Luận văn Thạc sĩ Chính sách công: Thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn quận Gò Vấp, thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:86

Thêm vào BST

Báo xấu

71
lượt xem 25
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Chính sách công" Thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn quận Gò Vấp, thành phố Hồ Chí Minh" trình bày các nội dung chính sau: Cơ sở lý luận và thực tiễn về thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi giải phóng mặt bằng; Thực trạng thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn quận Gò Vấp, Tp. HCM; Định hướng và giải pháp hoàn thiện thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại quận Gò Vấp, Tp. HCM.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Chính sách công: Thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn quận Gò Vấp, thành phố Hồ Chí Minh

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN HỮU CẢNH THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN GÒ VẤP, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG HÀ NỘI, 2021
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN HỮU CẢNH THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN GÒ VẤP, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Ngành: Chính sách công Mã số: 8340402 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. TRẦN ĐÌNH HẢO HÀ NỘI, 2021
LỜI CAM ĐOAN Tác giả luận văn xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu độc lập của cá nhân tác giả. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình nào. Tác giả luận văn Trần Hữu Cảnh
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ KHI GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG ...................................................................................... 8 1.1. Cơ sở lý luận về thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trong công tác giải phóng mặt bằng .................................................................. 8 1.2. Thực hiện chính sách và các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ....................... 13 1.3. Cơ sở thực tiễn của việc thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất .................................................................... 18 Chương 2: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN GÒ VẤP, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ............ 31 2.1. Tổng quan về điều kiện tự nhiên, KT - XH và văn hóa của Quận Gò Vấp và nhu cầu thu hồi đất phục vụ các dự án tại Quận Gò Vấp ................... 31 2.2. Tình hình thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại quận Gò Vấp ........................................................... 38 2.3. Đánh giá chung về thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn quận Gò Vấp ................................. 54 Chương 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT TẠI QUẬN GÒ VẤP, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH .............................................................................................. 59 3.1. Bối cảnh và những tác động đến thực hiện chính sách, công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại quận Gò Vấp .......... 59
3.2. Định hướng công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại quận Gò Vấp .................................................................................. 63 Trên cơ sở phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện chính sách, công tác bồi thường, hỗ trợ, TĐC khi Nhà nước thu hồi đất tại quận Gò Vấp những năm qua; qua nghiên cứu, tác giả đề xuất định hướng góp phần hoàn thiện, đẩy nhanh công tác bồi thường, hỗ trợ và TĐC khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn quận Gò Vấp, Tp. HCM thời gian tới, như sau: ............. 63 3.3. Một số giải pháp chủ yếu hoàn thiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại quận Gò Vấp ........................................ 64 KẾT LUẬN .................................................................................................... 74 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 74
