b¶o tån lu«n thay ®æi. V× vËy, ®iÒu tra, gi¸m s¸t ®a d¹ng sinh häc cã ý nghÜa rÊt lín trong c«ng t¸c b¶o tån. §iÒu tra vμ gi¸m s¸t ®a d¹ng sinh häc chÝnh lμ c¸c ho¹t ®éng nh»m xem xÐt, ph©n tÝch t×nh h×nh diÔn biÕn c¸c tμi nguyªn sinh vËt theo thêi gian, lμm c¬ së ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p b¶o tån. C¸c ®ît ®iÒu tra gi¸m s¸t ®a d¹ng sinh häc theo ®Þnh kú sÏ cung cÊp nh÷ng t− liÖu c¬ së ®Ó chóng ta ®¸nh gi¸ nh÷ng thay ®æi trong khu b¶o tån do nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc hoÆc do c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý g©y nªn. MÆt kh¸c, c¸c t− liÖu ®iÒu tra gi¸m s¸t sÏ gióp chóng ta ®¸nh gi¸ sù tiÕn bé (hiÖu qu¶) cña c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý. Nãi chung, c¸c cuéc ®iÒu tra kiÓm kª sÏ cho ta nh÷ng t− liÖu vÒ: sè l−îng loμi trong khu b¶o tån (®é phong phó cña loμi); ph©n bè cña c¸c loμi, nhãm loμi ®Æc tr−ng cho c¸c d¹ng sinh c¶nh (tæ thμnh loμi). ViÖc ®iÒu tra gi¸m s¸t th−êng xuyªn theo ®Þnh kú sÏ gióp chóng ta x©y dùng danh lôc kiÓm kª cña c¸c loμi trong khu b¶o tån. ChØ khi quy tr×nh kiÓm kª kh«ng bÞ thay ®æi th× chóng ta míi cã thÓ so s¸nh kÕt qu¶ kiÓm kª nμy víi c¸c ®ît kiÓm kª tr−íc ®©y hoÆc víi kÕt qu¶ kiÓm kª ë c¸c khu b¶o tån kh¸c. Ho¹t ®éng gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc nh»m môc ®Ých: x¸c ®Þnh c¸c vïng −u tiªn cho b¶o tån ®a d¹ng sinh häc; b¶o tån vμ ph¸t triÓn nguån gen ®éng, thùc vËt; theo dâi t¸c ®éng cña qu¶n lý ®Êt ®ai còng nh− biÕn ®æi m«i tr−êng ®Õn ®a d¹ng sinh häc. 7 Ph©n tÝch x¸c ®Þnh nhu cÇu gi¸m s¸t ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc §Ó ho¹t ®éng ®iÒu tra gi¸m s¸t ®a d¹ng sinh häc cã kÕt qu¶, cÇn ph¶i thiÕt kÕ mét kÕ ho¹ch lμm sao ®¶m b¶o viÖc qu¶n lý cã ®Þnh h−íng vμ th−êng xuyªn, thÝch øng víi t×nh tr¹ng thay ®æi cña khu b¶o tån. Muèn thiÕt lËp mét kÕ ho¹ch nh− vËy cÇn ph¶i cã sù hiÓu biÕt kh¸ cÆn kÏ vÒ c¸c loμi, c¸c sinh c¶nh cã trong khu b¶o tån trªn c¸c ph−¬ng diÖn: vÞ trÝ, ph©n bè, c¸c yÕu tè ®e do¹, møc ®é ®e do¹ vμ diÔn biÕn t×nh tr¹ng cña chóng qua c¸c n¨m; t×nh h×nh kinh tÕ, x· héi vμ c¸c ¸p lùc bªn ngoμi ®Õn nguån tμi nguyªn. Nh÷ng th«ng tin nªu trªn sÏ gióp chóng ta quyÕt ®Þnh loμi nμo, sinh c¶nh nμo hoÆc mèi ®e do¹ nμo cÇn ®−îc chó ý ®Æc biÖt vμ nh÷ng ho¹t ®éng qu¶n lý nμo lμ cÊp thiÕt nhÊt cÇn ®−îc tiÕn hμnh. 82
