Luận văn Thạc sĩ Chính sách công: Đánh giá các yếu tố tác động đến việc triển khai chính phủ điện tử tại các cơ quan cấp tỉnh - Trường hợp tỉnh Quảng Ngãi

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:89

Thêm vào BST

Báo xấu

27
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của nghiên cứu này là đánh giá các yếu tố tác động đến quá trình triển khai e-Gov của các cơ quan hành chính trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi, từ đó chỉ ra các nhân tố quan trọng có ảnh hưởng đến việc triển khai thành công e-Gov và đề xuất giải pháp cải thiện hiệu quả triển khai chương trình tại địa phương.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Chính sách công: Đánh giá các yếu tố tác động đến việc triển khai chính phủ điện tử tại các cơ quan cấp tỉnh - Trường hợp tỉnh Quảng Ngãi

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT -----O----- BÙI NHẬT TRƯỜNG ĐÁNH GIÁ CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN VIỆC TRIỂN KHAI CHÍNH PHỦ ĐIỆN TỬ TẠI CÁC CƠ QUAN CẤP TỈNH: TRƯỜNG HỢP TỈNH QUẢNG NGÃI LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG Tp. Hồ Chí Minh - 2016
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP.HỒ CHÍ MINH CHƯƠNG TRÌNH GIẢNG DẠY KINH TẾ FULBRIGHT -----O----- BÙI NHẬT TRƯỜNG ĐÁNH GIÁ CÁC YẾU TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN VIỆC TRIỂN KHAI CHÍNH PHỦ ĐIỆN TỬ TẠI CÁC CƠ QUAN CẤP TỈNH: TRƯỜNG HỢP TỈNH QUẢNG NGÃI LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG Chuyên ngành: Chính sách công Mã số: 60340402 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. ĐINH CÔNG KHẢI Tp. Hồ Chí Minh - 2016
-i- LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan luận văn này hoàn toàn do tôi thực hiện. Các đoạn trích dẫn và số liệu sử dụng trong luận văn này đều được dẫn nguồn với độ chính xác cao nhất trong phạm vi hiểu biết của tôi. Luận văn này không nhất thiết phản ánh quan điểm của Trường Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh hay Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright. Tp. Hồ Chí Minh, ngày ……. tháng 7 năm 2016 Tác giả Bùi Nhật Trường
-ii- LỜI CẢM ƠN Trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn quý Thầy Cô Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright – Trường Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh đã tận tình giảng dạy, truyền đạt nhiều kiến thức quý báu, cập nhật trong thời gian tôi học tập và nghiên cứu tại Chương trình. Cảm ơn các Anh, Chị nhân viên trong Chương trình đã hỗ trợ, giúp đỡ tôi trong thời gian qua. Tôi xin chân thành cảm ơn thầy Đinh Công Khải, người đã trực tiếp hướng dẫn tôi thực hiện đề tài này. Thời gian qua, Thầy đã tận tâm hướng dẫn, động viên và đưa ra những góp ý chân thành, sâu sắc giúp tôi hoàn thành đề tài. Xin chân thành cảm ơn lãnh đạo các sở, ngành; lãnh đạo UBND các huyện, thành phố và đặc biệt là lãnh đạo và nhân viên Sở Thông tin và Truyền thông tỉnh Quảng Ngãi đã hỗ trợ, giúp đỡ tôi trong quá trình khảo sát cũng như cung cấp nhiều thông tin có giá trị. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp và nhất là các bạn học viên MPP7 đã động viên, khích lệ, chia sẻ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu tại Chương trình. Tp. Hồ Chí Minh, tháng 7 năm 2016 Bùi Nhật Trường
-iii- TÓM TẮT Chuyển đổi sang chính phủ điện tử (e-Gov) là cả một quá trình khó khăn với nhiều rào cản cần phải vượt qua. Các nghiên cứu trước cho thấy e-Gov ở nhiều quốc gia đã thất bại hoặc thất bại một phần. Cùng với đó, việc triển khai áp dụng trên thực tế phải đối mặt với những thách thức từ công nghệ, tổ chức và môi trường, cũng như bối cảnh kinh tế xã hội của các quốc gia. Triển khai e-Gov ở Việt Nam nói chung và Quảng Ngãi nói riêng có nguy cơ thất bại như độ trưởng thành về dịch vụ và mức độ sử dụng thấp. Từ cơ sở lý thuyết quản lý dựa trên kết quả, dựa trên khuyến nghị của OECD (2003) với sự xem xét trong bối cảnh cụ thể, kết quả phân tích cho thấy những khó khăn, thách thức đến từ cả yếu tố bên trong và bên ngoài tổ chức gồm (i) cơ sở hạ tầng chưa hoàn thiện, (ii) môi trường không thuận lợi và (iii) tổ chức triển khai chưa phù hợp với bối cảnh và trình độ phát triển dịch vụ. Để khắc phục những khó khăn, thách thức nhằm cải thiện việc triển khai trên thực tế, tác giả khuyến nghị một số giải pháp: Thứ nhất, hoàn thiện khung pháp lý và quy định hỗ trợ quá trình triển khai. Xem xét ban hành Luật Tiếp cận thông tin và Luật Bảo vệ bí mật thông tin cá nhân, cũng như các hướng dẫn thi hành về hợp tác công tư trên lĩnh vực e-Gov để hỗ trợ tốt cho quá trình triển khai. Thứ hai là thiết lập hạ tầng thuận lợi cho quá trình triển khai. Đầu tư hoàn thiện trung tâm dữ liệu và kết nối liên thông các mạng LAN của từng đơn vị để