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BĐS: Bất động sản BGMB: Bàn giao mặt bằng CBCC: Cán bộ, công chức CNH-HĐH: Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CQNN: Cơ quan nhà nước GPMB: Giải phóng mặt bằng KT - XH: Kinh tế - xã hội QLNN: Quản lý nhà nước QSDĐ: Quyền sử dụng đất NSNN: Ngân sách nhà nước SXKD: Sản xuất kinh doanh TĐC: Tái định cư Tp. HCM: Thành phố Hồ Chí Minh UBND: Ủy ban nhân dân
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Bảng tổng hợp số liệu GPMB trên địa bàn quận Gò Vấp do các đơn vị thực hiện trong giai đoạn 2005 - 2020 ................................................. 36 Bảng 2.2. Bảng tổng hợp các dự án thực hiện GPMB trên địa bàn quận Gò Vấp theo mục đích sử dụng giai đoạn 2005-2020 .................................... 37 Bảng 2.3. Kết quả điều tra thực trạng xây dựng và ban hành các văn bản liên quan đến chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trên địa bàn quận ... 39 Bảng 2.4. Kết quả khảo sát hoạt động phân công, tổ chức thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC trên địa bàn quận Gò Vấp ............................... 47 Bảng 2.5. Kết quả khảo sát thực hiện công tác duy trì và điều chỉnh ............ 49 chính sách bồi thường, hỗ trợ TĐC trên địa bàn quận Gò Vấp...................... 49 Bảng 2.6. Kết quả điều tra thực trạng công tác kiểm tra, kiểm tra đánh giá thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ TĐC trên địa bàn Quận ................... 51 Bảng 2.7. Kết quả khảo sát về hoạt động tổng kết, đánh giá thực hiện chính sách bồi thường hỗ trợ, TĐC trên địa bàn Quận ................................... 53
DANH MỤC HÌNH Trang Hình 2.1. Bản đồ địa chính Quận Gò Vấp...................................................... 31 Hình 2.2. Kết quả khảo sát về công tác lập kế hoạch thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ TĐC trên địa bàn quận Gò Vấp, Tp. HCM. ...................... 41 Hình 2.3. Kết quả khảo sát về công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách bồi thường, hỗ trợ TĐC trên địa bàn quận Gò Vấp ........................................ 43 Hình 2.4. Tổng hợp kết quả thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ, TĐC, GPMB các dự án trên địa bàn Quận giai đoạn 2005-2020 ............................. 55
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đất nước ta đang trong quá trình đẩy mạnh CNH - HĐH, hội nhập quốc tế sâu rộng và phát triển mạnh mẽ. Để phát triển KT - XH nhanh và bền vững, một trong những vấn đề cần tập trung thực hiện đó là vấn đề đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng KT - XH, phúc lợi xã hội, phục vụ nhân dân ... Đây được xem là vấn đề rất quan trọng, là động lực thúc đẩy sự phát triển toàn diện trên các lĩnh vực đời sống, KT - XH của quốc gia, của một địa phương. Đất đai là sản phẩm của tự nhiên, qua quá trình tác động của con người đất đai là yếu tố quan trọng, tham gia trực tiếp vào quá trình sản xuất nông nghiệp, làm mặt bằng xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng, xây dựng các công trình SXKD, xây dựng đô thị và các dự án… Cùng với sự phát triển của xã hội, đất đai được sử dụng vào nhiều mục đích và nhu cầu sử dụng đất ngày càng cao. Luật đất đai số 45/2013/QH13 đã quy định toàn diện, cụ thể về chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC khi Nhà nước thu hồi đất để thực hiện các dự án, công trình và trong thời gian qua đã đạt được những kết quả tích cực góp phần phát triển KT - XH. Tuy