7.1 Mét sè nguyªn t¾c gãp phÇn ®Þnh h−íng ®iÒu tra, gi¸m s¸t b¶o tån • Cã mét sè nhãm th«ng tin cÇn thiÕt vÒ mèi t−¬ng quan loμi vÒ sinh häc, sinh th¸i, kinh tÕ gãp phÇn quyÕt ®Þnh ®Þnh h−íng b¶o tån (Burley and Gauld, 1995): + Mèi t−¬ng quan loμi vμ diÖn tÝch: ®©y chÝnh lμ viÖc x¸c ®Þnh sù giμu cã vÒ loμi trong mét vïng nhÊt ®Þnh ®Ó ®¸nh gi¸ kÝch th−íc quÇn thÓ tèi thiÓu trong c¸c khu b¶o tån (Soule, 1986; Simberloff, 1992). + C¸c loμi cã vai trß quyÕt ®Þnh (Keystone species): c¸c loμi ®ãng vai trß chñ ®¹o trong viÖc duy tr× cÊu tróc vμ sù toμn vÑn cña hÖ sinh th¸i. VÝ dô: qu¶ cña c¸c loμi sung, v¶ lμ nguån thøc ¨n quan träng cña c¸c loμi linh tr−ëng vμ nhiÒu loμi chim kh¸c. + Loμi chØ thÞ cña hÖ sinh th¸i (Ecological indicator species): lμ nh÷ng loμi thÝch nghi víi nh÷ng biÕn ®æi m«i tr−êng ®Æc biÖt hoÆc sù ®a d¹ng cña chóng cã liªn quan víi sù ®a d¹ng cña mét hay nhiÒu loμi kh¸c. VÝ dô: mét sè loμi ®éng vËt ch©n ®èt d−íi n−íc (Plecoptera vμ Odonata) ®−îc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l−îng n−íc s«ng ë V−¬ng quèc Anh (Klein, 1989; Brown, 1991). + C¸c cÊp bËc ph©n lo¹i (Taxic group): Loμi hay cÊp ph©n lo¹i trªn loμi còng ®−îc dïng ®Ó so s¸nh c¸c lËp ®Þa hay c¸c hÖ sinh th¸i vÒ sù ®a d¹ng vμ t×nh tr¹ng b¶o tån. G©n ®©y ®· ph¸t triÓn nhiÒu ph−¬ng ph¸p ®Ó x¸c ®Þnh vïng −u tiªn b¶o tån, kh«ng chØ dùa vμo sù giμu cã vÒ loμi mμ cßn c¶ sù kh¸c biÖt vÒ ph©n lo¹i cña c¸c loμi quan t©m. C¸c vïng cã c¸c loμi xa nhau vÒ ph©n lo¹i sÏ ®−îc −u tiªn h¬n lμ vïng cã c¸c loμi gÇn nhau vÒ ph©n lo¹i. + C¸c nhãm chøc n¨ng (Functional group): lμ nhãm c¸c loμi cã cïng chøc n¨ng vμ cÊu t¹o h×nh th¸i gièng nhau trong mét hÖ sinh th¸i. VÝ dô: c¸c loμi d©y leo cã thÓ ®−îc coi lμ mét nhãm mμ kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i chia ra thμnh c¸c loμi kh¸c biÖt nhau. + C¸c loμi cã gi¸ trÞ kinh tÕ: mÆc dï cã nhiÒu chØ tiªu ®¸nh gi¸ song khi x¸c ®Þnh b¶o tån, gi¸ trÞ kinh tÕ cña loμi l¹i th−êng ®−îc coi träng h¬n. Tuy vËy, ®«i khi, c¸c gi¸ trÞ kh¸c (®Æc s¶n, c©y thuèc, gi¶i trÝ, du lÞch...) còng cã ý nghÜa kh«ng kÐm. • Sù sinh tr−ëng vμ ph¸t triÓn cña mét quÇn thÓ sinh vËt th−êng tu©n theo mét qui luËt nhÊt ®Þnh. Râ rμng nhÊt lμ sù t¨ng tr−ëng cña quÇn thÓ sinh vËt lu«n phô thuéc vμo søc ®èi kh¸ng víi m«i tr−êng sèng vμ c¹nh tranh néi t¹i ngay trong quÇn thÓ. V× vËy mËt ®é cña quÇn thÓ cã thÓ biÕn ®æi theo thêi gian. Sù biÕn ®æi ®ã thùc tÕ cã thÓ theo