hình thành mạng WAN với sự đảm bảo về an ninh, an toàn cũng như thúc đẩy hợp tác công tư để kết nối liên thông các hệ thống thông tin và dữ liệu, mở rộng năng lực cung ứng dịch vụ công. Thứ ba là cải cách tổ chức phù hợp với bối cảnh triển khai. Trước hết phải đánh giá lại chiến lược và xây dựng kế hoạch thống nhất triển khai trên toàn tỉnh. Cùng với đó, cần có sự hỗ trợ và cam kết của nhà quản lý cấp cao để cung cấp đủ nguồn lực cần thiết cho quá trình triển khai, kể cả việc dành riêng ngân sách để triển khai. Xem xét trao quyền cho CIO, đồng thời, phải tạo áp lực và thúc đẩy phối hợp giữa các cơ quan cũng như thúc đẩy hợp tác công tư để tận dụng kỹ năng và kinh nghiệm của khu vực tư nhân cho quá trình triển khai.
-iv- Cuối cùng là có chính sách kích cầu để gia tăng mức độ sử dụng. Cần có kế hoạch hành động để thu hút sự tham gia của người dân vào quá trình triển khai. Trước hết với chiến lược truyền thông hiệu quả về lợi ích của e-Gov cũng như khả năng đáp ứng của cơ quan công quyền, nhất là cam kết về sự hỗ trợ và đảm bảo chất lượng dịch vụ công trực tuyến cao hơn so với truyền thống, để người dân được biết và tham gia nhiều hơn vào quá trình triển khai cũng như giám sát việc thực hiện. Đồng thời, có chính sách hỗ trợ người dân tiếp cận thông tin nói chung và internet nói riêng thông qua hỗ trợ đào tạo, hỗ trợ các hội đoàn và các sáng kiến thu hút người dân sử dụng các dịch vụ e-Gov. Từ khoá: chính phủ điện tử, công nghệ, tổ chức, môi trường, quản lý dựa trên kết quả.
-v- DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT VIẾT TẮT TIẾNG ANH TIẾNG VIỆT CIO : Chief Information Officers Lãnh đạo phụ trách CNTT CNTT : Công nghệ thông tin CNTT-TT : Công nghệ thông tin và truyền thông CSDL : Cơ sở dữ liệu E-GOV : Electronic Government Chính phủ điện tử E-MAIL : Electronic mail Thư điện tử ICT : Information and Công nghệ thông tin và truyền thông Communication Technologies OECD : Organization for Economic Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế Cooperation and Development QLVB&ĐH : Quản lý văn bản và điều hành RBM : Results Based Management Quản lý dựa trên kết quả TOE : Technology, Organizational Công Nghệ, Tổ chức và Môi trường and External TT&TT : Thông tin và Truyền thông UBND : Uỷ ban nhân dân UNPAN : United Nations Public Mạng hành chính công của Liên Hiệp Administration Network Quốc VAIP : Vietnam Association for Hội tin học Việt Nam Information Processing WAN : Wide Area Network Mạng diện rộng
-vi- MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii TÓM TẮT ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................. v DANH MỤC BẢNG BIỂU ........................................................................... viii DANH MỤC HÌNH VẼ, HỘP ......................................................................... ix CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ............................................................................ 1 1.1. Bối cảnh chính sách ................................................................................................ 1 1.1.1 Bối cảnh triển khai chính phủ điện tử trên thế giới ......................................... 1 1.1.2 Bối cảnh triển khai chính phủ điện tử tại Việt Nam và Quảng Ngãi ............... 1 1.2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu .............................................................................. 2 1.3. Đối tượng, phạm vi và phương pháp nghiên cứu ................................................... 3 1.4. Bố cục luận văn ....................................................................................................... 3 CHƯƠNG 2: KHUNG LÝ THUYẾT ............................................................ 4 2.1. Các thuật ngữ .......................................................................................................... 4 2.1.1. Chính phủ điện tử ............................................................................................ 4 2.1.2. Các giai đoạn phát triển chính phủ điện tử ...................................................... 4 2.2. Những lợi ích của chính phủ điện tử ....................................................................... 5 2.3. Quản trị tốt và chính phủ điện tử ............................................................................ 5 2.4. Khung lý thuyết Quản lý dựa trên kết quả .............................................................. 6 2.5. Tổng quan đánh giá việc thực hiện chính phủ điện tử ............................................ 8 2.6. Các yếu tố đánh giá việc thực hiện chính phủ điện tử ............................................ 8 2.6.1. Yếu tố công nghệ ............................................................................................. 8 2.6.2. Yếu tố môi trường ............................................................................................ 9 2.6.3. Yếu tố tổ chức ................................................................................................ 10 CHƯƠNG 3: KHUNG PHÂN TÍCH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 12 3.1. Đề xuất khung phân tích ....................................................................................... 12 3.2. Phương pháp nghiên cứu ....................................................................................... 13