nhiên, vấn đề bồi thường, hỗ trợ, TĐC, GPMB để thực hiện dự án là vấn đề phức tạp và nhạy cảm đã trở thành vấn đề bức xúc cả về phương diện lý luận và thực tiễn ở cấp vĩ mô và vi mô, các quy định về bồi thường, hỗ trợ TĐC thường xuyên thay đổi dẫn đến tình trạng so bì, mặt khác chất lượng các khu TĐC được xây dựng chưa đáp ứng nhu cầu “Có điều kiện phát triển bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ”, chưa trú trọng vấn đề sinh kế cho người có đất bị thu hồi, việc lập và tổ chức thực hiện các phương án GPMB tại một số dự án còn thiếu kiên quyết, thiếu dân chủ, công khai, minh bạch, chưa phát huy vai trò của tổ chức, quần chúng tham gia thực hiện lập phương án cũng như công tác GPMB, một số địa phương thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, các ngành trong công tác tuyên truyền, vận động giải thích để nhân dân được rõ quy định của pháp luật, thậm chí còn né tránh. Đây là nguyên nhân chính của tình trạng khiếu nại, tố cáo, khiếu kiện đông người đối với công tác bồi thường, GPMB hiện nay. 1
Trong quá trình phát triển và hội nhập, Tp. HCM luôn là trung tâm kinh tế, tài chính, thương mại dịch vụ của cả nước, là hạt nhân kinh tế trọng điểm phía Nam, một trong ba vùng kinh tế trọng điểm lớn nhất nước với tốc độ tăng trưởng kinh tế cao của cả nước. Và để tiếp tục phát triển và hội nhập, thời gian qua, Thành phố đã và đang tập trung giải quyết nhiều vấn đề, trong đó đầu tư phát triển hạ tầng giao thông đô thị với những công trình trọng điểm được xác định là ưu tiên hàng đầu, đồng thời tập trung nguồn lực để xây dựng cơ sở vật chất, triển khai thực hiện nhiều dự án trọng điểm, có ý nghĩa quan trọng đối với sự phát triển kinh tế và đảm bảo an sinh xã hội. Vì vậy tốc độ thu hồi đất để xây dựng kết cấu cơ sở hạ tầng KT-XH, công trình công cộng … diễn ra rất nhanh. Những năm qua, Gò Vấp đang là một trong những địa phương có tốc độ đô thị hóa, tốc độ tăng dân số cao của Tp. HCM, do đó, cùng với quá trình phát triển mạnh mẽ về mọi mặt, hàng loạt các công trình, cơ sở hạ tầng, các dự án nhà ở, chung cư … được xây dựng, tăng về quy mô, số lượng và chất lượng. Để các công trình, dự án hoàn thành đúng tiến độ thì phải thực hiện tốt công tác bồi thường, hỗ trợ, TĐC và GPMB. Trong những năm qua, công tác triển khai dự án bồi thường để GPMB xây dựng cơ sở hạ tầng của Quận có bước phát triển đáng khích lệ cả về số lượng, chất lượng và quy mô, đã có hàng chục dự án lớn do UBND quận trực tiếp đầu tư và quản lý, trong đó có những dự án quy mô thu hồi đất lớn, ảnh hưởng nhiều hộ dân, điển hình như các dự án:  Xây dựng tuyến đường nối Tân Sơn Nhất - Bình Lợi - Vành đai ngoài trên địa bàn quận Gò Vấp;  Nâng cấp và mở rộng đường Phạm Văn Bạch, quận Gò Vấp;  Cải thiện ô nhiễm kênh Tham Lương - Bến Cát - rạch Nước Lên trên địa bàn quận Gò Vấp;  Xây dựng mới Cầu Hang Ngoài;  Nâng cấp mở rộng đường Dương Quảng Hàm (đoạn từ quận Bình Thạnh đến Công viên Văn hóa) … Tuy nhiên công tác bồi thường, GPMB, hỗ trợ TĐC cho người dân đang là những thách thức không chỉ cho cấp chính quyền Quận Gò Vấp. Việc thu 2
hồi đất, bồi thường GPMB thời gian qua đã có những chuyển biến tích cực về mặt chính sách. Tuy nhiên vẫn còn rất nhiều hạn chế ví dụ như các văn bản hướng dẫn không rõ ràng, đồng nhất, phù hợp với tình hình thực tế hiện tại. Vì thế cần phải nhanh chống thay đổi, hoàn thiện và nâng cao các chính sách, quyền lợi hợp pháp cho người dân bị thu hồi đất. Với lý do trên, Tôi nhận thức được tầm quan trọng, tính thiết thực, thời sự của vấn đề thực hiện chính sách bồi thường GPMB. Vì vậy, tác giả đã lựa chọn đề tài nghiên cứu: “THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ TĐC KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN GÒ VẤP, TP. HCM” nhằm tìm hiểu thực trạng, tìm ra nguyên nhân vướng