chiÒu h−íng tiÕn triÓn hoÆc suy tho¸i vμ do nhiÒu nguyªn nh©n. Nh÷ng dÊu hiÖu biÓu hiÖn thùc tr¹ng cña quÇn thÓ, cô thÓ h¬n lμ møc ®é suy gi¶m cña quÇn thÓ sinh vËt t¹i mét vïng cã thÓ ®−îc xem lμ c¸c chØ b¸o cÇn thiÕt cho ho¹t ®éng b¶o tån ®a d¹ng sinh häc. Trong nghiªn cøu ®a d¹ng sinh häc vμ nhÊt lμ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, chØ b¸o gióp chóng ta cã thÓ nhËn biÕt hiÖn tr¹ng cña quÇn thÓ, ®Ó trªn c¬ së ®ã x¸c ®Þnh cho ®−îc c¸c loμi vμ c¸c quÇn thÓ ®−îc xÕp vμo c¸c h¹ng −u tiªn cao cña c«ng t¸c b¶o tån, nh»m cã ®−îc chiÕn l−îc b¶o tån hîp lý víi c¸c ®èi t−îng b¶o tån râ rμng vμ chÝnh x¸c. §Ó gióp cho viÖc x¸c ®Þnh c¸c chØ b¸o ®èi víi c¸c loμi vμ nhãm loμi mét c¸ch thuËn lîi vμ thèng nhÊt, chóng ta cã thÓ sö dông c¸c cÊp ®¸nh gi¸ møc ®é ®e däa ®èi víi c¸c loμi ®éng thùc vËt mμ tæ chøc IUCN (1994) ®· ®−a ra; ë ViÖt Nam, cã thÓ 83
tham kh¶o kÕt hîp thªm víi tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ c¸c loμi ®· ®−îc ®−a vμo s¸ch ®á ViÖt Nam (phÇn thùc vËt vμ ®éng vËt). • X¸c ®Þnh c¸c sinh c¶nh : Mét khu b¶o tån th−êng cã nhiÒu d¹ng sinh c¶nh kh¸c nhau. C¸c cuéc kh¶o s¸t gièng nhau cÇn ph¶i tiÕn hμnh ®éc lËp ë nh÷ng vÞ trÝ ®−îc chän ngÉu nhiªn t¹i mét d¹ng sinh c¶nh. Sau ®ã, c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra ®−îc ë mçi d¹ng sinh c¶nh ®−îc tæng hîp ®Ó cã mét kÕt qu¶ kiÓm kª chung vμ biÕt ®−îc c¸c h−íng biÕn ®æi cña quÇn thÓ hoÆc thËm chÝ vÒ mËt ®é quÇn thÓ cho toμn khu b¶o tån. B¶n ®å lμ yÕu tè cÇn thiÕt trong ph©n lo¹i sinh c¶nh cña khu b¶o tån. B¶n ®å cμng chi tiÕt bao nhiªu cμng tèt bÊy nhiªu. Tr−íc hÕt chóng ta ph¶i chuyÓn t¶i c¸c th«ng tin ®· ®−îc ghi trong luËn chøng vμo b¶n ®å (kÓ c¶ c¸c th«ng tin ghi trong b¶n ®å cña khu b¶o tån ®· ®−îc lμm tr−íc ®©y, cã thÓ c¶ nh÷ng th«ng tin mμ chóng ta thu thËp ®−îc). C¸c th«ng tin nμy gåm: vÞ trÝ cña c¸c sinh c¶nh chÝnh, sù cã mÆt cña c¸c loμi quan träng, nh÷ng n¬i ®ang bÞ ®e do¹ nhÊt, … C¸c th«ng tin chuyÓn t¶i vμo b¶n ®å ph¶i thËt chÝnh x¸c vμ theo quy ®Þnh cña ch−¬ng tr×nh gi¸m s¸t ®· thiÕt kÕ. • Chän loμi gi¸m s¸t: Do cã nhiÒu loμi ®éng, thùc vËt trong khu b¶o tån nªn kh«ng thÓ ®iÒu tra gi¸m s¸t toμn bé c¸c loμi, v× vËy chóng ta cÇn ph¶i chän mét sè loμi tiªu biÓu; ®ã gäi lμ nh÷ng loμi chØ thÞ. V× c¸c khu b¶o tån kh«ng gièng nhau nªn cÇn t×m ra c¸c loμi chØ thÞ tèt cho mçi khu vμ ®ßi hái ®óng ph−¬ng ph¸p cho ch−¬ng