-vii- 3.2.1. Dữ liệu thứ cấp............................................................................................... 13 3.2.2. Dữ liệu sơ cấp ................................................................................................ 13 3.2.3. Thiết kế phiếu khảo sát .................................................................................. 14 3.2.4. Phương pháp lấy mẫu .................................................................................... 14 CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ......................... 15 4.1. Mô tả mẫu khảo sát ............................................................................................... 15 4.2. So sánh Quảng Ngãi với các tỉnh trong khu vực................................................... 15 4.3. Bối cảnh triển khai chính phủ điện tử tại Quảng Ngãi .......................................... 17 4.3.1. Động lực triển khai ........................................................................................ 17 4.3.2. Đánh giá những thách thức ............................................................................ 18 4.4. Đánh giá yếu tố công nghệ .................................................................................... 19 4.4.1. Hạ tầng phía cung .......................................................................................... 19 4.4.2. Ứng dụng chính phủ điện tử .......................................................................... 20 4.4.3. Kết nối............................................................................................................ 24 4.4.4. Hạ tầng phía cầu ............................................................................................ 24 4.5. Đánh giá yếu tố môi trường .................................................................................. 25 4.5.1. Khuôn khổ luật pháp ...................................................................................... 25 4.5.2. Phối hợp giữa các cơ quan ............................................................................. 25 4.5.3. Hợp tác công tư .............................................................................................. 27 4.5.4. Bối cảnh công dân.......................................................................................... 28 4.6. Đánh giá yếu tố tổ chức ........................................................................................ 30 4.6.1. Chiến lược triển khai ..................................................................................... 30 4.6.2. Hỗ trợ của nhà quản lý cấp cao ...................................................................... 31 4.6.3. Năng lực lãnh đạo .......................................................................................... 31 4.6.4. Ngân sách triển khai ...................................................................................... 37 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................ 41 5.1. Kết luận ................................................................................................................. 41 5.2. Khuyến nghị chính sách ........................................................................................ 43 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 46 PHỤ LỤC ........................................................................................................ 48
-viii- DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Các giai đoạn phát triển chính phủ điện tử............................................................ 5 Bảng 3.1: Nguồn dữ liệu dùng cho phân tích ...................................................................... 14 Bảng 4.1: Mô tả mẫu khảo sát ............................................................................................. 15 Bảng 4.2: Chỉ số về sẵn sàng ứng dụng CNTT ................................................................... 19