mắc và đề xuất một số giải pháp, nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ TĐC nhằm đẩy nhanh tiến độ của công tác bồi thường GPMB góp phần hạn chế, giảm tỷ lệ khiếu kiện của người dân bị thu hồi đất, làm cho người dân tin tưởng vào đường lối chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan tới đề tài luận văn Thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC khi Nhà nước thu hồi đất là một vấn đề phức tạp, liên quan đến quyền lợi của người dân bị thu hồi đất. Sự thay đổi về địa bàn cư trú sẽ dẫn đến những thay đổi lớn trong cuộc sống của người dân về cả vật chất và đời sống tinh thần. Chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC làm thế nào để cân bằng lợi ích giữa Nhà nước, nhân dân và xã hội luôn là một câu hỏi lớn đòi hỏi Nhà nước cần có những điều chỉnh chính sách GPMB cho phù hợp, sao cho lợi ích người bị thu hồi đất có công việc mới phù hợp với trình độ, nhận thức cũng như khả năng của mọi người là vấn đề lớn của xã hội. Điều này cho thấy chúng ta tiếp tục nghiên cứu, tìm cách giải pháp bảo đảm thực hiện chính sách GPMB vào thực tiễn. Bên cạnh đó, theo báo cáo của Sở Tài nguyên và Môi trường Tp. HCM, từ năm 2011 đến tháng 6/2018, trên địa bàn thành phố còn lại 133 dự án chưa hoàn thành việc chi trả bồi thường, hỗ trợ, TĐC hoặc chưa hoàn thành việc thu hồi đất với gần 24.500 trường hợp chưa chi trả bồi thường, hỗ trợ, TĐC 3
và hơn 27,7 triệu m2 chưa thu hồi Điều này càng cho thấy tính chất phức tạp, nhạy cảm và nóng bỏng của công tác bồi thường, hỗ trợ, TĐC. Thời gian qua, tuy công tác bồi thường, hỗ trợ, TĐC là vấn đề phức tạp, nhạy cảm nhưng đã có nhiều công trình nghiên cứu được công bố; trong đó bao gồm: các công trình nghiên cứu đã in thành sách; các báo cáo nghiên cứu, kỷ yếu hội thảo, bài báo được công bố trên các tạp chí khoa học; các Luận án Tiến sĩ, Luận án Thạc sĩ. Điển hình như là: “Chính sách bồi thường, hỗ trợ và TĐC trong thu hồi đất: Vấn đề và giải pháp” của TS. Đỗ Phú Hải đăng trên Tạp chí Cộng sản số 89, tr.38-43; “Chính sách hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất” của tác giả Trần Quang Huy đăng trên Tạp chí Luật học, số 10/2010. “Về khái niệm bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất trong Luật đất đai năm 2003” của tác giả Nguyễn Quang Tuyến (2008) đăng trên Tạp chí Luật học, số 7/2008 “Nguyễn Văn Phấn (2007) Hoàn thiện chính sách bồi thường, GPMB trên địa bàn thị xã Bảo Lộc”, Luận án thạc sĩ, Trường Đại học Kinh tế Tp. HCM. “Hoàng Thị Nga (2010) Pháp luật về thu hồi đất, bồi thường, giải phóng mặt bằng ở Việt Nam hiện nay: thực trạng và giải pháp”, Luận án tiến sĩ, Trường Đại học Quốc Gia Hà Nội. “Lê Minh Hiếu (2013) Nghiên cứu tác động của việc thu hồi đất đến đời sống của người dân tại một số dự án trên địa bàn thị xã Dĩ An, tỉnh Bình Dương”, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Nông Lâm Tp. HCM. “Nguyễn Thành Thơ (2014) Đánh giá công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư tại một số dự án thu hồi đất trên địa bàn huyện Lâm Hà, tỉnh Lâm Đồng”, Luận văn thạc sĩ, trường Đại học Nông Lâm Tp. HCM. “Nguyễn Thị Hạnh (2015) Chính sách bồi thường, hỗ trợ và TĐC khi Nhà nước thu hồi đất từ thực tiển thành phố Đà Nẵng”, Luận văn thạc sĩ, Học viện khoa học xã hội thuộc Viện Hàn lâm khoa học Việt Nam. “Đỗ Hồng Phúc (2015) Đánh giá chính sách bồi thường, hỗ trợ và TĐC khi Nhà nước thu hồi đất tại một số dự án trên địa bàn Quận Hoàn Kiếm, Thành phố Hà Nội”, Luận án thạc sĩ, Học viện nông nghiệp Việt Nam... 4