tr×nh gi¸m s¸t. §ã lμ mét giai ®o¹n quan träng bëi v× khi mét ch−¬ng tr×nh ®iÒu tra gi¸m s¸t ®· ®−îc thiÕt lËp th× viÖc thay ®æi sÏ g©y sù l·ng phÝ v× kh«ng sö dông ®−îc c¸c sè liÖu thu thËp tr−íc ®©y. Khi chän loμi chØ thÞ cÇn l−u ý: - Chän nh÷ng loμi ®éng vËt hoÆc thùc vËt dÔ dμng quan s¸t hoÆc bÉy b¾t. Kh«ng nªn chän loμi ®éng vËt th−êng Èn trèn trong c¸c bôi rËm hoÆc chØ ra chç trèng vμo ban ®ªm. C¸c loμi thùc vËt chän lμm chØ thÞ nªn lμ nh÷ng loμi ®−îc ng−êi d©n th−êng chó ý khai th¸c, v× sù hiÖn diÖn cña loμi nμy cã thÓ chØ thÞ tèt cho sù t¸c ®éng cña con ng−êi vμo khu b¶o tån. Thùc vËt th−êng ®−îc chän lμm loμi chØ thÞ bëi chóng dÔ s−u tÇm vμ ®¸nh dÊu h¬n so víi ®éng vËt. - Kh«ng nªn chän c¸c loμi hiÕm hoÆc rÊt hiÕm v× nh÷ng loμi ®ã th−êng khã quan s¸t vμ sù hiÕm hoi cña loμi ®· lμm mÊt ®i vai trß chØ thÞ cña chóng. Tuy nhiªn, c¸c loμi rÊt hiÕm th−êng lμ nh÷ng loμi ®ang bÞ ®e do¹ tuyÖt chñng v× vËy viÖc b¶o vÖ loμi lμ rÊt quan träng, mÆt kh¸c chÝnh nhê sù cã mÆt cña loμi ®ã mμ khu b¶o tån ®−îc thμnh lËp. §èi víi c¸c loμi nμy, ng−êi ta th−êng x©y dùng ch−¬ng tr×nh gi¸m s¸t riªng ®Ó bæ sung cho c¸c ch−¬ng tr×nh gi¸m s¸t cña c¸c loμi chØ thÞ chø kh«ng dïng chóng ®Ó lμm loμi gi¸m s¸t. - Kh«ng chän c¸c loμi qu¸ phong phó vμ th−êng gÆp v× chóng th−êng phæ biÕn do sù cã mÆt cña con ng−êi (vÝ dô: sù phong phó cña chuét nhμ lμ nhê ho¹t ®éng s¶n xuÊt c©y l−¬ng thùc, …). C¸c loμi nμy kh«ng ph¶i lμ c¸c loμi chØ thÞ tèt cho t×nh tr¹ng khu b¶o tån. - Trong gi¸m s¸t ®a d¹ng sinh häc, ng−êi ta th−êng chän mét sè loμi mμ cã thÓ chØ thÞ ®¹i diÖn cho tÊt c¶ c¸c sinh c¶nh cña khu b¶o tån. Cã thÓ chän c¸c loμi ¨n chuyªn mμ kh«ng chän c¸c loμi ¨n c¸c lo¹i thøc ¨n th«ng th−êng. Loμi 84
th«ng th−êng ®Ò cËp ë ®©y lμ c¸c loμi ®éng vËt ¨n nhiÒu lo¹i thøc ¨n vμ sèng ë nhiÒu d¹ng sinh c¶nh kh¸c nhau. QuÇn thÓ cña chóng th−êng kh«ng thay ®æi khi mét sinh c¶nh hay mét nguån thøc ¨n ®Æc biÖt nμo ®ã thay ®æi. Tuy nhiªn viÖc lùa chän c¸c loμi ¨n chuyªn (sèng chuyªn) lμm c¸c loμi chØ thÞ gióp chóng ta biÕt ®−îc t×nh tr¹ng cña sinh c¶nh mμ chóng sö dông. - Cã thÓ chän mét nhãm loμi lμm nhãm chØ thÞ vμ nhãm loμi nμy th−êng cã chung c¸c nhu cÇu. VÝ dô: c¸c loμi chim sö dông c¸c bôi, c©y thÊp ®Ó lμm tæ vμ kiÕm ¨n (nhãm chim d−íi t¸n rõng) cã thÓ lμ loμi chØ thÞ tèt v× cã thÓ b¾t chóng b»ng l−íi mê; c¸c loμi bß s¸t nhá, c¸c loμi Õch nh¸i sèng trªn mÆt ®Êt cã