-ix- DANH MỤC HÌNH VẼ, HỘP Hình 2.1: Logic của Quản lý dựa trên kết quả ....................................................................... 6 Hình 2.2: Áp dung mô hình Quản lý dựa trên kết quả vào e-Gov ......................................... 7 Hình 3.1: Đề xuất khung phân tích ...................................................................................... 12 Hình 4.1: Xếp hạng ICT index Quảng Ngãi so với các tỉnh trong khu vực ........................ 16 Hình 4.2: Cơ cấu chỉ số ICT Index ...................................................................................... 16 Hình 4.3: Động lực triển khai e-Gov ................................................................................... 17 Hình 4.4: Mức độ ưu tiên triển khai e-Gov ......................................................................... 17 Hình 4.5: Đánh giá kế hoạch triển khai e-Gov .................................................................... 18 Hình 4.6: Đánh giá những thách thức trong quá trình triển khai e-Gov .............................. 19 Hình 4.7: Thực tế sử dụng QLVH&ĐH – Cấp tỉnh ............................................................. 21 Hình 4.8: Thực tế sử dụng QLVH&ĐH – Cấp huyện ......................................................... 22 Hình 4.9: Mức độ cung cấp dịch vụ công trực tuyến........................................................... 23 Hình 4.10: Tỷ lệ phổ cập thiết bị truyền thông tỉnh Quảng Ngãi ........................................ 24 Hình 4.11: Rào cản pháp lý trong việc triển khai e-Gov ..................................................... 25 Hình 4.12: Phối hợp triển khai e-Gov giữa các cơ quan...................................................... 26 Hình 4.13: Những khó khăn trong quá trình phối hợp ........................................................ 27 Hình 4.14: Hợp tác công tư triển khai e-Gov ...................................................................... 27 Hình 4.15: Khó khăn trong hợp tác công tư ........................................................................ 28 Hình 4.16: Thói quen sử dụng dịch vụ công của công dân.................................................. 29 Hình 4.17: Khó khăn khi sử dụng e-Gov của công dân ....................................................... 29 Hình 4.18: Hỗ trợ của nhà quản lý cấp cao.......................................................................... 31 Hình 4.19: Kế hoạch triển khai e-Gov ................................................................................. 32 Hình 4.20: Khung thời gian triển khai kế hoạch e-Gov ....................................................... 32 Hình 4.21: Trách nhiệm triển khai e-Gov ............................................................................ 33 Hình 4.22: Thay đổi cách thức hoạt động khi triển khai e-Gov .......................................... 35 Hình 4.23: Thay đổi cách thức cung cấp dịch vụ công........................................................ 35 Hình 4.24: Giám sát và đánh giá kế hoạch .......................................................................... 36 Hình 4.25: Sử dụng kết quả giám sát và đánh giá kế hoạch ................................................ 37 Hình 4.26: Nguồn lực tài chính............................................................................................ 37 Hình 4.27: Ưu tiên ngân sách triển khai e-Gov ................................................................... 38
-x- Hình 4.28: Phạm vi sử dụng ngân sách ............................................................................... 39 Hình 4.29: Những rào cản về kinh phí................................................................................. 39 Hộp 1: Quảng Ngãi khai trương dịch vụ công trực tuyến mức 3 ........................................ 23 Hộp 2: Cơ quan nhà nước khó thuê dịch vụ CNTT do thiếu hướng dẫn ............................. 28
-1- CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU 1.1. Bối cảnh chính sách 1.1.1 Bối cảnh triển khai chính phủ điện tử trên thế giới Chính phủ điện tử (viết tắt là e-Gov), là việc ứng dụng CNTT-TT vào công tác quản lý điều hành các hoạt động của chính phủ và cung cấp dịch vụ công cho tổ chức và công dân. E- Gov cung cấp một phương thức tương tác giữa chính phủ và công dân (G2C), giữa chính phủ và các tổ chức (doanh nghiệp) (G2B), và trong nội bộ các cơ quan của chính phủ (G2G) để phối hợp cung cấp dịch vụ công, một cách nhanh chóng, thuận tiện, minh bạch, tiết kiệm chi phí giao dịch (World Bank, 2015). Tuy nhiên, trên thực tế, hầu hết các chính phủ gặp nguy cơ thất bại trong khi thực hiện các sáng kiến e-Gov (Sultan và đtg, 2012). Một số dự án e-Gov đã thất bại trong việc cung cấp kết quả cụ thể do thiếu hiểu biết về công nghệ mới, sử dụng thông tin, các yếu tố tổ chức, thể chế, và sự tham gia (Luna-Reyes và Gil-Garcia, 2011). Nghiên cứu của Heeks và Bailur (2007) cho thấy 35% dự án e-Gov ở các nước đang phát triển đã thất bại hoàn toàn, trong khi 50% đã phần nào thất bại và chỉ có 15% được coi là thành công. Một số chính phủ vẫn đang đối mặt với mức độ sử dụng rất thấp, cả trong các cơ quan và người dân (Be´langer và Carter, 2008; Kumar và đtg, 2007). 