Ngoài ra còn rất nhiều công trình, luận án, bài báo nghiên cứu khoa học khác có liên quan đến công tác bồi thường, hỗ trợ, TĐC khi Nhà nước thu hồi đất. Và các công trình, luận án trên đã nghiên cứu trên nhiều các chiều cạnh và sát thực tế về những tồn tại bất cập trong công tác bồi thường, hỗ trợ, TĐC khi Nhà nước thu hồi đất hiện nay; tuy nhiên, ở góc độ quản lý công, hiện chưa có công trình nào nghiên cứu “Thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn quận Gò Vấp, Tp. HCM”. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn về thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC khi nhà nước thu hồi đất tại Quận Gò Vấp, Tp. HCM, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn Quận Gò Vấp, Tp. HCM. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích trên, đề tài tập trung các nhiệm vụ cơ bản sau đây: - Thứ nhất, hệ thống hóa, luận giải và làm rõ một số vấn đề lý luận cơ bản về thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC khi nhà nước thu hồi đất. - Thứ hai, phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC khi nhà nước thu hồi đất tại Quận Gò Vấp, Tp. HCM. - Thứ ba, đề xuất các giải pháp tiếp tục hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn Quận Gò Vấp, Tp. HCM. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của Đề tài là nghiên cứu thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC khi nhà nước thu hồi đất. Luận văn tập trung nghiên cứu sâu về thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC khi nhà nước thu hồi đất trên thực tiễn Quận Gò Vấp, Tp. HCM. 5
4.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC khi Nhà nước thu hồi đất trên thực tiễn quận Gò Vấp, Tp. HCM từ năm 2005 đến nay. Từ những nội dung nghiên cứu thực tế thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC khi nhà nước thu hồi đất tại Quận Gò Vấp, Tp. HCM luận văn có những kiến nghị, đề xuất các giải pháp tiếp tục hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn Quận Gò Vấp, Tp. HCM. 5. Phương pháp nghiên cứu  Phương pháp điều tra, thu thập tài liệu, số liệu: được sử dụng để điều tra, thu thập thông tin, các số liệu về công tác bồi thường, hỗ trợ, TĐC, GPMB các công trình, dự án có liên quan đến nội dung nghiên cứu. Nguồn số liệu được thu thập tại Ban Bồi thường, GPMB và Phòng Tài nguyên và Môi trường quận Gò Vấp.  Phương pháp thống kê: sử dụng để thống kê các thông tin, số liệu về hệ số điều chỉnh giá đất, đơn giá bồi thường đất, nhà và tài sản trên đất; số liệu về đơn giá, chính sách hỗ trợ và đơn giá TĐC của các dự án.  Phương pháp xử lý số liệu: xử lý số liệu bằng Excel.  Phương pháp minh họa sơ đồ, biểu đồ, hình ảnh.  Phương pháp so sánh: so sánh đơn giá đất chuyển nhượng trên thị trường với đơn giá đất bồi thường của các dự án; đơn giá vật kiến trúc của dự án với thị trường; so sánh chính sách, phương án bồi thường giữa các dự án đang thực hiện để tìm ra mặt tích cực, hạn chế trong công tác, chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC, GPMB khi Nhà nước thu hồi đất.  Phương pháp chuyên gia: tham khảo ý kiến Lãnh đạo và CBCC Phòng Tài nguyên và môi trường và Ban Bồi thường-GPMB quận Gò Vấp.  Phương pháp điều tra khảo sát: Điều tra xã hội học để trực tiếp thu thập các thông tin, tài liệu, số liệu có liên quan đến thực hiện công tác, chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC, GPMB, làm cơ sở cho việc nghiên cứu.  Phương pháp phân tích và đánh giá tổng hợp: được sử dụng sau khi đã thu thập được toàn bộ tài liệu, số liệu, thông tin cần thiết từ các phương pháp 6