thÓ lμ nhãm chØ thÞ v× cã thÓ b¾t ®−îc chóng b»ng bÉy hè ®Ó thu thËp sè liÖu. • C¸c t¸c nh©n ¶nh h−ëng ®Õn ®a d¹ng sinh häc nh−: ho¹t ®éng cña con ng−êi, ®iÒu kiÖn bÊt lîi vÒ khÝ hËu (lò lôt, h¹n h¸n,...) còng ®−îc xem lμ c¸c vÊn ®Ò cÇn ®−îc chó ý trong gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc. 7.2 Môc tiªu cña ®iÒu tra gi¸m s¸t ®a d¹ng sinh häc Ch−¬ng tr×nh ®iÒu tra, gi¸m s¸t ®a d¹ng sinh häc cho mçi khu b¶o tån ®−îc thiÕt kÕ kh¸c nhau tïy theo chøc n¨ng, nhiÖm vô cña khu b¶o tån ®ã: • NÕu ®ã lμ khu vùc ®−îc x©y dùng chñ yÕu ®Ó b¶o vÖ c¸c hÖ sinh th¸i cÇn thiÕt cho rÊt nhiÒu loμi thùc vËt vμ ®éng vËt tiªu biÓu cña ViÖt Nam th× môc tiªu cña ho¹t ®éng gi¸m s¸t lμ: + X¸c ®Þnh vμ vÏ trªn b¶n ®å c¸c sinh c¶nh chÝnh ®· t¹o nªn toμn bé hÖ sinh th¸i trong khu b¶o tån thiªn nhiªn ®ã. + X¸c ®Þnh c¸c loμi chØ thÞ (hoÆc loμi chÝnh) ®¹i diÖn cho mçi d¹ng sinh c¶nh. + Gi¸m s¸t dμi h¹n c¸c loμi chØ thÞ ®ã ®Ó theo dâi sù biÕn ®æi cña c¸c quÇn thÓ vμ x¸c ®Þnh nh÷ng mèi ®e do¹ nghiªm träng nhÊt. + T×m ra c¸c gi¶i ph¸p hoÆc c¸c kiÕn nghÞ ®Ó gi¶m mèi ®e däa nãi trªn. Gi¸m s¸t sù thay ®æi tÝnh nghiªm träng cña c¸c mèi ®e do¹ ®ã. • NÕu khu vùc ®−îc x©y dùng chñ yÕu ®Ó b¶o vÖ mét hoÆc vμi loμi ®éng, thùc vËt quan träng cã nguy c¬ diÖt vong nμo ®ã (VÝ dô: Tª gi¸c ë VQG C¸t Tiªn, Väoc ®Çu tr¾ng ë VQG C¸t Bμ, …) th× môc tiªu ®iÒu tra gi¸m s¸t quan träng nhÊt lμ: + X¸c ®Þnh hiÖn tr¹ng quÇn thÓ loμi. + X¸c ®Þnh c¸c mèi ®e do¹ nghiªm träng nhÊt ®èi víi quÇn thÓ. + Gi¸m s¸t c¸c xu h−íng thay ®æi l©u dμi kÝch th−íc quÇn thÓ. + T×m ra c¸c biÖn ph¸p vμ ®Ò ra c¸c kiÕn nghÞ lμm gi¶m c¸c mèi ®e do¹. + Gi¸m s¸t sù thay ®æi tÝnh nghiªm träng cña c¸c mèi ®e do¹. • NÕu khu vùc ®ã ®−îc x©y dùng chñ yÕu ®Ó b¶o vÖ c¸c tμi nguyªn sinh vËt quan träng cho ®êi sèng cña céng ®ång d©n c− gÇn ®ã (VÝ dô: rõng ®Çu nguån, ) th× môc tiªu ®iÒu tra gi¸m s¸t quan träng nhÊt lμ: + X¸c ®Þnh c¸c nguån tμi nguyªn cã trong khu vùc mμ ®êi sèng cña céng ®ång d©n c− gÇn ®ã lÖ thuéc vμo chóng. 85
+ X¸c ®Þnh c¸c mèi ®e do¹ tiÒm tμng ®èi víi nguån tμi nguyªn ®ã, t×m c¸c biÖn ph¸p ®Ó gi¶m c¸c mèi ®e do¹ ®ã, gi¸m s¸t sù thay ®æi tÝnh nghiªm träng cña c¸c mèi ®e do¹ ®ã. • Môc tiªu cña ho¹t ®éng gi¸m s¸t ®¸nh gi¸ §DSH phô thuéc vμo chøc n¨ng nhiÖm vô cña tõng lo¹i khu b¶o tån. • Trong thùc tÕ, cã nh÷ng ch−¬ng tr×nh gi¸m s¸t ®¸nh gi¸ víi môc tiªu cã tÝnh tæng hîp bao gåm mét trong