1.1.2 Bối cảnh triển khai chính phủ điện tử tại Việt Nam và Quảng Ngãi Chính phủ Việt Nam đã triển khai e-Gov từ những năm 2000, bắt đầu bằng Đề án tin học hoá quản lý hành chính (Chính phủ, 2001), sau đó bị thay thế bởi Chương trình quốc gia ứng dụng công nghệ thông tin giai đoạn 2011 – 2015 (Chính phủ, 2010). Sau hơn một thập niên triển khai, đến nay chương trình e-Gov đã đạt được một số kết quả về trang bị cơ sở hạ tầng, trang thiết bị và một số phần mềm quản lý điều hành. 100% công chức ở trung ương và khoảng 60% ở địa phương được trang bị máy tính. Tỷ lệ máy tính kết nối internet ở cả nước khoảng 95%. Tuy nhiên mức độ sử dụng trên thực tế còn ở mức thấp, chỉ có 50% CBCC sử dụng e-mail cho công việc, tỷ lệ sử dụng văn bản điện tử khoảng 64%, hồ sơ điên tử khoảng 40% và hầu hết dịch vụ công trực tuyến (97%) mới chỉ cung cấp ở mức độ đơn giản (BTT&TT, 2014). Theo xếp hạng của Liên Hiệp Quốc, năm 2014, Việt Nam bị tụt 19 bậc, đứng thứ 99 trên
-2- bảng xếp hạng Chỉ số sẵn sàng chính phủ điện tử toàn cầu (UN, 2014). Trong khu vực Asean, Việt Nam xếp thứ 5. Quảng Ngãi cũng như các tỉnh thành trong cả nước triển khai e-Gov theo kế hoạch chung của quốc gia, hiện đang xếp vào nhóm trung bình thấp về mức độ ứng dụng e-Gov. Với 80% CBCC được trang bị máy tính, 100% CQNN đã kết nối mạng internet, tỷ lệ máy tính kết nối internet đạt 89%. 73,6% CBCC được cấp e-mail phục vụ công tác, tuy nhiên mức độ sử dụng e-Gov còn thấp. Tỷ lệ cán bộ công chức viên chức thường xuyên sử dụng e-mail trong công việc đạt 67,9%, tỷ lệ sử dụng văn bản điện tử trung bình khoảng 50%. Dịch vụ công trực tuyến còn ở mức đơn giản là cung cấp thông tin (84.6%). Bối cảnh trên đây cho thấy chính phủ điện tử tại Việt Nam nói chung và Quảng Ngãi nói riêng đã triển khai trong thời gian dài nhưng còn ở mức phát triển thấp về dịch vụ và phải đối mặt với nguy cơ thất bại, với mức độ sử dụng thấp. Nếu không cải thiện việc triển khai, nhất là nâng cao mức độ sử dụng và độ trưởng thành về dịch vụ công trực tuyến, sẽ gây ra lãng phí nguồn lực đã đầu tư và đặc biệt bỏ lỡ cơ hội cải cách nền hành chính, bị bỏ lại phía sau so với các nước trên thế giới. 1.2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu Mục tiêu của nghiên cứu này là đánh giá các yếu tố tác động đến quá trình triển khai e-Gov của các cơ quan hành chính trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi, từ đó chỉ ra các nhân tố quan trọng có ảnh hưởng đến việc triển khai thành công e-Gov và đề xuất giải pháp cải thiện hiệu quả triển khai chương trình tại địa phương. Từ mục tiêu nghiên cứu này, câu hỏi nghiên cứu phải trả lời là: Câu hỏi 1: Yếu tố nào tác động đến việc triển khai chính phủ điện tử tại các cơ quan hành chính tại tỉnh Quảng Ngãi? Câu hỏi 2: Các yếu tố tác động như thế nào đến việc triển khai chính phủ điện tử tại các cơ quan hành chính tại tỉnh Quảng Ngãi? Câu hỏi 3: Tỉnh Quảng Ngãi nên làm gì để cải thiện kết quả triển khai áp dụng chính phủ điện tử trong tại địa phương?
-3- 1.3. Đối tượng, phạm vi và phương pháp nghiên cứu Nghiên cứu này giới hạn trong phạm vi các cơ quan hành chính trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi (phía cung), một phần vì giới hạn nguồn lực, một phần vì trọng tâm triển khai e-Gov trong giai đoạn này nhằm nâng cao năng lực quản lý điều hành trong nội bộ các cơ quan hành chính nhà nước, đáp ứng yêu cầu cải cách hành chính hiện nay. Đối tượng của nghiên cứu này là các yếu tố tác động đến việc triển khai e-Gov trong hoạt động của các cơ quan hành chính trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. Đề tài sử dụng phương pháp phân tích định tính. Đầu tiên là thu thập số liệu thứ cấp để phân tích bối cảnh, sau đó khảo sát, thu thập số liệu thứ cấp với đối tượng là những cán bộ chịu trách nhiệm triển khai e-Gov của các đơn vị, bằng cách để họ tự đánh giá các yếu tố tác động đến quá trình triển khai e-Gov, từ đó phân tích và đưa ra các lập luận để kết luận và khuyến nghị chính sách. 1.4. Bố cục luận văn Chương 1 giới thiệu bối cảnh chính sách, mục tiêu nghiên cứu, câu hỏi nghiên cứu, đối tượng và phạm vi nghiên cứu. Chương 2 trình bày cơ sở lý thuyết, tổng quan tài liệu và khuôn khổ phân tích. Chương 3 làm rõ khuôn khổ phân tích, khảo sát, thu thập số liệu. Chương 4 phân tích và thảo luận kết quả từ dữ liệu thu thập được. Chương 5 kết luận và khuyến nghị chính sách nhằm góp phần cải thiện việc triển khai chính phủ điện tử tại Quảng Ngãi.