được tiến hành trước đó nhằm tổng hợp, phân tích các số liệu, tài liệu thu thập được, đánh giá độ tin cậy của tài liệu; xử lý tính toán để đánh giá và rút ra các luận cứ lý luận khoa học và thực tiễn thực trạng công tác, bồi thường, hỗ trợ; đề xuất các giải pháp có tính khoa học và phù hợp với thực tiễn, góp phần hoàn thiện việc thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ nâng cao đời sống của người dân có đất bị thu hồi đất. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn 6.1. Ý nghĩa lý luận Đề tài sau khi nghiên cứu sẽ góp phần bổ sung, hoàn thiện cơ sở lý luận về thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC khi Nhà nước thu hồi đất. Thông qua đánh giá thực tiễn, đề xuất phương hướng, các giải pháp nâng cao hiệu quả các chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC khi Nhà nước thu hồi đất tại Việt Nam hiện nay. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Cung cấp những vấn đề có tính thực tiễn trong việc vận dụng lý thuyết về chính sách công để xem xét, đánh giá giữa lý thuyết và thực tiễn về thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC khi Nhà nước thu hồi đất từ thực tiễn Quận Gò Vấp, Tp. HCM. Việc hoàn thành đề tài nghiên cứu sẽ có góp phần thúc đẩy phát triển KT - XH, thuận lợi trong việc thu hút các nhà đầu tư; đặc biệt là nâng cao hơn nữa niềm tin của người dân đối với Nhà nước. 7. Kết cấu luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, Đề tài gồm ba chương, cụ thể: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC khi GPMB. Chương 2: Thực trạng thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn quận Gò Vấp, Tp. HCM. Chương 3: Định hướng và giải pháp hoàn thiện thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, TĐC khi Nhà nước thu hồi đất tại quận Gò Vấp, Tp. HCM. 7
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ KHI GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG 1.1. Cơ sở lý luận về thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trong công tác giải phóng mặt bằng 1.1.1. Khái niệm cơ bản 1.1.1.1. Giải phóng mặt bằng a) Khái niệm GPMB là quá trình thực hiện các công việc liên quan đến việc di dời nhà cửa, cây cối, các công trình xây dựng và một bộ phận dân cư trên một phần đất nhất định được quy hoạch cho việc cải tạo, mở rộng hoặc xây dựng một công trình mới. Thực tiễn hiện nay, khái niệm “GPMB” được dùng phổ biến là khi Nhà nước có quyết định thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và phát triển KT - XH. Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, tác giả tập trung vào các trường hợp thu hồi đất trong quy hoạch phát triển KT - XH, mà trực tiếp là để triển khai các dự án đầu tư xây dựng các khu công nghiệp, khu đô thị cũng như các dự án đầu tư xây dựng khác, tức là việc thu hồi đất không phải do người sử dụng đất vi phạm pháp luật về đất đai mới bị thu hồi. b) Tầm quan trọng và sự cần thiết GPMB trong phát triển KT - XH  Tầm quan trọng của GPMB Đối với sự phát triển cơ sở hạ tầng: mỗi giai đoạn phát triển KT - XH có một sự phát triển thích ứng của hạ tầng KT - XH. Với tư cách là phương tiện vật chất kỹ thuật, hạ tầng KT - XH là lực lượng sản xuất quyết định sự phát triển của nền KT - XH. Trong đó, vấn đề cần lưu ý là, GPMB là điều kiện tiên quyết để dự án có được triển khai hay không. Nói cách khác, GPMB là một trong những yếu tố quyết định sự phát triển của cơ sở hạ tầng. 8
Đối với sự phát triển KT - XH: xảy ra hiện tượng dự án “treo” đã gây ra hậu quả là chất lượng công trình bị giảm, các mục tiêu ban đầu không thực hiện được khi hoạt động GPMB bị chậm và đây là nguyên nhân của hiện tượng lãng phí NSNN trong đầu tư xây dựng và ngược lại.  Sự cần thiết của GPMB Đối với tiến độ hoàn thành dự án: tiến độ thực hiện các dự án phụ thuộc vào nhiều điều kiện như tài chính, lao động, công nghệ, điều kiện tự nhiên, phong tục và tập quán của hộ dân bị ảnh hưởng giải tỏa ... Nhìn chung, nó phụ thuộc nhiều vào việc tổ chức GPMB. Về mặt lý thuyết, GPMB được thực hiện đúng tiến độ sẽ tiết kiệm được thời gian và việc thực hiện dự án sẽ có hiệu quả. Ngược lại, tiến độ GPMB chậm có thể ảnh hưởng đến chất lượng cũng như chi phí cho công trình, thậm chí có thể gây thiệt hại không nhỏ đến việc đầu tư xây dựng. Ví dụ như một dự án dự kiến hoàn thành vào cuối mùa khô nhưng do GPMB