c¸c môc tiªu nãi trªn. 7.3 Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh nhu cÇu gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc ViÖc x¸c ®Þnh vÊn ®Ò, nhu cÇu cÇn thiÕt ph¶i gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc th−êng ®ßi hái sù kÕt hîp gi÷a c¸c ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸, ph©n tÝch cã sù tham gia víi c¸c ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸, ph©n tÝch kü thuËt. VËn dông ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch cã sù tham gia (c¸c bªn liªn quan, céng ®ång ...) ®Ó x¸c ®Þnh c¸c vÊn ®Ò cÇn thiÕt ph¶i gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ trong b¶o tån ®a d¹ng sinh häc (quan s¸t thùc tÕ, ®¸nh gi¸ nhanh t×nh h×nh, th¶o luËn...). Khi x¸c ®Þnh vÊn ®Ò, nhu cÇu cÇn gi¸m s¸t ®¸nh gi¸ trong b¶o tån ®a d¹ng sinh häc t¹i mét khu b¶o tån cô thÓ, cÇn thiÕt ph¶i th¶o luËn, lùa chän vÊn ®Ò dùa vμo ®iÒu kiÖn cô thÓ vμ chøc n¨ng, nhiÖm vô cña tõng lo¹i khu b¶o tån nh− ®· nªu, hoÆc còng cã thÓ dùa trªn kÕt qu¶ ph©n tÝch chiÕn l−îc, chÝnh s¸ch... ViÖc x¸c ®Þnh vÊn ®Ò, nhu cÇu cÇn gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ trong b¶o tån ®a d¹ng sinh häc lμ c¬ së quan träng ®Ó x¸c ®Þnh c¸c môc ®Ých, môc tiªu cña ch−¬ng tr×nh gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc. 8 LËp kÕ ho¹ch gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc 8.1 TiÕn tr×nh vμ ph−¬ng ph¸p lËp kÕ ho¹ch TiÕn tr×nh lËp kÕ ho¹ch chiÕn l−îc gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc bao gåm c¸c b−íc sau: • Ph©n tÝch nhu cÇu: nh− ®· tr×nh bμy ë néi dung trªn, ®Ó ph©n tÝch nhu cÇu gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ §DSH cã thÓ dùa vμo: Chøc n¨ng, nhiÖm vô cña tõng khu b¶o tån. + Nhu cÇu cña céng ®ång. + KÕt qu¶ ph©n tÝch chiÕn l−îc, chÝnh s¸ch. + • X¸c ®Þnh môc tiªu tæng thÓ, môc tiªu cô thÓ: sau khi x¸c ®Þnh ®−îc c¸c vÊn ®Ò, nhu cÇu cÇn gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸ §DSH b−íc tiÕp theo lμ tæng hîp c¸c nhu cÇu ®Ó x¸c ®Þnh môc ®Ých, môc tiªu cña viÖc gi¸m s¸t, ®¸nh gi¸. (Chó ý: c¸ch viÕt môc ®Ých, môc tiªu ®−îc tr×nh bμy rÊt kü trong m«n häc Qu¶n lý dù ¸n LNXH) • KÕt qu¶ mong ®îi cña b¶o tån §DSH: cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh th«ng qua ph©n tÝch s¬ ®å c©y víi c¸c bªn liªn quan, nh»m tr¶ lêi ®−îc c©u hái: “§Ó ®¹t ®−îc môc tiªu sÏ cã nh÷ng kÕt qu¶ nμo?”. 86