-4- CHƯƠNG 2: KHUNG LÝ THUYẾT Chương 2 giải thích các khái niệm quan trọng, tổng quan cơ sở lý thuyết áp dụng cho nghiên cứu. Trong đó, giải thích chính phủ điện tử và mối liên hệ của nó với quản trị tốt; lý thuyết quản lý dựa trên kết quả để đề xuất phương pháp nghiên cứu trong Chương 3. 2.1. Các thuật ngữ 2.1.1. Chính phủ điện tử Có nhiều định nghĩa khác nhau về e-Gov. Theo World Bank (2015), e-Gov là chính phủ ứng dụng CNTT-TT để cung cấp một phương thức tương tác giữa chính phủ và công dân, giữa chính phủ và các tổ chức, và trong nội bộ các cơ quan của chính phủ để phối hợp cung cấp dịch vụ công, một cách nhanh chóng, thuận tiện, minh bạch, tiết kiệm chi phí giao dịch (World Bank, 2015). Theo Khung kiến trúc chính phủ điện tử Việt Nam (Bộ TT&TT, 2015), Chính phủ điện tử là “Chính phủ ứng dụng CNTT nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của cơ quan nhà nước, tăng cường công khai, minh bạch thông tin, cung cấp dịch vụ công tốt hơn cho người dân và doanh nghiệp”. Để thống nhất theo cách hiểu phổ quát của các nước trên thế giới, nghiên cứu này áp dụng định nghĩa được công nhận của World Bank. 2.1.2. Các giai đoạn phát triển chính phủ điện tử Triển khai e-Gov là một quá trình liên tục qua các giai đoạn. Một trong những mô hình được biết đến rộng rãi là đề nghị của Layne và Lee (2001), theo đó, e-Gov là một "quá trình tiến hóa", từ sáng kiến e-Gov và trải qua các quá trình thực hiện với mức độ trưởng thành về dịch vụ khác nhau từ (1) lập chỉ mục, (2) giao dịch, (3) tương tác theo chiều dọc, và (4) tương tác theo chiều ngang. Bốn giai đoạn được giải thích với độ phức tạp khác nhau của quá trình tương tác giữa các bên liên quan. Nghiên cứu này sử dụng mô hình đánh giá 4 mức độ phát triển e-Gov của OECD (OECD, 2003, p.74), khá tương đồng với đề nghị của Layne và Lee (2001), để thực hiện đánh giá và phân tích mức độ phát triển e-Gov tại Quảng Ngãi. Theo OECD, sự trưởng thành của e-Gov có thể được chia thành 4 giai đoạn tăng dần ở các mức độ như chỉ ra ở Bảng 2.1 sau đây.
-5- Bảng 2.1: Các giai đoạn phát triển chính phủ điện tử Trạng thái dịch vụ Đặc trưng Mức độ 1: Thông tin Các cơ quan công quyền xuất bản thông tin trên mạng (website) Mức độ 2: Tương tác Mức độ 1 cộng với người dùng có thể tải về các biểu mẫu, các công chức sử dụng e-mail và tương tác thông qua các ứng dụng Mức độ 3: Giao dịch Mức độ 1-2 cộng với công dân có thể nhập thông tin an toàn và giao dịch trực tuyến với các cơ quan. Mức độ 4: Hoàn thiện Mức độ 1-3 cộng với tích hợp đầy đủ các dịch vụ điện tử trên tất cả các lĩnh vực quản lý và có khả năng chia sẻ dữ liệu Nguồn: OECD (2003, p.74) 2.2. Những lợi ích của chính phủ điện tử Chính phủ điện tử không chỉ đơn thuần là việc ứng dụng CNTT-TT vào công tác quản lý điều hành và cung cấp dịch vụ công tốt hơn cho tổ chức và công dân. Việc tận dụng khả năng của CNTT-TT để xây dựng