chậm, kéo dài nên việc xây dựng phải tiến hành vào mùa mưa dẫn đến nhiều khó khăn trong thi công cũng như trong việc huy động vốn, lao động, công nghệ cho dự án và hệ quả là có thể tiếp tục có ảnh hưởng tiêu cực đến việc thực hiện dự án khác. Đối với hiệu quả kinh tế của dự án: thực hiện tốt công tác GPMB sẽ giảm tối đa chi phí phát sinh do việc giải tỏa bồi thường gây ra, từ đó có điều kiện tập trung vốn đầu tư cho các công trình, dự án. Ngược lại, GPMB kéo dài dẫn đến chi phí bồi thường lớn, không hoàn thành dự án theo tiến độ dẫn đến sự quay vòng vốn chậm gây khó khăn cho các nhà đầu tư; điều này càng có ý nghĩa đối với trường hợp nhà đầu tư có nguồn vốn hạn hẹp, cần nhanh chóng xoay vòng vốn để tận dụng cơ hội đấu thầu các công trình, dự án khác. 1.1.1.2. Tái định cư Là việc CQNN có thẩm quyền chuẩn bị nơi ở mới đáp ứng đầy đủ các điều kiện do pháp luật quy định cho người bị nhà nước thu hồi đất ở để giúp họ nhanh chóng ổn định cuộc sống. Đối tượng TĐC khi bị thu hồi đất là các hộ gia đình, cá nhân phải di chuyển chỗ ở do bị thu hồi đất ở hoặc phần diện tích đất ở còn lại sau thu hồi không đủ điều kiện về diện tích đất ở để cấp phép xây dựng, trừ trường hợp hộ gia đình, cá nhân không có nhu cầu TĐC. 9
1.1.1.3. Bồi thường, hỗ trợ, tái định cư Theo Từ điển tiếng Việt, bồi thường là sự đền đáp lại tất cả những thiệt hại mà chủ thể gây ra một cách tương xứng. Thiệt hại có thể bao gồm cả thiệt hại về vật chất và thiệt hại về tinh thần. Trong lĩnh vực pháp luật, trách nhiệm bồi thường được đặt ra khi một chủ thể có hành vi gây thiệt hại cho chủ thể khác trong xã hội. Khi Nhà nước thu hồi đất để sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng hay vì mục đích phát triển KT - XH thì việc thu hồi đất này gây thiệt hại cho một số chủ thể nhưng không do lỗi của người sử dụng đất mà vì mục đích chung phát triển KT - XH. Theo Khoản 6 Điều 4 Luật đất đai năm 2003 quy định: “Bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước trả lại giá trị QSDĐ đối với diện tích đất bị thu hồi cho người bị thu hồi đất”. Đồng thời, tại Khoản 12 Điều 3 Luật Đất đai năm 2013: “Bồi thường về đất là việc Nhà nước trả lại giá trị QSDĐ đối với diện tích đất thu hồi cho người sử dụng đất” [17, tr.13]. Khoản 7 Điều 4 Luật Đất đai năm 2003 quy định: “Hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước giúp đỡ người bị thu hồi đất thông qua đào tạo nghề mới, bố trí việc làm mới, cấp kinh phí để di dời đến địa điểm mới”. Tuy nhiên, khái niệm này cũng chưa đầy đủ và hợp lý nên tại Khoản 14 Điều 3 Luật Đất đai năm 2013 điều chỉnh, bổ sung: “Hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước trợ giúp cho người có đất thu hồi để ổn định đời sống, sản xuất và phát triển” [17, tr.13]. Như vậy, Luật Đất đai năm 2013 đã làm rõ mục đích cơ bản trong chính sách hỗ trợ của Nhà nước cho người bị thu hồi đất nông nghiệp. 1.1.1.4. Giá đất để tính tiền bồi thường khi đất bị Nhà nước thu hồi: Một khái niệm rất quan trọng và đóng vai trò quyết định đến việc thực hiện bồi thường, hỗ trợ, TĐC có hiệu quả không, đó là giá đất để tính tiền bồi thường khi đất bị Nhà nước thu hồi. Theo Khoản 19, 20 Điều 3 Luật Đất đai năm 2013: Giá đất là giá trị của QSDĐ tính trên một đơn vị diện tích đất; và Giá trị QSDĐ là giá trị 10