e-Gov còn tạo ra cơ hội cho sự thay đổi, cải cách quy trình tác nghiệp và tái cấu trúc bộ máy chính phủ để trở nên hiệu quả hơn. Đặc biệt, e-Gov còn giúp khắc phục các nhược điểm về thời gian, không gian, giới hạn về tổ chức và chủ quyền quốc gia khi cung cấp dịch vụ công trực tuyến (Chiavo-Campo & Sundaram, 2003). Sáng kiến e-Gov có thể thúc đẩy quá trình cải cách hành chính. E-Gov vừa mở ra kênh tương tác mới giữa chính quyền và công dân, tăng công khai, minh bạch, nâng cao tinh thần trách nhiệm và vì vậy, giúp cho chính phủ trở nên dễ tiếp cận hơn thông qua những kênh tương tác mới. Xét ở khía cạnh tổng thể của nền kinh tế, khả năng tiếp cận tốt hơn của e-Gov giúp giảm chi phí giao dịch. Vì vậy e-Gov giúp đạt được hai mục đích: (i) Cải thiện tốc độ phản ứng, hiệu quả và khả năng tiếp cận dịch vụ công và (ii) làm cho chính quyền gần dân hơn. 2.3. Quản trị tốt và chính phủ điện tử Chính phủ điện tử thường được coi là một công cụ quan trọng để đạt được "quản trị tốt" nếu áp dụng có hiệu quả và có mục đích (Saidi và Yared, 2002; Ciborra và Navarra, 2005). Theo Okot-Uma (2001), “Chính phủ điện tử là việc khai thác những tiềm năng của CNTT-TT cho mục đích cải thiện hiệu quả quản trị” (dẫn từ Ciborra và Navarra, 2005, p.144). Liên Hiệp Quốc (2002) cũng chỉ ra rằng "sáng kiến Chính phủ điện tử cần phải được đo bằng mức độ mà nó đóng góp để quản trị tốt".
-6- Theo WGI (2009), "quản trị tốt" có sáu đặc điểm chính, đó là: (1) Tiếng nói và trách nhiệm giải trình, (2) Ổn định chính trị, (3) Hiệu lực chính quyền, (4) Chất lượng pháp quy, (5) Mức độ thực hiện nhà nước pháp quyền, (6) Chống tham nhũng. 2.4. Khung lý thuyết Quản lý dựa trên kết quả Quản lý dựa trên kết quả (RBM) là phương pháp quản lý chú trọng vào kết quả cuối cùng. Phương pháp này là một chiến lược quản lý nhằm đạt tới những thay đổi quan trọng trong cách mà tổ chức vận hành, qua đó hoàn thiện việc thực hiện để đạt được mục tiêu cuối cùng (Nguyễn Hữu Lam, 2015). RBM được các tổ chức quốc tế sử dụng như một chuẩn mục trong việc xem xét, đánh giá chương trình, dự án (OECD, 2001; ADB, 2006; UNDG, 2011; WB, 2011). Logic của phương pháp này như mô tả ở Hình 2.2. Hình 2.1: Logic của Quản lý dựa trên kết quả Những điều này Những gì Chúng ta hi vọng Tại sao chúng được thực hiện sẽ được những gì từ khoản ta thực hiện như thế nào? tạo ra? đầu tư này? điều này? Ngắn hạn Trung hạn Dài hạn Đầu vào Quá trình Đầu ra Kết cục Ảnh hưởng (Inputs) (Process) (Outputs) (Outcomes) (Impacts) Kết quả mong đợi Hiệu suất Kinh tế Hiệu quả Đánh giá việc thực hiện Nguồn: OECD (2001, tr.19) và Nguyễn Hữu Lam (2015, tr.3) Khung lý thuyết quản lý dựa trên kết quả (Hình 2.2) dùng để đánh giá chiến lược quản lý, là quá trình hành động để chuyển hoá các biến đầu vào (nguồn lực) thành kết quả đầu ra (ngắn hạn), kết cục (trung hạn) và ảnh hưởng của nó (dài hạn) đến toàn bộ nền kinh tế.