bằng tiền của QSDĐ đối với một diện tích đất xác định trong thời hạn sử dụng đất xác định [17, tr.14]. Theo Điều 74 Luật Đất đai 2013, mức bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất được xác định theo nguyên tắc: Giao đất có cùng mục đích sử dụng với loại đất thu hồi. Nếu không có đất để bồi thường thì được bồi thường bằng tiền theo giá đất cụ thể của loại đất thu hồi do UBND cấp tỉnh quyết định tại thời điểm quyết định thu hồi đất [17, tr.92]. Như vây, giá đất để tính tiền bồi thường khi đất bị Nhà nước thu hồi là giá đất theo mục đích đang sử dụng tại thời điểm có quyết định thu hồi đất do UBND cấp tỉnh công bố theo quy định của Chính phủ. Trường hợp không bồi thường theo giá đất sẽ được chuyển mục đích sử dụng (giá thị trường) Việc xác định giá đất cụ thể phải dựa trên cơ sở điều tra, thu thập thông tin về thửa đất, giá đất thị trường và thông tin về giá đất trong cơ sở dữ liệu đất đai; áp dụng phương pháp định giá đất phù hợp. Căn cứ kết quả tư vấn xác định giá đất, cơ quan quản lý đất đai cấp tỉnh trình Hội đồng thẩm định giá đất xem xét trước khi trình UBND cùng cấp quyết định theo Điều 114 Luật Đất đai 2013. 1.1.2. Đặc điểm của công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư Để thực hiện được dự án theo đúng tiến độ, trước hết các chủ đầu tư cần phải giải phóng được mặt bằng. Đó là công việc trọng tâm và hết sức quan trọng; công việc này mang tính phức tạp, tốn nhiều thời gian, công sức và tiền bạc. Ngày nay, việc này ngày càng khó khăn hơn do đất đai ngày càng có giá trị và khan hiếm. Đồng thời, công tác này có liên quan đến lợi ích của nhiều cá nhân, tập thể và của toàn xã hội. Ở địa phương khác nhau thì nhu cầu GPMB, đặc điểm khu vực cần GPMB, đối tượng chịu ảnh hưởng GPMB có đặc điểm khác nhau, từ đó cần có phương pháp phù hợp để thực hiện công tác này. Nhìn chung, công tác bồi thường, GPMB có tính đa dạng và phức tạp, cụ thể: Tính đa dạng: Đối với khu vực đô thị, mật độ dân cư cao, ngành nghề đa dạng, giá trị đất và tài sản trên đất lớn nên việc thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ, TĐC có những đặc trưng nhất định. Đối với khu vực ven đô, mức độ tập trung dân cư khá cao, ngành nghề dân cư phức tạp, hoạt động sản 11
xuất đa dạng nên quá trình GPMB và giá đất tính bồi thường cũng có đặc trưng riêng của nó. Đối với khu vực nông thôn, đối tượng chịu ảnh hưởng chính là người nông dân, hoạt động kinh tế chủ yếu là sản xuất nông nghiệp và khu vực đất cần GPMB chủ yếu là đất nông nghiệp nên việc GPMB và giá đất tính bồi thường cũng được tiến hành với những đặc điểm riêng biệt. Tính phức tạp: Đất đai là tài sản có giá trị cao, đối với mọi người dân nói chung, đặc biệt là tại khu vực nông thôn nói riêng thì đất đai có vai trò quan trọng trong đời sống KT - XH. Với bản chất có xuất phát điểm thấp, trình độ học vấn của người nông dân thấp; trong khi điều kiện kinh tế còn hạn chế nên người dân gặp khó khăn và ít có cơ hội tiếp cận việc chuyển đổi nghề nghiệp. Dẫn đến tình trạng người dân có xu hướng muốn có đất để sản xuất, ngay cả khi có thể cho thuê đất để đạt lợi nhuận cao hơn sản xuất nhưng họ vẫn không muốn cho thuê. Từ đó dẫn đến công tác tuyên truyền, vận động người dân di chuyển là rất quan trọng khi GPMB nhưng cũng rất khó khăn và phức tạp, do đó GPMB cần kết hợp thực hiện các biện pháp khác như hỗ trợ chuyển nghề nghiệp là điều cần thiết để đảm bảo đời sống dân cư sau này. Bên cạnh đó, sự đa dạng về loại hình cây trồng, vật nuôi tại nơi cần GPMB cũng làm tăng thêm khó khăn cho công tác định giá bồi thường. Việc GPMB đất nông nghiệp đã có những khó khăn như vậy thì GPMB đối với đất ở càng phức tạp hơn, bởi các nguyên nhân sau: + Đất ở là tài sản có giá trị lớn, gắn bó trực tiếp với đời sống và sinh hoạt của người dân, trong khi tâm lý, tập quán ngại di chuyển chỗ ở vẫn còn tồn tại. + Yếu tố lịch sử lâu đời, qua nhiều thời kỳ để lại dẫn đến nguồn gốc, quá trình sử dụng đất còn phức tạp; cơ chế chính sách chưa đáp ứng so với nhu cầu thực tế sử dụng đất nên chưa giải quyết được vướng mắc, tồn tại trước đây. + Việc quản lý đất đai qua các thời kỳ không chặt chẽ dẫn đến có hiện tượng lấn chiếm, xây dựng nhà trái phép nhưng chính quyền địa phương không xử lý dẫn đến việc phân tích hồ sơ đất đai và áp giá phương án bồi thường, hỗ trợ, TĐC gặp nhiều khó khăn. 12