-7- Trong chiến lược quản lý dựa trên kết quả, quản lý việc thực hiện là một chuỗi những hành động từ (i) hình thành chiến lược, (ii) thực hiện những cam kết và (iii) đo lường việc thực hiện. Trong đó, đo lường việc thực hiện là bước đánh giá quan trọng để lượng hoá những kết quả của chiến lược, có thể thực hiện trước, trong và sau khi thực hiện chiến lược. Trường hợp triển khai e-Gov, như Heeks (2006) chỉ ra ở Hình 2.3, (i) yếu tố đầu vào như điều kiện cơ sở hạ tầng CNTT, nguồn lực triển khai, khuôn khổ luật pháp, mục tiêu, đến (ii) kết quả đạt được như thông tin và dịch vụ công trực tuyến; (iii) kết cục mong muốn như tăng hiệu quả và hiệu suất quản lý nhà nước, cải cách hành chính và (iv) ảnh hưởng của nó, như giảm chi phí giao dịch, tăng trưởng kinh tế và sự tham gia của người dân. Hình 2.2: Áp dung mô hình Quản lý dựa trên kết quả vào e-Gov Môi trường Đầu vào Trung gian - Luật pháp - Lao động - Website - Thể chế - Công nghệ - Dịch vụ công trực - Con người Chiến lược - Hỗ trợ chính trị Quá trình tuyến - Công nghệ - Mục tiêu - Văn phòng điện tử - Khả năng lãnh đạo - Động lực/ Nhu cầu Ngoại sinh Kết quả Ảnh hưởng Kết cục - Lợi ích tài chính - Thông tin Mục tiêu chính sách - Lợi ích phi tài chính - Quyết định (tăng hiệu quả, hiệu (tiết kiệm thời gian; sự - Hoạt động suất quản lý; Cải hài lòng của người dân) - Dịch vụ cách hành chính) - Giao dịch Nguồn: Heeks (2006, tr.13) Tóm lại, bài nghiên cứu này sử dụng lý thuyết về quản lý dựa trên kết quả để đánh giá các yếu tố tác động đến việc triển khai e-Gov tại Quảng Ngãi, từ đó khuyến nghị chính sách để cải thiện việc thực hiện mà mục tiêu hướng đến là đạt được quản trị tốt.
-8- 2.5. Tổng quan đánh giá việc thực hiện chính phủ điện tử Có nhiều nghiên cứu đưa ra các mô hình và khuôn khổ lý thuyết để đánh giá việc áp dụng chính phủ điện tử. Ở góc độ tổ chức, Heeks (2003) cho rằng các yếu tố tác động đến việc triển khai e-Gov bao gồm chiến lược, quản lý, thiết kế, năng lực và công nghệ. Gichoya (2005) cũng đề xuất khuôn khổ đánh giá các yếu tố tác động đến việc thực hiện các dự án e- Gov ở các nước đang phát triển. Các yếu tố được phân loại (i) các biến đầu vào bảo đảm cho sự thành công là động lực và giám sát, hoặc các yếu tố dẫn đến thất bại, gồm rào cản và hạn chế. Các biến đầu ra là lợi ích của tổ chức và công nghệ. Từ việc phân loại và đánh giá các yếu tố để từ đó khuyến nghị khắc phục và giảm thiểu ảnh hưởng của các yếu tố dẫn đến thất bại. Tổ chức Hợp tác phát triển kinh tế (OECD), từ quan điểm quản lý dựa trên kết quả, mà trọng tâm là đánh giá việc thực hiện, cũng đề xuất khung đánh giá chiến lược triển khai e-Gov trong báo cáo “Trọng tâm chính phủ điện tử” (The e-Government Imperative). Khuyến nghị này đưa ra các tiêu chí đánh giá có xem xét đến bối cảnh xã hội, kinh tế và chính trị thay đổi, để đạt được mục tiêu chính sách. Khuyến nghị này (OECD, 2003) tập trung đánh giá (i) các rào cản bên ngoài tổ chức, như luật pháp và quy định, công nghệ, khoảng cách số và (ii) Các yếu tố thuộc về tổ chức gồm: chiến lược và kế hoạch, mục tiêu, dịch vụ, thay đổi trong tổ chức, lãnh đạo, phối hợp, hợp tác, giám sát và đánh giá, hình thành một khuôn khổ toàn diện để đánh giá việc thực hiện. Trong trường hợp nghiên cứu tại Việt Nam, Khanh (2014) đề xuất khung phân tích các yếu tố tác động đến việc triển khai e-Gov tại Việt Nam. Khung phân tích này tập trung vào bốn nhóm yếu tố tác động đến việc sử dụng e-Gov gồm: (i) Yếu tố bên trong tổ chức, (ii) yếu tố về môi trường, (iii) yếu tố về công nghệ và (iv) yếu tố về lan toả của sự đổi mới. Nghiên cứu này (Khanh, 2014) là một khuôn khổ phân tích mối quan hệ giữa các bên liên quan trong chính phủ điện tử (G2C, G2B, G2G). 2.6. Các yếu tố đánh giá việc thực hiện chính phủ điện tử 2.6.1. Yếu tố công nghệ Yếu tố công nghệ đảm bảo điều kiện hạ tầng để triển khai e-Gov. Ở phía cung như cơ sở hạ tầng CNTT, ứng dụng CNTT và khả năng kết nối, chia sẻ dữ liệu; và hạ tầng phía cầu như tỷ lệ sử dụng máy tính, thiết bị thông tin liên lạc và kết nối internet.